بررسی میزان عملکرد سلامت روان شناختی شهروندان در فضاهای شهری (مطالعه موردی: شهر بروجرد)

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و دوم، شماره دو، اردیبهشت ماه 99

بررسی میزان عملکرد سلامت روان شناختی شهروندان در فضاهای شهری

(مطالعه موردی: شهر بروجرد)

وحید پوربساط [1]  

فاطمه الفتی ¹

مریم بیرانوندزاده [2] ^*

Beyranvand28@gmail.com

زهره یوسف زاده[3]

نوبخت سبحانی[4]

چکیده

زمینه و هدف: پژوهش حاضر  با هدف، ارزیابی سلامت روان شهروندان شهر بروجرد  و پراکندگی آن در  سطح شهر تدوین شده است.

روش بررسی: تحقیق حاضر از نوع کاربردی است و روش انجام  پژوهش توصیفی- تحلیلی می باشد روش گردآوری اطلاعات مبتنی بر منابع اسنادی و میدانی است.  جامعه و فضای پژوهش نواحی 17گانه شهر بروجرد می باشد. در ابتدا به روش نمونه گیری کوکران حجم نمونه، 384نفر برآورد شد. در ادامه به منظور جمع آوری اطلاعات مربوط به سلامت روان شهروندان در نواحی 17 گانه از 

پرسش نامه سلامت عمومی ( GHQ-28 ) استفاده شده است و تحلیل های آماری آن از طریق SPSS و شاخص ها و آماره های مختلف آماری نظیر آزمون های t ، همبستگی پیرسون و t کندال، رگرسیون و آزمون کروسکال و الکیس انجام گردید.

یافته ها: یافته ها حاکی از آن است بین محل زندگی افراد ( مناطق 17گانه ) و سلامت روان ساکنین ارتباط مستقیمی وجود دارد.

 به طوری که مناطق با شرایط اقتصادی مرفه، به لحاظ سلامت روان وضعیت مطلوبی نسبت به سایر مناطق دارند.

بحث و نتیجه گیری: تأمین سلامتى اقشار جامعه یکى از مسایل اساسى هر کشورى است که باید آن را از سه بعد جسمى، روانى و اجتماعى مدنظر قرار داد. بهداشت روانى علاوه بر این که هدف هر جامعه اى به شمار مى آید، معیارى براى سلامت فرد نیز محسوب مى گردد. این اصطلاح داراى معانى متعددى است که از جامعه اى به جامعه دیگر، فرهنگى به فرهنگ دیگر و از فردى به فرد دیگر متفاوت است.نتایج حاصل از مطالعات این تحقیق نشان می­دهد، بین محل زندگی افراد ( مناطق 17 گانه ) و سلامت روان ساکنین  ارتباط مستقیمی وجود دارد. به ‌طوری‌که مناطقی به لحاظ شرایط اقتصادی مرفه می‌باشند( ناحیه 8) با میانگین رتبه سلامت روانی 33/290بهترین سلامت روانی و منطقه پایین‌شهر (ناحیه 14) ضعیف‌ترین سلامت روانی را داشته‌اند از طرفی اختلالات کارکرد اجتماعی با توجه ناحیه‌ها نیز متفاوت است، به‌طوری‌که مشاهده شد کم­ترین رتبه اختلال کارکرد اجتماعی مربوط به ناحیه 10و بیش­ترین رتبه اختلال کارکرد اجتماعی مربوط به ناحیه 5 می‌باشد. نتایج حاکی از آن است، کم­ترین رتبه سلامت روانی مربوط  به ناحیه 9 و بیش­ترین رتبه سلامت روانی مربوط به ناحیه 14 می‌باشد

واژه‌های کلیدی: سلامت روان ، GHQ ، روش SPSS ، بروجرد.

The Study of Cognitive Function and Mental Health of Citizens in Urban Areas (Case Study: Boroujerd City)

Vahid PourBasat¹

Fatemeh Olfati[5]

Maryam Beyranvandzadeh [6]*

Beyranvand28@gmail.com

Zohre Youse Zadeh[7]

Nobakht Sobhani[8]

Abstract

Background and Objective: This study aimed to assess the mental health of citizens and their distribution in the city of Boroujerd.

Method: The present research is of applied type and the method of conducting the research is descriptive-analytical. The method of data collection is based on documentary and field sources. The community and research space is 17 districts of Boroujerd. Initially, the sample size of 384 people was estimated by Cochran sampling method. In order to collect information about the mental health of citizens in 17 districts of the General Health Questionnaire (GHQ-28) was used and its statistical analysis was performed through SPSS and various statistical indicators and statistics such as t-test, Pearson and Kendall t-test, regression and Kruskal and Alkis test.

Findings: Findings indicate that there is a direct relationship between people's place of residence (17 districts) and mental health of residents. So that the regions with prosperous economic conditions are in a favorable condition in terms of mental health compared to other regions.

Discussion and Conclusion: Ensuring the health of the society is one of the basic issues of any country that should be considered from three physical, psychological and social dimensions. Mental health, in addition to being the goal of any society, is also a measure of an individual's health. The term has several meanings that vary from community to community, culture to culture, and from person to person. The results of the studies of this study show that there is a direct relationship between the place of residence of individuals (17 districts) and the mental health of residents. As some areas are economically prosperous (District 8) with an average mental health rating of 290.33 had the best mental health and the lower part of the city (District 14) had the poorest mental health. The lowest rank of social dysfunction is related to district 10 and the highest rank of social dysfunction is related to district 5. The results show that the lowest mental health rank is in District 9 and the highest mental health rank is in District 14.

