تعداد نشریات | 50 |
تعداد شمارهها | 2,232 |
تعداد مقالات | 20,476 |
تعداد مشاهده مقاله | 25,343,417 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 23,000,082 |
بررسی اثر طرح ساماندهی خروج دام و جنگلنشینان بر تجدید حیات در جنگل-های فومن، استان گیلان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
علوم و تکنولوژی محیط زیست | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 13، دوره 22، شماره 3 - شماره پیاپی 94، خرداد 1399، صفحه 157-167 اصل مقاله (413.51 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jest.2018.23633.3278 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
محمد نقی عادل 1؛ علی نقی صدیقی چافجیری2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1دکتری علوم جنگل، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان، گیلان، ایران. *(مسوول مکاتبات) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2دکتری علوم جنگل، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان، گیلان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
زمینه و هدف: چرای جانوران سم دار رایج ترین بهره وری از زمین در سراسر جهان است و یکی از مهمترین اختلالات اثرگذار بر ترکیب گونههاست که با نابودی زیستگاه همراه است. هدف از این تحقیق، بررسی اثر اجرای طرح ساماندهی خروج دام و جنگل نشینان بر تجدید حیات در جنگل های فومن در استان گیلان بود. روش بررسی: بدین منظور، 200 قطعه نمونه (100 قطعه نمونه در منطقه تحت چرا و 100 قطعه نمونه در منطقه بدون چرا) به روش تصادفی سیستماتیک با ابعاد 100 * 100 متر و به کمک قطعات نمونه دایره ای شکل 100 متر مربعی اندازه گیری شد. در هر قطعه نمونه، تراکم زادآوری و کیفیت و سلامت آن بررسی شد. با استفاده از تکمیل پرسشنامه توسط 100 دامدار، وضعیت جنگل نشینان نیز ارزیابی شد. یافتهها: نتایج نشان داد که بین دو منطقه از نظر زادآوری اختلاف معنی داری وجود داشت، به طوری که تراکم زادآوری در منطقه ساماندهی شده بیشتر از منطقه ساماندهی نشده بود. کیفیت زادآوری نیز در منطقه ساماندهی شده بهتر بود. این طرح نتوانست نیازهای جنگل نشینان را به طور مناسبی فراهم کند. بحث و نتیجهگیری: این نتایج نشان می دهد که ساماندهی خروج دام اثرات مثبتی در جنگلهای فومن دارد و مدیران منابع طبیعی میتوانند این طرح را در سایر جنگلهای شمال ایران نیز با حفظ حقوق جنگل نشینان اجرا و مدیریت کنند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
خروج دام؛ تجدید حیات طبیعی؛ جنگل نشین؛ جنگلهای فومن | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و دوم، شماره سه، خرداد ماه 99
بررسی اثر طرح ساماندهی خروج دام و جنگلنشینان بر تجدید حیات در جنگلهای فومن، استان گیلان
محمد نقی عادل[1]* علی نقی صدیقی1
چکیده زمینه و هدف: چرای جانوران سم دار رایج ترین بهره وری از زمین در سراسر جهان است و یکی از مهمترین اختلالات اثرگذار بر ترکیب گونههاست که با نابودی زیستگاه همراه است. هدف از این تحقیق، بررسی اثر اجرای طرح ساماندهی خروج دام و جنگل نشینان بر تجدید حیات در جنگل های فومن در استان گیلان بود. روش بررسی: بدین منظور، 200 قطعه نمونه (100 قطعه نمونه در منطقه تحت چرا و 100 قطعه نمونه در منطقه بدون چرا) به روش تصادفی سیستماتیک با ابعاد 100 * 100 متر و به کمک قطعات نمونه دایره ای شکل 100 متر مربعی اندازه گیری شد. در هر قطعه نمونه، تراکم زادآوری و کیفیت و سلامت آن بررسی شد. با استفاده از تکمیل پرسشنامه توسط 100 دامدار، وضعیت جنگل نشینان نیز ارزیابی شد. یافتهها: نتایج نشان داد که بین دو منطقه از نظر زادآوری اختلاف معنی داری وجود داشت، به طوری که تراکم زادآوری در منطقه ساماندهی شده بیشتر از منطقه ساماندهی نشده بود. کیفیت زادآوری نیز در منطقه ساماندهی شده بهتر بود. این طرح نتوانست نیازهای جنگل نشینان را به طور مناسبی فراهم کند. بحث و نتیجهگیری: این نتایج نشان می دهد که ساماندهی خروج دام اثرات مثبتی در جنگلهای فومن دارد و مدیران منابع طبیعی میتوانند این طرح را در سایر جنگلهای شمال ایران نیز با حفظ حقوق جنگل نشینان اجرا و مدیریت کنند.
