بررسی وضعیت آلودگی صوتی کارگاه ها و مشاغل صداساز مستقر در ناحیه 3 منطقه 12 شهرداری تهران (بازار بزرگ) با استفاده از GIS

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره نوزدهم،ویژه نامه شماره4، بهار1396

بررسی وضعیت آلودگی  صوتی کارگاه ها و مشاغل صداساز مستقر در ناحیه 3 منطقه 12 شهرداری تهران (بازار بزرگ) با استفاده از GIS

فاطمه حسنی [1]*

hassani.doe2006@yahoo.com

پروین نصیری [2]

محمدرضا منظم [3]

چکیده

زمینه و هدف: در شهرهای بزرگ (کلان شهرها) مهم ترین عوامل ایجاد آلودگی صوتی سیستم حمل و نقل، کاربری­های شهری از­جمله صنایع­سنگین، کارگاه­ها و مشاغل صدا­ساز می­باشد. در شهر تهران وجود کارگاه­های پراکنده صنعتی در سطح شهر نظیر نجاری، تراش­کاری، صاف­کاری و آهن­گری در مجاورت مناطق مسکونی، آموزشی و بهداشتی - درمانی می­تواند بر میزان آلودگی صدا تاثیر گذاشته و آن را افزایش دهد.

روش بررسی: برای آگاهی از وضعیت فعالیت­های صنایع و مشاغلی که به نحوی در فرآیند کارشان آلودگی صدا وجود داشته و آلودگی صدای محیط را در تهران افزایش می­دهند، مطالعات و تحقیقات گسترده ای انجام پذیرفت و سپس فهرست کلیه مشاغل در اختیار قرار گرفت و کلیه فعالیت­هایی که در محدوده ناحیه 3 منطقه 12 شهرداری تهران قراردارند شناسایی گردید . در گروه­بندی آلودگی صوتی مشاغل و حرفه­ها  در منطقه 12 از نوع گروه A , B می­باشد. بر اساس بررسی های انجام شده مشاغل و صدا ساز تفکیک گردیده است که تعداد آن­ها حدود 1845 باب می­باشد. هم­چنین بیش­ترین تعداد واحدهای تولیدی کفش ، قالب­سازی و نازک­سازی و کم­ترین تعداد واحدها مس­گری می­باشد.

بحث و نتیجه‌گیری: با ارائه نمودار های SPL و Leq  ، هم­چنین تهیه نقشه های GIS میزان SPL و Leq  ناشی از این کارگاه­ها در منطقه که بیش­ترین مقدار SPL در واحدهای حلبی­سازی و مسگری و بیش­ترین مقدار Leq در واحدهای خم­اری و مسگری می­باشد و در نهایت در واحد تراش­کاری با وجود پایین بودن میزان SPL ، میزان بالای زمان تداوم و مساحت مورد استفاده نسبت به بقیه کارگاه­ها از نظر تولید سرو صدا غالب­تر بوده و بعد از آن کارگاه خم­کاری با میزان بالای SPL و دامنه محیطی در درجه دوم قرار می­گیرد و به­همین ترتیب نسبت به بقیه کارگاه­ها نیز می­توان نتیجه­گیری نمود.

واژه­های کلیدی: آلودگی صدا ، مشاغل صدا ساز، GIS ، SPL، Leq.

Study of noise pollution in workshops andnoisemaking jobs in Zone 3 of District 12 of Tehran (Bazar Bozorg) using GIS

Fatemeh Hassani[4]*

hassani.doe2006@yahoo.com

Parvin Nasiri[5]

Mohammadreza Monnazam[6]

Abstract

Background and Objective: In large cities (metropolitan areas) the most important causes of noise pollution are transport systems, urban land uses, including heavy industries, workshop and noisy jobs. The workshops scattered throughout Tehran, such as carpentry, turnery, smoothing and smithery, in the vicinity of residential areas, and educational-healthcare centers can increase and affect the noise pollution level.

Method: To determine the status of industries activities and occupations which are responsible for noise pollution and noise pollution increase in Tehran, an extensive study was carried out. Then the list of all the jobs and activities located within the boundaries of zone 3 of district 12 of Tehran were identified. Classification of noise polluting occupations in the study area was done in A, B groups. According to the results, the noise polluting jobs were identified to be about 1845 in number. The highest number of jobes was related to shoe manufacturing units, molding and casting and the lowest number was related to coppersmithing.

