غنی‎سازی خاک توسط کاتیون‎ها تحت تاثیر آبشویی تاج‎ و لاشریزه

مقاله مروری

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 61، تابستان 1401، صص 157-164

غنی‎سازی خاک توسط کاتیون‎ها تحت تاثیر آبشویی تاج‎ و لاشریزه

                                                           مریم مصلحی جویباری [1]

اکرم احمدی[2]^*

Ahmadi.1870@gmail.com

 امید ذاکری[3]

تاریخ دریافت: 23/12/96                                                                           تاریخ پذیرش: 03/11/97

چکیده

زمینه و هدف: آب‌شویی از سطح پوشش گیاهی که حاصل رابطه پیچیده‎ خاک و پوشش گیاهی است بخش مهمی از چرخه عناصر غذایی است که قابلیت دسترسی گیاهان به عناصر و یا خروج مواد غذایی از اکوسیستم را در کنار فرآیند تجزیه کنترل می‎نماید. لذا هدف از این تحقیق بررسی اهمیت آبشویی درختان در چرخه عناصر غذایی (کاتیون‎های بازی) و معرفی آن به عنوان یک منبع مغذی فوری بر بهبود حاصلخیزی خاک و پایداری اکوسیستم جنگل می‎باشد.

روش بررسی:  این مطالعات به‎صورت مروری بر مطالعات منتشرشده در منابع جامع و معتبر علمی داخلی و بین المللی انجام شده است.

یافته­ها: آب شویی عناصر غذایی از تاج و پوشش کف درختان با قابلیت جذب سریع، از عوامل مهم حاصلخیزی خاک و پایداری بوم‌سازگان‌ها به شمار می‌رود که بایستی در مدیریت مورد توجه قرار گیرد. اعمال مدیریت در جنگل با تاثیر بر درصد تاج‌پوشش، آبشویی، کیفیت لاشبرگ و مواد آلی، چرخه عناصر غذایی، کیفیت و دسترسی به کاتیون‎ها را در خاک و گیاه تحت‎الشعاع قرار می‎دهد.

بحث و نتیجه­گیری: بنابراین جهت برنامه‎ریزی‎های مدیریتی در طرح‎های جنگلداری و نشانه‎گذاری‎ها، شدت قطع، شدت تنک‎کردن و روشن کردن نیاز به اطلاعات تکمیلی درباره وضعیت، میزان و شدت آبشویی در هر منطقه است تا با یک برنامه‎ریزی جامع از برهم خوردن تعادل اکوسیستم جلوگیری شود. در واقع با داشتن اطلاعات کافی در زمینه عملکرد آبشویی گونه‎های مختلف و بکارگیری آن در بخش اجرا، می‎توان به تعیین ترکیب صحیح در جنگل‎کاری و عملیات پرورشی همراه با حفظ حاصلخیزی خاک و افزایش پتانسیل تولید پرداخت.

کلمات کلیدی: آبشویی درختان، دینامیک کاتیون‎های بازی، چرخه عناصر غذایی، حاصلخیزی خاک.

Human and Environment, No. 61, Summer 2022, pp. 157-164

The Soil Enrichment of Cations under the Influence of Canopy and Litterfal Leaching

                 Maryam Moslehi Jouybari [4]

Akram Ahmadi[5]^*

Ahmadi.1870@gmail.com

Omid Zakeri[6]

Abstract

Background: The leaching from the surface of vegetation resulting from the complex relationship of soil and vegetation is an important part of the nutrition cycle that controls the ability of plants to access elements or the release of food from the ecosystem along with the decomposition process. Therefore, the aim of this study was to investigate the importance of trees leaching in the nutrient cycle (base cations) and introduce it as a vital nutrient source for improving soil fertility and sustainability of forest ecosystems.

Methods: This study is a review on published studies, a library and a comprehensive review of the literature, nationally and internationally.  

Results: Leaching of nutrients from the canopy and forest floor with rapid absorption is an important factor of soil fertility and sustainability of ecosystems that should be considered in the forest management. Forest management and forest cover influence the nutrient quality and access in the soil and plants by erosion, litter quality, organic matter and nutrient cycling. For the forest management plan and marking, cut intensity, thinning and lightening intensity, additional information about the status and leaching intensity is required in any area to prevent the imbalance of the ecosystem with a comprehensive plan.

Discussion and Conclusion: In fact, with sufficient information on the leaching function of different species and using in management, we can determine the correct combination in forestry and silviculture operations associated with soil fertility protection and increase of production potential.

Key words: Tree leaching, Base cation dynamics, nutrient cycle, soil fertilities.

مقدمه

خصوصیات شیمیایی آب باران حین عبور از تاج، پوشش کف، افق‎های سطحی و عمقی خاک تحت تاثیر مبادله کاتیون‎ها در تاج، رسوبات اتمسفری و ریشه دوانی درختان تغییر خواهد کرد که برای بسیاری از عناصر غذایی تغییر مذکور به‎صورت افزایشی می‎باشد (1). در حقیقت بازگشت عناصر از طریق تجزیه تحت تاثیر عوامل بیولوژیک و اقلیم، در زمان بسیار طولانی انجام می‎گیرد (2) که فقر خاک را در کوتاه مدت در پی دارد در حالی‎که آبشویی درختان، عناصر را بدون دخالت عوامل موثر در تجزیه، در کوتاه مدت و بصورت محلول (قابلیت جذب توسط گیاه در همان لحظه) وارد چرخه عناصرغذایی نموده (3) و با افزایش مقدار عناصر خاک، بهبود حاصلخیزی خاک و افزایش محصول (4) نقش بسیار مهمی را در تغذیه گیاهان در کوتاه مدت بازی می‎کند (5). بنابراین آبشویی درختان، موجب اصلاح خواص فیزیکی و شیمیایی خاک، افزایش جمعیت میکروارگانیسم‎ها، بهبود فرایند تجزیه، افزایش حاصلخیزی خاک و در نهایت حاصلخیزی رویشگاه در سطوح وسیع در کوتاه مدت، پایداری چرخه عناصر غذایی و اکوسیستم جنگل در بلند مدت خواهد شد (1).