Keywords: Mental Health, Citizens, GHQ, Borujerd.

مقدمه

حل مسایل ملی و بین‌المللی تا حدزیادى به روشن‌بینی درزمینه روح و روان بشر و جلوه‌های گوناگون آن بستگى دارد و بدین منظور، باید ساخت و ایجاد فرد سالم، خانواده سالم و اجتماع سالم هدف همگان باشد. در این‌باره متفکران موحد ملت ما با در دست داشتن ذخایر معنوى، اخلاقى و مذهبى سرشار و غنى، مسوولیتى بس عظیم به عهده ‌دارند(1).

بدون شک، سلامت جسمانى و روانى افراد جامعه اهمیت بسزایى دارد. افراد و جوامع انسانى بدون حفظ سلامت و رعایت بهداشت، نمی‌توانند به زندگى فردى و نوعى خود ادامه دهند و نسل خود را حفظ نمایند. بیمارى و ناتوانى، زندگى فرد و روابط انسانى را مختل و درنتیجه، احساس امنیت و همبستگى را از انسان سلب می‌کنند (2) .  

سازمان بهداشت جهانى ضمن توجه دادن مسوولان کشورها به تأمین سلامت جسمى، روانى و اجتماعى افراد جامعه، همواره بر این نکته تأکید دارد که هیچ‌یک از این سه بعد بر دیگرى برترى ندارد. طبق برآوردهاى این سازمان میزان شیوع اختلالات روانى در کشورهاى صنعتى و درحال‌توسعه رو به افزایش است. (3)

پژوهش حاضر به ‌منظور بررسی وضعیت بهداشت روانی شهروندان در نواحی 17 گانه شهر بروجرد جهت ارتقای کیفیت زندگی ساکنین انجام‌شده است.

بیان مسئله

تلاش در جهت صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و زندگی مکانیزه که لازمه آن قبول شیوه‌های نوین برای زندگی است. امروزه با تغییر کار، رفاه و امنیت، شهر به مکانی مناسبی برای برآورده ساختن نیازهای انسان امروز مبدل گشته است. سیل جمعیت که در دهه 70-60 از سوی روستاها به سمت شهرها سرازیر شد، گویای این مطلب است که انسان امروزی شهر رامکانی مناسب برای زندگی خویش می‌پندارد. درحالی‌که همین مکان اثر معکوس بر سلامت انسان گذاشته و در ارتباط با مقوله سلامت ابعاد دیگری را مشخص نموده است. یکی از این ابعاد سلامت روان افراد جامعه است. مقوله‌ای که اگرچه تازگی ندارد لیکن ازنظر تخصصی دیرزمانی نیست که به آن توجه گردیده است. به‌هرحال، با توجه به شیوع بیماری روانی در این مکان‌ها به دلیل عدم وجود هوای سالم، تحرک بسیار اندک ساکنین، فشارهای عصبی و روانی به دلیل نوع زندگی و کار، فرهنگ خاص زندگی شهری در مورد تغذیه و نوع مواد غذایی مصرفی و ... اهمیت تلاش در جهت اعتلای سلامت روانی افراد هر اجتماعی بارزتر می‌گردد. این عوامل باعث شده که این مکان‌ها ازنظر سازمان بهداشت جهانی یکی از اثرگذارترین واقع قرن بیست و یکم بر سلامت انسان‌ها بداند. تلاش و همکاری‌های بین بخشی برای بهبود معیارهای سلامت در این مکان‌ها فقط زمانی مفید خواهد بود که از نقطه شناخت دقیق معضلات آغاز گردد(4).

مهم‌ترین مساله دراین‌ارتباط پیشگیری از مسایلی است که باعث می‌گردد سلامت روان افراد جامعه در این مکان‌ها مختل گردد و بالطبع پیامدهای منفی در پی داشته باشد. پیشگیری از بروز این عوامل نیز جز با آشنایی با وضعیت موجود سلامت روان در افراد جامعه‌ای که قصد پیشگیری در آن راداریم ممکن نیست. چراکه آشنایی با وضع موجود ما را به اوضاع امیدوار می‌سازد و یا ما را جهت به‌کارگیری روش‌های مناسب، در جهت از بین بردن عوامل مخل سلامت روان و به‌کارگیری ابزارهای مناسب در این جهت یاری می‌نماید. (5)

با توجه به افزایش بیماران روانى در سراسر جهان، زیان‌های مالى و معنوى ناشى از این بیماری‌ها و همچنین کمبود تسهیلات، امکانات و نیروى تخصصى لازم براى ارایه خدمت به آن‌ها، به نظر می‌رسد که انجام خدمات پیشگیرانه در این زمینه ضرورى است و تأمین بهداشت روانى افراد به‌عنوان یک اقدام مثبت اجتماعى، اقتصادى، پزشکى و بهداشتى، براى تمام کشورها و ملت‌ها جنبه الزامى دارد(6).

