ارزیابی اثرات بادروبی در سه محیط اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی با استفاده از مدلDPSIR (مطالعه موردی: شهرستان ریگان)

مستخرج از پایان نامه

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 58، پاییز1400، صص 143-154

ارزیابی اثرات بادروبی در سه محیط اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیستی با استفاده از مدل DPSIR (مطالعه موردی: شهرستان ریگان)

مینا بهنود^[1]

مریم مروتی^*[2]

Mymorovati@ardakan.ac.ir

                       محمد­جواد قانعی بافقی^[3]                          

تاریخ دریافت: 11/07/97                                                                          تاریخ پذیرش: 08/12/97

چکیده

زمینه و هدف: در دنیای امروز افزایش جمعیت و سیر صنعتی شدن بدون در نظر گرفتن توان سرزمین­ها، فشار­هایی را بر محیط زیست اعمال کرده و باعث بر هم زدن توازن طبیعت، ایجاد چالش­های محیط­زیستی و تاثیر بر کیفیت زندگی بشر امروز شده است. بادروبی فرآیندی پیچیده است که به شکل‌های مختلف چون کنده شدن، انتقال، دانه بندی، سایش و در نهایت رسوب انجام می­گیرد. یکی از مهم ترین بحران های محیط­زیستی در مناطق خشک و نیمه خشک، پدیده مخرب بیابان زایی و بادروبی هست که وقوع طوفان های گرد و غبار و حرکت ریز گردها از پیامد­های آن محسوب می شود. هدف از این تحقیق ارزیابی اثرات بادروبی در شهرستان ریگان در بخشهای اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیستی با استفاده از مدل DPSIR است. از آنجایی که بادروبی یکی از مشکلات اساسی در منطقه ریگان است، لذا برای چاره اندیشی و رفع این مشکل لازم است که زنجیره­ای از روابط علت-معلولی دخیل در سه محیط اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیست منطقه ترسیم گردد.

روش بررسی: به منظور اجرای این تحقیق ابتدا سه شاخص از سه محیط، اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیست انتخاب شد سپس اطلاعات مورد نیاز از سازمان­های مربوطه جمع آوری گردید در مرحله بعد اطلاعات هر یک از آن شاخص­ها در چارچوب DPSIR قرار گرفتند و زنجیره­ای از روابط علت-معلولی در ارتباط با آن شاخص­ها نشان داده­شد.

یافته­ها: نتایج تحقیقق حاکی از آن است که خسارات وارده به بخش کشاورزی ناشی از پدیده گردوغبار از سال 1386 تا 6 ماه اول سال 1397 روند صعودی داشته­است. در بخش اجتماعی با توجه به دستگاه سنجش ذرات معلق (pm) در دو ماه فروردین و اردیبهشت سال 1397 روز­های پاک انگشت شمار بودند و بر اساس آمار مرکز بهداشت میزان مراجعه افراد ناشی از مشکلات تنقسی به مراکز درمانی زیاد بوده است . هم چنین در بخش محیط­زیست، در منطقه ریگان وسعتی بالغ بر 158200هکتار کانون بحرانی با شدت زیاد شناسایی شد و تنوع زیستی منطقه را به ویژه درختان کهور ایرانی، تحت تاثیر قرار داده­است.

بحث و نتیجه­گیری: نتایج تحقیق نشان می­دهد، که پدیده­ی بادروبی در منطقه ریگان با مدیریت نادرست انسان و بهره­کشی از محیط همانند یک پس خور مثبت به این پدیده دامن زده­است و آثار نامطلوبی را از جمله طوفان­های گردوغبار را ایجاد کرده است.

کلید واژه:  بادروبی، مدلDPSIR، محیط اقتصادی، محیط اجتماعی، محیط­زیستی

Human and Environment, No. 58, Autumn 2021, pp. 143-154

Assessment of the Environmental Impacts of Wind Erosion in Three Economic, Social and Environmental Sectors, Using the DPSIR Model(Case Study: Regan County)

Mina Behnood[4]

Maryam Morovati[5]^*

Mymorovati@ardakan.ac.ir

Mohammad Javad Bafghi[6]

Abstract

Background and purpose: In today's world, population growth and industrialization, regardless of the potential of the lands, have put pressures on the environment, upsetting the balance of nature, creating environmental challenges and affecting the quality of human life today.  Wind breaking is a complex process that takes place in various forms such as excavation, transfer, granulation, abrasion and finally sedimentation. One of the most important environmental crises in arid and semi-arid regions is the destructive phenomenon of desertification and windfall, the occurrence of which is the occurrence of dust storms and the movement of fine dust. The purpose of this study is to evaluate the effects of wind in Reagan County on economic, social and environmental sectors using the DPSIR model. Since wind is one of the major problems in the Reagan area, it is necessary to draw a chain of cause-and-effect relationships involved in the three economic, social and environmental environments of the region.

