تعداد نشریات | 50 |
تعداد شمارهها | 2,232 |
تعداد مقالات | 20,476 |
تعداد مشاهده مقاله | 25,348,192 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 23,004,558 |
بررسی میزان کیفیت و هویتمندی منظر شهری اسلامشهر از نظر شهروندان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
علوم و تکنولوژی محیط زیست | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 16، دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 80، فروردین 1398، صفحه 183-200 اصل مقاله (844.83 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jest.2018.13782 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مسعود علیمردانی 1؛ مهدی واعظی2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1دکترای شهرسازی، استادیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران.* (مسوول مکاتبات) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2کارشناس ارشد معماری و طراحی شهری، مدرس دانشگاه آزاد واحد اسلامشهر. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده زمینه و هدف : در منابع علمی، هویت شهر دارای ابعاد مختلف عینی و ذهنی معرفی شده است که با مؤلفه های مختلفی در منظر و سیمای شهر بروز دارد. از سوی دیگر افزایش کیفیت و زیبایی محیط در الگوهای کالبدی منسجم، مقدمه ای در حصول هویت در شهر خواهد بود. در این مقاله پس از بازشناسی ابعاد مختلف هویت شهر و نیز تبیین مؤلفه های ایجادگر کیفیت و زیبایی از منابع علمی و نظریه های بزرگان طراحی محیط، سعی در ارزیابی هویتمندی قسمتی از منظر شهری اسلامشهر از نظر کابران آن داریم. روش پژوهش: بخش اول پژوهش بررسی مبانی نظری مرتبط با موضوع است . در بخش دوم پژوهش تعداد 250 نفر از کاربران محیط به سوالات ما در زمینه های هویتی پاسخ دادند که نتایج آن به صورت کیفی و کمی با روش استدلال منطقی و تطبیق با معیارهای هویتی ارائه شده است. انتظار می رود نتایج این پژوهش چهارچوبی مناسب جهت تدوین لایحه ساماندهی هویت سیما و منظر شهری اسلامشهر و افزایش کیفیت محیط شهری باشد. یافته ها: شهر پدیده مصنوعی است که وابسته به فعالیت های انسان و روابط اجتماعی او می باشد. برای شناخت هر شهر می باید اجزای فیزیکی و غیر فیزیکی آن را مورد شناسایی قرارداد و از همدیگر تفکیک نمود. مطالعه شهر اسلامشهر بدین روش در دستور کار قرار گرفت و با شناخت همه جانبه شهر، مسایل و مشکلات مبتلا به شهر مذکور از قبیل هویت شهروندان. عدم وجود تناسبات کالبدی در فضاهای شهری. عدم احساس تعلق شهروندان به محیط زندگی. عدم انطباق پذیری و سازگاری با محیط.عدم وجود تعاملات اجتماعی مورد شناسایی قرار گرفت. بحث و نتیجه گیری : بر اساس مطالعه میدانی انجام شده در تحقیق حاضر مشخص گردیدکه ارتباط مستقیم وتنگاتنگی بین هویت شهر وکیفیت محیط زیست ان با رفتار شهروندان ساکن در ان شهر وجود دارد. علاوه بر ان همواره هویت شهری به عنوان یکی از اصول اساسی توسعه پایدار در زمینه شناخت شهرها محسوب می گردد. بنابراین با توجه به شناخت همه جانبه از شهر اسلامشهر. راه حل مسایل و مشکلات مبتلا به شهر مذکور از طریق توجه به استخوان بندی اصلی شهر. ایجاد فضاهای متنوع شهری. تنوع کاربری زمین. ارتقای هویت شهروندان. افزایش کیفیت محیط زیست زندگی. ایجاد حس تعلق به محیط در شهروندان امکان پذیر می باشد. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
هویت شهری؛ کیفیت محیط؛ سیما و منظر؛ مولفه های هویت؛ ارزیابی هویت؛ اسلامشهر | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و یکم، شماره یک، فروردین98
بررسی میزان کیفیت و هویتمندی منظر شهری اسلامشهر از نظر شهروندان
مسعود علیمردانی [1] * مهدی واعظی [2]
چکیده زمینه و هدف : در منابع علمی، هویت شهر دارای ابعاد مختلف عینی و ذهنی معرفی شده است که با مؤلفه های مختلفی در منظر و سیمای شهر بروز دارد. از سوی دیگر افزایش کیفیت و زیبایی محیط در الگوهای کالبدی منسجم، مقدمه ای در حصول هویت در شهر خواهد بود. در این مقاله پس از بازشناسی ابعاد مختلف هویت شهر و نیز تبیین مؤلفه های ایجادگر کیفیت و زیبایی از منابع علمی و نظریه های بزرگان طراحی محیط، سعی در ارزیابی هویتمندی قسمتی از منظر شهری اسلامشهر از نظر کابران آن داریم. روش پژوهش: بخش اول پژوهش بررسی مبانی نظری مرتبط با موضوع است . در بخش دوم پژوهش تعداد 250 نفر از کاربران محیط به سوالات ما در زمینه های هویتی پاسخ دادند که نتایج آن به صورت کیفی و کمی با روش استدلال منطقی و تطبیق با معیارهای هویتی ارائه شده است. انتظار می رود نتایج این پژوهش چهارچوبی مناسب جهت تدوین لایحه ساماندهی هویت سیما و منظر شهری اسلامشهر و افزایش کیفیت محیط شهری باشد. یافته ها: شهر پدیده مصنوعی است که وابسته به فعالیت های انسان و روابط اجتماعی او می باشد. برای شناخت هر شهر می باید اجزای فیزیکی و غیر فیزیکی آن را مورد شناسایی قرارداد و از همدیگر تفکیک نمود. مطالعه شهر اسلامشهر بدین روش در دستور کار قرار گرفت و با شناخت همه جانبه شهر، مسایل و مشکلات مبتلا به شهر مذکور از قبیل هویت شهروندان. عدم وجود تناسبات کالبدی در فضاهای شهری. عدم احساس تعلق شهروندان به محیط زندگی. عدم انطباق پذیری و سازگاری با محیط.عدم وجود تعاملات اجتماعی مورد شناسایی قرار گرفت. بحث و نتیجه گیری : بر اساس مطالعه میدانی انجام شده در تحقیق حاضر مشخص گردیدکه ارتباط مستقیم وتنگاتنگی بین هویت شهر وکیفیت محیط زیست ان با رفتار شهروندان ساکن در ان شهر وجود دارد. علاوه بر ان همواره هویت شهری به عنوان یکی از اصول اساسی توسعه پایدار در زمینه شناخت شهرها محسوب می گردد. بنابراین با توجه به شناخت همه جانبه از شهر اسلامشهر. راه حل مسایل و مشکلات مبتلا به شهر مذکور از طریق توجه به استخوان بندی اصلی شهر. ایجاد فضاهای متنوع شهری. تنوع کاربری زمین. ارتقای هویت شهروندان. افزایش کیفیت محیط زیست زندگی. ایجاد حس تعلق به محیط در شهروندان امکان پذیر می باشد. واژه های کلیدی : هویت شهری، کیفیت محیط، سیما و منظر، مولفه های هویت، ارزیابی هویت، اسلامشهر.