واژههای کلیدی: خروج دام، تجدید حیات طبیعی، جنگل نشین، جنگلهای فومن.
Study of Effects of Livestock and Forest Dwellers Exclusion Planning on Regeneration in Fouman Forests, Guilan Province
Mohammad Naghi Adel [2]* Ali Naghi Sedighi1
Abstract Background and Objective: Ungulate grazing is the most common land use in the world and one of the most impacting disturbances on species composition together with habitat destruction. The aim of this study was to study effect of livestock and forest dwellers exclusion on regeneration in Fouman forest in Guilan province. Method: For this purpose, 200 plots (100 plots in the grazed and 100 plots in the non-grazed area) were sampled by a randomized-systematic method with 100 m2 circular plots in the 100×200 meters grid. In each sample plot, regeneration density and quality condition were recorded. Using questionnaires completed by 100 farmers, forest dwellers status was also assessed. Findings: The results showed that there were significant differences between the two areas in terms of natural regeneration, so that regeneration density was more in the non-grazed region than grazed region. Regeneration quality was better in the non- grazed region than grazed region. The plan failed to properly provide the needs of forest dwellers. Discussion and Conclusion: These results indicate that livestock exclusion have positive effects on Fouman forests and natural resource managers can execute and manage this plan in other Iranian north forests with protect the rights of forest dwellers.
Keywords: Livestock Exclusion, Natural Regeneration, Forest Dweller, Fouman Forests
مقدمه
شدت چرای دام ها بستگی به فاصله از استقرار انسان دارد که می تواند تأثیر بر محیط فیزیکی و پوشش گیاهی و همچنین عملکردهای هیدرولوژیکی و اکولوژیکی در سراسر حوزه آبخیز را تشدید کند (1). چرای سنگین پوشش گیاهی باعث تغییر در مواد غذایی خاک، متراکم شدن خاک، میزان نفوذپذیری آب، تولید رسوب، سطح آب، روان آب و فرسایش شود (2). از سوی دیگر، چرای سنگین، ساختار و تنوع پوشش گیاهی را از طریق افزایش فراوانی و غنای گونههای بیگانه و کاهش محصول توده و تغییر شکل زیستی گیاه و پراکنش گونههای چیره تحت تأثیر قرار می دهد (3). در سراسر جهان، تغییر در ترکیب پوشش گیاهی توسط اختلالات انسانی و عوامل محیطی مانند اقلیم، توپوگرافی، جغرافیا، خاک و چرا تعیین میشود که باعث ناهمگنی در زمان و مکان میشود (4). چرای دام شرایط هیدرولوژیکی و پوشش گیاهی را با تغییر مورفولوژی و ابعاد جویبارها، نرخ نفوذپذیری آب، بافت و مواد غذایی خاک تحت تأثیر قرار می دهد. به عنوان مثال، لگدمال کردن توسط چرا باعث افزایش رسوب و نه نشست، کاهش نفوذ پذیری آب، افزایش وزن ظاهری خاک و حساسیتپذیری بیشتر خاک به فرسایش توسط سیل و باد میشود. این موارد ممکن است در نهایت باعث کاهش ارزش اهمیت پوشش گیاهی و غنای گونهها بر اثر شدت چرای دام در منطقه شود (5). چرای جانوران سم دار رایج ترین بهره وری از زمین در سراسر جهان است و یکی از مهمترین اختلالات اثر گذار بر ترکیب گونههاست که با نابودی زیستگاه و هجوم