Material and Methodology: In order to conduct this research, three indicators were selected from three environments:  economic, social and environmental. Then, the available information was collected from relevant organization of each indicator, they were placed in the DPSIR framework. And then was shown a chain of cause-and-effect relationships in relation to those indicators.

Results: The results of the research indicate that the damage to the agricultural sector due to the dust phenomenon has had an upward trend from 2007 to the first 6 months of 2018. In the social sector, according to the suspended particle measuring device (pm) in the two months of April and May 2018, there were few clean days and according to the statistics of the health center, the number of people referring to medical centers due to respiratory problems has been high. Also in the field of environment, in Reagan area, an area of 158,200 hectares of critical hotspots was identified with great intensity and has affected the biodiversity of the region, especially Persian Kahour trees.

Discussion and Conclusion: The result of the research showed that the wind phenomenon in Reagan area with improper human management and exploitation of the environment as a positive feedback has fueled this phenomenon and has created adverse effects such as dust storms.

Keyword: Wind Erosion, DPSIR model, Economic Environment, Social Environment, Environmental

مقدمه

بادروبی فرآیندی که به سبب افزایش سرعت باد و در اثر تلاطم آن در سطح زمین عاری از پوشش ایجاد می­شود و این وضعیت در زمین­هایی با خاک نرم، لخت، خشک، صاف و دارای دانه­بندی ریز مشهود می­باشد. با توجه به اینکه بخش وسیعی از کشور ایران در مناطق خشک و فرا خشک قرار گرفته است و به دلیل شرایط خاص محیطی از جمله کمی بارندگی و تراکم محدود پوشش گیاهی، زمینه را برای وقوع بادروبی بسیار مساعد می­کند(1و2). 88/6% از مساحت ایران را اقلیم خشک تشکیل داده و نیز 34/8% از مساحت کشور را حدود 5 برابر میانگین جهانی، سرزمین­های خشک اشغال کرده­ است. بادروبی یکی از جنبه­های مهم تخریب اراضی در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود به طوری که حدود  1/6 مساحت اراضی دنیا را تحت تاثیر خود قرار داده است و همچنین محدود کننده حاصلخیزی خاک در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران می­باشد. بنابراین آگاهی داشتن و شناخت از وضعیت اقلیمی مناطق کشور به توسعه پایدار در کشور کمک شایانی می­کند(3). پدیده گردوغبار آثار متفاوتی بر جنبه­های مختلف محیط زیست از جمله هوا، گیاه، جانوران و سلامت، انسان و جنبه­های اقتصادی و اجتماعی دارد کاهش دید یکی از ویژگی­های اصلی و ملموس توفان­های گردغباری می­باشد(4). اثرات پدیده­ی گردوغبار ممکن است تا فاصله­ی زیادی از منبع اصلی تداوم داشته و سبب بروز اثرات نامناسب زیستی و بروز خسارات فراوان در زمینه­های کشاورزی، صنعتی، حمل و نقل، سیستم­های مخابراتی و غیره گردد(5). هم چنین پدیده گردوغبار بر میزان کوچ و زادآوری پرندگان و شرایط زیستگاهی حیات­وحش و کاهش میزان رویش­های علفی و تنوع گیاهی اثر گذار است. پدیده­ی گردوغبار باعث کاهش کیفیت آب و سلامت هوا شده و بر روند رشد گیاهان تاثیر منفی داشته و شرایط رویشگاهی را با تنگناه ‌های زیادی رو به رو می­سازد و با توجه به وجود منابع مختلف در پدیده گردوغبار این ترکیبات اغلب مضر بوده و تهدیدی جدی برای سلامت انسان محسوب می­شود(6) برای مثال عامل اصلی زوال درختان زیبای بلوط در برابر هجوم هر روزه ریزگرد­ها، که باعث شده توان نفس کشیدن را از دست ب­دهند، زیرا برگ­های بلوط حالت کرکی دارند و می­توانند ریزگرد­ها را جذب کنند و بسته شدن روزنه­ برگ­های کرکی بلوط به دلیل شدت ­بالای ریزگرد­ها در زاگرس می‌باشد(7).