مصلحی و همکاران (2009) در مقایسه آبشویی کاتیون‎های سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم در فصل بهار با آب باران درتوده آمیخته راش- ممرز جنگل شصت‎کلاته گرگان گزارش کردند میزان کاتیون‎ها در تاج‎بارش بطور معنی‎داری بیشتر از آب باران است. آبشویی تاج در مجموع 47/10، 77/22، 22/4 و 76/1 کیلوگرم در هکتار سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم در فصل بهار وارد خاک می‎کند که در صورت اعمال جنگلداری توام با زراعت (سیستم اگروفارستری) عملا از هزینه‎های کوددهی به میزان 21/15 درصد خواهد کاست (6). مصلحی و همکاران (2011) در بررسی تاثیر آبشویی تاج و لاشریزه گونه راش در جنگل آمیخته راش در شصت‎کلاته گرگان نسبت به آب باران گزارش نمودند عناصر سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم در تاج‎بارش نسبت به آب باران بطور معنی‎داری افزایش یافت. همچنین عناصر سدیم، پتاسیم و کلسیم حاصل از آبشویی تاج‎ به‌ترتیب 54/3، 41/7 و 14/2 کیلوگرم در هکتار، بطور معنی‎داری بیشتر از میانگین عناصر مذکور در آبشویی (لاشریزه+ تاج) با مقادیر به‌ترتیب 99/1، 01/5 و 87/0 کیلوگرم در هکتار بوده است (4). مصلحی و همکاران (2012 الف) دینامیک کاتیون‎های بازی را در ماه‎های مختلف در یک سال بررسی و به این نتیجه رسیدند خصوصیات شیمیایی آب باران پس از عبور از تاج و لاشریزه در ماه‎های مختلف، متغیر می‎باشد و میزان عناصری که طی یک سال وارد خاک می‎شود بطور معنی‎داری متفاوت است (7). مصلحی و همکاران (2012ب) در بررسی تغییرات فصلی کاتیون های بازی در آبشویی تاج و پوشش کف گونه راش در جنگل شصت کلاته گزارش نمودند میزان عناصر ورودی به خاک از طریق آبشویی تاج و لاشریزه در فصول متفاوت، متغیر بوده بطوری‏که در مجموع 4 فصل بیشترین میزان آبشویی تاج و پوشش کف مربوط به پتاسیم 11/112و 75/65 کیلوگرم در هکتار در سال و منیزیم 1/6 و 5/4 کیلوگرم در هکتار در سال بود (8). مصلحی و همکاران (2015) در بررسی تغییرات آبشویی کاتیون‎ها در توده آمیخته راش در فصول استراحت و رویش گزارش کردند آبشویی عناصر سدیم  و پتاسیم  در تاج و پوشش کف در دوره استراحت بیشتر از دوره رویش است (9). پارکر (1983) تاثیر تاج‎بارش را در چرخه مواد غذایی در جنگل بررسی و گزارش کرد کیفیت بارش حین عبور از سطوح مختلف گیاه به‎علت شستشوی عناصر و انتقال آن‎ها از سطح گیاه تغییر می‎کند. پتاسیم و سدیم از جمله عناصری هستند که به میزان زیاد از طریق آبشویی تاج و تاحدودی پوشش کف، سالیانه به خاک برمی‎گردد (10). وینو (2001) تغییرات مواد غذایی در تاج بارش و باران را در جنگل همیشه سبز کوهپایه‎ای در چین مورد بررسی قرار داده و نشان دادند میزان عناصر سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم در تاج بارش (16/2، 98/32، 34/15 و 04/8 کیلوگرم در هکتار در سال)  بیشتر از میزان آنها در آب باران (72/1، 97/2، 95/7 و 23/3 کیلوگرم در هکتار در سال) است (11). استائلینس و همکاران (2003) مبادله کاتیون‏ها توسط تاج را از طریق تاج‎بارش در زیر دو گونه راش جنگلی  (Fagus sylvitica) در فنلاند و نوتوفاگوس (Nohtofagus oblique) در شیلی در ماه‎های مختلف مقایسه بررسی و گزارش نمودند آبشویی کاتیون‎ها در ماه‎های مختلف با توجه به رسوبات اتمسفری و تبادل کاتیونی تاج متغیر می‎باشد (12). در یک بررسی انجام شده بر روی غلظت عناصر غذایی در تاج‎بارش، آب نفوذی در 10 و 80 سانتی‎متری خاک در جنگل Nothofagus ، غلظت عناصر سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم در تاج‎بارش که 94 درصد باران را تشکیل می‎داد (1/51، 8/66، 5/39 و 8 کیلوگرم در هکتار در سال) بیشتر از آب باران (8/26، 3/18، 3/11 و 7/3) بود. همچنین میزان عناصر سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم در آبشویی خاک بترتیب 8/26، 3/18، 3/11 و 7/3 کیلوگرم در هکتار بوده است (13). فیوجی نیوما و همکاران  (2005) در بررسی چرخه کاتیون‎های بازی در بین گونه‎های مختلف گزارش نمودند میزان عناصر آبشویی شده با افزایش عمق خاک معدنی کاهش یافت (14). زنگ و همکاران (2005) در بررسی آبشویی کاتیون‎ها از تاج جنگل‎های شائوشان چین، نشان دادند بیشترین و کمترین میزان آبشویی کاتیون‎های کلسیم، منیزیم و پتاسیم در زمستان و پاییز بوده و تفاوت بین فصول دارای اختلاف معنی‎داری است (15). استائلینس و همکاران (2007) در اندازه‎گیری خصوصیات شیمیایی تاج‎بارش و ساقاب در جنگل‎های راش اروپایی، گزارش نمودند میزان عناصر غذایی در فصول برگ‎دار بطور معنی‎داری بیش از فصول بی‎برگ بود (16). پرزسوارز و همکاران (2008) مقدار تاج‎بارش و محتوی شیمیایی آن و خاک را در جنگل‎های کاج و نراد بررسی و به این نتیجه رسیدند مقدار تاج‎بارش و محتوی شیمیایی کاتیون‎ها در تاج‎بارش و خاک رویشگاه با تاج‎پوشش انبوه، بیشتر می‎باشد (17). آدیدجی و قابدنسین (2012) در بررسی تغییرات خصوصیات شیمیایی آب باران پس از عبور از تاج گزارش نمودند میزان عناصر سدیم، پتاسیم و کلسیم در تاج‎بارش در مقایسه با آب باران افزایش یافت (18). جونیور و همکاران (2015) در تحقیق آنالیز شیمیایی باران و تاج بارش در جنگل‎های ملی برزیل، به این نتیجه رسیدند تغییرات فصلی در جریان یون در جنگل‎های آمازون تاثیر قابل توجهی دارد. با تغییرات فصلی در غلظت کاتیون‎های بازی و جربان یون‎ها، در فصول خشک تغییرات بیشتری رخ می‎دهد. همچنین در این جنگل، تاج بارش یکی از مهم‎ترین مسیرهای ورود عناصر غذایی به خاک گزارش شدند که مهم‎ترین فرایند در غنای آبی است که از تاج به لاشریزه می‎رسد (19).