گونههای بیگانه همراه است (6). در جنگلهای شمال گروههای اجتماعی به اشکال مختلف حضور دارند و از آن بهره میگیرند که در اصطلاح به آنها جنگل نشین میگویند که بهکشاورزی و دامداری اشتغال دارند. موجودیت جنگلهای شمال تنها در اثر حضور این قشر به مخاطره نیفتاده است، بلکه با وجود یک قرن بهرهبرداری از این منابع، چگونگی حفظ آن روشن نبوده است (7). طرح ساماندهی و خروج دام از جنگل و تجمیع خانوارهای پراکنده جنگل نشین با هدف آزادسازی و ارتقاء کمی و کیفی جنگل و همچنین جابجایی دامداران و جنگلنشینان به منظور افزایشتولید درآمد، دسترسی به امکانات رفاهی بهداشتی و آموزشی در سال 1359 مطرح و پس از انجام مطالعات و طراحی کلی و قانون در قالب مدل خاصی منطبق با واقعیتهای زندگی جنگلنشینان شمال کشور از سوی دفتر فنی جنگلداری سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، تهیه و ارایه گردید و بر اساس مطالعات اقتصادی اجتماعی در امور اجرایی طرحهای جنگلداری بهمنظور اجرای تحول سیستم دامداری، از سوی دفتر فنی شمال سازمان ازسال 1364 شروع به کارکرد (8). بر طبق مطالعات انجام شده ،87 درصد از عوامل تخریب در منابع طبیعی کشور را عوامل انسانی و تنها 13 درصد را عوامل طبیعی تشکیل میدهند که مهمترین عوامل انسانی، چرای بیرویه و اثرات ناشی از تخریب دامداران و جنگلنشینان در جنگلهای شمال کشور میباشد. از این رو به منظور استمرار بخشیدن به تولید جنگل و کمک به تجدید حیات، حذف دام از جنگل از اهمیت ویژهای برخوردار است (9). شهرستان فومن دارای وسعتی معادل 936 کیلومتر مربع است که دارای 4 حوزه آبخیز شامل حوزه 13 آلیانات، حوزه 14 ماسوله رودخان، حوزه 15 گشت رودخان وحوزه 16 قلعه رودخان می باشد که از سمت شمال به بخش تولم شهر صومعه سرا و شهرستان صومعه سرا و حوزه شهرستان ماسال، از طرف شرق به حوزه شهرستان رشت و قسمتی از شفت، از جنوب به حوزه شهرستان شفت و از غرب به حوزه شهرستان های خلخال و طارم شهرستان زنجان متصل است. از مقدار 555 هزار هکتار جنگل و 254 هزار مرتع و 208300 هکتار اراضی ساحلی و بیشه زارهای طبیعی که مجموعا به مساحت کل 1017300 هکتار حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان است، سهم شهرستان فومن حدود 64 هزار هکتار جنگل و 13 هزار هکتار مرتع جمعا به مساحت 77 هزار هکتار بوده که حدود 82 درصد مساحت شهرستان را اراضی منابع طبیعی تشکیل می دهد. ضمنا از تعداد 11347 نفر دامدار صاحب پروانه چرای دامداری در مراتع ییلاقی و با دارا بودن بیش از 45000 واحد دامی که عملا حدود 8 ماه از سال را در جنگلهای قشلاقی و پایین دست تعلیف مینمایند با برنامهریزی سنواتی و با در نظر گرفتن ضوابط و شرایط خروج خانوار و دامدار از جنگل حدود 280 نفر دامدار و خانوار که بیشتر در بالادست حوزه ماسوله سکونت داشته جزء مشمولین طرح ساماندهی قرار گرفته و از جنگل و مرتع خارج شدهاند و در این بین حدود 16000 واحد دامی از این مناطق خارج شدهاند که شامل مناطق خارند، داراب، لشکرگاه، دارای سر، سیفی بالا و پایین، دولی چال، دکان پشت، ایلات زمین، دولدرو، تلنزی، اشکلیت، پرده سر، صفاگشته، میلرزان، شله چال، خلیل مرز، رزی نسا، کوره خرم، قسمتی از سق بن کمادول، کوریه آلیان و قسمتی از سیاه کوه می باشد. هدف از این تحقیق، بررسی اثر طرح ساماندهی خروج دام و جنگل نشینان بر تجدید حیات طبیعی جنگل در شهرستان فومن استان گیلان میباشد.