مبانی نظری

اختلال‌های روانی مشکلاتی جدی و شایع هستند که در تمام جهان قابل‌مشاهده است. 40درصد تمامی ناتوانی‌ها به علت نداشتن سلامت روانی، اختلال‌های روانی و عصبی بوده و این موارد 20درصد از کل مراجعین به مراکز بهداشتی عمومی را تشکیل می‌دهند. افزون بر آن‌ها بر پایه برآوردهای سازمان جهانی بهداشت در دنیا حدود 500 میلیون نفر از اختلالات روانی رنج می‌برند و بیشتر این موارد در کشورهای درحال‌توسعه دیده می‌شود. از نگاه همین سازمان، حجم مسایل رفتاری و روانی در این کشورها روبه فزونی است و این افزایش تا حد زیادی وابسته به رشد جمعیت و تغییرات سریع اجتماعی مانند شهرنشینی و فروپاشی خانواده‌ها گسترده و تغییر در شیوه زندگی مردم و مشکلات اقتصادی از یک‌سو (7)، ضعف شدید ادغام بهداشت روان در شبکه مراقبت‌های اولیه در شهرها و فقدان یک نظام ارائه خدمات کارآمد از سوی دیگر شکاف عمیقی بین نیاز و منابع موجود برای ارایه خدمات مطلوب وجود دارد(8). باوجوداین ارایه سیاست‌ها و برنامه‌هایی برای ارایه مطلوب خدمات سلامت روان در شهرها، با رویکردی جامعه نگر، اهمیت روزافزونی دارد.

سازمان بهداشت جهانی،  سلامت را به‌صورت بهزیستی کامل فیزیکی- روانی و اجتماعی تعریف می‌کند. نه صرف فقدان بیماری و ناراحتی (9). سلامت در دیدگاهی کلی‌نگر از جنبه‌های روانی- اجتماعی و فیزیکی موردتوجه قرار می‌گیرد. رابطه آن با محیط نیز در نظر قرار می‌گیرد. سلامت روان‌شناختی نیز تعریفی است که دانشمندان روان‌شناختی و علوم اجتماعی و رفتاری در مورد کارآمدی و عملکرد روان‌شناختی متناسب انسان ارائه کرده‌اند. مفهوم سلامت و بیماری روانی در طول زمان تغییرات و دگرگونی‌های زیادی داشته‌اند. ارسطو در کتاب اخلاق می‌گوید: هر انسان به‌اندازه‌ای سالم است که توانسته کنش‌های بشری را در خود توسعه دهد. ازآن جاکه بشر بالاترین عملکرد هوش را دارد پس بهترین زندگی، زندگی خردمندانه است و سلامت روانی یعنی نوعی زندگی که استدلال بر آن کاملاً حکومت کند. مفهوم طبیعت‌گرایانه سلامت روانی توسط ارسطو، در قرون‌وسطی نادیده گرفته شد، از قرن هفتم و شانزدهم سلامت روان‌شناختی به‌صورت پرهیزکاری تعریف شد. پس از قرن شانزدهم مجدد سلامت روان‌شناختی به‌صورت طبیعت‌گرایانه تعریف شد. هم زمان با رنسانس روان‌پزشکی در اواخر قرن 19 سلامت روان‌شناختی نوعاً به‌صورت «فقدان بیماری روانی» تعریف گردید(10). «بهداشت روانى» داراى دو تعریف است. در تعریف اول، «بهداشت روانى» به معناى سلامت فکر و روان است و منظور از آن نشان دادن وضع مثبت و سلامت روانى و راه‌های دست‌یابی به آن است که در تکامل فرد و اجتماع نقش مؤثرى می‌تواند به عهده گیرد. در تعریف دوم، منظور از «بهداشت روانى» عبارت از رشته‌ای تخصصى از بهداشت عمومى است که درزمینه پیش‌گیری از بیماری‌های روان و کاستن آن‌ها فعالیت می‌نماید. اکنون بهداشت روانى به‌عنوان یکى از رشته‌ها و موضوعات اساسى، موردتوجه سازمان بهداشت جهانى است و یک قسمت مستقل را در این سازمان جهانى به خود اختصاص می‌دهد. در هر دو مفهوم بهداشت روانى، نقش فرهنگ، آداب‌ورسوم خانوادگى و اجتماعى و شرایط محیطى و مکانی مورد تأکید قرار می‌گیرد (2)  به‌ طورکلی، می‌توان گفت: «بهداشت روانى» به معناى تأمین سلامت روان افراد جامعه به هر نحو ممکن است. بر این اساس، تمام اصول، نکات، اعمال و اقداماتى که به تأمین سلامت روان مدد برسانند مشمول بهداشت روانى بوده، در دایره آن قرار می‌گیرند. به همین دلیل، در بیش تر کتب و منابع مربوط به بهداشت روانى، به سه‌نظام اشاره می‌شود: نظام اولیه یا پیش‌گیری نوع اول براى پیش‌گیری از بیمارى روانى، نظام ثانویه یا پیش‌گیری نوع دوم براى درمان بیمارى و کاهش شدت آن؛ و نظام ثالثیه یا پیش‌گیری نوع سومبراى بهتر کردن عاقبت بیمارى (بازتوانى و توان‌بخشی). بر این اساس، می‌توان گفت: بهداشت روانى، برخلاف مفهوم ظاهرى  آن (پیش‌گیری تنها)، اصطلاح عام و گسترده‌ای است که هم شامل پیش‌گیری می‌شود، هم درمان و هم‌توان بخشى. (11)

در تعریف «بیمارى روانى» و «سلامت روان»، الگوها، نظریه‌ها و دیدگاه‌های متعددى ارایه گردیده است. این چهار الگو به ترتیب عبارت‌اند از: 1. الگوى پزشکى و روان‌پزشکی; 2. الگوى رفتارگرایى; 3. الگوى روان‌کاوی (فرویدى); 4. الگوى انسان‌گرایی (12) .