مدیریت بر منابع طبیعی، نیازمند شناخت همه جانبه ویژگی‎های منابع تحت مدیریت می‎باشد. چرخه عناصر غذایی، فرایندی پایدار در عملکرد اکوسیستم‎های جنگلی می‎باشد (20).

با توجه به نقش آب‌شویی در غنی سازی خاک جنگل از عناصر غذایی که عموما با دخالت انسان، مجموعه فرآیندهای اکولوژیک، بیولوژیک، هیدرولوژیک و بیوژئوشیمیایی در جنگل دستخوش تغییر می‎شود، نیاز به بررسی بیشتر در خصوص فرآیند آبشویی در طرحهای جنگلداری می‎باشد که با توجه به تاثیر متقابل فرآیند آبشویی و تجزیه در ورود عناصر غذایی به خاک در جنگل، نقش برنامه‎ریزی مدیریتی بسیار مهم خواهد بود. لذا با توجه به نقش مهم کاتیون‎ها در اکوسیستم، برنامه ریزی درست در خصوص برداشت و نشانه‎گذاری در طرحهای جنگلداری در این خصوص بسیار تاثیرگذار خواهد بود. از طرفی، باوجود اهمیت سهم آبشویی (به عنوان مکمل فرآیند تجزیه) در چرخه عناصر غذایی، قابلیت دسترسی گیاهان به عناصر و خروج مواد غذایی از اکوسیستم، هنوز ناشناخته مانده است و همانند فرآیند تجزیه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار نگرفته است تا در مدیریت صحیح اکوسیستم جنگلی و حفاظت از آن بکار رود، لذا در این تحقیق به بررسی اهمیت آبشویی درختان در چرخه عناصر غذایی (کاتیون‎های بازی) و معرفی آن به عنوان یک منبع مغذی فوری بر بهبود حاصلخیزی خاک و پایداری اکوسیستم جنگل پرداخته شد.

مواد و روش‎ها

این مطالعات به‎صورت مروری بر آخرین و جدید ترین مطالعات منتشرشده، به‎صورت کتابخانه‎ای و با مرور در منابع جامع و معتبر علمی انجام گرفت. جمع آوری اطلاعات برای انجام این پژوهش، از تحقیقات نگارنده و به روش کتابخانه‎ای انجام گرفته است. برای این کار، ادبیات موضوع و مطالعات موثق انجام شده توسط نگارنده و دیگران در خارج، مورد مطالعه قرار گرفته و سایر اطلاعات مورد نیاز از طریق جستجوی کتابخانه‎ای، اینترنتی و بانک های اطلاعات داخلی و خارجی به دست آمده است.

یافته‎ها

اهمیت کاتیون‌های بازی

کلیه عناصر مورد نیاز موجودات زنده در دو گروه عناصر پرمصرف و کم‎مصرف قرار می‎گیرد که کاتیون‎های پتاسیم، کلسیم و منیزیم در گروه عناصر پرمصرف و ضروری قرار دارد (21). عنصر سدیم از دسته عناصر مفید است که در تسریع نمو بعضی از گیاهان آلی، برقراری بیلان آب از طریق فرایند اسمز به خصوص در کم آبی (22)، پتانسیل اسمزی، پتانسیل الکتریکی و قابلیت هدایت الکتریکی در فرآیندهای متابولیسمی نقش عمده‎ای دارد (23). کلسیم به‎صورت یون آزاد در عصاره گیاهی، ترکیبات آلی و ترکیبات دیرحل (دیواره سلولی)، تنظیم کننده قابلیت نفوذ غشاها و منیزیم در شیره سلولی، ساختمان مواد آلی و کلروفیل حضور و نقش فعال دارند (22). پتاسیم یکی از عناصر مورد نیاز گیاه است. در بین عناصر غذایی، پس از نیتروژن بیشترین جذب مربوط به پتاسیم است (23) که بیش از همه در برگ‎ها و گیاهان جوان حضور دارد. حداکثر پتاسیم مورد نیاز گیاهان در دوران رویشی گیاه (تکامل اصلی برگ‎ها) است. این کاتیون یون مهمی برای افزایش نیروی اسمزی و انبساط (ذخیره آب) سلولی می‎باشد و عامل فعال کننده بسیاری از آنزیم‎ها می‎باشد (22). بنابراین کاتیون‎های بازی عناصری هستند که برای گیاه و درختان جنگلی نیاز بوده و در پایداری جنگل نقش بسزایی دارد (24).