مواد و روشها منطقه مورد مطالعه منطقه مورد مطالعه دولی چال نام دارد که در جنگل های شهرستان فومن در استان گیلان واقع است (عرض جغرافیایی ً52 َ18 ْ49 شمالی و طول جغرافیایی ً40 َ13 ْ37 شرقی). در این منطقه طرح ساماندهی خروج دام از جنگل توسط اداره منابع طبیعی شهرستان فومن اجرا شده است. متوسط ارتفاع از سطح دریا 2820 متر و شیب متوسط آن 30% است. میانگین بارندگی سالانه mm1201 می باشد. حداقل، میانگین و حداکثر دمای منطقه به ترتیب 6/4، 12 و 25 درجه سانتی گراد می باشد. نوع خاک قهوه ای جنگلی و pH خاک اسیدی نزدیک به خنثی می باشد. نوع سنگ مادری آرژلیک همراه آهک، شیست و رسوبی میباشد. جنگل مورد نظر ناهمسال و از درختان پهنبرگ خزانکننده و به صورت آمیخته میباشد. جمعآوری دادهها برای این تحقیق دو منطقه در نظر گرفته شد. منطقه دولی چال فومن که طرح ساماندهی خروج دام و جنگل نشین در آن انجام شده است و منطقه دیگری که این طرح در آنجا صورت نگرفته است. این منطقه از نظر شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا مشابه منطقه ساماندهی شده میباشد. از هر منطقه 100 هکتار انتخاب شد و در هر منطقه، 100 قطعه نمونه دایرهای شکل 100 متر مربعی و در مجموع 200 قطعه نمونه با استفاده از شبکه تصادفی سیستماتیک با ابعاد 100*100 متر برای بررسی تجدید حیات طبیعی اندازهگیری شد. تجدید حیات در سه طبقه ارتفاعی 3/1≥ و قطری 5/2≥ سانتیمتر و 5/7-5/2 سانتیمتر اندازه گیری شد. کیفیت نهالهای زادآوری از 4 جهت سالم، ناسالم، سرچر و دو شاخه بررسی شد. برای بررسی وضعیت جنگل نشینان اقدام به تهیه پرسشنامه گردید و نوسط 50 نفر از دامدارانی که در طرح ساماندهی شرکت کرده بودند و 50 نفر از افرادی که در این طرح شرکت نکرده بوند و در مجموع توسط 100 نفر پرسشنامه تکمیل شد. تجزیه و تحلیل داده ها ابتدا نرمال بودن دادهها با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف بررسی و سپس با استفاده از آزمون تی غیر جفتی (Independent sample t tests) مقایسه بین متغیرهای مورد نظر صورت گرفت. تجزیه و تحلیل دادهها توسط نرم افزار IBM SPSS 22 انجام شد.
نتایج دامداریهای موجود 76درصد از دامداران علاقه مند به شرکت در طرح خروج دام هستند و 3/81 درصد از افرادی که علاقهمندی خود را به شرکت در این طرح نشان دادهاند گزینه علاقهمندی دریافت زمین را انتخاب نمودهاند، 85 درصد از دامداران دارای جمعیت افراد تحت تکفل بیش از 2 نفر بوده که بیش از 3/23 درصد از آنها دارای جمعیت بالای 5 نفر می باشند. دام 3/83 درصد از دامداران گاو و مابقی از نوع گوسفند و بز می باشد و صرفنظر از نوع دام 79 درصد از این دامداران دارای بیش از 30 راس دام میباشند. 23 درصد از دامداران بیسواد بوده و قریب به 53 در صد از آنها دارای تحصیلات ابتدایی میباشند (جدول 1).