Surveying the Level of Quality and Identity of Islaamshar Urban Sight from the Citizens’ Viewpoint
Masoud Alimardani [3]* Mahdi Vaezi [4]
Abstract Background and Objective: In scientific sources, urban identity has been introduced as consisting of objective and subjective dimensions with different components which are manifested in perspective and image of the city. On the other hand, increasing the quality and beauty of the environment in the integrated spatial patterns will be an introduction to achieve identity in the city. In this paper, after identifying multiple dimensions of identity and investigating the components involved in creating quality and beauty in scientific sources and environmental design theories, it was attepted to assess the urban perspective identity in a part of islamshahr of user’s viewpoint. Method: The first part of the study focused on theoretical basis associated with the topic. In the second part, 250 of the users were selected to respond the questions about identity, and the obtained results were presented in qualitative and quantitative forms. Results from this study can provide a framework for preparion of the plan for re-organization of city identity and urban landscape in Eslamshahr and increasing the quality of urban environment. Findings: City is an artificial phenomenon which depends on human being and his activities and social relations. To define a city, its physical and subjective components must be distinguished. From this point of view, each city we can surveyed to become familiar with its difficulties and potentials. In this study, the difficulties and potentials of Islaamshahr neighborhood were identified and some solutions were suggested. Discussion and Conclusion: In this study it was found that there is a direct connection between city identity and quality of environment. City identity affects the behavior of inhabitants and also is a basic factor for sustainable development. To solve the problems of Islamshahr paying attention to city framework, open spaces, variety of land uses, improving the quality of environment, and balancing the usage of building materials and colors seem to be necessary.
Keywords: Urban identity, Environmental quality, Appearance and landscape, Components of identity, Identity assessment, Islamshahr
مقدمه
شهر اسلامشهر در 50 سال گذشته از تجمیع آبادی های مجاور هم به صورت خورو تشکیل شده است. در شهر ایرانی– اسلامی (که اسلامشهر نیز باید چنین باشد) فرم ظاهری شهر ریشه در تفکرات، فرهنگ و سنت های بومی و طبیعت آن منطقه دارد. ناکامی در هویتبخشی به فضای کالبدی اسلامشهر توسط دست اندرکاران ساخت و توسعه شهری، باعث بروز معضل شباهت این شهر به دیگر شهرهای خودرو (عدم زمینه گرایی) در خوشبینانه ترین حالت، آشفتگی (هرج و مرج) بصری و نازیبایی و ناخوانایی شهرمان شده و این دو دلایل اصلی بی هویتی، اُفت کیفیت و ناکارآمدی محیط شهری شهرهای امروزی می باشند که متعاقباً عواقب سوئی (از جمله تضعیف فرهنگ، مشکلات روحی و جسمی شهروندان، ناامنی و عدم دستیابی به توسعه پایدار) را در پی خواهد داشت. لغت شناسی هُوَیت را حقیقت شیء یا شخص که مشتمل بر صفات جوهری اوست، شخصیت، ذات هستی، وجود، منسوب به هُوَ و شناسنامه گفته اند (1) ولی در معنای اعتباری کلماتی مشابه معنی هویت وجود دارد (2) که اصالت، تشخص، جدایی و ممتاز شدن، تعین یافتــن، شخصیت[5]، روحیه، این همانی[6]، طبیعت و جوهر از آن جمله هستند (3). دکتر معین نیز هویت را شناسایی و تشخیص پدیده های دارای موجودیت تعریف نموده است. در فرهنگ معین آمده است: هویت گاه به معنای وجود خارجی است و مراد تشخیص است. گاه بالذات است و گاه بالعَرَض[7](4). تداعی، خاطره انگیزی و سبقه تاریخی، آشنا بودن برای مخاطب، کاملاً بدیع نبودن، مرتبط با رفتار و سنت و فرهنگ آشنای ما بودن از مفاهیم نزدیک به این همانی و هویت است. روش تحقیق این مقاله مستخرج از پایان نامه کارشناسی ارشد نگارنده در زمینه ارتقای هویت منظر شهری اسلامشهر می باشد. در این تحقیق بااستفاده از دو روش کیفی(توصیفی و تطبیقی) و کمی، هویت شهری منطقه را در سه مرحله ارزیابی نمودیم. 