تاثیر تاج درختان بر دینامیک عناصر غذایی

چرخه عناصر غذایی یکی از مهم‎ترین فرایندهای اکوسیستم‎های جنگلی است که با جذب عناصر از خاک توسط ریشه آغاز می‎شود و تا بازگشت آن‎ها به خاک به‎صورت آبشویی و تجزیه ادامه می‎یابد (25). در اکوسیستم جنگلی رابطه مهمی بین چرخه هیدرولوژیک و مواد غذایی وجود دارد. بعضی از عناصر غذایی موجود در آب باران حین عبور از بخش‎های مختلف گیاهی افزایش یافته و پس از عبور از پوشش کف وارد خاک خواهد شد. بنابراین می‎توان اظهار نمود پوشش گیاهی در جنگل، نقش کلیدی در کنترل غلظت کاتیون‎ها در خاک‎ را دارد (1). بخشی از آب باران تبخیر و بخشی دیگر از میان تاج عبور کرده و تمامی عناصر و فلزات موجود در تاج را شسته و با خود به‌صورت مستقیم (تاج‎بارش) یا از طریق ساقاب وارد زمین می‎کند (26). در این مرحله از چرخه عناصر غذایی، میکروارگانیسم‎‎های تجزیه کننده دخالت اندکی دارند ولی پس از رسیدن به لایه لاشریزه، میکروارگانیسم ها نقش مهمی در چرخه عناصر غذایی خواهند داشت (27). تاج‎بارش تحت تاثیر ویژگی‎های شیمیایی و هیدرولوژیکی بارش، شستشوی رسوبات موجود در سطح تاج، آبشویی مواد مترشحه از بافت درونی تاج به سطح آن، جذب و آزادسازی مواد به‎وسیله گیاهان و ارتباطات متقابل آن‎ها با ریزگیاهان (قارچ‎ها، باکتری‎ها و اکتینومیست‎ها) حین بارش قرار دارد (10). بدین دلیل است که تاج‎بارش دارای عناصر غذایی غنی‎تری نسبت به بارش است. آبشویی در تاج با شستشوی شاخه‎ها و برگ‎ها انجام می‎گیرد و موادی که از برگ‎ها ترشح شده است را به آرامی شسته و با خود به پوشش‎کف وارد می‎کند (28). آبشویی عناصر مشتق شده از برگ به عنوان یکی از منابع اصلی آبشویی کاتیون‎ها (29) و همچنین راه انتقال عناصر غذایی دارای تحرک (به‎ویژه پتاسیم)، از تاج به پوشش‎کف معرفی شده است (10). تقریبا 91 درصد از کل پتاسیم، 52 درصد از کلسیم و 67 درصد از منیزیم از آبشویی تاج است (18) حتی میزان عناصر آبشویی شده در آن بیشتر از محتوی آبشویی لاشریزه که دارای لایه‎های آلی در حال تجزیه هستند، می‎باشد (4). در حقیقت آبشویی تاج در رقابت با متابولسیم سلولی برای عناصر غذایی است چون به نظر می‎رسد آبشویی یک فرایند بیولوژیکی تاثیرپذیری است که در نتیجه کاهش موقت غلظت عناصر در شاخ و برگ رخ می‎دهد (30). آبشویی از طریق افزایش جذب عناصر از ریشه و انتقال یون‎ها به‎جای یون‎های شسته شده ازبافت  شاخ و برگ، بر فعالیت‎های انرژی‎زایی گیاه تاثیر گذاشته و بازگشت عناصر غذایی به گیاه را تسریع می‎کند (28) (شکل 1).

شکل 1-شماتیکی از آبشویی عناصرغذایی از تاج، لاشریزه و خاک

Figure 1- A schematic of nutrient leaching of the canopy, litter and soil

بنابراین می‎توان گفت مهم‎ترین بخش در آبشویی، تاج است که نتیجه واکنش بسیار پیچیده‎ای از فرایند‎های اتمسفریک، هیدرولوژیک و بیوژئوشیمیایی می‎باشد (31) که آبشویی سایر بخش‎ها را تحت الشعاع قرار داده و در چرخه مواد غذایی و همچنین پایداری جنگل نقش مهمی دارد (32).

تاثیر آبشویی پوشش‌کف بر دینامیک عناصر غذایی

بخشی از تاج‎بارش که از پوشش کف ( بقایای مرده گیاهی و جانوری) جنگل عبور کرده و غلظت عناصر موجود در آن را حین عبور تغییر و وارد خاک معدنی می‎نماید، آبشویی پوشش کف گویند (1) (شکل 1) که تحت تاثیر ویژگی‎های بارش، مقدار برگ در لاشریزه و فعالیت میکروارگانیسم‎ها قرار دارد (33). با افزایش مقدار برگ اتلاف افزایش می‎یابد. همچنین حالت اسفنجی پوشش کف، وزن مخصوص ظاهری پایین، تراکم و ضخامت بالای لاشبرگ عامل مهمی در افزایش اتلاف آب در پوشش کف می‎باشد (1). میزان عناصر ورودی به خاک از طریق آبشویی پوشش‎کف بیشتر از عناصر موجود در آب باران است (1) که علت آن حضور کاتیون‎ها در برگ و بافت‎های چوبی گیاه است که حین تجزیه آزاد و شستشو می‎شوند. آبشویی عناصر در پوشش‎کف در ارتباط نزدیک با تجزیه لاشریزه (34)، غلظت آن‎ها در برگ و تاج‎بارش می‎باشد. بنابراین عناصری‎که غلظت آن‎ها در برگ زیادتر است بصورت یون‎های محلول حین تجزیه، در حجم وسیع‎تری آبشویی شده و وارد خاک می‎گردند (35). در این میان عنصر پتاسیم بیش از سایر عناصر در محلول پوشش‎کف قابل مشاهده است (33 ،8) بطوریکه در تحقیق مصلحی و همکاران (2012ب) میزان آن 75/65 کیلوگرم در هکتار در یک سال بوده است (8). در حقیقت پتاسیم کاتیونی است که ضمن داشتن تحرک زیاد (33) مدت ماندگاری آن در برگ کوتاه است (34) بدین دلیل است که براحتی از بافت‎های گیاهی زنده و مرده در حجم‏های بالا شسته می‎شود (36).