Conclusion: After presenting the SPL and Leq charts and also roviding the GIS maps the amounts SPL and Leq from the workshop in the study area were obtained. The maximum SPL belonged to thinsmithing and coppersmithing units and the maximum Leq belonged to bending units. The turnery workshps, in spite of having low SPL, were identified to be the noisiest units because of their high levels of activity duration and the area used. Considering the high SPL and the area used, bending workshop was ranked in the second place, and the rest of the workshops were ranked subsecuently.

Keywords: Noise, sound making jobs, GIS, SPL, Leq.

مقدمه

در شهرهای بزرگ (کلان شهرها) مهم ترین عوامل ایجاد آلودگی صوتی سیستم های حمل و نقل، کاربری های صنعتی داخل شهرها، کارگاه ها و مشاغل صداساز  می­باشد. در شهر تهران وجود کارگاه های پراکنده صنعتی در سطح شهر نظیر نجاری، تراش کاری، صاف کاری و آهن گری در مجاورت مناطق مسکونی، آموزشی و بهداشتی درمانی ، ارتفاع ساختمان ها می تواند بر میزان آلودگی صدا تاثیر گذاشته و میزان آن را افزایش دهد (3).

در همین راستا مطالعات گسترده ای در خصوص محیط های کارگاهی و صدای تولیدی  در این اماکن صورت گرفته است . از جمله در ارزیابی خطر میزان مواجهه شغلی صدای محیطی کارگاهی با در نظر گرفتن سطوح ایجاد صدا و مدت تماس در دوره زمانی 40 سال کار در این کارگاه ها ، میانگین تراز صوتی روزانه حدود 80 ، 85 یا 90 دسی بل به دست آمد که خطر حاصل از ادوات تولید صدا حدود%3 ، %16 و %29 می باشد . هم چنین بر اساس پیشنهاد [7]NIOSH  میزان [8]TWA 8 ساعته در معرض قرار گیری حدود 85 دسی بل می باشد (6).

جدول1- گزارش ارزیابی افزایش خطر از وسایل صدا ساز در بخش های کارگاهی به صورت میانگین میزان مواجهه روزانه صدا در دوره زندگی کاری 40 ساله (8)

Table 1-Risk assessment of audio equipment maker in the workshop is the average daily exposure to noise at work life 40-year period (8)

با ارزیابی صدا  در 4 بخش کارگاهی از جمله نجاری، آهن گری، عملیات فنی و تراش کاری بر روی 338 نمونه و مقایسه نتایج سنجش صدای ایجاد شده با سیستم استاندارد در معرض صدای NIOSH ISO سال 1996 ، متوسط TWA برای این تعداد5/6 ± 7/89 دسی بل A می باشد. هرچند متوسطTWA در استاندارد [10]OSHA حدود 8/6  ± 8/82 دسی بل A است. 40 درصد از TWA  در سیستم OSHA بالاتر از 85 دسی بل A می باشد (6).

روش بررسی

برای آگاهی از وضعیت فعالیت های صنایع و مشاغلی که به نحوی در فرآیند کارشان آلودگی صدا وجود داشته و آلودگی صدای محیط را در تهران افزایش می دهند، مطالعات و تحقیقات گسترده ای انجام پذیرفت و سپس فهرست کلیه مشاغل در اختیار قرار گرفت و کلیه فعالیت هایی که در محدوده ناحیه 3 منطقه 12 شهرداری تهران قراردارند، شناسایی گردید (4).

از آنجایی که اغلب مقادیر مجاز صدا از طرف کشورهای مختلف برابر 65 دسی بل اعلام شده و تصور می شود این مقدار صدا آثار سویی بر افراد جامعه نداشته باشد، اولین گروه این مقدار تعیین گردید . هم چنین زندگی افراد در محیطی با تراز فشار صوت بزرگ تر یا مساوی 80 دسی بل نیز غیر ممکن به نظر   می رسد. غیر از این دو گروه حد، سه گروه میانی نیز تعیین گردیده است (1).

جدول2- نشان دهنده تنوع مقادیر تراز فشار صوت منتشره از کارگاه های ناحیه 3 منطقه 12 شهرداری تهران(2)

Table 2 - Reflects the diversity of levels of sound pressure level emitted by workshops zone 3 District 12 of Tehran (2)

در گروه بندی آلودگی صوتی، مشاغل و حرفه ها در منطقه 12 از نوع گروه A , B می باشد. تعداد مشاغل و کارگاه های موجود در ناحیه منطقه 12 شهرداری تهران بیش از 13 هزار می باشد که بر اساس بررسی های انجام شده مشاغل و حرف صدا ساز تفکیک گردیده است و تعداد آن ها حدود 1845 باب     می باشد (5).

