آمار
| تعداد نشریات | 50 |
| تعداد شمارهها | 2,232 |
| تعداد مقالات | 20,475 |
| تعداد مشاهده مقاله | 25,223,870 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 22,853,893 |
مطالعه عوامل موثر بر انتشار دیاکسیدکربن در کشور (با رویکرد تحلیل تجزیه لاسپیرز اصلاح شده) | |||||||||||
| علوم و تکنولوژی محیط زیست | |||||||||||
| مقاله 4، دوره 19، شماره 2، تیر 1396، صفحه 51-62 اصل مقاله (401.08 K) | |||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jest.2017.10625 | |||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||
هدیه علیشیری  1؛ شهرزاد محمد خانلی2؛ اعظم محمدباقری3
| |||||||||||
| 1دانشجوی دکتری اقتصاد نفت و گاز دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. *(مسوول مکاتبات). | |||||||||||
| 2دانشجوی دکتری اقتصاد نفت و گاز دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. | |||||||||||
| 3پژوهشگر ارشد موسسه مطالعات بین المللی انرژی، تهران، ایران. | |||||||||||
| چکیده | |||||||||||
| زمینه و هدف: اقدامات جاری در زمینه تثبیت و کاهش انتشار گازهای گلخانهای به ویژه دیاکسیدکربن (CO2) در راستای دستیابی به توسعه پایدار در سطح قابل قبولی نبوده و تلاش بیشتری نیاز است. از اینرو شناخت عوامل موثر بر انتشار CO2 جهت ارزیابی سیاستها و راهبردها ضروری است. مقیاس فعالیت اقتصادی، تغییرات ساختاری، ضریب انتشار و شدت انرژی را میتوان به عنوان مهمترین عوامل مؤثر در نظر گرفت که البته با توجه به تفاوت میزان اثر گذاریها در هریک از بخشها، اقتصاد ایران به چهار بخش خانگی و تجاری، صنعت، حمل و نقل و کشاورزی تقسیم شدند و در دوره زمانی 1380-1391مورد بررسی قرار گرفتند. روش بررسی: روش بررسی این مطالعه شیوه "تحلیل تجزیه لاسپیرز اصلاح شده" است. یافته ها: نتایج حاکی از آن است که در تمامی بخشهای مورد بررسی اثر ساختار بیشترین نقش را در انتشار CO2 داشته است. بحث و نتیجه گیری: براساس نتایج به دست آمده، مثبت بودن اثر مقیاس بیانگر آن است که با شیوه کنونی صنعتی شدن کشور به علت مصرف بیشتر سوختهای فسیلی، افزایش انتشار CO2 امری اجتناب ناپذیر است. هم چنین اثر شدت انتشار به جزء در بخش حمل و نقل در سه بخش دیگر در تمام دوره مورد بررسی به سبب اهتمام مسئولان در راستای افزایش کارایی انرژی، بهبود کیفیت سوخت منفی میباشد ولی در بخش حمل و نقل رشد بیشتر میزان مصرف انرژی سبب خنثی شدن این سیاستها و مثبت شدن اثر شده است. اجرای سیاست سهمیهبندی بنزین و هدفمندی یارانهها را میتوان از مهم ترین علل روند نامنظم اثر شدت انرژی در بخشها دانست. | |||||||||||
| کلیدواژهها | |||||||||||
| انتشار دی اکسیدکربن(CO2)؛ روش تحلیل تجزیهای؛ توسعه پایدار؛ مصرف انرژی | |||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||
|
علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورههجدهم، شماره دو، تابستان 96
مطالعه عوامل موثر بر انتشار دیاکسیدکربن در کشور (با رویکرد تحلیل تجزیه لاسپیرز اصلاح شده)
هدیه علیشیری[1]* شهرزاد محمد خانلی[2] اعظم محمدباقری[3]
چکیده زمینه و هدف: اقدامات جاری در زمینه تثبیت و کاهش انتشار گازهای گلخانهای به ویژه دیاکسیدکربن (CO2) در راستای دستیابی به توسعه پایدار در سطح قابل قبولی نبوده و تلاش بیشتری نیاز است. از اینرو شناخت عوامل موثر بر انتشار CO2 جهت ارزیابی سیاستها و راهبردها ضروری است. مقیاس فعالیت اقتصادی، تغییرات ساختاری، ضریب انتشار و شدت انرژی را میتوان به عنوان مهمترین عوامل مؤثر در نظر گرفت که البته با توجه به تفاوت میزان اثر گذاریها در هریک از بخشها، اقتصاد ایران به چهار بخش خانگی و تجاری، صنعت، حمل و نقل و کشاورزی تقسیم شدند و در دوره زمانی 1380-1391مورد بررسی قرار گرفتند. روش بررسی: روش بررسی این مطالعه شیوه "تحلیل تجزیه لاسپیرز اصلاح شده" است. یافته ها: نتایج حاکی از آن است که در تمامی بخشهای مورد بررسی اثر ساختار بیشترین نقش را در