با وجود افزایش چشمگیر عناصر در آبشویی لاشریزه نسبت به آب باران، کاهش چشمگیر عناصر در آن نسبت به تاج‎بارش وجود دارد (33 ،8) که این کاهش را می‎توان به جذب یا آزادسازی عناصر توسط تجزیه‎کننده‎ها (37) و کاهش حجم آب خروجی از پوشش‎کف در اثر اتلاف و تبخیر زیاد در پوشش‎کف نسبت داد (33). در پوشش‎کف برای جذب بعضی از عناصر (کلسیم و منیزیم) بین ریشه و میکروارگانیسم‎ها رقابتی ایجاد می‎گردد و تجزیه کننده‎ها عناصررا جهت جذب در بیومس میکربی خود بی‎حرکت[7] می‎کنند و بدین ترتیب منجر به کاهش آبشویی آن‎ها می‎گردند (37). همچنین میزان آب خروجی به علت اتلاف و تبخیر زیاد در پوشش‎کف و جذب آن توسط ریشه بسیار کاهش می‎یابد. میزان اتلاف پوشش‎کف در جنگل‎های استوایی  7 تا 75 درصد (36) و در جنگل‎های آمیخته راش شمال ایران 46/67 درصد بارندگی (1) گزارش شده است که توجیه‎کننده ‎کاهش حجم آبشویی در پوشش‎کف می‎باشد. بنابراین می‎توان این‎گونه بیان نمود اگرچه میزان عناصر و حجم آب ورودی به پوشش‎کف نسبت به تاج‎بارش کمتر است (4) با این‎حال آبشویی آن در تامین و ذخیره آب، جذب آب توسط ریشه، تعادل چرخه آب در جنگل و تامین عناصر غذایی برای درختان نقش بسیار مهم و کلیدی دارد (33).

تاثیر بیومس روزمینی در آبشویی عناصرغذایی خاک

روابط متقابل درختان با عوامل محیطی به‎خصوص خاک و آب (مبادله عناصر غذایی با آب باران، چرخه آب در طبیعت، چرخه
عناصر غذایی درخاک و حاصلخیزی خاک) در دینامیسم جامعه حائز اهمیت فراوانی است بنابراین به علت حساسیت و اهمیت آبشویی در جنگل و پایداری اکوسیستم، بررسی آن بایستی در کل اکوسیستم جنگل به‎ویژه خاک (بستر رویشگاه و منبع مغذی گیاهان) انجام گیرد. خروج عناصر غذایی به‎صورت محلول از خاک آبشویی خاک گویند (38) که بستگی به شرایط بیومس روزمینی، ماده آلی، بیومس ریشه، تجزیه و فعالیت میکروارگانیسم‎ها دارد. برخلاف انتظار، تحقیقات نشان داده است میزان آبشویی عناصر در داخل جنگل بیشتر از فضای باز است (17 ،1) بطوری‎که در جنگل آمیخته راش در شمال ایران، میزان آبشویی عناصر سدیم، پتاسیم و منیزیم در خاک تقریبا 2 برابر آبشویی آن‎ها در فضای باز بود (1). بیومس ریشه در خاک، مواد آلی و تجزیه لاشبرگ‎ها منبع عناصر غذایی در جنگل هستند که با تجزیه و رهاسازی عناصر سبب افزایش آن‎ها در آبشویی خاک جنگل نسبت به فضای باز می‌شوند (40 ،39 ،34) (شکل 1). همچنین انتقال کاتیون از طریق آبشویی بیومس روزمینی (تاج و پوشش‎کف) (1)، هوازدگی و معدنی‌شدن نیز فاکتورهای دیگری هستند که در افزایش آبشویی کاتیون‎ها نقش عمده‎ای دارند (33). بنابراین می‎توان گفت علت آبشویی زیاد در جنگل با وجود جذب عناصر توسط پوشش گیاهی، عوامل تشکیل دهنده جنگل و شرایط ویژه‎ای است که در آن وجود دارد.

اثرات یون[H⁺]  و کمیت بارش بر روی فرآیند آبشویی تاج

مقدار بارش در دوره رشد 70  تا 80 درصد بارش باران سالانه را تشکیل می دهد که ممکن است سطوح تاج پوشش را برای مدت طولانی مرطوب نگه دارد. بنابراین، کاتیون های بازی تاج پوشش اغلب در دوره طولانی رشد آبشویی می‎شوند بطوریکه در فصول رشد کاتیون های پایه با ضریب بالایی نمایش داده می‎شوند. لازم به ذکر است که اثر یون H⁺ در فرآیند آبشویی تاج از K⁺ در فصول رویش و خواب قوی‎تر است (41). لذا، بارش در فصول رشد نقش بسزایی در میزان کاتیون‎های پایه خاک دارد.

اثرات اقلیم

در فصول خواب، در جنگل‎هایی که بارندگی کمتری دارند و دوره های طولانی خشک را نسبت به فصل رشد تجربه می‎کنند. معمولا درختان برگهای خود را از دست میدهند و در طی دوره خشک طولانی، مواد خشک در زیر تاج تجمع می یابد. علاوه بر این، ، فعالیت فیزیولوژیکی درختان در فصول خواب نسبتا پایین است و فرآیندهای تبادل داخلی تاج نیز بسیار کاهش می یابد.

لین و همکاران (2001) گزارش دادند که شستشوی تاج پوشش درخت از کاتیون های پایه در زمستان به اندازه تابستان در جنگل بارانی تایوان بالا بود چون در این مناطق به دلیل شرایط هواشناسی، زمستان شبیه به تابستان است. با این حال، در جنگل های شاوشان آبشویی تاج از کاتیون های پایه در فصول خواب در مقایسه با فصل رشد کمتر بود. در طی تحقیق ایشان، آبشویی تاج در فصول رشد بالاتر از فصول خواب بود به­جز عنصر Mg²⁺ که ممکن است به این دلیل باشد که رطوبت بالا و باران‎های مکرر به اندازه باران اسیدی در فصول رشد پروسه آبشویی تاج را تسریع می‎نماید (41، 42، 43).

بحث و نتیجه‎گیری

در جنگل‎های هیرکانی آب و رابطه‎ی آن در خاک مهم‎ترین عامل رویش و تحولات توده در ارتباط با عوامل محیطی است (25) زیرا سریع‎ترین و کوتاه‎ترین راه بازگشت عناصر به خاک بصورت محلول، از طریق آبشویی عناصر می‎باشد که نیاز فوری گیاه را برطرف می‎نماید. خصوصیات شیمیایی آب باران پس از عبور از تاج تغییر نموده و میزان آن به علت مبادله عناصر در تاج و شستشوی رسوبات اتمسفری افزایش چشمگیری دارد که با نتایج مصلحی و همکاران، (2011)؛ وینو، (2001)؛ اویارزن و همکاران، (2004)؛ آدیدجی و قابدنسین ، (2012) مطابقت دارد (18 ،13 ،11 ،4).