نمودار1- تعداد مشاغل و حرفه های  صدا ساز در ناحیه 3 منطقه 12 شهرداری تهران، 1384 (5)

Figure 1 - The number of jobs in construction and professional sound zone 3 District 12 of Tehran Municipality, 2005 (5)

نقشه1- نقشه پراکندگی مشاغل صدا ساز موجود در ناحیه 3 منطقه 12 شهرداری تهران(1390)

Map 1 - Map dispersion of sound construction jobs in zone 3 District 12 of Tehran (2011)

جهت انجام این کار، لزوم شناسایی حرفه ها  و کارگاه های موجود به تفکیک نوع فعالیت و وضعیت پراکندگی آن ها بر روی نقشه وجود دارد. در ابتدا مشاغل و حرفه های  دارای آلودگی صوتی شامل برش کاری،  تراش کاری،  قطعه سازی، کمپرسورها، تولیدی چرخ صنعتی، تولیدی کفش،  قالب سازی،  نازک سازی،  آهن گری ، درب و پنجره سازی، کابینت سازی، جوش کاری، سماورسازی، حلبی سازی، کانال سازی، رنگرزی، جوراب بافی، بافندگی، پارچه کش بافی،  لحاف دوزی،  صاف کاری، تعمیرگاه،  موتورسازی، شیشه سازی، تراش شیشه، آئینه شمعدان، مس گری، خم کاری، پرس کاری، کرکره سازی، لوله بخاری سازی، کانال سازی ، پرداخت کاری و نجاری مشخص و فهرست گردید (2). سپس بر اساس اطلاعات دریافتی از مرکز آمار ایران مربوط به  سال 1384، تعداد 1845 کارگاه مشغول به کار و درصد فراوانی آن در ناحیه شناسایی گردید که در جدول(2)  به آن اشاره شده است. همان گونه که مشاهده    می کنید بیش ترین تعداد و درصد این فعالیت ها مربوط به تولیدی کفش، قالب سازی و نازک سازی بوده و کم ترین آن مرتبط با مس گری می باشد (5).

جدول3- در ناحیه 3 منطقه 12 شهرداری تهران- 1384(5)

Table 3- Zone t 3 District 12 of Tehran – 2005(5)

جهت سنجش صدای محیط کارگاهی از دستگاه صداسنج^[11]  Bruel & Kjaer 2237 Type ، سه پایه و مدرج کننده آکوستیک (دستگاه کالیبراسیون صوتی^[12]) استفاده شده است. این دستگاه قادر است مقادیر  Leq, و  ^[13]SPL را اندازه­گیری نماید.

محل میکروفن باید به سمت سر کارگری  باشد که در ایستگاه­کاری قرار دارد. در دیگر حالت ها هنگامی که کارگر در ایست گاه کاری حضور دارد، میکروفن باید 1/0 متر از کانال خارجی گوش که مقدار  بیش­تریدریافت می­کند نگه داشته شود (3).

 نتایج

پس از به­دست آوردن آمار نسبتاً کاملی از مشاغل فوق الذکر در سطح ناحیه 3 منطقه 12 ، به صورت تصادفی از میان آن­ها به تعدادی از مشاغل دارای آلودگی صوتی مراجعه گردید و اندازه گیری تراز فشار صوت (SPL) ، آنالیز فرکانسی بعضی از دستگاه­ها و هم­چنین تراز معادل اندازه­گیری شد که به علت این که تراز معادل در زمان 15 دقیقه در اکثر موارد اختلاف جزیی (حدود چند دسی بل) با SPL  نداشت، بیش­تر SPL مدنظر قرار گرفت .

نمودار2-میزان تراز فشار صدا بر حسب دسی بل A در کارگاه­ها و مشاغل صدا ساز ناحیه 3 منطقه 12

شهرداری تهران (1390)

Figure 2 -Sound pressure level in decibels A Workshops and sound in construction jobs zone 3 District 12 of Tehran (2011)

همان­گونه که در نمودار(2) نشان داده شده،  میزان تراز فشار صوتی ناشی از کارگاه­ها و مشاغل صدا ساز  از جمله پرس­کاری، خم­کاری، جوش­کاری ، تراش­کاری ، حلبی­سازی و فلزکاری به صورت اندازه­گیری لحظه ای بیش­تر از بقیه کارگاه­ها می­باشد. البته با توجه به این­که مقدار SPL تعیین شده به صورت لحظه­ای بوده و بر­اساس گذشت زمان مقدار آن ثابت نبوده و متغیر است، از طرفی کارگاه­های تعیین شده اکثراً فعالیت ضربه­ای دارند و صدای تولیدی ناشی از شدت ضربه­های وارد شده است و به صورت مداوم و مستمر این صدا تولید نمی­گردد.