انتشار CO2 داشته است. بحث و نتیجه گیری: براساس نتایج به دست آمده، مثبت بودن اثر مقیاس بیانگر آن است که با شیوه کنونی صنعتی شدن کشور به علت مصرف بیشتر سوختهای فسیلی، افزایش انتشار CO2 امری اجتناب ناپذیر است. هم چنین اثر شدت انتشار به جزء در بخش حمل و نقل در سه بخش دیگر در تمام دوره مورد بررسی به سبب اهتمام مسئولان در راستای افزایش کارایی انرژی، بهبود کیفیت سوخت منفی میباشد ولی در بخش حمل و نقل رشد بیشتر میزان مصرف انرژی سبب خنثی شدن این سیاستها و مثبت شدن اثر شده است. اجرای سیاست سهمیهبندی بنزین و هدفمندی یارانهها را میتوان از مهم ترین علل روند نامنظم اثر شدت انرژی در بخشها دانست. واژههای کلیدی: انتشار دی اکسیدکربن(CO2)، روش تحلیل تجزیهای، توسعه پایدار، مصرف انرژی.
Study of factors affecting carbon dioxide emission in the country (With refined Laspeyres decomposition analytic method)
Hadieh Alishiri[4]* Shahrzad Mohamadkhanli[5] Azam Mohammadbagheri[6] Abstract Background and Objective: Current efforts to stabilize and reduce greenhouse gas emission, particularly carbon dioxide to achieve sustainable development is not at an acceptable level and more effort is needed, thus, identifying factors affecting CO2 emission is essential for the assessment of policies and strategies. Scale of economic activity, change in composition of the economy, carbon intensity and energy intensity can be considered as the most important factors in all sectors, but with the differences in the impact of these factors in each of the sectors of the economy, Iran's economy is divided into four sectors as Home and business, Industry, transport and agriculture and in the period 1380-1391 was studied. Method: A study technique is "refined Laspeyres decomposition method". Findings: The results indicate that in all sectors change in composition of the economy has caused the greatest impact on CO2 emission. Discussion and Conclusion: the obtain result shown, Positive effect of scale of economic activity also shows that with the current method of industrialization of country and due to fossil fuel consumption, CO2 emission increase is inevitable. Also, during the study period due to the efforts of the authorities to increase energy efficiency and improve fuel quality impact of carbon intensity effect in all sectors except transportation is negative. However, Growth in energy consumption in the transport sector would enervate the positive effects of these policies. During the study period, the implementation of policy Gas rationing and subsidies are the most important causes of the erratic energy intensity effect in all sectors. Keywords: Carbon Dioxide Emission (CO2), Decomposition analytic method, Sustainable Development, Energy Use.
مقدمه
امروزه پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و توسعهای ناشی از تغییرات آب و هوایی در سراسر جهان بهطور فزایندهای در حال افزایش بوده و مورد پذیرش و تصدیق قرار گرفته و نکات مهم در این زمینه چالشهای اقتصادی ناشی از این موضوع است که سبب میشود حل این مشکلات نیازمند همکاریهای بینالمللی بلندمدت باشد. اثرات تغییر آب و هوا با توجه به شرایط حاکم بر مناطق مختلف، متفاوت خواهد بود و با توجه به شدت و ضعف بروز این علائم و اثرات آن، سالیانه خسارتهای قابل توجهی از این پدیده ناشی میشود که مقدار آن همراه با افزایش دمای کره زمین افزایش خواهد یافت. از اینرو ترویج و اتخاذ الگوهای پایدار تولید و مصرف انرژی، از نگرانیهای مهم در صحنه بین المللی است و جامعه جهانی نیاز مبرم دارد تا شیوه زندگی پایدارتری را جهت کاهش میزان