یکی از عوامل مخرب حاصلخیزی و چرخه بیوژئوشیمیایی خاک رسوبات اتمسفری اسیدی‎کننده است (18) که طی بارندگی با آبشویی تاج به خاک انتقال می‎یابد و با افزایش آبشویی کاتیون‎های خاک، شرایط زیست را برای موجودات و گیاهان سخت نموده و ترکیب جنگل را تحت تاثیر قرار می‎دهد. بنابراین آبشویی کاتیون‎های بازی که به ویژه از مبادله بافت‎های شاخ و برگ در تاج با آب باران رخ می‎دهد، نقش موثری در خنثی نمودن رسوبات اسیدی در تاج دارند بطوریکه تاج‎بارش هنگام ورود به سطح جنگل حالت قلیایی خواهد داشت. تحقیقات اندک داخل کشور و همچنین تحقیقات خارج از کشور نشان داده است که آبشویی تاج حجم زیادی کاتیون را از تاج با خود شسته و بیشترین میزان کاتیون‎ها را وارد خاک می‎کند لذا حذف نادرست این بخش، تاثیر منفی فاحشی در پایداری اکوسیستم جنگل خواهد داشت. همچنین میزان آبشویی عناصر در فصول مختلف به علت تغییر شرایط آب و هوایی، ویژگی‎های متغیر رویشگاه و گونه متفاوت می‎باشد (16 ،8). مصلحی و همکاران، (2011) و توبون و همکاران، (2004ب) دریافتند میزان آبشویی عناصر در پوشش‎کف به علت وجود شرایط خاص پوشش‎کف، کمتر از تاج‎بارش است (33 ،4) در حالی‎که انتظار می‎رود به علت ورود تاج‎بارش به لاشریزه میزان عناصر غذایی حالت فزاینده‎ای داشته باشد که به علت حضور میکروارگانیسم‎ها، اتلاف و تبخیر زیاد در پوشش‎کف و جذب آب توسط ریشه‎های ظریف موجود در آن روند نزولی نسبت به تاج‎بارش به خود گرفته است.

قابل ذکر است اگرچه در ظاهر کاهش آبشویی عناصر در پوشش‎کف، از بازگشت عناصر به خاک کاسته است ولی اگر عمیق نگریسته شود، فرآیند خودتنظیمی اکوسیستم جنگل و در نتیجه ایجاد تعادل چرخه عناصر غذایی قابل مشاهده است. در حقیقت عناصر رسیده به پوشش‎کف تعادل چرخه بیوژئوشیمیایی را در پی دارد. مقداری از عناصر قبل از ورود به خاک توسط ریشه‎های ظریف، به گیاه بازپس داده می‎شود و بخش دیگر نیز شرایط لازم را برای فعالیت تجزیه‎کننده‎ها فراهم می‎کند تا هم از بی‎تحرک نمودن عناصر حین تجزیه و هم کاهش سرعت فرایند تجزیه و تعادل چرخه بیوژشیمیایی جلوگیری نماید. بدین ترتیب بصورت مستقیم (آبشویی) و غیر مستقیم (ایجاد شرایط مساعد برای فرایند تجزیه) در بازگشت عناصر غذایی به خاک و تعادل اکوسیستم نقش دارد. بعد از آبشویی بیومس روزمینی، آبشویی در بخش زیرزمین و خاک رخ می‎دهد که به علت ایجاد شرایط مطلوب ناشی از آبشویی تاج و پوشش‌کف و تجزیه ماده‎آلی در سطح خاک، میزان عناصر موجود در آبشویی خاک نسبت به آب باران افزایش می‎یابد (17، 1). آب باران پس از عبور از تاج و پوشش کف از افق سطحی و عمقی ‎ که سرشار از بیومس ریشه هستند، می‎گذرد. بنابراین عناصری که از تنفس، ترشحات و تجزیه بقایای ریشه به آب اضافه می‎شود نباید نادیده گرفت. در داخل جنگل با وجود جذب عناصر توسط ریشه درختان حجم آبشویی در خاک همچنان بالاست که می‎تواند به دلیل حضور وافر ماده آلی در خاک جنگل و در نتیجه افزایش تولید عناصر باشد (1). بنابراین می‎توان گفت آبشویی زیاد در خاک جنگل نشانه از دست رفتن عناصر غذایی نیست بلکه وفور مواد غذایی در آن است و با افزایش عمق، میزان آبشویی آن کاهش می‎یابد (1 ،14) که علت آن جذب عناصر غذایی توسط ریشه درختان (1) و موجودات خاکزی است.

حضور کاتیون‎های بازی هم برای رویش گیاهان ضروری است و هم در خنثی نمودن رسوبات اتمسفری اسیدی‎کننده خاک، نقش کلیدی دارد لذا کاتیون‎های بازی عامل پایداری اکوسیستم جنگل است (18) و هر عاملی که منجر به افزایش آن‎ها در خاک شود عاملی سرنوشت‎ساز در رویش و پایداری اکوسیستم جنگل خواهد بود.

آبشویی تاج پوشش از کاتیون‎های پایه در دوره‎های رشد بسیار بالاتر از آبشویی کاتیون‎های بازی از تاج پوشش در فصل خواب است در حالی‎که شستشوی کاتیون‎های بازی از مواد خشک کف در فصل رشد نسبتا کمتر از فصل خواب درختان است. سهم آبشویی تاج پوشش از کاتیون‎های بازی در جریان رواناب خالص بیشتر از مواد خشک کف جنگل در فصل رشد است. احتمالا این مورد به تفاوت فعالیت‎های فیزیولوژیکی درختان، گونه‎ها و شرایط آب و هوایی محلی یعنی کمیت بارش بر می‎گردد. اگرچه از دست رفتگی مداوم کاتیون‎های بازی از تاج پوشش‎ها در مطالعات جنگل  مشاهده می‎شود اما مکانیسم‎های کنترل چرخه مواد غذایی و تنظیم توسعه جنگل همچنان  نامشخص است. بنابراین. چرخه عناصر غذایی در کل اکوسیستم جنگل و اثرات عناصر در بهره وری جنگل برای مشخص کردن این موضوع در مطالعات آینده ضروری است.