مواد و روش

منطقه مورد مطالعه

شهرستان ریگان با وسعت 2000 هکتار در فاصله­ی km130 جنوب شرقی شهرستان بم و در مرز دو استان کرمان و سیستان و بلوچستان قرار دارد. در سیستم مختصات مرکاتور مقطاع جهانی دارای 4 گوشه( (با مختصات 3173833  متر شمالی و 724150متر شرقی)(3171618متر شمالی ، 728632متر شرقی)(3167949متر شمالی، 727037متر شرقی)(3170163متر شمالی، 722554متر شرقی) در قاچ 40شمالی قرار دارد.(8).

شکل1- نقشه جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

روش پژوهش

بررسی مدل[7]DPSIR

چارچوب DPSIR، ابزاری برای ادغام سیستم‌های طبیعی، اجتماعی و اقتصادی واطلاعات آن ها دریک چارچوب و برای آنالیز دقیق تر می باشد. چارچوب DPSIR شامل رویکرد اکوسیستم، خدمات اکوسیستم و مزایای اجتماعی است. رویکرد اکوسیستمی به تعادل میان سه موضوع:حفاظت –استفاده پایدار و چشم انداز کمک می کند که نیازمند اشتراک گذاری مزایای درون سیستم است. حفاظت نشان می دهد برای مدیریت پایدار موفق، رویکرد اکوسیستمی بر چند اصل می­باشد:

1- مدیریت باید تعییرات اجتناب ناپذیر را شناسایی کند.

2-در رویکرد اکوسیستم باید بین میزان ویکپارچگی حفاظت واستفاده از تنوع زیستی پیگیری مناسب اعمال شود.

3-رویکرد اکوسیستم باید همه اشکال اطلاعات وابسته شامل علمی و دانش بومی،محلی ونواوری را مورد توجه قرار دهد.

4-رویکرد اکوسیستم باید شامل همه بخش هایی ازاجتماع ونظام علمی شود.(9).

شکل2- شکل شماتیک مدلDPSIR

ارزیابی اثرات فرایند شناسایی، پیش بینی و کاهش یا جبران اثرات منفی اقتصادی،اجتماعی و محیط زیست است(10). با توجه به اطلاعات موجود در منطقه و نظرات 10کارشناس(محیط زیست، منابع طبیعی، جهاد کشاورزی، بهداشت محیط، برنامه ریزی شهری و استاد دانشگاه) در هر یک از سه محیط اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیست یک شاخص انتخاب و در چرخه DPSIR ارزیابی گردیدند.

-شاخص سلامت

در نواحی با فرسایش خاک زیاد گردوغبار به عنوان یک آلوده کننده عمده، کیفیت هوا را کاهش می­دهد و سلامتی انسان­ها را به خطر می‌اندازد. ذرات گردوغبار ابعاد بسیار ریزی در حد 10 میکرون دارند، بنابراین وارد بخش­های انتهایی دستگاه تنفسی شده و سپس وارد جریان خون شده و به ارگان­های مختلف بدن آسیب می­رساند و موجب بیماری­های قلبی و بیماری­های تنفسی می­شود. ضمن اینکه باعث آلودگی محیط زندگی انسان می­گردد(11). شایع­ ترین علایم بر روی سلامت انسان در یک طوفان گردوغبار، سوزش چشم و مجرای تنفسی است و آسیب پذیرترین افراد، نوزادان، کودکان و افراد مسن می­باشند(12). در منطقه ریگان وضعیت این شاخص با توجه به نمودار تعداد مراجعین در روزهای گرد و غباری(نمودار3) و نمودارهای غلظت ذرات معلق PM₁₀  و PM_2/5 (نمودار 4 و 5)  با همکاری مرکز بهداشت محیط ریگان و اداره کل محیط زیست کرمان، بررسی شد.

-شاخص کشاورزی

خسارت یا کاهش درآمد بخش کشاورزی از عمده­ زیان­های اقتصادی پدیده گردوغبار می­باشد. با توجه به اینکه تولید محصولات کشاورزی یکی از عوامل بسیار وابسته به شرایط آب و هوایی است. وجود گرد وغبار باعث اختلال در فتوسنتز و تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن شده که این مشکل باعث کاهش عملکرد و تولید می­شود و همجنین گرد و غبار باعث کاهش

هملکرد آفت کش­ها و سموم  گیاهی می­شود که این، رشد آفات و افزایش بیماری­های گیاهی  و در نتیجه کاهش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی را در پی داشته است. مساحت اراضی زیر کشت محصولات زراعی و باغی شهرستان ریگان بالغ بر 10123 هکتار با میزان تولید 80222 تن تولید است. از 3667 هکتار به محصولات زراعی و 6456 هکتار به محصولات باغی اختصاص دارد. بیشترین مصرف منابع آبهای زیرزمینی و سطحی در شهرستان ریگان به بخش کشاورزی تعلق دارد. از  میزان 900 میلیون متر مکعب مصرفی آب،96% در بخش کشاورزی و 4% در بخش شرب و عمومی(13). با توجه به خشکسالی‌های منطقه ادامه چنین الگوی مصرف آب، به بحران منطقه افزوده خواهد شد.