نمودار3-میزان تراز معادل صدا  بر حسب دسی بل A در کارگاه ها و مشاغل صدا ساز ناحیه 3

منطقه 12 شهرداری تهران (1390)

Figure 3-The equivalent sound level in decibels A Workshops and sound in construction jobs zone 3 District 12 of Tehran (2011)

نمودار(3)  میزان تراز معادل صدای تولیدی از کارگاه ها و مشاغل صدا ساز ارایه می دهد، همان گونه که مشاهده می گردد میزان Leq کارگاه های پرس کاری، مس گری، جوش کاری و حلبی سازی در مدت 15 دقیقه اندازه گیری بالا می باشد. میزان تراز معادل اندازه گیری شده میانگین تراز های ایجاد شده توسط دستگاه های موجود در کارگاه می باشد.

در ادامه میزان پراکندگی تراز فشار صوتی و تراز معادل صوتی
برای کارگاه های اندازه گیری شده بصورت نقشه پهنه­بندی­شده در محیط [14]GIS ترسیم گردیده که طبق رنگ های ارایه شده می توان تعیین نمود که کدام کارگاه در چه بخش از ناحیه بیش ترین میزان SPL  و Leq  را ایجاد می نماید. در نهایت پس از بررسی  های انجام شده مشخص گردید که صدای ناشی از کارگاه ها و مشاغل صدا ساز در ناحیه غالب نبوده و فقط برای سکنه و شاغلین آزار دهنده می باشد.

نقشه 2-  نقشه پراکندگی میزان تراز فشار صوتی SPL در کارگاه های ناحیه 3 منطقه 12 شهرداری تهران (1390)

Map 2-Sound pressure level distribution map SPL Workshops zone 3 District 12 of Tehran (2011)

نقشه 3- نقشه پراکندگی میزان تراز معادل صدا Leq   از کارگاه های ناحیه 3 منطقه 12 شهرداری تهران (1390)

Map 3-The equivalent sound level distribution map Leq Workshops zone 3 District 12 of Tehran (2011)

در قسمت بالا فهرست کارگاه های صدا ساز در ناحیه 3 منطقه 12 که مورد اندازه­گیری قرار گرفت، ارایه شده است. بر اساس موارد اندازه­گیری شده،  میانگین میزان تراز فشار صوتی SPL در 7 دسته از این کارگاه­ها به شکل جدول زیر تهیه و بر اساس زمان تداوم و دامنه محیطی کارگاه­های مذکور محاسبات زیر جهت اولویت­بندی این دسته از کارگاه­ها در تولید سرو صدا در محیط­های کاری انجام شده است (10).

فرمول محاسبه:

میزان Leq = زمان تداوم * دامنه محیطی (m²) *تراز LP( SPL)

جدول4- فهرست 7 دسته از منابع کارگاهی صدا ساز با  زمان تداوم  و مساحت کارگاهی

Table 4-Table 7 of the duration of construction supplies sound studio and workshop area

نمودار4-  مقادیر تولید صدای کارگاهی بر حسب متر مربع در ساعت دسی بل A (1390)

Figure 4- Sound workshop production quantities in terms of square meters per hour dB a (2011)

همان­طور که در جدول (4) و نمودار (4)  مشاهده می­کنید، در تراش­کاری با وجود پایین بودن میزان SPL ، میزان بالای زمان تداوم و مساحت مورد استفاده نسبت به بقیه کارگاه ها از نظر تولید سرو صدا غالب­تر می­باشد و بعد از آن کارگاه خم­کاری با میزان بالای SPL و دامنه محیطی در درجه دوم قرار می­گیرد و به همین ترتیب نسبت به بقیه کارگاه­ها نیز می­توان نتیجه­گیری نمود.