مرور تحقیقات انجام شده، روابط متقابل درختان با عوامل محیطی (به‎خصوص خاک و آب) جهت افزایش کاتیون‎ها در خاک را به تصویر کشید. اعمال مدیریت جنگل و جنگل شناسی با تاثیر بر درصد تاج‌پوشش، آبشویی، کیفیت لاشبرگ و مواد آلی، چرخه عناصر غذایی، کیفیت و دسترسی به آن را در خاک و گیاه تحت‎الشعاع قرار می‎دهد. بنابراین جهت برنامه‎ریزی‎های مدیریتی در طرح‎های جنگلداری و نشانه‎گذاری‎ها، شدت قطع، شدت تنک‎کردن و روشن کردن نیاز به اطلاعات تکمیلی درباره وضعیت، میزان و شدت آبشویی در هر منطقه است تا با یک برنامه‎ریزی جامع و کامل از برهم خوردن تعادل اکوسیستم جلوگیری شود. در واقع با داشتن اطلاعات کافی در زمینه عملکرد آبشویی گونه‎های مختلف و بکارگیری آن در بخش اجرا، می‎توان به تعیین ترکیب صحیح در جنگل‎کاری و عملیات پرورشی همراه با حفظ حاصلخیزی خاک و افزایش پتانسیل تولید پرداخت.

رهیافت‎های ترویجی:

- شدت آب‌شویی بالا در خاک جنگل ناشی از تاثیرات آب‌شویی زی­توده روزمینی، تجزیه بقایای گیاهی و آب‌شویی آن‎ها، حضور وافر مادة آلی در خاک، فعالیت‎های ریشه، زیست‎توده و ترشحات ریشه و فعالیت میکروارگانسیم‎ها می‎باشد که خاک جنگل را غنی از عناصر غذایی نموده است. با وجود آب‌شویی بالا، گیاهان به رویش خود ادامه داده و خاک جنگل همچنان غنی از عناصر غذایی است که در صورت عدم دخالت انسان، فقر عناصر در آن ایجاد نمی‎شود چرا که مجموعه فرآیندهای اکولوژیک، بیولوژیک، هیدرولوژیک و بیوژئوشیمیایی در جنگل در بهترین شرایط خود بوده و بیشترین بازدهی را ایجاد می‎نماید. لذا مدیریت بر چنین شبکه حیاتی پیچیده‎ای، نیازمند شناخت چرخه عناصر غذایی گونه‎های مختلف از طریق فرآیند آبشویی است تا با اتخاذ روشی صحیح، مانع از آسیب به این شبکه گردد.

- به نظر می‎رسد در جنگل‎های هیرکانی چرخه عناصر غذایی از طریق آبشویی و رابطه‎ی آن با چرخه هیدرولوژیکی و تجزیه یکی از عوامل رویش، پویایی و تحولات توده است. این ارتباط در ارتفاعات میانبند شمال که گونه راش شرقی، جامعه کلیماکس آن را تشکیل می‎دهد به وضوح نمایان است. بنابراین توجه به تاثیر متقابل فرآیند آبشویی و تجزیه در ورود عناصر غذایی به خاک در توده‎ راش و بکارگیری اطلاعات آن در برنامه‎ریزی مدیریتی (نوع و زمان دخالت، قطع، عملیات پرورشی و نشانه‎گذاری) ضروری است.

- کاتیون‎های بازی کلسیم، منیزیم، پتاسیم و سدیم که از طریق آبشویی درختان، هوازدگی و تجزیه بقایای گیاهی به چرخه عناصر غذایی بازمی‎گردد علاوه بر این‎که منبع اصلی عناصر غذایی خاک و تغذیه گیاه است دارای خاصیت بافری نیز می‎باشد و از اسیدی شدن خاک و یا کاهش بیش از اندازه اسیدیته خاک جلوگیری می‎نماید. جایگاه اصلی این عناصر در تنه، شاخه و برگ درختان است که با برداشت غیراصولی (برداشت بی‎رویه در زمان و مکان نامناسب) و بدون برنامه‏ریزی (نشانه‎گذاری نادرست)، خروجی کاتیون از اکوسیستم بیش از ورودی آن خواهد شد (اسیدی شدن خاک) که بدین ترتیب زیست‎توده جنگلی از حالت تعادل خارج شده و قادر به ترمیم خود در زمان مناسب نخواهد.

- با توجه به تغییرات بارش، فعالیت ریشه، تراکم تاج، ضخامت و کیفیت لاشریزه و مواد آلی، آبشویی کاتیون‎ها در طول زمان تغییر خواهد داشت بنابراین ضرورت دارد در هنگام تعیین شدت برداشت‎ها در عملیات جنگل‎شناسی و بهره‎برداری به این امر توجه گردد تا با برهم خوردن چرخه عناصر غذایی، پایداری بوم‎سازگان در معرض زوال قرار نگیرد.

Reference:

1. Moslehi, M,. The leaching effect of beech species on the basic cation dynamics in the fagetun forest, Shastkalateh, M.Sc. thesis for Silviculture and forest ecology, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Forest Sciences Faculty, 75 p..