1- مطالعه اسناد و نظریه های موجود در خصوص هویت، مؤلفه ها و ابعاد آن برای تحصیل وجوه هویت و رابطه آنها 2- استفاده از ترجیحات عمومی کاربران (پرسشنامه و مشاهده) برای احصای ادراک آنان از هویت شهر. 3- استدلال منطقی و ارزیابی کیفی و کمی برداشت های میدانی. زمینه های هویتی: هویت انسان و هویت محیط: روانشناسان، هویت محیط را زیربنای هویت فرد می دانند. یعنی یکی از اجزای هویت فرد را هویت محیط می دانند و قائل به استقلال آن نیستند. اما انسان شناسان هویت انسان و هویت محیط را مستقل از هم می دانند. (5) ادراک قابلیت های محیط بستگی زیادی به ویژگی ها و انگیزش های انسانی فرد یا گروه دارد لذا فرآیندهای بنیادین رفتار انسان نیز نیازمند تبیین دقیقتر است و درک بهتر محیط و قابلیت های آن را برای مردم میسر خواهد ساخت (6). جهت ایجاد انگیزش، طراحی محیط بر اساس نیازهای انسانی، یک ضرورت است. راپاپورت ذهن انسان را نیازمند نظم بخشیدن به جهان می داند و از نظر وی نظم بخشیدن به محیط یکی از جلوه های پاسخ به این نیاز است. همه فرهنگ ها به نوعی دارای سیستم نظم دهی به محیط هستند، یعنی آنها به وسیله نظمی خاص با محیط زیست خود به صورتی نمادین ارتباط برقرار می کنند و در اثر این ارتباط است که محیط زیست دارای مفهوم می شود و مدل ها، اولویت ها، تمایلات و فرهنگ خاص را با خود حمل می کند (7). در همین راستا گروه موسوم به pps در دهه گذشته پژوهشی با عنوان "مکانسازی چیست" نمودار مکانسازی (تصویر1) را جهت معرفی عوامل تشکیل دهنده مکان(فضای هویتدار) ارایه نمودند. هویت اجتماعی: در جامعه شناسی، مقوله هویت چیزی است که فرد باید آن را بطور مداوم و روزمره ایجاد کند و در فعالیتهای بازتابی خویش مورد حفاظت و پشتیبانی قرار دهد(9). مفهوم اساسی در فلسفه اجتماعی و تحلیل انسان شناختی ابن خلدون مفهوم"عصبیت" است که باید آن را به قومیت و پایه و اساس آنچه بعدها "ملیّت" نام گرفت نزدیک کرد(11). هایدگر فیلسوف آلمانی معاصر دو عامل محیطی موثر بر هویت انسانی را "با هم بودن" و "تعامل با عناصر محیطی" معرفی میکند(12). بنابراین وقتی از شهر صحبت میکنیم صحبت از تعاملات انسانی است. تعاملات انسان با انسان، انسان با محیط و انسان با شهر. به همین دلیل، عوامل تشکیلدهنده هویت شهر، هویت انسان را شکل میدهد. هویت فرهنگی: در جوامع سنتی، فرهنگ، با توانایی و قابلیت تفاوت آفرینی و معنابخشی بسیار بالا، کار هویت سازی را بر عهده داشت. در چنین جوامعی فرهنگ نه تنها مرزهای شفاف و پایداری ایجاد می کرد بلکه در ارایه نظام های معنایی منسجم و آرامش بخش هم توانمند بود. لذا هویت هر جامعه، همان هویت فرهنگی، و هویت و شخصیت هر انسان منعکس کننده هویت جامعه اوست(13). پس مواجهه با افکار، پدیده ها و آثار بیگانه که انسان قبلاً با آن مواجه نبوده و یا در فرهنگ او سابقه نداشته اند، بسته به استحکام مبانی و ویژگی های هویتی او تاثیرات متفاوتی بر هویت افراد خواهد داشت(14). ابن خلدون بر این عقیده بود که (هویت) جامعه ی انسانی بر اثر عوامل متعددی تغییر می کند که مهم ترین آن ها عبارتند از: تأثیر پذیری از محیط و روحیات و خلقیات (علایق و تمایلات افراد، کنش و واکنش اجتماعی) (15) بنابراین شهرها نمود کالبدی فرهنگ ها، باورها و تفکرات (ایدئولوژی ها) بشری هستند که این ارتباط کالبد و معنا موجب احساس تعلق و مسئولیت (حس شهروندی) برای حفظ، توسعه و ارتقای کیفیت محیط زیست می شوند. هویت تاریخی: بین زندگی انسان و معرفت تاریخی وی، ارتباط سختی وجود دارد که با گسستن این ارتباط، زندگی انسان در معرض خطر قرار می گیرد(16). تاریخ به جهت سبقه معرفتی و فرهنگی درونی، دارای اهمیت و ارزش است و انسان به دلیل سه مِیل درونی به هویت تاریخی خویش توجه می کند. الف- میل به ریشه دار بودن ب- میل به بقا ج- آگاهی از گذشته و برقرای ارتباط با آن. هویت کالبدی: هویت کالبدی کیفیتی است که جسم شهر را از غیر متمایز نموده و شباهت آنرا با خودی آشکار می سازد. این کیفیت باید طوری باشد که کالبد شهر در عین حفظ تداوم زمانی، در حال تحول و تکامل نیز باشد و نتیجتاً در راستای تحقق کلیت واحد حرکت کند. تمایز از غیر، تشابه با ارزش های خودی، تداوم و پیوند با گذشته (ریشه داری)، تحول و پویایی (حرکت جوهری) یکپارچگی (وحدت) بصری و معنایی، تنوع مناسب و هماهنگی، معیارهایی هستند که برای ارزیابی این نوع هویت ارایه شده اند(16). محیط شهری باید برای عموم کاربران طراحی شود. این تفکر بیگانگی شهروند از شهر و گمنامی شهروندان را کاهش داده و احساس ریشه دار بودن مردم در محیط کالبدی شهرها را افزایش می دهد(3). معماری شهرها، نمود کالبدی فرهنگ ها و باورها و تفکرات (ایدئولوژی ها) بشری هستند که موجب احساس تعلق و مسئولیت (حس شهروندی) برای حفظ، توسعه و ارتقای کیفیت محیط زیست می شوند. لذا در طرح های توسعه (تصویر2) باید جنبه های معماری پیشنهاد شده را در ارتباط با دو موضوع کیفیات درونی طرح و نحوه سازماندهی آن در نظر گرفت(17). پیر فون مایس معتقد است: هویت یک انسان متفکر، وجه تمایز او با جمادات، نباتات و حیوانات است. هویت در مورد ارزش ها صحبت میکند و به عنوان یک عامل ویژه، یک گروه را از گروه های دیگر متمایز می سازد و در این میان معماری(مدرن) نقش مهمی در کاهش شدت احساس هویت ما ایفا می کند(18). محیط و منظر شهری: منظرشهری برای بار اول توسط توماس شارپ[8]در 1948 در مطالعات آکسفورد او مطرح شد. اما برخورد بصری با منظر شهری در کار جان ناش در ابتدای قرن 19 در کار زیته در انتهای قرن 19 دیده شد. فلسفه تئوری مدرن منظر شهری کاملا به نظریه گوردون کالن[9] وابسته است. گوردون کالن معتقد است که منظر شهری نمی تواند تنها به شیوه