در نگاهی دیگر سلامت روان‌شناختی را به 3 شکل می‌توان تعریف کرد: نخست معنای خودآگاهی که این تعریف توسط فروید، مک دوگال، جورج برکلی و  بسیاری از هستی‌گرایان و نظریه‌پردازان مانند لورنتز پذیرفته‌شده است. تعریف دوم شامل خود شکوفایی و تحقق خود می‌شود، یعنی بالفعل ساختن توانایی‌های روان‌شناختی ذاتی و درونی با استفاده از نوعی دگرگونی روانی میسر می‌شود. یونگ،آلپورت و انسان گرایانی مانند مازلو، این دیدگاه را پذیرفته‌اند. سومین تعریف سلامت روانی حدودی است که فرد توانسته با «شبکه روابط اجتماعی پایدار» یکپارچه شود. آدلر، و  بسیاری از جامعه شناسان این تعریف را پذیرفته‌اند. (13)  

دیدگاه فروید در ارتباط با سلامت روان: به نظر فروید ویژگی‌های خاصی برای سلامت روان‌شناختی ضرورت دارد و نخستین ویژگی خودآگاهی است. یعنی هر چه که ممکن است در ناخودآگاه موجب مشکلی شود بایستی خودآگاه شود. خودآگاهی عنصر اصلی سلامت روان‌شناختی است. البته برای سلامت روان‌شناختی کفایت‌کننده نیست بلکه معیار نهایی سلامت روانی ویژگی دیگر ازنظر فروید بیگانگی منطقی از علاقه‌مندی‌ها و اشتیاقات عمومی می‌باشد. به نظر فروید انسان متعارف کسی است که مراحل رشد روان - جنسی را با موفقیت گذرانیده باشد و در هیچ‌یک از مراحل بیش‌ازحد تثبیت نشده باشد. البته دیدگاه فروید کم تر انسانی متعارف به‌حساب می‌آید و هر فرد به نحوی از انحاء متعارف است. (14)

مفهوم سلامت روان در نظریه روانی اجتماعی و زیستی : از دیدگاه آدلر سلامت روان یعنی داشتن اهداف مشخص در زندگی، داشتن فلسفه استوار و محکم برای زیستن، روابط خانوادگی و اجتماعی مطلوب و پایدار، مفید بودن برای هم نوعان، جرأت و شهامت، قاطعیت، کنترل داشتن بر عواطف و احساسات، داشتن هدف نهایی کمال و تحقق نفس، پذیرفتن اشکالات و کوشیدن در حد توان برای حل اشتباهات.

نظریه اریکسوندر ارتباط با سلامت : همان‌گونه که فروید در نظریات خود به ناخودآگاه اهمیت ویژه‌ای می‌دهد اریکسون دراین‌ارتباط اعتقاد زیادی به سن دارد. سلامتی روان را در ارتباط با من توصیف می‌کند و متغیرهای آن در ارتباط مقوله «من» تعریف می‌کند.

به‌طورکلی اریکسون در ارتباط با سلامتی روان معتقد است که صفات خاصی وجود دارد که فرد دارای سلامتی روان‌شناختی را از کسی که فاقد این عنصر است متمایز می‌سازد. به نظر اریکسون این صفات در اجتماع معنی می‌یابد و بر این اساس فردی که در جامعه زندگی می‌کند و در صورتی دارای سلامتی روان است که از تعارض عاری می‌باشد از استعداد و توانایی بارزی استفاده کند، در کارش ماهر و استاد باشد، ابتکار نامحدود داشته باشد از انجام لحظه‌به‌لحظه حرفه‌اش پس‌خوراند بگیرد و درنهایت در مورد فرایند زندگی نظریه معنوی روشن و قابل‌درکی داشته باشد.

نظریه کورت لوین در ارتباط با سلامت روان: کورت لوین با نظریه میدانی در بین روان شناسان شناخته‌شده است. از دیدگاه لوین نظریه میدانی تنها به حیطه خاصی محدود نمی‌شود، بلکه مفاهیمی را دربرمی گیرد که با آن می‌توان حقایق روان‌شناختی مختلفی را نمایش داد. اما نظر لوین در ارتباط با سلامت روان بر این است که سلامت و کمال روان‌شناختی موجب افتراق و تمایزیافتگی بیش­تر شخص و محیط روان‌شناختی او می‌شود و استحکام و استواری مرزهای سیستم روانی فرد به وجود می‌آورد.

بنابراین فرد سالم ازنقطه‌نظر روان‌شناختی به نظر لوین کسی است که بین خودش و محیط روان‌شناختی خود تمایز و افتراق قائل می‌شود.

نظریه کارل راجرز در ارتباط با سلامت روان: به عقیده راجرز هر چه سلامت روان انسان بیشتر باشد آزادی عمل و انتخاب بیشتری را احساس و تجربه می‌کند. ازنظر راجرز انسان سالم موجودی بدون محدودیت فکر و عمل می‌باشد (15).

باوجود مطالب فوق و انواع دیدگاه‌ها در مورد سلامت روان و نقش بسزای آن در جامعه شهری می‌توان دریافت که سلامت روانی، جسمی، اجتماعی و ... برای تمامی افراد جامعه، حیاتی هستند که کاملاً درهم‌آمیخته و به‌شدت به هم وابسته‌اند و باید بر اساس عدالت فضایی در شهرها توزیع گردد ونابرابری در سلامت روانی می تواند دو عامل اصلی را در بر گیرد: الف-عوامل قابل تعدیل و تغییر (از جمله موقعیت اجتماعی و اقتصادی فرد، جنسیت، سطح اموزش، کیفیت مسکن و ...)؛ ب- عوال غیرقابل تعدیل و تغییرند(مانند سن، قومیت، نژاد و ...).(16) با وجود این اگر در جامعه ای مشخص گردد که توزیع نامناسب فضایی سلامت روانی متاثر از کدام عامل مذکور است، آن گاه می توان با برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مناسب در این امر اقدامات لازم برای رفع ان مهیا کرد و این امر نیاز به پایش، ارزیابی مجدد برای ارائه خدمات مناسب با بهترین درمان‌ها و مراقبت‌ها می‌باشد.