دامداریهای خروج کرده 76 درصد از دامدارانی که در طرح خروج دام شرکت نمودهاند بیش از 2 دامسرا را تخریب و 18 درصد از آنها بیش از 4 دامسرا را از بین بردهاند. 4/62 درصد از دامداران بی سواد و مابقی دارای تحصیلات ابتدایی هستند. 5/89 درصد از دامداران دارای بیش از 2 نفر افراد تحت تکفل می باشند که 5/46 درصد از آنان داری بیشتر از 5 نفر افراد تحت تکفل می باشند. 80 درصد از دامدارانی که در طرح خروج دام شرکت کرده اند گزینه بسیار ضعیف و ضعیف را برای میزان موفقیت این طرح انتخاب کردند. بیش از 1/77 درصد از دامداران با انتخاب هر دو گزینه سیاستگذاری و اجرا، نظر خود را در رابطه با عدم موفقیت این طرح اعلام کردند (جدول 2).
جدول 1- نتایج پرسش نامه از دامداران دارای پروانه که در طرح ساماندهی شرکت نکردند Table 1. Results of questionnaire of licensed farmers who did not participate in the reorganization plan
جدول 2- نتایج پرسش نامه از دامدارانی که در طرح ساماندهی خروج دام شرکت کردند Table 2. Results of questionnaire of licensed farmers who participate in the reorganization plan
بین دو منطقه ساماندهی شده و ساماندهی نشده از نظر تعداد در هکتار تجدید حیات طبیعی اختلاف معنیداری در سطح 05/0≥p مشاهده شد به طوری که در هر سه طبقه ارتفاعی کمتر از 3/1 متر و طبقات قطری کمتر 5/2 سانتیمتر و 5/2 تا 5/7 سانتیمتر در منطقه ساماندهی شده بیشتر از منطقه ساماندهی نشده است. همانگونه که مشاهده میشود زادآوری در منطقه ساماندهی شده 5/2 برابر زادآوری منطقه ساماندهی نشده است (شکل 1). بررسی کیفیت نهالهای زادآوری نشان میدهد که بین دو منطقه از نظر نهالهای سالم، ناسالم و سرچر اختلاف معنیداری در سطح 05/0≥p وجود دارد به طوری که تعداد نهالهای سالم در منطقه ساماندهی شده بیشتر از منطقه ساماندهی نشده است در حالی که تعداد نهالهای ناسالم و سرچر در منطقه ساماندهی نشده بیشتر از منطقه ساماندهی شده است. بین دو منطقه از نظر نهالهای دو شاخه اختلاف معنیداری مشاهده نشد (شکل 2). بررسی تجدید حیات به تفکیک گونههای درختی نشان میدهد که گونههای ممرز، انجیلی، پلت، توسکای ییلاقی، خرمندی، ون، نمدار، بلندمازو، ملج، راش، داغداغان، لیلکی و لرگ به طور معنیداری در منطقه ساماندهی شده بیشتر از منطقه ساماندهی نشده است. بین دو منطقه از نظر گیلاس، بارانک، انجیر و گردو اختلاف معنیداری مشاهده نشد (شکل 3).
شکل 1- تراکم تجدید حیات در مناطق ساماندهی شده و ساماندهی نشده Figure 1. Regeneration density in reorganized and unorganized areas
شکل 2- کیفیت تجدید حیات در مناطق ساماندهی شده و ساماندهی نشده Figure 2. Regeneration quality in reorganized and unorganized areas
شکل 3- مقایسه تراکم تجدید حیات گونههای درختی در مناطق ساماندهی شده و ساماندهی نشده Figure 3. Comparison of regeneration density of tree species in reorganized and unorganized areas
بحث