ای تکنیکی درک شود، بلکه نیازمند وجود حساسیتی زیبایی شناختی است. گرچه عمدتاً توجه به منظر شهری پدیده ای بصری است اما در عین حال خاطرات را برمی انگیزاند، تجارب را یادآوری می کند و واکنش هایی احساسی را به وجود می آورد. (20) محیط همه چیز را در برمی گیرد، اما منظر جزئی از محیط است که زمینه فعالیت های فعلی ما محسوب می شود. منظر بخشی از محیط است که می توان در یک زمان خاص به آن توجه کرد و با بسترش در محیط ارتباط دارد. منظر آن قسمت از محیط است که ما در آن ساکن هستیم و به واسطه حواسمان آن را درک می کنیم. بین الگو و فرآیندهای سازنده زمین، ادراک ما از آن ها و پیوند دائمی با زیبایی ارتباط مستقیمی وجود داردکه جنبه های فیزیکی زمین را به جنبههای ادراکی منظر تبدیل می کند(21). می توان روند تکاملی مفهوم منظر شهری را در تناظر با الگوهای گوناگون طراحی شهری در قابل چهار الگو صورت بندی نمود: 1- الگوی "منظر شهری آرایشی – تزئینی“ ( متناظر الگوهای پیش- طراحی شهری و طراحی شهری آرایشی)، 2- الگوی "منظر شهری عملکردگرا - برنامه محور“ (متناظر الگوی طراحی شهری عملکردگرا) 3- الگوی "منظر شهری ادراکی - زمینه گرا ” (متناظر الگوی طراحی شهری ادراکی) 4- الگوی "منظر شهری پایدار ” (متناظر الگوی طرحی شهری پایدار)(22) سیمای شهر: یکی از ویژگی های شهرها سیمای ظاهریشان است که میتوان از آن به عنوان یکی از شاخص های معرفی هویت شهر و در نتیجه هویت اهل آن نام برد. آیاتی از قرآن کریم نیز بر این نکته اشاره میفرمایند که سیمای ظاهری میتواند بیانگر هویت و درونیات صاحب آن سیما باشد. (سوره اعراف:46، سوره اعراف:41) دو رویکرد متفاوت برای ساماندهی سیما و نمای شهری مفروض است. نخست اینکه اصول و معیارها براساس دید و سلیقه "متخصص و هنرمند طراح" باشد. دوم: اصول و معیارها بر اساس عکس العمل ها و تاثیرات محیط بر استفاده کننده، هم از جنبه ی زیبایی شناسی و هم از جنبهی احساسی مطرح گردد(23).صاحب نظرانی همچون سایمون بل، زیبایی (و هویت) را در بُعد بصری و کالبدی سیمای محیط و منظر جستجو می کند تا دیگر ابعاد پدیداری منظر. بل معتقد است طراحی (محیط) همان تعادل بین عملکرد، هزینه و کیفیت زیبایی شناختی (کالبدی) است (24). اسلامشهر اسلامشهر یکی از شهرهای استان تهران، در جنوب غربی شهر تهران بر سر راه ارتباطی تهران- ساوه قرار گرفته و از طریق بزرگراه های قدیم و جدید تهران-ساوه و همچنین راه آهن تهران به جنوب کشور و سایر استان های همجوار ارتباط دارد. فاصله شهر اسلامشهر تا مرکز شهر تهران حدود 15 کیلومتر است. لزوم ارایه خدمات به جمعیت نسبتاً متراکمی که در این شهرستان ساکن هستند و برنامه ریزی در جهت توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن باعث شد در سال 1373 از سوی وزارت کشور جمهوری اسلامی به عنوان یکی از شهرستانهای تابعه استان تهران اعلام گردید. این شهرستان در منطقه دشت آبرفتی جنوب تهران واقع شده است. تشکیل اسلامشهر حول محور قلعه ای به نام قاسم آبادشاهی شروع شده و ساکنان قلعه در اطراف آن به زراعت و کشاورزی میپرداختند. به دلیل وجود بقاع متبرکه ای که قدمت آنها به دوره صفویه میرسد هسته اولیه بافت روستایی آن به این دوره مربوط می شود. در سال 1300 شمسی تعداد 100 خانوار روستایی در داخل قلعه زندگی می کردند که به مرور زمان بر اثر ازدیاد جمعیت در اطراف قلعه شروع به ساختن اماکن مسکونی نمودند. در سال 1340 با به اجرا گذاشتن اصلاحات ارضی شهر ری سیل مهاجرت بی رویه روستاییان به نقاط شهری به ویژه تهران آغاز گردید و در پی آن اسلامشهر به واسطه مجاورت با تهران و ارزان بودن زمین های آن و ... مورد توجه مهاجرین قرار گرفت. دشت و جلگه اسلامشهر در کشاورزی و باغداری و دامداری و توسعه بازرگانی و صنعت دارای استعداد رشد و مجموع این مزایا و موقعیت ارتباطی آن در کنار پایتخت، همگی از توانمندی های آن بوده و نویدبخش روند سریع پیشرفت های آتی آن محسوب می گردد (شهرداری اسلامشهر). سیل مهاجران جویای کار و سرپناه که عازم کلانشهر تهران بودند در این حوزه و حول محور جاده تهران-ساوه به صورت خودرو و بی برنامه اسکان گزیده و جمعیت های شهری دهها هزار نفری را تشکیل داده اند. این منطقه در رابطه با عوامل جغرافیایی (اقلیمی) شیب طبیعی زمین و سایر خصوصیات توسعه ای نیز تابع کلانشهر تهران بوده است(25). شهر اسلامشهر حول محور طولی جاده قدیم تهران-ساوه تشکیل شده(تصویر3)که منطقه شهری آن از میدان نماز آغاز و تا میدان قائم (عج) که ورودی شهرستان رباط کریم می باشد، ادامه دارد (27). در این محور پیوستگی و توالی سیمای جداره های محور اصلی (جاده تهران- ساوه) به طور متناوب و منقطع امتداد دارد. شهرهایی که مانند اسلامشهر تا چندی پیش آبادی هایی بیش نبودند آنطور که از ظواهرشان بر می آید برای شهر شدنشان الزامی جهت برنامه ریزی و طرحی شهری وجود نداشته است. اغلب مراکز شهری امروز اسلامشهر در گذشته محله های سنتی و آبادی های این شهر بودند. اسلامشهر، شهری است مهاجرنشین و دارای فرهنگی متشکل از سنت های مختلف ایران که تلاش در جهت وحدت فرهنگی و سنتی شهر در قالب ایرانی-اسلامی ضروری است. بنابراین معماری و شهرسازی آن به عنوان نماد فرهنگ باید دارای یک هویت وحدت آفرین و پاسخگو به خواسته همه گروه های مردم باشد. آشفتگی و نازیبایی کالبدی شهر در طول دهه های اخیر نشان از دو عامل اصلی: وجود فرهنگ ها و سلایق مختلف در توسعه و نگهداری شهر و همچنین ناکارآمدی سیاست های مسئولین در پاسخ به نیازهای شهری و عدم کارشناسانه بودن تصمیمات در حوزه کیفیت بخشی و ساخت سه بعدی شهر دارد. (تصاویر4-9)