مصرف انرژی و کاهش انتشار CO2 اتخاذ کند. بر اساس پیشبینیهای صورت گرفته در سالهای آتی میزان انتشار CO2 حاصل از مصرف انرژی در کشورهای در حال توسعه از کشورهای توسعه یافته پیشی خواهد گرفت[7]. از اینرو هرگونه نظام بینالمللی دیگری که بعد از پیمان کیوتو در راستای رسیدگی به تغییرات اقلیمی بهوجود بیاید نمیتواند این حقیقت را نادیده بگیرد. براین اساس رشد اقتصادی همراه با محدودیتهایی روبرو است که خود عامل آن است، انسان برای در امان ماندن از آثار فعالیتهای اقتصادی خود، نیازمند الگوی جدیدی از رشد است که علاوه بر حفظ محیط زیست با آن منطبق و سازگار باشد. این الگوی جدید توسعه پایدار[8] نام گرفته است. براساس مطالعهای که از سوی سازمان ملل با عنوان «مسیرهای بیکربن» صورت گرفته کشورهای منتشرکننده کربن، همزمان با کاهش چشمگیر انتشار خود میتوانند رشد اقتصادی را نیز افزایش دهند که این اتفاق به منزله به حداقل رساندن ضایعات و استفاده ناکارآمد از منابع طبیعی، حفظ تنوع زیستی و تقویت امنیت انرژی و نیل به توسعه پایدار میباشد،(1) زیرا که اهداف زیست محیطی بدون توسعه و رشد اقتصادی قابل دستیابی نیست. البته جهت دستیابی به این اهداف قبل از طراحی سیاستها و استراتژیهای جدید و همچنین به منزله ارزیابی اقدامات باید دانشی در مورد عوامل موثر بر انتشار CO2و مصرف انرژی کسب کرد. از اینرو در دهه 1990 به علت اهمیت تغییر اقلیم تحلیلهای تجزیهای[9] که در مطالعات بررسی عوامل موثر بر تغییرات شاخصهای کلی در طول زمان مورد استفاده قرار میگرفت در تحلیلهای مرتبط با مصرف انرژی و انتشار CO2 به طور گسترده بهکار گرفته شد. از جمله کاربردهای این روش در این حوزه میتوان به مطالعات لی، شرستا و فول[10] (1990)، آنگ[11] (1994)، فارلا، کولنائرو بلاک[12] (1998)، سان[13](1998)، لی آسکاس و همکاران[14] (2000)، ژانگ[15](2003)، پائول و باتاچاریا[16](2004)، لیزه ویتزه[17](2005)، گئورکی، پولاتیدیس و هارالامبوپلوس[18] (2006)، ما و استرن[19](2008)، هائتزی گئورکی و همکاران(2) [20](2008)، ژانگ و همکاران (2009) و شهیدزمان و خورشید عالم(3)[21] (2012)، روباینا آلوس و موتینهو(4)[22] (2013) در خارج از کشور و مطالعات حیدری (1384)، مرزبان و همکاران(1384)، شریفی و همکاران (1385)، ستاری و عوامی(1386)، باصری و همکاران (1389)، فطرس و براتی (1390و1389)، لطفعلیپور و آشنا(5) (1389)، دامن کشیده، نظری و رضایی(1390)، خودی و همکاران (1390)، خلیلی عراقی و همکاران (1391) و پورعبادالهان کویچ و همکاران(6) (1392) در داخل کشور اشاره کرد که همگی در راستای شناخت عوامل موثر بر انتشار CO2و مصرف در سطح کشوری، بین بخش و زیربخشهای اقتصادی و در صنایع خاص صورت گرفته اند. در بررسی و تجزیه و تحلیل عوامل محرک در انتشارCO2، دو رویکرد متفاوت IDA [23]و SDA [24] به کارگرفته میشود که هر یک دارای محاسن و معایبی هستند. هوئکسترا و ون دن برگ (2003) برای اولین بار مطالعهای را در راستای مقایسه این دو روش با هدف پر کردن شکاف بین آنها و با تمرکز بر تحولات اخیر انجام دادند (7) . روش تجزیه ساختاریSDA در درجه اول مورد استفاده محققانی قرار میگیرد که با تجزیه و تحلیلهای مربوط به جداول داده - ستانده آشنایی دارند و مایل به گسترش مطالعات در زمینه تغییرات مصرف انرژی و یا انتشار در کل اقتصاد هستند. بررسی بخشی با استفاده از این روش مرسوم نیست. البته با این روش اطلاعات و یافتههای بیشتری به دست میآید زیرا امکان محاسبه اثرات غیر مستقیم نیز وجود دارد. روش تجزیه شاخص IDA درک بهتری از میزان مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانهای در بخشهای مصرف کننده انرژی به ویژه بخش صنعت و حمل و نقل ارایه میکند. همانطور که در نمودار (1) اشاره شده است، این روش دارای دو زیرشاخه وابسته به شاخص لاسپیرز[25] و شاخص دیویژیا[26] است که استفاده از آنها به تعداد عوامل مورد بررسی و هم چنین به شکل و نوع داده ها وابسته است. به عنوان مثال اگر عدد صفر در بین داده ها نباشد، استفاده از زیرشاخه دیویژیا ارجحیت دارد. این روش نسبت به روش SDA ساده تر است و به دادههای کمتری نیاز دارد. دادههای مورد استفاده در این روش خروجی بخشهای اقتصادی است، از اینرو میتوان اثرات مستقیم و غیر مستقیم تقاضای نهایی را، زمانی که افزایش تقاضا در یک بخش سبب افزایش تقاضا در بخش دیگر میشود، را ارزیابی کرد.