با توجه به این که بازار در ناحیه 3 واقع شده و این بخش یکی از مراکز مهم تجاری در شهر تهران به شمار می­رود، خود دلایلی بر ایجاد ترافیک در منطقه بوده و یکی از عوامل ایجاد سر و صدا در این ناحیه می­باشد. لذا علاوه بر وجود کارگاه­های صدا ساز که طبق نقشه پهنه بندی این کارگاه ها در یک بخش از این ناحیه تجمع دارند،  می توان از دلیل وجود سرو صدای مضاعف در این ناحیه را ترافیک ناشی از تردد مردم و کسبه دانست، زیرا این ناحیه قطب اصلی تجارت در شهر تهران می­باشد. با توجه به وضعیت پراکندگی کارگاه­ها و این که تجمع آن­ها در یک بخش از ناحیه محدوده خیابان ری، 15 خرداد و مصطفی خمینی  می­باشد می­توان نتیجه­گیری کرد که کارگاه­ها از عوامل اصلی تولید سر و صدا در ناحیه 3 نمی­باشد و صدای ترافیک در ناحیه 3 غالب­تر است. 

بحث و نتیجه گیری 

امروزه با وجود کنترل بسیاری از عوامل مخاطره­زای محیط­زیست در شهرها، آلودگی صدا کماکان به عنوان یکی از عوامل زیان­آور محیط مطرح می باشد. صدای ترافیک مهم­ترین منبع آلودگی صدای شهرها است. در حال حاضر این مساله به عنوان یک مشکل جهانی مطرح شده است. در سال­های اخیر در برخی کشورها قوانین محدود کننده جدیدی درخصوص کنترل صدای ترافیک شهری به اجراء گذاشته شده است. در این تحقیق پس از شناسایی ناحیه مورد مطالعه اندازه­گیری­ها در 3 سطح کارگاهی، منطقه مسکونی و ناحیه ترافیکی انجام گردید. با توجه به این که ناحیه 3 منطقه 12 از نظر تجاری و اقتصادی دارای اهمیت می­باشد،  بررسی آلودگی صدای این ناحیه در  بخش کارگاه ها و مشاغل صدا­ساز انجام گردید .

• در بخش کارگاهی حدود 1845 کارگاه صدا ساز مشغول به فعالیت می­باشند که تقریبا در41 مورد از کارگاه­ها مقادیر  L Leq و SPL اندازه­گیری و با بررسی مقادیر SPLو Leq در زمان 15 دقیقه اندازه­گیری، نتایجی حاصل گردید. درخصوص اندازه­گیری میزانLeq  ، صدای کارگاه ها، به­صورت یکنواخت فرض شده است.
• بر­اساس بررسی های به عمل آمده و تهیه نقشه پراکندگی صوتی و محل استقرار کارگاه ها می توان نتیجه گیری کرد که کارگاه های صدا ساز در این ناحیه، یک بخش تجمع داشته و نمی تواند به صورت صدای غالب در منطقه محسوب گردد و فقط برای ساکنین منطقه آزار دهنده است. از طرفی بر اساس موارد اعلام شده از سوی شهرداری ناحیه 3 مبنی بر ساماندهی مشاغل صدا ساز از جمله آهن گری ها، برخی   مس گری ها و مواردی دیگر در شهرک های صنعتی تاحدودی وضعیت صدای ناشی از کارگاه ها تحت کنترل می باشد.  

منابع

1-      ساماندهی بازار محدوده حلقه داخلی بازار، 1388، شرکت مطالعات حمل و نقل و ترافیک تهران، گزارش شماره:599 ب.

2-      دانا. تورج، 1376،  بررسی آلودگی های زیست محیطی (صوت) بازار تهران و تدوین طرح مدیریت        به سازی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد،  دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات. 

3-      نصیری. پروین، 1378، مبانی آکوستیک در ساختمان ، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.

4-      مرکز تحقیقات مطالعات محیط زیست دانشگاه علوم و تحقیقات، 1386،  مشاغل و صنایع صدا ساز در شهر تهران، سازمان حفاظت محیط زیست.

5-      مرکز آمار ایران ، 1381 ، آمار سرشماری کارگاه های منطقه 12 ، انتشارات مرکز آمار ایران.

6-      Edelson, Jane; Neitzel,Richard; Meischke, Hendrika; Daniell, William; Sheppard, Lianne; 2009; Predictors of hearing protection use in construction workers; Ann occup hyg ; volume53; issue6; pp.605-615;

7-      7-Neitzel, Richard; S.Seixas, Noah; Camp,Janice; 1999; An assessment of occupational noise exposures in four construction trades; American industrial hygiene association journal; pp:807-817;

8-      NIOSH; 1998; Occupational noise exposure revised criteria; us; no.98-126 

9-      9-O Keeffe, B; 2006; Minister of state at the department of the environment,vol.628; no; 3; pp:285;

10-  Tempest, W.(Ed.); 1983;  The Noise Handbook ; Academic Press, London.