تجزیه و تحلیل اطلاعات برداشت ادراکات ذهنی شهروندان: در بررسی نظرات مردم به روش پرسشنامه تشریحی و شفاهی 7 سوال مطرح شد که پاسخ های قابل تأملی بدست آمد. خلاصه این پاسخها بر اساس میزان تکرار و اولویت اهمیت در زیر دسته بندی شده اند: 1- حادثه تاریخی مهم که در شهرستان رخ داده و مردم در ذهن دارند: - آشوب سال 1384 که از شهرستان رباط کریم آغاز و محلات اسلامشهر را نیز در بر گرفت.- حضور ریاست جمهوری و هیأت دولت نهم و دهم در شهرستان در جریان سفر استانی 2- نکته ای که نام اسلامشهر در ذهن مردم تداعی میکند: - شهری با ظاهر اسلامی- جنوبی ترین نقطه تهران- ازدحام و شلوغی- طبقه ضعیف اجتماعی و فرهنگی- مردم مذهبی- شهر ورزشکاران- شهری با معابر بی کیفیت- شهر محله مدار- عدم رعایت قوانین رانندگی- محل تمرکز اشرار و اراذل- تردد خودروهای سنگین- فرهنگ روستایی- شهر چند قومیتی- شهر نا امن- شهر سخت کوشان با مرام- نسبت خویشاوندی شهروندان 3- نشانه های هویت ایرانی-اسلامی در شهرکه مردم آن را درک کرده اند: - از نظر عموم شهروندان اینگونه نمادها و عناصر در شهر بسیار ناچیزند و جز مواردی از قبیل تبلیغات مراسم مذهبی و تزئینات در ایام خاص، نماد و میدان ورودی شهر(نماز)، امامزاده ها نشانه دیگری از این نوع معماری و شهرسازی در ذهن مردم نقش نبسته است. 4- مهم ترین سنت و رفتار شهروندان که مردم شناخته اند: - شرکت در مراسمات مذهبی- دید و بازدید همسایه ها (در محلات) در ایام نوروز- زبان و گویش آذری- کارناوال عروسی در اواخر شب- کوچه نشینی زنان در محلات قدیمی تر- نزاع و درگیریهای گروهی- تعهد و تلاش و حضور در عرصه عمومی محلات. 5- بزرگترین مشکل شهرنشینی در اسلامشهر از نظر مردم: - ترافیک سنگین شبکه ارتباطی ناکارآمد-کمبود فضاهای تفریحی و فراغت برای خانواده ها- نا امنی- فقر فرهنگ شهرنشینی- دوری از امکانات و مراکز اشتغال پایتخت- وجود اراذل در پارک ها و عرصه های عمومی- کمبود فضاهای ورزشی و فرهنگی مخصوص بانوان- کمبود فضای سبز و درخت خصوصاً در محلات- ازدحام و تراکم جمعیت- نبود فضای عمومی گردهمایی و مراسم های شهری و اجتماعی- قوم گرایی در بین مسئولین شهری و رانت خواری- کم سوادی و عدم تخصص مسئولین شهری- کمبود امکانات رفاهی و شهری در عرصه عمومی(پارکینگ و سرویس بهداشتی) - بی کیفیتی روسازی معابر پیاده و سواره- ناکارمدی و نازیبایی تجهیزات شهری(پلهای عابر، پله های برقی، کیوسک های ایستگاهی و ...)- آلوده کنندگی، مزاحمت و نازیبایی برخی کاربری ها در حاشیه بولوار اصلی(تعمیرگاه ها، آهن فروشی ها، مرغ فروشی ها و ...)- ضعف فرهنگ آپارتمان نشینی- ضعف زیرساخت های شهری خصوصاً جمع آوری و دفع فاضلاب- آلودگی محیط و سروصدا- فقدان توقفگاه مناسب تاکسی و اتوبوس شهری- بی نظمی بصری و عملکرد مردم و مسئولین- روشنایی کم در شب- معدوم نمودن اراضی حاصلخیز و ساخت بنا- وجود فضاهای خالی و رهاشده ی فراوان. 6- انتخاب رنگ برای معرفی اسلامشهر از سوی اغلب مردم: عموم مردم درپاسخ به این سوال سه نوع رنگ را برای معرفی شهر انتخاب نمودند. در اکثر موارد رنگ خاکستری و سیاه و در خوش بینانه ترین حالت رنگ سبز(اغلب به دلیل وجود اراضی کشاورزی و درختان در قسمتی از خیابان های اصلی)، و در اولویت بعدی آبی- فیروزه ای انتخاب های اول مردم هستند. با رجوع به روانشناسی رنگ ها می توان گفت که انتخاب رنگ خاکستری به دلیل بی نظمی و آشفتگی بصری و کالبدی موجود در شهر(عدم ادراک الگوها و رنگ های سیما)، رنگ سبز علاقه شهروندان به سبزینه، طبیعت، درخت و حفظ منابع طبیعی موجود و نهایتاً فیروزه ای نیز ریشه در معنویت و روحانیت اغلب مردم و تا حدودی معرف نام اسلامشهر(شهر مردم مذهبی) دارد. 7- اقدامات مهم مردم اسلامشهر پس از مسئول شدن در شهر به قرار زیر خواهد بود: - افزایش فضاهای سبز و تفریح خانواده ها، ورزشی- فرهنگی و درختکاری و گسترش کشاورزی و باغداری-تعریض معابر اصلی و فرعی و احداث پارکینگ های عمومی، ساماندهی حمل ونقل عمومی - تغییر کاربری های نازیبا و نامناسب حاشیه بولوار اصلی و انتقال صنایع و کارخانه ها به خارج شهر-زیباسازی شهر با: یکسان سازی و هماهنگ سازی ارتفاع بناها- حذف عناصر اضافی و الحاقی(تابلوها، موانع بصری و ...)- احداث آبنما و نصب مجسمه و نمادها و نورپردازی بناها و میادین- کفسازی معابر به صورت هماهنگ و همسطح- نقاشی دیواری و سه بعدی- تخریب بناهای فرسوده و بهسازی سیمای شهر، جمع آوری دستفروشان و متکدیان.- استفاده از نیروهای متخصص و کارآمد در شهرداری ها، اخراج نیروهای ناکارآمد از شهرداری و پستهای غیر تخصصی، جلوگیری از قوم گرایی در اداره شهر و استخدام ها، هزینه کردن بعد از طراحی و نظر کارشناسی و ...