( 8) به همین سبب در فرمولاسیون و کاربرد انعطاف پذیری بیشتری دارد. دامنه کاربرد آن میتواند محدود به یک بخش شود یا کل اقتصاد را در برگیرد ولی در ادبیات موجود کاربرد بخشی آن بیشتر است. روش بررسی دادههای این پژوهش سالانه و دوره زمانی 1380 تا 1391 را در بر میگیرد و سال 1380 را سال پایه قرار میدهد و از دادههای تولید ناخالص داخلی ((GDP و ارزش افزوده به قیمت ثابت سال 1383 اداره حسابهای ملی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران استفاده می کند. منتشر نشدن آمار ارزش افزوده سال 1392 و 1393 توسط اداره مذکور سبب کوتاه شدن دوره مورد بررسی شده است. واحد متغیرهای تولید ناخالص داخلی و ارزش افزوده به ترتیب میلیون و میلیارد ریال است. دادههای مصرف انرژی بر حسب میلیون بشکه معادل نفت خام از داده های ترازنامه انرژی سالهای 1380 تا 1391 وزارت نیرو و دادههای مربوط به انتشار CO2 بر حسب میلیون تن از ترازنامه هیدروکربوری سال 1384 تا 1391 مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی وزرات نفت استخراج شده است. روش تجزیهای کامل به این علت بهکارگرفته شده که درآن جمله خطا توزیع میشود. به همین خاطر قابلیت اعتماد و صحت این مدل افزایش مییابد و نوآوری اساسی این روش آن است که جمله خطا را مطابق اصل توزیع برابر تقسیم میکند(8). علت دیگر آن است که این مدل نیازمند دادههایی با دوره زمانی طولانی نیست، هرچند با افزایش دورهی مورد مطالعه میتوان نتایج بهتری را به دست آورد.(10) تجزیه و تحلیل روند تغییرات میزان انتشار CO2 یک نقطه مرجع و مفید برای طراحی سیاستهای مربوط به انرژی و محیط زیست در کشور است. با توجه به اطلاعات موجود مناسب ترین روش انتخاب شد تا بهترین جوابهای ممکن را به دست آورده و بتوان به تجزیه تحلیل شرایط موجود پرداخت. این روش در مطالعه کشوری مرسوم بوده و تغییرات انتشار CO2به عوامل موثر در آن تجزیه میشود.
نمودار 1 - روشهای پیشنهادی برای تحلیل تجزیه انرژی منبع: آنگ (2004)(8) ِDiagram1. Decomposition methods proposed for energy
گروسمن و گروگر (1991) اولین کسانی بودند که تغییرات انتشار CO2را به اثرات مقیاس، مصرف و فنی تجزیه کردند. انتشار CO2میتواند به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی تجزیه شود که به عنوان شاخص کایا[27] معروف است .
تغییرات انتشار CO2 میتواند به صورت تغییرات انتشار CO2 به ازای هر واحد تغییر GDP سنجیده شود و فرمول زیر به این موضوع اشاره دارد و نشان دهنده تغییرات است.
در معادله (2) انتشار CO2به دو اثر مقیاس (تغییرات در تولید ناخالص داخلی) و اثر شدت انتشار (تغییرات در انتشار به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی) تقسیم می شود و به دلیل وجود جمله پسماند این تجزیه کامل نیست . برای رفع جمله پسماند، سان[28] (1998) تحلیل تجزیهای کامل را پیشنهاد کرد که جمله خطا بین اثرات مطرح شده توزیع میشود. در این مطالعه از مسیری که سان پیشنهاد داده، استفاده شده است(11) . (3) در معادله(3) به ترتیب جزء اول و دوم نشان دهنده اثر مقیاس و شدت انتشار است. همان اصلی که در معادلههای(1) و (3) مورد استفاده قرار گرفته میتواند برای تجزیه سطح انتشارCO2به اثرات بیشتر مورد استفاده قرار گیرد.
(4)
رابطه (4) نشان می دهد میزان انتشار سرانه CO2برابر است با تولید ناخالص داخلی سرانه و جمع ارزش افزوده به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی Gi، میزان مصرف انرژی برای تولید هر واحد ارزش افزوده Iiو میزان انتشار CO2به ازای مصرف هر واحد انرژی Ei است. میتوان در این معادله تغییرات را لحاظ کرد و اینگونه بازنویسی کرد.