نتایج این پژوهش نشان داد که 76 درصد از دامداران در دامداریهای موجود علاقهمند به شرکت در طرح خروج دام میباشند، منتهی 3/81 درصد دامداران به منظور خروج دام از جنگل علاقهمند به دریافت زمین میباشند در حالی که دادن پول به عنوان حقوق ما به ازاء به دامداران در سالهای اخیر مطرح بوده که با خواست دامداران مطابقت نداشته است. متاسفانه 8/33 درصد از دامدارنی که در این طرح شرکت نمودهاند تمایل دارند با وجود شرکت در طرح خروج دام دوباره به جنگل باز گردند، که این به سطح درآمد نسبتا پایین 2/90 درصد از دامداران با درآمد پایینتر از 500 هزار تومان بر میگردد و علاوه بر این موارد در هر دو گروه دامداران با دامداریهای موجود و دامدارانی که در طرح خروج دام شرکت نموده اند، سطح تحصیلات آنان بسیار پایین است. با افزایش هر سال به سالهای تحصیلی دامداران، احتمال خروج دام 21 درصد واحد افزایش مییابد (10). همچنین در هر دو گروه دارای سرای دامی و سرای تخریب شده 5/89 درصد و 85 درصد بیش از 2 نفر افراد تحت تکفل دارند که با این سطح در آمد، پاسخگوی نیازهای آنها نمیباشد. 1/77 درصد از دامدارنی که در طرح خروج دام شرکت نموده اند هم نحوه سیاستگذاریها و هم اجرای طرح خروج دام از جنگل را علت عدم موفقیت این طرح میدانند. این وضعیت در ارزیابی طرح ساماندهی خروج دام از جنگل در شهرستان رضوانشهر تایید گردید که حاکی از عدم موفقیت اجرای این طرح از حیث درآمد اقتصادی خانوار میباشد (11). گلین مقدم و شریفنیا (1389) در نواحی جنگلی کوهستانی حوزه جنت رودبار شهرستان رامسر به این نتیجه رسیدند که در سالهای اخیر به دلیل برنامهریزی نادرست این طرح اگر چه ظاهرا توانسته است در حدود 50 % از دامداران را شامل شود اما در عمل، موفقیت لازم را به دست نیاورده است (12). کاظمی (1381) در تحقیقی در استان گیلان متوجه شد که 77 خانواده راضی به خروج از جنگل بودند که علت تمایل آنان به خروج، وضعیت معیشتی و اقتصادی بسیار پایین به دلیل افزایش جمعیت و بیرونق بودن دامداری در جنگل اعلام شده است (13). در کشورهای توسعه یافته برنامه های مدونی وجود دارد که در آن جنگل نشینان نقش اصلی و مشارکتی در اجرای آن دارند به طوری که تأمین نیازهای اقتصادی و اجتماعی آنان باعث ترغیب جنگل نشینان به خروج از جنگل و کمک به حفاظت و حمایت از جنگل شده است. همچنین، به کارگیری و مشارکت جنگل نشینان در اداره جنگل، وضع مقررات سنگین برای متجاوزین به جنگل و اختصاص دادن وام های بلندمدت دولت به آنان از دیگر راهکارهایی است که می تواند در تسریع روند خروج دام از جنگل مفید باشد (14). بررسی تجدید حیات طبیعی در دو منطقه ساماندهی شده و ساماندهی نشده نشان میدهد که طرح ساماندهی تأثیری مثبت در تجدید حیات داشته و باعث شده است تا تعداد زادآوری 5/2 برابر منطقه ساماندهی نشده باشد ولی در منطقه ساماندهی نشده به علت وجود دام و نبود مدیریت باعث لخت شدن زمین از پوشش گیاهی و کاهش زادآوری شده است. وهابی (1388) با بررسی جنگل صفارود رامسر به این نتیجه رسید که این جنگل به دلیل وجود دام و دسترسی مسافران دارای محدویت رشد زادآوری است و همچنین در محدوده سراها علی رغم غنی بودن خاک به دلیل تردد دام و کوبیدکی خاک امکان استقرار نهالهای طبیعی کاهش یافته و در نتیجه با جنگلکاری میتوان شرایط را برای استقرار نهالهای طبیعی و خودرو فراهم آورد (15). نقوی جورشری (1385) در تحقیقات خود در فومن مشاهده کرد در عرصههایی که دام از جنگل خارج گردیده بود پوشش جنگلی با ایجاد زادآوری بازگشته بود ولی خانواده های مشمول طرح خروج دام و تجمیع خانوار به دلیل مشکلات معیشتی خواستار بازگشت به جنگل بودند (8). عاشوری (1383) در تحقیق خود در خصوص بررسی تاثیر طرح خروج دام بر تجدید حیات، بعد از اجرای طرح، بازسازی تاج پوشش و استقرار تجدید حیات و کاهش