-شاخص تنوع زیستی

بادروبی و گرد و غبار از جمله فرآیند­های مهم تخریب خاک در مناطق خشک و بیابانی است که در اثر این پدیده­ها سالیانه خسارت­های هنگفتی به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر منابع طبیعی کشور وارد می­شود(14). شهرستان ریگان به دلیل وسعت زیاد(8600 کیلومتر مربع) و وجود ارتفاعات کوهشاه، کوه سیفالدینی، سرزه و دهنه عباس علی و نیز دشت که دشت گنبکی با وسعت 20هزار هکتار، 6 هزار هکتار آن زیر پوشش اسکمبیل قرار دارد. وسعت عرصه­های طبیعی منطقه شامل جنگل(طبیعی)35340،جنگل(مصنوعی)25964،مرتع328166 و بیابان473384هکتار می­باشد. گونه­های جانوری منطقه شامل پستانداران(Hysrix indicaتشی، Caracal caracalکاراکال، Ponthera pardusپلنگ و غیره)، خزندگان و پرندگان( هوبره و انواع مرغابی­ها) می­باشد. (15).

تشکیل انواع چرخه ‌شاخص ها در هر محیط  بر اساس مدلDPSIR 

1-محیط اقتصادی، شاخص کشاورزی

شکل3- چرخهDPSIR برای شاخص کشاورزی در محیط اقتصادی

شکل3 نشان می­دهد فعالیت هایی که در منطقه صورت می­گیرد نه تنها منجر به کاهش بادروبی در منطقه نشده بلکه به افزایش آن نیز کمک کرده است.  در منطقه خسارات وارده به بخش کشاورزی ناشی از بادروبی و طوفان­های گرد وغباری و بسته به زمان کشاورزی(کاشت، داشت و برداشت) متفاوت است. در زمان گلدهی مرکبات باد تاثیر به سزایی دارد و باعث ریزان آن­ها می­شود اما در محصولات باغی این تاثیر­گذاری شدید­تر است زیرا در نبود طوفان­ها که منجر به ریزش خوشه خرما می­شود، مسئله گرما در منطقه مطرح است که معمولا منجر به خشکیدگی خوشه خرما شده است. با توجه به اینکه بیشترین نوع کاربری کشاورزی در منطقه به محصولات باغی مثل خرما و مرکبات تعلق دارد نمودار 1و2 درصد خسارات وارده بر این محصولات در اثر بادروبی را نشان می دهد (16).

نمودار 1- نمودار خسارات وارده به محصولات باغی(خرما) ناشی از بادروبی و پدیده گرد و غبار در 1386 تا 6 ماه اول 1397.

نمودار 2- نمودار خسارات وارده به مرکبات ناشی از بادروبی و پدیده گرد و غبار 1392- 6ماه اول 1397.

2-محیط اجتماعی، شاخص سلامت                                                                                                                 

همانطور که در شکل(5) مشخص است بهره برداری نادرست از منابع یک منطقه نه تنها به نابودی آن منابع بلکه آثار سویی بر زندگی انسان به ویژه سلامت آن­ها خواهد داشت. نمودار3 نشان دهنده اهمیت این موضوع می­باشد. با توجه به گزارش سازمان محیط زیست استان کرمان از دستگاه سنجش ذرات معلق PM_2/5  و PM₁₀   در منطقه ریگان که در سال 1397 نصب شده و فقط دو ماه فروردین و اردیبهشت سنجیده شده است. نتایج نشان میدهند تعداد روزهای پاک در این دوماه انگشت شمار هستند به نحوی که در ماه فروردین یک روز و در ماه اردیبهشت هیچ روز پاک وجود نداشته است(15).

شکل5- چرخه DPSIR  برای شاخص سلامت، محیط اجتماعی

\

نمودار 3-تعداد مراجعین به مراکز درمانی سال96- و سه ماه اول 97 (17).