تحلیل آماری پرسشنامه ها: در بررسی نظرات مردم راجع به هویت، کیفیت و زیبایی شهر، علاوه بر سؤالات شفاهی و تشریحی، سوالاتی با قابلیت دسته بندی در 7 گروه مطرح گردید. تعداد 33 سوال با پاسخ بسته(چندگزینه ای) مطرح گردید. با توجه به معیارهای موثر در هویت شهری که از پژوهش نظری بدست آمدند، دسته بندی سوالات به صورت زیر انجام گرفت: سوالات مرتبط با زیبایی و کیفیت بصری- خوانایی وادراک سیمای شهر- حس تعلق شهروندان به محیط شهر- کارآیی و فعالیت در محیط هستند- میزان امنیت و سرزندگی خیابان ها و عرصه های عمومی شهر- تداعی و هویت معنایی شهر- کیفیت های مورد نظر مردم برای افزایش هویت و زیبایی شهر. روایی(Validity) سوالات این پژوهش با استفاده از نظرات اساتید مرتبط با مسائل مطروحه حاصل و نواقص برطرف گردید. اما در مورد پایایی (Reliability)بر اساس عدد آلفای کرونباخ (که می تواند بیانگر همبستگی داخلی سوالات مربوط به یک فرضیه مشخص و یا کل پرسشنامه باشد) مقدار 72.8 درصد برای کل آزمون بدست آمد که عدد قابل قبولی است. جامعه آماری: پاسخ دهندگان به سوالات از بین شهروندان و کاربران محیط عمومی شهر انتخاب شدند و تعداد 250 نفر از آنها به طور کامل سوالات ما را پاسخ دادند. از میان شرکت کنندگان در مصاحبه و پاسخ دهندگان به پرسشنامه حدود 80 درصد مرد و 20 درصد زن می باشند (تقریباً متناسب با حضور در عرصه عمومی). طبق اظهارات شهروندان سطح درآمدی حدود 66درصد شرکت کنندگان در حد متوسط و اغلب پاسخ دهندگان در گروه خدمات (کسبه و بازاری، فنی مهندسی، آزاد) شاغل بودند. تحلیل کمی: در تحلیل کمی پاسخ سوالات مرتبط با زیبایی و کیفیت بصری محیط، اغلب مشارکت کنندگان اعتقاد دارند که اسلامشهر از این لحاظ در سطح کمتر از متوسط (حدود 41.6 درصد) می باشد. مد غالب پنج سوال از شش سوال مطرح شده در این گروه، مد1(کم) می باشد و مد غالب یکی از آن ها که سوال 8 می باشد و تنوع رنگی شهر را سؤال می کند، 2 (متوسط) است. (جدول1) یکی از معیارهای وجود هویت کالبدی در سکونتگاه ها، سهولت ادراک و میزان خوانایی ساختار و سازمان بصری شاکله آن توسط کاربران است. تعداد 5 سوال مرتبط با میزان ادراک پذیری و خوانایی کالبد شهر بود. پس از تحلیل پاسخ ها مشخص شد که اگر بخواهیم قابلیت ادراک و خوانایی شهر را به صورت کمی بیان کنیم باید مقداری کمتر از متوسط را ارایه دهیم. (یعنی عدد میانگین 95/1 از 4 واحد) به عبارت دیگر مد غالب موجود در این تحلیل گزینه2 است(جدول2). یکی دیگر از نمودهای بارز هویتدار بودن محیط احساس تعلق ساکنان و شهروندان است. با طرح 5 سوال در مورد میزان حس تعلق شهروندان به عرصه های عمومی شهر نتایج قابل توجهی بدست آمد. در تمام این سوالات، مُد غالب گزینه 2 است، یعنی حس تعلق اکثریت شهروندان به محیط عمومی شهر متوسط است(حدود53 درصد). با توجه به محرومیت منطقه از فضاهای عمومی و امکانات و تجهیزات مناسب شهری، حس تعلق بالای 50 درصد امتیازی است که باید در راستای شهروندسازی و افزایش هویت شهری آنان بهره جست که گامی خواهد بود در راستای توسعه پایدار شهر(جدول3). بُعد کارکردی یکی از ابعاد هویت شهری است که می تواند تصویر مطلوبی از محیط را در ذهن شهروندان حک کند. با طرح 5 سوال دیگر در مورد میزان کارآیی و فعالیت عرصه عمومی مشخص شد که در منطقه مورد بررسی کمی بیش از متوسط می باشد و مد غالب سه سوال از پنج سوال این گروه گزینه 2 و در دو سوال دیگر گزینه 3 می باشد. عدد میانگین برای کارآیی و سرزندگی منطقه از بین 1 تا 4 مقدار 2.386 می باشد. این ارقام مبین پتانسیل عملکردی و حضور مردم در مرکز شهر (در بولوار اصلی) می باشد. یعنی با وجود نازیبایی و آشفتگی بصری سیمای شهر، هنوز رشته هایی از فعالیت و تعامل جمعی وجود دارد. نظارت عمومی در یک منطقه یا محله و در پی آن امنیت خصوصاً برای زنان، از کیفیت های مورد توجه در مطالعات شهری و اجتماعی است که نقش مهمی نیز در تشکیل هویت و پایداری یک منطقه شهری دارد(جدول4). در سه سوال پرسشنامه، مسئله امنیت و حضور مردم مطرح شد که نتیجه آن تشخیص ضعف امنیتی و نظارتی در منطقه مورد مطالعه است. دو سوال دارای مد غالب 1 و یک سوال دارای مد غالب 2 است یعنی تمرکز پاسخها بر گزینه1 (کم) است و میانگین عددی امنیت از مقدار حداکثر 4 در این منطقه بر روی مقدار 1.58 (از نظر شهروندان) واقع شده است. بنابراین فقدان حضور چشمان ناظر و عدم سرزندگی خیابان های شهر باعث کاهش امنیت و عدم حضور خانواده ها و زنان خواهد شد(جدول5). شهرها در صورتی که توانایی تداعی خود را حفظ کرده باشند، قدرت هویت سازی و هویت یابی خواهند داشت و این امر به تدریج در حس تعلق و مشارکت در ساخت کالبد شهر با هویت بومی ظهور خواهد یافت. از نظر مردم هویت و قدرت تداعی ذهنی شهر اسلامشهر در حد متوسط می باشد و با توجه به مهاجرنشینی منطقه این نتیجه چندان دور از ذهن نیست و می توان گفت قابل قبول است(جدول6). حدود 27 درصد مردم اعتقاد دارند تعارضات قومی و فرهنگی در حد خیلی زیاد و 30 درصد معتقدند این اختلافات فرهنگی در حد زیاد و 26.5 درصد نظر متوسط دارند. بنابراین مد غالب بر مقدار گزینه 3 (زیاد) متمرکز است. سوال دیگری در مورد تناسب نام اسلامشهر با ساختار موجود مطرح شد و اغلب آنرا کمتر از متوسط تشخیص دادند. برای سیمای شهر و نماسازی توسط مردم انواع سنگ انتخاب شد و از بین بناهای موجود، نما و معماری ساختمان های اداری و بانک ها و در مرحله بعد بناهای تجاری زیبایی و هویت بیشتری دارند. در سوال دیگری ارتفاع مورد علاقه مردم برای شهرشان حداکثر5 طبقه انتخاب شد و مطلوبترین الگو برای خانه سازی با حدود 77.5 درصد خانه ویلایی و حیاط دار تعیین شد. در نمودارهای زیر این کیفیات نمایش داده شده اند.