جمعیت دام را مشاهده کرد (16). اصلیترین مشکل جنگلهای شمال مربوط به مسایل ساکنان روستاها و مناطق جنگل نشین است که با پراکنده نشینی و دامداری متحرک در سطح جنگلها صدمات زیادی به جنگل به ویژه به تجدید حیات طبییعی آن وارد میسازند. در صورت آزادسازی جنگل از از وجود دام و جنگل نشین، علاوه بر ارزش زیست محیطی توان تولیدی جنگل نیز افزایش خواهد یافت. با توجه به کاهش تعداد زادآوری گونههای چوبی تجاری در منطقه ساماندهی نشده مانند راش، ممرز، بلند مازو، توسکا و ... میتواند آسیب جدی به اقتصاد و تولیدات چوب در آیندهای نزدیک وارد سازد که مغایر با برنامههای توسعه در منابع طبیعی کشور میباشد. از طرفی گونههای نادری مانند ملج و داغداغان که نیاز به برنامههای حفاظتی دارند نیز باید دور از دسترس جنگل نشینان و دام قرار بگیرند. نظامی و مقدم (1380) خروج دام و ساماندهی جنگل نشینان را برای تجدید حیات جنگل بسیار حیاتی اعلام کردند (17). مدیریت چرا برای حفاظت از اکوسیستمها حیاتی است. ایجاد مناطق محصور شده به عنوان روشی برای افزایش زادآوری گونههای چوبی پیشنهاد شده است (18). در تحقیقات دیگری مشخص شد که جلوگیری از ورود دام باعث افزایش پوشش گیاهی میشود (19، 20). Javanmiri pour و همکاران (2012) و Haidari و همکاران (2013) اعلام کردند که چرای دام اثرات منفی زیادی روی زادآوری طبیعی گونههای درختی دارد و تهدیدی جدی برای مدیریت پایدار جنگل محسوب می شود (21، 22). یکی دیگر از معایب وجود دام و جنگل نشین در منطقه ساماندهی نشده وجود تعداد پایههای ناسالم و سرچر بیشتر نسبت به منطقه ساماندهی شده بود که نمیتوانند در آینده به حداکثر رشد خود رسیده و یا با رشد نامناسب نمی توانند مورد استفاده کارخانجات قرار بگیرند. در واقع طرح ساماندهی خروج دام از جنگل و تجمیع جنگل نشینان به عنوان یک راهکار حفاظتی، احیایی و توسعهای، باعث ارتقا کمی و کیفی جنگل شده و با آزادسازی جنگل از عواملی که مانع زاداوری طبیعی هستند، زمینههای جلوگیری قطعی از ایجاد خسارتهای بیشتر به جنگل فراهم شود. با توجه به اینکه بهرهبرداری از منابع جنگلی موجود از طریق اجرای طرحهای جنگلی با دامداری سنتی در تعارض کامل قرار دارد، تجدید حیات جنگل با ادامه طرحهای جنگلداری در گرو آن است که چرای دام در نقاط مورد بهرهبرداری صورت نگیرد. بهترین راه بازسازی جنگلهای منطقه، تجدید حیات طبیعی است. در راستای تقویت و اصلاح این فرآیند میتوان از نهالکاری، خراشدهی و بذرپاشی هم به نحو مطلوبی استفاده کرد، این در شرایطی است که از ورود دام به عرصه و ادامه دامداری در جنگل جلوگیری شود. بازسازی جنگلهای آزاد شده از دام و دامدار را باید در درجه اول با جنگلکاری سریع به منظور فراهم آوردن زادآوری طبیعی و جلوگیری از سکونت مجدد دامداران آغاز کرد، سپس به ادارات منابع طبیعی دستور داده شود تا بر تردد دام و دامداران به جنگلهای تابعه نظارت کامل داشته باشند. برای جنگلکاری میتوان از گونههای پهن برگ اصلی تشکیل دهنده جنگل مورد مطالعه و یا از سوزنی برگان با درصد آمیختگی پایین مثلا 5 درصد در مناطق تخلیه شده استفاده کرد.
Reference
[1]- دکتری علوم جنگل، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان، گیلان، ایران. *(مسوول مکاتبات) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,081 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 227 |