نمودار 4- نمودار میزان غلظت PM₁₀ در منطقه در 4ماه اول سال 1397

نمودار 5- نمودارغلظت PM_2/5  در منطقه در 4ماه اول سال 1397

3-بخش محیط­زیستی، شاخص تنوع زیستی

با توجه به شاخص تنوع زیستی(جانوران و گیاهان سازگار به خشکی به ویژه کهور ایرانی)، میزان وسعت عرصه طبیعی منطقه به لحاظ پوشش گیاهی و تعداد گونه­های جانوری، نشان از تنوع قابل توجهی در منطقه دارد اما وسعتی بالغ بر 432930 هکتار از این شهرستان تحت تاثیر بادروبی که از این مقدار 158200 هکتار کانون بحرانی با شدت زیاد میباشد. اشکال ،3، 5 و 6 نشان
دهنده­ی اثرات غیر مستقیم بر دوشاخص کشاورزی و سلامت و اثر مستقیم بر روی محیط زیست می­باشد لازم به ذکر می­باشد که وضعیت به وجود آمده در محیط زیست خود بر روی دو شاخص کشاورزی و سلامت آثار غیر مستقیمی دارد برای نمونه تخریب پوشش گیاهی به افزایش گرد و غبار در منطقه کمک می­کند که به تبع پدیده گرد وغبار آثار مستقیمی بر روی کشاورزی و سلامت دارد.

شکل6-چرخه DPSIR شاخص تنوع زیستی، محیط زیست

نتیجه گیری

بادروبی از جمله پدیده­هایی هست که به طور طبیعی در طبیعت وجود دارد اما متاسفانه انسان با مدیریت نادرست و بهره کشی از محیط به شدت این پدیده طبیعی دامن زده و آثار نا مطلوبی را از جمله طوفان­های گرد و غباری را ایجاد کرده و زندگی انسان را در جهات مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیستی تحت تاثیر قرار داده است. مدل DPSIR، از جمله مدل‌های است که برای کنترل آسیب پذیری محیط زیست، تلاش می کند. در‌ واقع بهره برداری ازسیستم باید به سمتی که در محدوده تحمل آن سیستم باشد، هدایت شود. مدیریت محیط زیست نیاز به رویکردی دارد که قابل شناسایی باشد و همچنین پیچیدگی هایی ازسیستم وهم ساز کردن همه اجتماع کاربران وجریان استفاده چندگانه اثرات متقابل آن‌ها را روشن کند و این امر به وسیله مدل DPSIR میسرخواهد بود. چرا که این مدل زنجیره ای ازدلایل را دربرمی گیرد. سیستم درمیان پاسخ هایی که می دهد می تواند بهترین آن را برای خدماتی که یک سیستم درحد نهایی و بنیادی است، مدیریت کند و از طریق چارچوب DPSIR می توان تغییروضعیت سیستم و بهم فشردگی اکوسیستم را درک کرد. این تحقیق با هدف ترسیم چارچوب DPSIR و شناخت عوامل تاثیر گذار پدیده بادروبی در ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی و زیست‌محیطی بود. در محیط اقتصادی با اتخاذ شاخص کشاورزی در نمودار 1 و 2 خسارات وارده به این بخش ناشی از بادروبی نشان داد که این خسارات سیر صعودی داشته و همچنین شاخص سلامت برای محیط اجتماعی با توجه به گزارشات اداره محیط زیست در مورد وضعیت کیفیت هوا بر اساس میزان غلظت PM₁₀ و PM_2/5 نشان داد که میزان غلظت آن­ها در منطقه بالاست به طوری که در ماه اردیبهشت هیچ روز پاکی وجود نداشته است و در نمودار4 و 5 میزان غلظت­های PM₁₀ و PM_2/5 در ماه­های مختلف نشان داده شد که با توجه به افزایش ذرات گرد و غبار در منطقه شاهد افزایش تعداد افراد مراجعه کننده به درمانگاه ناشی از تنگی نفس خواهیم بود(نمودار3). منطقه ریگان دارای وسعتی بالغ بر 432930 هکتار می باشد که این شهرستان تحت تاثیر بادروبی قرار دارد که از این مقدار 158200 هکتار کانون بحرانی با شدت زیاد میباشد لذا محیط زیست و منابع طبیعی منطقه رو به لحاظ تنوع گیاهی ، جانوری و کیفیت زندگی تحت تاثیر منفی قرار داده است.