پیشینه تحقیق

اهمیت بحث سلامت روان باعث گردیده تا در ایران و خارج از کشور تحقیقات عدیده‌ای بر روی مساله صورت پذیرد. این تحقیقات که هرکدام با ابزارهای پرسشنامه‌ای متعددی انجام‌گرفته به شیوه‌های مختلف، ابعاد گوناگون سلامت روان را از قبیل افسردگی – اضطراب و مقوله‌های دیگر موردبررسی قرار داده است. در این بخش به بخشی از این تحقیقات که در ارتباط با موضوع پژوهش حاضر می‌باشد اشاره می‌کنیم. دکتر بابا پور در سال 1382 در تحقیق خود به مفاهیم اساسی دنیای پیچیده ی انسان اشاره می‌کند و سلامتی را «حالت بهزیستی کامل جسمانی، روانی و اجتماعی و نه‌فقط فقدان بیماری یا ناتوانی می‌داند.

 در سال 1999 ادلین در تحقیق خود سلامتی را یک روش کنش وری  وحدت یافته‌ای می‌داند که هدفش به حداکثر رساندن توان فرد است. به نظر وی سلامتی مستلزم این است که فرد طیف تعادل و مسیر هدفمندی را با محیط، یعنی جائی که در آن کنش وری خود را آشکار می‌سازد، نگه می‌دارد. هرمن و هرلز در سال 1999 سه الگوی عمده در تعریف سلامتی همواره ارایه می‌دهد :

الگوی پزشکی: این الگو عمدتاً بر تبیین زیست‌شناختی و فیزیولوژیکی سلامتی می‌پردازد.

الگوی محیطی: این الگو از تحلیل نوین اکوسیستم و خطرات محیطی به‌سلامتی انسان پدید آمده است در این الگو سلامتی برحسب کیفیت سازش فرد با محیط به هنگام تغییر شرایط تعریف‌شده است.

الگوی کلی‌نگر: این الگو سلامتی را برحسب کلیت شخص تعریف می‌کند و جنبه‌های زیست‌شناختی، فیزیولوژیکی، روانی، هیجانی، اجتماعی، معنوی و محیطی افراد را شامل می‌شود و بر سلامتی بهینه، پیشگیری از بیماری و حالت‌های روانی و هیجانی مثبت متمرکز است .

شمسائی و دیگران در سال 1388 به بررسی نیازهای بهداشت روانی مردم شهر همدان پرداخته‌اند و نتایج حاکی از آن است که ارایه خدمات بهداشت روانی از دیدگاه مردم شهر همدان ضعیف بوده و اکثراً معتقد بودند در محل زندگی آن‌ها دسترسی آسان به خدمات بهداشتی روانی وجود ندارد(17)

در سال 1390 احمد مهرمند و همکارانش در پژوهش خود سلامت روان و نقش آن در بروز رفتارهای پرخطر در شهر ارومیه را موردبررسی قراردادند که یافته‌ها حاکی از آن بود که در ایران جنس مذکر نسبت به جنس مؤنث مستعد رفتارهای پرخطر هستند . درجایی دیگر دکتر اسماعیل بیابانگرد  و فاطمه جوادی در سال 1383 سلامت روان جوانان در  تهران را نقد و بررسی نموده است.

براتی و دیگران(1391)، در پژوهشی به بررسی وضعیت سلامت روانی و رفتارهای ارتقا دهنده سلامتی در سالمندان شهر همدان پرداخته‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که 42درصد از سالمندان موردمطالعه مشکوک به اختلال روانی بودند، همچنین اختلاف معنی‌داری ازنظر سلامت روانی بین جنسیت، سطح تحصیلات، وضعیت تأهل، وضعیت اقتصادی و ترکیب خانواده شرکت‌کنندگان مشاهده شد. رفتارهای سیگار کشیدن، انجام روزش یا پیاده‌روی، مصرف میوه و... و کنترل فشارخون با سطح سلامت روانی سالمندان ارتباط آماری معنی‌داری داشت (18).

غفاری و دیگران(1393)، در مقاله‌ای «سلامت روان ساکنین مناطق آسیب خیز اجتماعی شهر گرگان» را بررسی کرده‌اند و نتایج آن‌ها منعکس‌کننده این مطلب است که اختلال سلامت روان در مناطق آسیب خیز اجتماعی شهر گرگان در 37درصد افراد وجود دارد(19).

نگهبان و دیگران(1394)در پژوهشی تحت عنوان«بررسی سلامت روانی سالمندان شهر تهران و ارتباط ان با سرمایه اجتماعی آن‌ها» به این نتیجه رسیدند که میانگین نمره سرمایه اجتماعی در سالمندان موردمطالعه 3/74 و میانگین نمره سلامت روان پاسخ‌گویان 9/6 بود. تست‌های آماری بیانگر وجود همبستگی معناداری بین نمرات سرمایه اجتماعی و هفت مؤلفه آن با سلامت روانی سالمندان بود. همچنین بین متغیرهای جنسیت، محل تولد، روش تأمین مخارج زندگی، منطقه محل سکونت، گروه‌های سنی، ترتیبات زندگی، درک فرد از وضعیت مالی خود، تحصیلات و سلامت روانی سالمندان رابطه معناداری مشاهده شد(20).