(نمودار1 تا6) یافته ها 1- هویت و پویایی جوهری: شهر پدیده ای است مصنوع و وابسته (به انسان و فعالیتش) که هویت خود را از انسان و روابط اجتماعی او بدست می آورد. لذا باید شهر را ماهیتی وابسته به جوهری پنهان دانست. عواملی وجودی که به طور ذاتی به چیستی شهر اصالت می بخشند. چهار گروه اَعراض پدیده شهر که قائم به جوهر هویت شهر هستند، مانند هرپدیده دیگری می توانند شامل "کَیفیت، کمیت، وضعت، اَینیت" باشند. بر اساس نظریه ملاصدرا با قبول عدم استقلال اَعراض و حالات (کَیف، کم، وَضع، اَین) و وابستگی آنها به ذات و جوهر پدیده، استنتاج می شود که تحول و دگرگونی در اعراض(تصویر 10) در پی تحول و دگرگونی در ذات ایجاد می شود. (27) اگر امروزه چهره و سیمای شهری ما دچار آشفتگی و دگرگونی در ویژگی های بصری و حالات کالبدی (کَیف، کم، وضع، اَین) شده است، قطعاً در هویت ذاتی آن تغییری ایجاد شده است. بنابراین با تغییر و تحول عوامل موثر بر هویت شهر، ابعاد هویتی نیز دچار تحول می شود و دلایل اصلی این تحول، دگرگونی در نگرش به جهان، تغییر فرهنگ بومی، تحول محیط جغرافیایی، زمان و تحول شرایط اجتماعی است. (14) 2- مولفه های هویتی: در توصیف یک شهر مشخصات و مؤلفه های مختلفی استفاده میگردد که دسته بندی مؤلفه های مربوطه در جهت تقویت هویت شهر ضروری است. عناصر هویت یک شهر، همانند مولفه های شخصیتی انسان دارای دو ساحت عینی (کالبدی) و ذهنی (معنایی) است که می توانند از طریق سه محیط طبیعی، مصنوع و انسانی از همدیگر تفکیک گردند. لذا هویت منظر و سیمای شهری به مجموعه ویژگی های زیست محیطی، کالبدی و بصری گفته می شود که بتوانند به صورت مجموعه عناصر چیره و غالب در کارکرد و سیمای شهر و محله "تداوم" یابند. پس از بررسی منابع مختلف، نموداری ارایه شده است(تصویر 11) که ابعاد مختلف هویت شهر را دسته بندی و زمینه های ایجادی هر بُعد را مشخص مینماید. اکنون می توان عوامل کیفی فضاهای عمومی شهر را در چند دسته مشابه دسته بندی های آقای پاکزاد (28) ارایه نمود که اکثر معیارهای مطرح شده در نظریه های کیفیت فضاهای عمومی شهر را شامل شود. معیارهایی که نظریات محیط های پاسخده بنتلی، شهرهای انسان محور تیبالدز، یافت فضاهای گمشده ترانسیک، حس مکان پانتر، مکانسازی کانتر، شکل خوب شهر لینچ، شهر سرزنده جیکوبز، زبان الگوی الکساندر و دیگر متفکران کیفیت شهر را تأمین کند. با قرار دادن معیارهای مطروحه توسط هر یک از صاحب نظران ذکر شده در یک ماتریس (تصویر 12)کیفیت های فضایی غالب را استخراج و معرفی می کنیم: 1- نفوذپذیری (دسترسی) 2- تنوع کاربری ها و افزایش حق انتخاب (گوناگونی) 3- نظارت عمومی و امنیت 4- انعطاف پذیری (انطباق پذیری و سازگاری) 5- نگهداری و کنترل فضاها (مدیریت فضا و مشارکت عمومی) 6- همه شمول بودن و تعاملات جمعی 7- تسهیل پیاده مداری 8- تناسبات بصری (زیبایی، هویت و انسجام کالبدی) 9- غنای حسی (معنی داری و روح مکان) 10- رنگ تعلق (حس مالکیت و مشارکت عمومی). با توجه به بعد نمادین و علل فاعلی پدیده های زیبا، زیبایی نسبیت دارد. کیفیت هایی نظیر طبیعی بودن، بکر بودن، بار فرهنگی و تاریخی، وحدت، خوانایی، رازآمیزی و درگیری همه حواس و شرایط ناظر از عوامل اصلی موثر در ارزیابی زیبایی و کیفیت محیط هستند. از نظر شهروندان، توسعه و اداره غیر کارشناسانه شهر توسط تصمیم سازان و مسئولین شهری، فقدان برنامه جامع و بومی کارشناسی شده عملکردهای ضعیف و پراکنده صورت گرفته قبلی را نیز امحاء نموده است. آشفتگی کالبدی شهر اسلامشهر، علاوه بر کاهش وحدت و یکپارچگی هویت اجتماعی- فرهنگی ساکنان (عمدتاً بدلیل مهاجر بودن و چندگانگی اقوام ساکن) باعث از بین رفتن روح فضاها، سنتها و کیفیت محیط شده است. به عبارت ساده و صریحتر طرحهای کوتاه مدت و میان مدت مسئولان شهر، در راستای اهداف خرد و چشم اندازهای کلان توسعه پایدار و کلیت منسجم شهر مطرح نمی باشد. ساخت و توسعه شهر و مکانیابی عملکردها اغلب از جنبه فنی و عمرانی اهمیت دارند. مردم خود متخصص فنی معماری خانه هایشان و طراح نمای خیابان ها هستند. برای آسیب به شکل و ظاهر شهر فقط جریمه ها و درآمدها تعیین کننده هستند و ... با این نگاه هرگز به اهداف انسانی توسعه پایدار و کلیت زیبا و منسجم در شاکله شهر دست نخواهیم یافت. بنابر مطالعات نظری و یافته های تحقیق بُعد معنایی هویت زمانی محقق خواهد شد که فیزیک و ظاهر شهر دارای انسجام، تشخص و وحدت در الگوها و اجزا باشد و هر بخش از کل بیانگر همان نظم و جوهر کل باشد. از آنجا که آسایش و تطبیق فضا با نیازهای انسان، آنرا خواستنی و جذاب می نماید، باعث رضایت، افزایش حس تعلق و به تبع آن افزایش سرزندگی و مشارکت کاربران برای ساخت و نگهداری محیط عمومی خواهد شد. ساختار شهر ایرانی- اسلامی (اسلام شهر) باید دربرگیرنده عناصر ساختاری ایرانی اسلامی و مبین ایدئولوژی و فرهنگ ساکنان خود (زمینه گرایی) باشد. در شهر اسلامشهر، توسعه بی برنامه و ساخت و سازهای بدون نظارت و کنترل مسئولین و از همه مهمتر فقدان مدیران و تصمیم سازان آگاه به مسائل شهرسازی و زیباشناختی، همه و همه دست به دست هم داده و شهری را ایجاد نموده که اکثر کاربران آن، چه از بُعد کالبدی و چه از ابعاد معنایی و عملکردی احساس هویتمندی کافی شهری ندارند. فرآیند هویتسازی مقدمه حس تعلق و مشارکت شهروندان است. طراحی پیکره واحد شهری، وجود