(5)
معادله (5) نشان میدهد که برای مثال در زمان محاسبه اثر مقیاس، لازم است به تفاوت وزن p p)Δ( در برابر سایر عوامل شاخص برابری کایا توجه شود. هرچند که در مرحله اول جمله خطا باقی میماند ولی در مراحل بعد طبق اصل "مشترکاً ایجاد میشود و مساوی تقسیم میشود" جمله خطای فوق الذکر از بین میرود که وجود کسرهای 2/1، 3/1 و 4/1 گویای همین امر است. برای محاسبه سایر اثرات نیز از روش مشابه آنچه در بالا ذکر شد استفاده میگردد(11). تعاریف و مفاهیم مورد استفاده در روش تجزیه، به شرح ذیل است (11) .
در توضیح اثر مقیاس میتوان بیان کرد اندازه جمعیت و رشد آن یکی از عوامل اصلی اثر گذار بر روند انتشار CO2 است، زیرا جمعیت بیشتر برای تأمین انرژی مورد نیاز خود سوخت فسیلی بیشتری را مصرف میکند و در نتیجه گازهای گلخانهای بیشتری منتشر میشود. از طرفی دیگر افزایش جمعیت سبب تغییر کاربری زمین و نابودی جنگلها میشود که این امر هم سبب تشدید وضعیت انتشار میگردد. تغییرات فناوری نیز عاملی تاثیرگذار بر اثر شدت انرژی است، میتواند از دو راه کاهش انرژی مصرفی (شدت انرژی) و جایگزینی سوختهای کم آلایندهتر، سبب کاهش اثرات زیست محیطی شود. اثر شدت انتشار در ارزیابی کیفیت سوخت، جانشینی سوخت و نصب فناوریهای کاهش آلودگی کاربرد دارد. منفی بودن این اثر نشان میدهد که ترکیب سوخت در کشور به سمت استفاده از سوختهایی با آلایندگی کمتر رفته است یا بالعکس (13). اثر ساختار اقتصادی موقعیت نسبی و نسبت مشارکت آن بخش در اقتصاد را بیان میکند. اگر در کل کشور اثر ساختاری مثبت باشد نشان دهنده این است که تغییرات ساختاری بهگونهای بوده است که سهم صنایع تولید کننده CO2 در کشور افزایش یافته است(14). اثر شدت انرژی، تغییرات مصرف انرژی ناشی از تغییر در شدت انرژی را اندازه گیری میکند. مقدار منفی این اثر بیانگر صرفه جویی در مصرف انرژی است، در حالی که مقدار مثبت آن گرایش به مصرف یا تشدید مصرف را نشان میدهد(15) یافتههای حاصل از محاسبات در بخشهای مختلف اقتصاد ایران - تجزیه انتشار CO2 از بخش خانگی و تجاری انتشار CO2 بخش خانگی و تجاری در طی دوره مورد بررسی روند روبه رشدی داشته و در سال 1391 معادل 68/111 میلیون تن بوده است که این رقم برابر با سهم4/22 درصدی از کل انتشار کشور میباشد.)16)تفکیک عوامل موثر بر روند انتشار نشان میدهد تغییرات ساختاری در تمام دوره از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر روند انتشار بوده است. در سال 1389با اجرای سیاست افزایش قیمت حاملهای انرژی به ازای 10 درصد نسبت به سال قبل میزان مصرف انرژی این بخش که تا آن سال به دلیل افزایش تعداد شهرهای مصرفکننده و تعداد انشعابهای نصب شده گاز و افزایش برقرسانی به روستاها، روندی صعودی داشت، به یکباره 7/7 میلیون بشکه معادل نفت خام کاهش یافت و به همین تناسب میزان انتشار CO2 ناشی از مصرف انرژی در این بخش با 96/4 میلیون تن کاهش به 96/117میلیون تن در سال رسید (16.17) این امر بیانگر آن است که این بخش حداقل درکوتاهمدت نسبت به بخش صنعتی انعطاف پذیری بیشتری نسبت به تغییر قیمت حاملهای انرژی دارد. تغییرات مذکور را میتوان در نتایج مربوط به تغییرات اثر شدت انرژی و شدت انتشار و اثر مقیاس در نمودار 2 به وضوح ملاحظه کرد. اثر شدت انرژی و شدت انتشار منفی در این دوره بیانگر گرایش بیشتر به سمت سوختهای پاک، افزایش کارایی انرژی و افزایش کیفیت سوخت در این بخش می باشد.