- هدف پژوهش

در این پژوهش مهم‌ترین هدف محققین ارزیابی سلامت روان شهروندان شهرستان بروجرد و ارتقاء کیفیت زندگی افراد و افزایش امید به زندگی در میان گروه‌های سنی مختلف است.

- فرضیات تحقیق

1-     به نظر می‌رسد بین اختلالات شبه جسمانی و ویژگی های مکانی پاسخ گویان رابطه معنی داری وجود دارد.

2-     به نظر می‌رسد  بین اختلالات اضطرابی و ویژگی های مکانی پاسخ گویان رابطه معنی داری وجود دارد.

3-     به نظر می‌رسد بین اختلالات کارکرد اجتماعی و ویژگی های مکانی پاسخ گویان رابطه معنی داری وجود دارد.

4-     به نظر می‌رسد بین اختلالات افسردگی و ویژگی های مکانی پاسخ گویان رابطه معنی داری وجود دارد.

5-     به نظر می‌رسد بین  سلامت روانی و ویژگی های مکانی پاسخگویان روابط معنی داری وجود دارد.

- روش انجام پژوهش

تحقیق حاضر از نوع کاربردی است و روش انجام  پژوهش توصیفی- تحلیلی می‌باشد .  روش گردآوری اطلاعات مبتنی بر منابع اسنادی- پیمایشی است. 384 نفر  با روش کوکران به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. در ادامه به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها مربوط به‌سلامت روان شهروندان در نواحی 17 گانه از پرس شنامه سلامت عمومی (GHQ-28) که یکی از مناسب‌ترین ابزار غربال گیری است که در دهه 1980 و 1990 به‌دفعات برای تعیین سلامت عمومی افراد در کشورهای مختلف به کار گرفته‌شده است (21) ، استفاده گردیده شد و تحلیل‌های آماری آن از طریق SPSS و از شاخص‌ها و آماره‌های مختلف آماری نظیر آزمون‌های t برای مقایسه میانگین‌های دو گروه مستقل ، همبستگی پیرسون و t کندال، رگرسیون و آزمون کروسکال و الکیس استفاده شد است . پایایی پرسش نامه بر اساس ضریب آلفای کرونباخ با عدد 87/0  به دست آمد.  یافته‌ها حاکی از آن است بین محل زندگی افراد (مناطق 17 گانه) و سلامت روان ساکنین  روابط مستقیمی وجود دارد به‌طوری‌که مناطقی به لحاظ شرایط اقتصادی مرفه می‌باشد ، به لحاظ سلامت روان وضعیت مطلوبی نسبت به سایر مناطق دارند. از طرفی شایع‌ترین اختلال روانی مربوط به اختلال اضطراب می‌باشد که در بین ساکنین شایع است.

- محدوده موردمطالعه

جامعه و فضای پژوهش نواحی 17 گانه شهر بروجرد می‌باشد.  شهر بروجرد به‌عنوان مرکز شهرستان و دومین شهر بزرگ استان لرستان در 100 کیلومتری شمال شرقی مرکز استان قرار دارد.  این  شهر 36/22% از جمعیت شهری استان را دارا است.

- جمع‌آوری داده‌ها

پرسش‌نامه GHQ به روش مصاحبه حضوری تکمیل‌شده است. در جدول 1، اطلاعات فردی و پاسخ‌گویان آورده شده است .

- بررسی سن افراد نمونه

طبق جدول و نمودار فوق مشاهده می‌شود که 9/41 درصد افراد نمونه بین 20 تا 30سال ،2/35 درصد بین 30تا 40سال، 9/21 درصد بین  40تا 50 سال و 1درصد هم بین 50تا 60سال سن داشته‌اند.

جدول 1- توصیف سن افراد نمونه

Table 1. Description of age

- ساختار جنسی نمونه

طبق بررسی انجام‌شده از 384 نفر حجم نمونه 202 نفر زن و 182 نفر مرد هستند .

جدول2 -توصیف جنسیت افراد نمونه آماری تحقیق

Table 2. The gendered descriptions of sample

طبق جدول فوق مشاهده می‌شود 5/47 درصد افراد نمونه را آقایان و 5/52 درصد را هم زنان تشکیل می‌دهند .

- سطح سواد

 طبق جدول و نمودار (3)، مشاهده می‌شود که 7/4 درصد افراد نمونه بی‌سواد ،7/17 درصد ابتدایی ،1/20 درصد راهنمایی
، 8/19 درصد دیپلم ،5/30 درصد فوق‌دیپلم و 3/7 درصد هم لیسانس و بالاتر بوده‌اند.

جدول 3 - توصیف تحصیلات افراد نمونه

Table 3.است tudent Geography@urs)  شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. Description of study subjects

- بررسی وضعیت تأهل

طبق جدول 4  مشاهده می‌شود 8/45 درصد افراد نمونه را مجردها و 2/54 درصد را هم متأهل‌ها تشکیل می‌دهند.

جدول4-توصیف تأهل افراد نمونه آماری تحقیق

Table 4. Description of martial sample

- یافته‌های تحقیق

• فرضیه اول: به نظر می‌رسد بین اختلالات شبه  جسمانی و ویژگی های مکانی پاسخ گویان رابطه معنی داری وجود دارد.