بناهای شاخص، حذف الحاقات ناموزون، آشفتگی ها و بناهای نازیبا ... که شهرهای خودرو مانند اسلامشهر از آن حوزه ضعف دارند، میزان ادراک هویت شهر را افزایش می دهد. لذا ارتقای هویت کالبدی ارتباط شدیدی با افزایش قابلیت ادراک نظم و سازمان بصری پیکره شهر دارد که در اسلامشهر این امر محقق نشده است. نتیجه گیری بین هویت با زیبایی و کیفیت محیط یک رابطه مستقیم برقرار است و هویت محیط عامل افزایش حس تعلق و موثر در روند شهروندسازی ساکنان می باشد. هویت شهر علاوه بر تاثیر بر واکنش و رفتار کابران (یاد دهی و تربیت) می تواند به عنوان عامل موثر در توسعه پایدار نیز مورد توجه قرار گیرد. بر اساس مبانی توسعه پایدار، هویت شهر یکی از پایه های اساسی رویکرد انسانی به موضوع پایداری است که به موجب آن افزایش مطلوبیت فضای شهر صورت می گیرد. تکامل تدریجی عوامل هویتساز در "جغرافیای محدود بومی" راز اصلی دوام هویت و معنی داری حیات اجتماعی تمدنها و فرهنگ هاست. بر اساس نتایج نظری پژوهش، هویت شهری را می توان یک پارادایم سه وجهی معرفی نمود که متناسب با هر وجه، فرآیند هویتسازی شهری شکل می گیرد. هویت شهر مستلزم کیفیت، انسجام و اصالت می باشد و متقابلاً باعث معنا گرفتن محیط در ذهن مردم می شود، نقش کارکردی محیط را افزایش داده و زمینه ساماندهی کالبدی را فراهم می آورد.در یک نتیجه گیری کلی می توان گفت که با یک نسخه کلی که آن هم مربوط (به برنامه ریزی سیاست محور در) شهرهای بزرگ است نمی توان مشکلات شهرهای کوچک خصوصا در حوزه شاکله سه بعدی شهر را درمان نمود. مسائل و مشکلات این شهر را می توان در سه بخش: مسائل مربوط به تصمیم گیران و سازندگان شهری، مسائل مربوط به شهروندان و مسائل مربوط به محیط و ساختار شهر دسته بندی نمود. در بخش مربوط به مسئولین، فقدان نیروهای کارشناس و تخصصی در نهادهای مربوطه و در حوزه طراحی محیط و نظارت در اجرای قوانین و دستورالعمل ها مطرح می باشد. ناهماهنگی، عدم تعهد و شاید عدم کاردانی عده ای از مهندسان نظام مهندسی هم کیفیت ظاهری شهر را به سمت آشفتگی بیشتر هدایت می کند. در بخش مربوط به شهروندان نیز توجه به منافع شخصی، عدم آگاهی از حقوق شهروندی و مشارکت ضعیف در طرحهای ساماندهی و ساخت شهر از قصور آنان می باشد. در بخش سوم محدودیتهای ساختاری موجود در شاکله شهر مانند توسعه خطی شهر، منابع زیست محیطی ناچیز، فقدان مراکز طبیعیِ منبع گردشگری، عبور راه آهن محور غرب و جنوب از میان بافت، وجود جاده قدیم تهران- ساوه که ستون فقرات شهر است و آبادی های قدیمی منطقه حول آن شهر را تشکیل داده اند، تخریب و تضعیف هویت کالبدی و تاریخی میراث فرهنگی شهر، از مسائل ساختاری و طبیعی موجود اسلامشهر به نظر می رسند. تردد ترافیک عبوری شهرستان رباط کریم و بهارستان از این شهر و گسیختگی کالبدی شهر توسط راه آهن و بزرگراه آیت ا... سعیدی نیز باید چاره اندیشی شود. اقداماتی از قبیل اصلاح استخوان بندی شهر، ایجاد وحدت در الگوهای شکلی بناها و تجهیزات، اصلاح محصوریت و خط آسمان جداره ها، تنوع کاربری ها در جداره خیابان، پیاده محوری، هماهنگی مصالح و رنگها، کشف و بازیابی فضاهای رها شده شهر، ایجاد فضاهای قابل دفاع و کاربری شبانه و ... اسباب ارتقای کیفیت محیط و در پی آن هویتمندی شهر را به تدریج در پی خواهد داشت.
شکل 1- مولفه های مکانسازی(منبع8) Figure 1. Components of making location (source8)
شکل 2- چهارچوب های راهبردی مدیریت بصری(منبع19) Figure 2. Frameworks of visual management strategy (source 19)
شکل3- نقشه ساختار شهر Figure 3. Plan of city structure
شکل 10- چهار گروه اَعراض پدیده شهر(نگارنده) Figure 10. Four basic groups of Making city phenomena
جدول1- بیان کمی میزان زیبایی و کیفیت بصری محیط از نظر کاربران محیط Table 1. Quantity Expression of environmental beauty level and visual quality from the view of city efficient
جدول2- بیان میزان کمی خوانایی و ادراک پذیری کالبد اسلامشهر Table 2. Expression of quantity level of perception and legibility aspect of Islaamshahr frame
جدول3- بیان کمی میزان حس تعلق در اسلامشهر Table 3: Quantity expression of belonging sense in islaamshahr
جدول4- بیان کمی میزان کارآیی و تعاملات در اسلامشهر Table 4.Quantity expression of effectiveness and mutual relation in islamshagr
جدول5- بیان کمی میزان امنیت و نظارت عمومی در اسلامشهر Table 5.Quantity expression of security and popular supervision level in islaamshahr
جدول6- بیان کمی میزان تداعی و هویت در اسلامشهر Table 6.Quantity expression of remembrance and identity level in islaamshahr
Reference
1- دکترای شهرسازی، استادیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران.* (مسوول مکاتبات) 2- کارشناس ارشد معماری و طراحی شهری، مدرس دانشگاه آزاد واحد اسلامشهر. 1- Assistant Professor, Faculty of Architecture Engineering and Urbanization, Shahid Rajaee Teacher Training University *(Corresponding Author) 2- M.Sc. in Architecture and Urban Design, Islamic Azad University of Islamshahr. 1- Personality 2- Identity 3- اعراض یک پدیده بیانگر ماهیت و چگونگی وجود هستند.(کمیت، کیفیت، وضعیت، اَینیت)
1- Thomas Wilfred Sharp (1901–1978) 2- Cullen, Gordon (1961)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,545 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,143 |