نمودار2- تجزیه عوامل مؤثر بر انتشار گازهای گلخانهای در بخش خانگی و تجاری منبع: محاسبات تحقیق Diagram2. Analysis of factors affecting greenhouse gas emission in residential and commercial sector
- تجزیه انتشار CO2 از بخش صنعت میزان انتشار CO2 در بخش صنعت طی دوره مورد بررسی روند صعودی داشته و در سال انتهایی دوره (1391) با رشدی معادل 59 درصد نسبت به سال پایه 1380 به 81/92 میلیون تن در سال رسیده که این رقم معادل سهم 7/18درصدی این بخش در کل انتشار است(16. 17) با توجه به آمار موجود در نمودار (3) میتوان نتیجه گرفت که در این بخش نیز تغییرات ساختاری از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر روند انتشار بوده است. در تمام دوره اثر مقیاس مثبت است که این امر نشان دهنده آن است که همزمان با رشد اقتصادی و بهبود وضعیت اقتصاد، میزان انتشار CO2 این بخش افزایش مییابد. به بیان دیگر با شیوه کنونی صنعتی شدن بیشتر کشور و افزایش تعداد کارخانه ها به علت مصرف بیشتر سوختهای فسیلی، افزایش انتشار CO2 امری اجتناب ناپذیر است. اثر شدت انرژی این بخش تا سال 1385 منفی است. سیاستگذاری در این مورد به نحوی است که با افزایش کارایی انرژی برای هر واحد تولید ناخالص داخلی انرژی کمتری مصرف شود و بعد از این سال رشد بیشتر ارزش افزوده سبب مثبت شدن این اثر شود. برای نمونه در سال 1389 با اعمال سیاست افزایش قیمت حاملهای انرژی و کاهش میزان مصرف انرژی شدت این اثر کاهش یافت. بررسی اثر شدت انتشار طی دوره مورد بررسی نشان میدهد بعد از سال 1383 و افزایش اهمیت مباحث محیط زیستی سهم سوختها با آلایندگی کمتر از جمله گاز طبیعی در این بخش افزایش یافته است و همین امر سبب منفی شدن اثر شدت انتشار شده است.
نمودار 3- تجزیه عوامل مؤثر بر انتشار گازهای گلخانهای در بخش صنعت منبع: محاسبات تحقیق Diagram 3. Analysis of factors affecting greenhouse gas emission in the industrial sector
- تجزیه انتشار CO2 از بخش حمل و نقل بخش حمل و نقل با میزان انتشار 07/11 میلیون تن در سال و سهم 3/22 درصد در جایگاه دوم انتشار CO2 در کشور قرار دارد (16) و از اینرو بررسی عوامل موثر بر انتشار این بخش نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ارقام ارائه شده در نمودار (4) بیانگر تاثیر گذاری زیاد تغییرات ساختاری در دوره زمانی مورد بررسی است و مثبت بودن این اثر نشان دهنده افزایش سهم بخش حمل و نقل در تولید ناخالص داخلی است که سهم این افزایش تا سال 1385در حال افزایش بوده و از این سال به بعد روند کاهشی را در پیش گرفته است. در تمام سالهای مورد بررسی اثر مقیاس اثر مستقیمی بر میزان انتشار داشته است و شدت اثر آن رو به افزایش بوده است. اثر شدت انرژی منفی بیانگر بهره گیری از سیاستهای افزایش کارایی انرژی در این بخش است. منفی بودن اثر شدت انرژی میتواند از این ناشی شده باشد که از سال 1381 گاز طبیعی به عنوان سوخت مصرفی در حمل و نقل جادهای مورد استفاده قرار گرفته است و روند صعودی این شاخص از سال 1386میتواند ناشی از اعمال سهمیهبندی برای بنزین، تصویب آییننامه از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و افزایش روند گاز سوزکردن خودروها باشد. همچنین اهتمام برای افزایش وسایل حمل و نقل عمومی در راستای اجرای قانون هدفمند کردن یارانهها نیز میتواند در شدت انرژی و شدت انتشار تاثیر داشته باشد.