جدول 5 -آزمون کروسکال والیس برای مقایسه اختلالات شبه جسمانی با توجه به ناحیه

Table 5. Kruskal Wallis test to compare physical disorders according to area

در جدول فوق مشاهده می‌شود که سطح معنی‌داری آزمون کروسکال والیس کمتر از 1 درصد بوده (01/0>p)، درنتیجه اختلالات شبه جسمانی با توجه ناحیه‌ها تفاوت دارد. به ‌طوری‌که در جدول فوق مشاهده می‌شود. کم ترین رتبه اختلال شبه جسمانی به ناحیه 8 و بیش ترین رتبه اختلال شبه جسمانی مربوط به ناحیه 14 می‌باشد. شایان ذکر است دلیل استفاده از آزمون کروسکال والیس  این است  که  این آزمون برای مقایسه های سه و بیش تر از سه گروه از آن استفاده می­کنیم. چون تعداد نواحی بیش تر از ناحیه بوده است از این آزمون استفاده شده است.

فرضیه دوم: به نظر می‌رسد بین اختلالات اضطرابی و ویژگی های مکانی پاسخگویان رابطه معنی داری وجود دارد.

جدول 6-  آزمون کروسکال والیس برای مقایسه اختلالات اضطرابی با توجه به ناحیه

Table 6. Kruskal Wallis test to compare anxiety disorders according to area

در جدول فوق مشاهده می‌شود که سطح معنی‌داری آزمون کروسکال والیس کم تر از 1 درصد بوده (01/0>p)،  نتیجه آزمون نشان می دهد، اختلالات اضطرابی با توجه ناحیه‌های مورد مطالعه، تفاوت  وجود دارد به‌طوری‌که در جدول فوق مشاهده می‌شود.کم ترین رتبه اختلال اضطرابی مربوط   به ناحیه 10و بیش ترین رتبه اختلال اضطرابی مربوط به ناحیه 14 می‌باشد.

فرضیه سوم: به نظر می‌رسد  بین اختلالات کارکرد اجتماعی و ویژگی های مکانی پاسخ گویان رابطه معنی داری وجود دارد.

جدول 7-  آزمون کروسکال والیس برای مقایسه اختلالات کارکرد اجتماعی با توجه به ناحیه

Table 7. Kruskal Wallis test to compare social dysfunction, according to area

در جدول فوق مشاهده می‌شود که سطح معنی‌داری آزمون کروسکال والیس کمتر از 1 درصد بوده (01/0>p)، نتیجه آزمون نشان می دهد، بین اختلالات کارکرد اجتماعی با توجه ناحیه‌های مورد مطالعه تفاوت وجود  دارد به‌طوری‌که در جدول فوق مشاهده می‌شود.کم ترین رتبه اختلال کارکرد اجتماعی مربوط  به ناحیه 1و بیشترین رتبه اختلال کارکرد اجتماعی مربوط به ناحیه 5 می‌باشد.

فرضیه چهارم: به نظر می‌رسد بین اختلالات افسردگی و ویژگی های مکانی پاسخ گویان روابط معنی داری وجود دارد.

جدول 8-  آزمون کروسکال والیس برای مقایسه اختلالات افسردگی با توجه به ناحیه

Table 8. Kruskal Wallis test to compare depressive disorder according to area

در جدول فوق مشاهده می‌شود که سطح معنی‌داری آزمون کروسکال والیس کم تر از 1 درصد بوده (01/0>p)، نتیجه آزمون نشان می دهد،  اختلالات افسردگی بین ناحیه‌های مورد مطالعه  تفاوت وجود دارد به‌طوری‌که در جدول فوق مشاهده می‌شود.کم ترین رتبه اختلال افسردگی مربوط  به ناحیه 8و بیش ترین رتبه اختلال افسردگی مربوط به ناحیه 17 می‌باشد.

فرضیه پنجم: به نظر می‌رسد  بین سلامت روانی و ویژگی های مکانی پاسخ گویان رابطه  معنی داری وجود دارد.

جدول9-  آزمون کروسکال والیس برای مقایسه سلامت روانی با توجه به ناحیه

Table 9. Kruskal Wallis test to compare mental health, according to area

در جدول فوق مشاهده می‌شود که سطح معنی‌داری آزمون کروسکال والیس کمتر از 1 درصد بوده (01/0>p)، نتیجه آزمون نشان می دهد بین  سلامت روانی نواحی مورد مطالعه تفاوت وجود دارد به‌طوری‌که در جدول فوق مشاهده می‌شود. کم ترین رتبه سلامت روانی مربوط  به ناحیه 9 و بیش ترین رتبه سلامت روانی مربوط به ناحیه 14 می‌باشد.

بحث و نتیجه‌گیری

محیط شهری مدت هاست که علت اصلی بخش وسیعی از بیماری­های روانی از قبیل افسردگی و بیماری­های  مطرح شده است. نرخ بالای بیماری های روانی در این نوع مکان ها به خاطر توزیع نامنظم آنها در سطح مناطق نامنظم و مهاجرت­های بی رویه به سمت شهرها منجر به افزایش بیماری های روانی در این مکان­ها به دلیل انباشت و تراکم بیش از حد جمعیت شده است و این امر با توجه به سیر طولانی خود بار مالی فراوانی را در طولانی مدت به همراه دارند و این مکان ها به دلایل بیکاری، فقر، اختلافات فرهنگی و... سلامت روان بسیاری از شهروندان را به طور دائم و مستمر تهدید می کند و استرس های فراوانی را پیکره شهروندان وارد می کند و همچنین این مکان ها به دلیل تراکم زیاد و افزایش زندگی در آپارتمان­ها، فشارهای ناشی از ترافیک، الودگی­های هوا و دگرگونی در روابط اجتماعی و ... همگی موجب افزایش بیماری­های روانی در این مکان ها شده است.