منابع

• 1- علی­پور، ناهید و همکاران، " ارزیابی شدت فرسایش بادی در منطقه اعلاء سمنان با استفاده از مدل E.A، مجله علمی- پژوهشی مهندسی اکوسیستم بیابان، 1395، سال5، شماره 10، ص: 107-99.
• 2- هاشمی-ن، طباطبایی یزدی-ف، " بررسی و تحلیل وضعیت تنوع زیستی شهر مشهد بر اساسDPSIR"، چهارمین کنفرانس بین المللی برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست، 1395، 2 و 3خرداد ماه 1396،تهران.
• 3- محمودآبادی،مجید، رجب­پور، هدی،" بررسی رطوبت اولیه خاک بر شدت فرسایش بادی با استفاده از تونل باد آزمایشگاهی"، نشریه پژوهش­های حفاظت آب و خاک، 1396، جلد24، شماره ، ص:167-183.
• 4- غفاری، دیمن، مصطفی زاده، ریوف،" بررسی منشا اثرات و راهکار­های پدیده گردغبار در ایران"، نشریه حفاظت و بهره برداری از منابع طبیعی، جلد چهارم، 1394، شماره دوم، ص157-125.
• 5- خوش کیش، اسدالله و همکاران،" تحلیل سینوپتیکی سامانه های گردوغبار در استان لرستان"، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی،جلد 18 ،1390، شماره 21،ص:91-110.
• 6- Goudarzi, G., Shirmardi, M., Khodarahmi, F., Hashemi-Shahraki, A., Alavi, N.,Ankali, K., Babaei, A.A., Soleimani, Z., and Marzouni, M.B. 2014. Particulatematter and bacteria characteristics of the Middle East Dust (MED) storms overAhvaz, Iran. Aerobiologia, 30(1) 330-337.
• 7- Adam, E., Mutanga, O., Rugege, D., 2010. Multispectral and hyperspectral remote sensing for identification and mapping ofwetland vegetation: a review. WetlandsEcology and Management,18(3).P281-296.
• 8- مروج، کامران،" طبقه بندی و تناسب اراضی برای توسعه­ی مناطق محروم در چارچوب اقتصاد مقاومتی( مطالعه موردی: شهرستان ریگان در جنوب شرق استان کرمان"، جغرافیا و توسعه،1396، شماره 48، ص: 133-152.
• 9- Tapsell,S.,McCarthy,S.,Faulkner,H.,Alexander,M.,2010.social Vulnerability to Natural Hazards.Caphaz-Net Wp4 report.Flood Hazard Research Centre,MiddlesexUniversity.
• 10- سلمان ماهینی، عبدالرسول،"ارزیابی اثرات توسعه با منطق فازی"مهرمهدیس، تهران. ،1390، چاپ اول، تعداد صفحات:268.
• 11- Goudie,A.S. 2009. Dust storms: recent developments. Journal ofEnvironmental Management,90P89-94.
• 12- Bennion, P., Hubbard, R., O'Hara, S., Wiggs, G., Wegerdt, J., and Lewis, S.2007. The impact of airborne dust on respiratory health in children living in the Aral Sea region. International Journal of Epidemiology, 36: 1103-10
• 13- گزارش اداره جهاد کشاورزی شهرستان ریگان، 1397.
• 14- میرزایی، روح اله و همکاران، " تعیین الگوی مکانی تهدیدات تنوع زیستی در سطح سیمای سرزمین (مطالعه موردی: استان گلستان)". بوم­شناسی کاربردی،1394،. سال 2، شماره 22 ، صفحات19-90.
• 15- گزارش جامع اداره کل محیط زیست استان کرمان،1397.
• 16- گزارش اداره منابع طبیعی استان کرمان،1397.
• 17- گزارش مرکز بهداشت شهرستان ریگان،1397.

[1]- کارشناسی ارشد ارزیابی و آمایش سرزمین، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران

[2]-  گروه علوم و مهندسی محیط‌زیست، دانشکده کشاورزی،منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران*(مسئول مکاتبات)

[3]- گروه مهندسی طبیعت، دانشکده کشاورزی، و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران

[4]- M.Sc., Student Assessment and Land Use Planning, Faculty of Agriculture & Natural Resources, Ardakan University

[5]- Department of Environmental Sciences & Engineering, Faculty of Agriculture & Natural Resources, Ardakan University, P.O. Box184, Ardakan, Iran

[6]- Department of Agricultural Engineering, Faculty of Agriculture & Natural Resources, Ardakan University, Ardakan, Iran

[7]- Drivers, Pressures, State, Impact, Response