نمودار4-تجزیه عوامل مؤثر بر انتشار گازهای گلخانهای در بخش حمل و نقل منبع : محاسبات تحقیق Diagram4. Analysis of factors affecting greenhouse gas emission in the transportation sector
- تجزیه انتشار CO2 از بخش کشاورزی
با توجه به آمار موجود در نمودار (5) که نشان دهنده تجزیه روند انتشار در بخش کشاورزی با سهم 3/2 درصدی در انتشار CO2 کشور در سال 1391 است. با وجود نوساناتی که به دلیل تغییرات ناشی از سهم ارزش افزوده این بخش در تولید ناخالص داخلی در دوره زمانی مورد بررسی رخ داده است، اثر ساختاری از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر روند انتشار در این بخش بوده است. اثر شدت انرژی منفی تا سال 1386 نشان دهنده افزایش کارایی انرژی و روند افزایشی آن در برخی سالها نشان دهنده اهتمام بیشتر مسوولین در افزایش کارایی انرژی در این بخش می باشد. در سال 1387 به دلیل بروز خشکسالی بزرگ ارزش افزوده این بخش افت شدیدی پیدا کرد و همین امر سبب مثبت شدن اثر شدت انرژی شد. مثبت بودن اثر ساختاری نشان دهنده این امر است که ساختار به گونهای تغییر پیدا کرده که سبب افزایش میزان انتشار CO2 شده است و البته از سال 1389 با افزایش اثر میران شدت انتشار از سهم آن کاسته شده است. در تمام سالهای مورد بررسی اثر مقیاس مثبت بوده است که بیانگر آن است که با رشد اقتصادی میزان انتشارCO2این بخش روند رو به رشدی به خود میگیرد و مثبت بودن و روند افزایشی اثر شدت انتشار نشان از افت کیفیت سوخت وافزایش سهم این بخش در انتشار کل کشور دارد.
نمودار5- تجزیه عوامل مؤثر بر انتشار گازهای گلخانهای در بخش کشاورزی منبع : محاسبات تحقیق Diagram5. Analysis of factors affecting greenhouse gas emission in the agriculture sector
با گسترش بهرهگیری از برق به دلیل کاهش تعرفهها و جایگزینی آن با سایر سوختهای مصرفی، پذیرفتن شیوههای جدید مکانیزاسیون و بهبود کیفیت سوخت مصرفی، میتوان از میزان مصرف انرژی و انتشار در این بخش کاست. بحث و نتیجه گیریدر این مقاله به منظور شناخت عوامل موثر بر انتشار CO2 و تجزیه تغییرات انتشار گازهای گلخانهای و نیز تجزیه شاخص انتشار در بخشهای اقتصادی، از روش تحلیل تجزیهای کامل استفاده شده است. همچنین با استفاده از عوامل موثری که انتشار CO2 در سطح کشور را تحت تاثیر قرار میدهد، شامل تغییرات در شدت انرژی (میزان مصرف انرژی برای تولید هر واحد ارزش افزوده)، تغییرات در میزان شدت انتشار دی اکسیدکربن (میزان انتشار CO2 به ازای مصرف هر واحد انرژی) تغییرات در ساختار (تغییر در تولید ناخالص داخلی (ارزش افزوده) هر بخش) و تغییرات در مقیاس (تغییر در تولید ناخالص داخلی به نسبت جمعیت) شاخص انتشار بخشهای مختلف اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به اطلاعات موجود مناسب ترین روش انتخاب شده است تا بهترین جوابهای ممکن را به دست آورد و بتوان به تجزیه و تحلیل شرایط موجود پرداخت. در دوره مورد بررسی(91-1380) در تمام بخشها (خانگی و تجاری، صنعت، حملونقل وکشاورزی) اثر ساختاری توضیح دهنده قسمت زیادی از تغییرات میزان انتشار CO2 میباشد (نمودارهای (2) تا (5))که این امر نشان میدهد تغییر ساختار اقتصادی تأثیر معناداری بر کاهش انتشار این گاز خواهد داشت. مثبت بودن اثر مقیاس در همه بخشها بیانگر آن است که با رشد اقتصادی، میزان انتشار CO2 این بخشها روند رو به رشدی به خود میگیرد. اثر شدت انرژی روند نامنظمی طی دوره مطالعه داشته است، بهطوری که در بخش کشاورزی منفی بودن آن را میتوان اینگونه تفسیر کرد که به دلیل افزایش کارایی انرژی ناشی از بهرهگیری از برق به جای سایر سوختها (افزایش سهم مصرف برق از27 درصد به 37 درصد) و بهبود مکانیزاسیون در این بخش میزان مصرف انرژی کاهش یافته و به همین سبب از میزان آلایندگی این بخش کاسته شده است، از طرفی حجم انتشار CO2 از میزان 53/12 در سال 1388 به 55/11میلیون تن در سال1391رسیده است.