پژوهش حاضر به‌منظور ارزیابی سلامت روان شهروندان شهرستان بروجرد­ و پراکندگی آن­در شهر بروجرد انجام پذیرفت. یافته‌ها حاکی از آن است بین محل زندگی افراد ( مناطق 17­گانه) و سلامت روان ساکنین ارتباط مستقیمی وجود دارد. به‌طوری‌که مناطقی به لحاظ شرایط اقتصادی مرفه می‌باشند (ناحیه 8) با میانگین رتبه سلامت روانی 33/290بهترین سلامت روانی و منطقه پایین‌شهر (ناحیه 14) ضعیف‌ترین سلامت روانی را داشته‌اند از طرفی اختلالات کارکرد اجتماعی با توجه ناحیه‌ها نیز متفاوت است  به‌طوری‌که مشاهده شد کم­ترین رتبه اختلال کارکرد اجتماعی مربوط به ناحیه 10 و بیش­ترین رتبه اختلال کارکرد اجتماعی مربوط به ناحیه 5 می‌باشد و در نهایت نتایج حاکی از آن است  کم ترین رتبه سلامت روانی مربوط  به ناحیه 9 و بیش ترین رتبه سلامت روانی مربوط به ناحیه 14 می‌باشد.

Reference

1. Hosseini SA, (1998), Principles of Mental Health, Mashhad, University of Medical Sciences, Vol. 1, p. 45. (In Persian)
2. Shahidi, Sh. And Hamdieh, M. (2002), Principles and foundations of mental health, Tehran, Samat. (In Persian)
3. Noorbala, A. et al. (2001), A Look at the Mental Health Profile in Iran, Tehran. (In Persian)
4. Omidnia, s. Et al. (2010), Public Mental Health Education (Collection of Articles), First Edition, Shasosa Publishing. (In Persian)
5. Zahedi Asl, M., (1380). Social Security Social Health Infrastructure, Social Work Quarterly, Second Year, No. 8. (In Persian)
6. Ganji, H., (2001), Mental Health, Tehran, Arasbaran Publications. (In Persian)
7. Yaghoubi, N., (1373), Epidemiological study of mental disorders in rural and urban areas of Guilan monastery. Master Thesis, Tehran Ganji, Hamzeh, Mental Health, Tehran, Arasbaran, 2001, pp. 14 and 15.(In Persian)
8. Sharifi, W., Abolhassani, F., Farhoudian, A. and Amin Esmaili, M. (2013), Community-Based Mental Health Centers in Iran: Designing Evidence-Based Services, Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, Year 19, Issue 3, pp. 176-163. (In Persian)
9. Slusky, RI. (2004). Decreasing high risk behavior in teens. A theater programempowers students to research out to their peers, Health Care Exec, 19 (1):48-9
10. Ozer, Em. Park, Mg. Paul, T. Brindis, CD. Irwine, CE (2003), America's Adolescents: Are they healthy?, San Francisco, CA, University of California, National Adolescent health information center.
11. Biabangard, A, and Javadi, F (2004): Psychological health of adolescents and young people in Tehran, Social Welfare Quarterly - pp. 127-144. (In Persian)
12. Esfahani, M. (2005), Health Ritual, Qom, University of Medical Sciences and Health Services. (In Persian)  
13. Palahang, H., 1996: Epidemiological study of mental disorders in Kashan, Master Thesis, Tehran. (In Persian)
14. Yaghoubi, No, Nasr, M. and Shah Mohammadi, D (1374), Epidemiological study of mental disorders in urban and rural areas of Sumeh Sara (Gilan-1374), Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, Volume 1, Number 4, Pp. 55-60. (In Persian)
15. Khidmati Morsa, A. et al. (2012) Avoidable socio-economic inequality in the distribution of mental health in Tehran: a cumulative index standardization approach, Journal of North Khorasan University of Medical Sciences, No. 4, pp. 311-320. (In Persian)
16. Shamsaei, F., Alhani, F. Cheraghi, F., Qalehaiha, AS (2009), A study of the mental health needs of the people of Hamadan, Yafteh, No. 4, pp. 107-115. (In Persian)
17. Barati, M, Fathi, Y, Soltanian, A. and Moeini, B (2012), A Study of Mental Health Status and Health Promoting Behaviors in the Elderly of Hamadan, Scientific Research Journal of Hamadan School of Nursing and Midwifery, No. 3, pp. 12- 22. (In Persian)
18. Ghaffari, A., Shahi, A., Rahman Bardi Ozuni Doji and Roghayeh Rostami (2011), Mental health of residents of socially vulnerable areas of Gorgan, Scientific Journal of Gorgan University of Medical Sciences, Volume 13, Number 3, pp. 87-93. (In Persian)
19. Neghaban, Z, Arab, M, Tajour, M, Rahimi Foroushani, A. and Rashidian, A (2015), A Study of Mental Health of the Elderly in Tehran and Its Relationship with Their Social Capital, Health Management (2015), Volume 6, No. 1, pp. 79-88. (In Persian)
20. Hooman, Abbas (2004): Standardization of General Health Questionnaire on undergraduate students, Student Counseling Center, University of Tehran. (In Persian)