(16) در بخش حمل و نقل منفی بودن اثر شدت انرژی به سبب افزایش سهم گاز طبیعی به عنوان سوخت مصرفی در حمل و نقل جادهای از سال 1381 میباشد و روند صعودی این شاخص از سال 1386 میتواند ناشی از اعمال سهمیهبندی برای بنزین، تصویب آییننامه از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، افزایش روند گاز سوز کردن خودروها باشد. تا سال 1385 اثر شدت انرژی منفی در بخش صنعت نشان میدهد سیاست گذاری در این بخش به نحوی بوده است که کارایی انرژی افزایش یابد، برای هر واحد تولید ناخالص داخلی انرژی کمتری مصرف شود و بعد از این سال رشد بیشتر ارزش افزوده این بخش سبب مثبت شدن این اثر میشود. برای نمونه در سال 1389 با اعمال سیاست افزایش قیمت حامل های انرژی و کاهش میزان مصرف انرژی شدت این اثر کاهش مییابد. با اجرای سیاست افزایش قیمت حاملهای انرژی میزان مصرف انرژی بخش خانگی تا آن سال به دلیل افزایش تعداد شهرهای مصرف کننده و تعداد انشعابهای نصب شده گاز و افزایش برقرسانی به روستاها، روندی صعودی داشت و به همین تناسب میزان انتشار دیاکسیدکربن ناشی از مصرف انرژی افزایش یافته. مثبت بودن و روند افزایشی اثر شدت انتشار در بخش کشاورزی نشانه از افت کیفیت سوخت و افزایش سهم این بخش در میزان CO2 منتشره شده در کل کشور می باشد. همچنین اهتمام برای افزایش وسائل حمل و نقل عمومی در راستای اجرای قانون هدفمندکردن یارانهها نیز سبب منفی شدن اثر شدت انتشار در بخش حمل و نقل شده است.[29]در بخش خانگی نیز افزایش سهم سوختهای پاکتر [30]و افزایش کارایی انرژی سبب منفی شدن اثر شدت انتشار شده است.
منابع
1- دانشجوی دکتری اقتصاد نفت و گاز دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. *(مسوول مکاتبات). 2- دانشجوی دکتری اقتصاد نفت و گاز دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. 3- پژوهشگر ارشد موسسه مطالعات بین المللی انرژی، تهران، ایران. 1- Ph.D. student of Petroleum Economics, Allameh Tabataba'I University, Tehran, Iran*(Corresponding Author). 2- Ph.D. student of Petroleum Economics, Allameh Tabataba'I University, Tehran, Iran. 3- Senior Researcher of Institute for International Energy Studies (IIES), Tehran, Iran. [7]- Trends in Global CO2 emissions 2013 report./ edgar.jrc.ec.europa.eu/ [8]- Sustainable Development [9] - Decomposition [10]- Li, J, W. Shrestha, R, M. Foel, W,K [11]- B.W. Ang [12]- Farla, J & Cuelenaer , R & Bolk , K [13]- Sun [14]- Liaskas et al. [15]- Zhong [16]- Paul and Bhattacharya [17]- Wietze Lise [18]- Hatzigeorgiou , Polatidis and Haralambopolous [19]- Ma and Stern [20]- Hatzigeorgiou, E and etal. [21]- Md Shahiduzzaman and KhorshedAlam [22]- Margarita Robaina Alves, Victor Moutinho [23]- Index Decomposition Analysis [24]- Structural Decomposition Analysis [25]- Laspeyers IDA [26]- Divisia IDA [27]- Developed by Yoichi Kaya, an engineer at Tokyo University, and a team of carbon experts, the Kaya Identity is an equation for computing the total carbon dioxide (CO2) emissions caused by humans or a specific country. The formula determines the total CO2 emissions by calculating the product of population, GDP per capita, energy use per unit of GDP, and carbon emissions per unit of energy consumed: Carbon Dioxide Emissions = population* per capita GDP * energy intensity * carbon intensity The Kaya identity sets the foundation for the development of future emissions scenarios in the Intergovernmental Panel on Climate Change’s Special Report on Emissions Scenarios. 1- Sun 1- سهم بخش حمل و نقل در انتشار دی اکسید کربن و مونواکسید کربن در طی سالهای مورد بررسی کاهش یافته و به طور مثال در انتشار دیاکسید کربن سهم این بخش از 5/22 درصد در سال 1380 به 7/21 درصد در سال 1390 رسیده است. 2- به علت گسترش و توسعه گازرسانی در اقصی نقاط کشور و نیز اعمال کنترل عرضه و اجرای قانون هدفمندی، رشد متوسط نفت سفید و نفت گاز طی سالهای 90-1380 روند کاهشی داشته اند، در حالیکه مصرف گاز به عنوان سوختی پاکتر به علت گسترش طیف مصرف به روستاها و عشایر افزایش داشته و سهم گاز طبیعی در سبد انرژی بخش خانگی از 47/11 درصد در سال 1380 به 30/12 درصد در سال 1390 رسیده است. ( ترازنامه هیدروکربوری) | |||||||||||
| مراجع | |||||||||||
| |||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,134 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,501 |
|||||||||||