• Zarrin Kafsh, M,. 2001. Forest Soil", First Edition, Tehran, Publication of Research Institute of Forests and Rangelands, 361 p.
• Eaton, J. S., Likens, G. E., Bormann, F. H., 1973. Throughfall and stemflow chemistry hardwood forest. Journal of Ecology, Vol. 61, pp. 498-508.
• Helmissari, H. S., 1990. Nutrient retranslocation within Pinus sylvestris. D. SC. Thesis of Summary, University of Joensuu, Publication in Sciences. 13p.
• Moslehi, M., Habashi, H., Khormali, F., 2011. The effect of crowns leaching of and litter of beech species in mixed stand on the basic cations dynamics, Journal of Forest and Poplar, , Vol. 19, No. 1.
• Moslehi, M., Habashi, H.., Khormalali, F., 2009. Modification of the pattern of fertilizer use in soil through leaching of crowns, National Conference on Consumption Patterns in Agriculture and Natural Resources,. Kermanshah, Iran.
• Moslehi, M., Habashi, H., Khormalali, F., 2012. The effect of time changes on basic cation dynamics of rainfall and floor vegetation in beech fores. Third International Conference on Chronology and Climate Change, Spring 2012, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Iran.
• Moslehi, M., Habashi, H., Khormalali, F, 2012. Seasonal changes of basic cations in leaching of crowns and floor vegetation of beech in the mixed stand. Scientific and Research Journal of Forest and Wood Science and Technology Research, Vol. 19, No. 2.
• Moslehi, M., Habashi, H., Khormalali, F., Rahmani, R., Poormalekhshah, A. A., 2015. Chemical Properties of Precipitation and leaching floor in Beech forest during Growth and Rest periods, Journal of Forest and Poplar Research, Vol. 23, No. 1.
• Parker, G. G., 1983. Throughfall and stemflow in the forest nutrient cycle. Advance in Ecological Research, Vol. 13, pp. 57-133.
• Weyno, L., 2001. Nutrient cycling in a montane moist evergreen Broad-Leaves forest (Lithocarpus/Castanopsis Association) in Ailao Mountain Yunnan Southwestern China. Department of Enviromental Biology, 221 p.
• Staelens, J., Shcrijverl, A., Oyarzun, C., Lustl, N., 2003. Comparison of dry deposition and canopy exchange of base cations in temperate hardwood forest. Gayana Bot, Vol. 60, pp 9-16.
• Oyarzun, C. E., Godoy, R., Schrijver, A., Staelens, J., lust, N., 2004. Water chemistry and nutrient budget in an undisturbed evergreen rainforest of Southern Chile. Biochemistry, Vol. 7, pp. 107-123.
• Fujinuma, R., Bockheim, J., Blaster, N., 2005. Base-cation cycling by individual tree species in old-growth forests of Upper Michigan, USA. Biogeochemistry, Vol. 74, pp. 357-376.
• Zeng, G. M., Zhang. G., Huang, G. H., Jiang, Y. M., Liu, H. L., 2005. Exchange of Ca²⁺, Mg²⁺ and K⁺ and Uptake of H⁺, NH₄, for the subtropical forest canopies influenced by acid rain in Shaoshan. Plant Science, Vol. 168, pp. 259-266.
• Staelens, J., Schrijver, A. D., Vertheyen, K., 2007. Seasonal variation in throughfall and stemflow chemistry beneath a European beech (Fagus sylvatica) tree in relation to canopy phenology. Canadian Journal of Forest Research, Vol. 37, 14 pp.
• Perez-Suarez, M., Fenn, M. E., Centina-Alcala, V. M., Aldrete, A., 2008. The effects of canopy cover on throughfall and soil chemistry in two forest sites in the Mexico City air basin. Atmosfera, Vol.21, pp. 83-100.
• Adedeji, O. H., and Gbadegesin, A. S., 2012. Base cation leaching from the canopy of a Rubber (Hevea Brasiliensis Wild .Muell-Arg) plantation at Ikenne, South west Nigeria. EJESM, Vol. 5, pp. 384-390.
• Junior, R. Keller, M., Ramos, J., Beldini, T., Crill, P., Camargo, P., Haren, J., 2015. Chemical analysis of rainfall and throughfall in the Tapajos National forest, Belterra, Para, Brazil. An Interdisciplinary Journal of Applied Science, Vol. 10, pp. 263-285.
• Blair, J. M., 1988. Nutrient release from decomposition foliar litter of trees species with special reference to calcium, Magnesium and Potassium dynamics. Plant and soil, Vol. 110, pp. 49-55.
• Ardakani, M. R., 2013. Ecology, 16th edition, Tehran, University Press, 340 p.
• Christine, E.. (Author), Hagh Nia, Gh. H., Riazi Hamedani, A. (Translator), 1989. Principles and Views of Nutrition from Mineral Plant, First Edition, Tehran, Publication of University Press, 410 p.
• Fink, A. (Author), Kasraei, Rahim. 1986. Abstract on Vegetation Nutrition", First edition, Tabriz, Tabriz University Press, 370 p.
• Weathers, K. C., Lovett, G. M. Lindberg, S. E., 2001. Atmospheric Deposition in Complex Terrain: Scaling Up to the Landscape at Acadia NP and Great Smoky Mountains NP. Proposal.
• Burton, V., Zak D.R., Denton S. R., and Spure S. H. 1998. Forest ecology and management, 3^th New York.
• Ross, H. B., Lindberg, S. E., 1994. Atmospheric chemical input to small catchments. In: Moldan, B. Cerney, J. (eds) Biogeochemistry of small catchments: A tool for Environmental Research. John Wiley and Sons Ltd. pp. 255-283.
• Manokaran, N., 1980. The nutrient contents of precipitation, throughfall and stemflow in a lowland tropical rain forest in peninsular Malaysia. The Malaysian For, Vol. 43, pp. 266-289 .
• Tukey, H. B. Jr., 1970. The leaching of substance from plants, Annual Review of Plant Physiology, Vol. 21, pp. 305-324.
• Cronan, C. S., 1983. Biogeochemical responses of forest canopies to acidic precipitation. In direct and indirect effects of acid deposition on vegetation. Edited by R. A. Linthurst. Butterworth Publishers, Boston, 13-18 pp.
• Tukey, H. B. Jr., 1966. The leaching of-metabolites from aboveground plant parts and its implications. Bull. Torrey Bot. Club, 93, pp. 385-401.
• Moreno, G., Gallardo, J. F. cuadrado, S., 1994. Deposicion atmosferica de bioelemestory su modificacion por la cubiertavegetal en bosques de Quersus persica de la sierra de Gata (Sal manca). In biogeoquimica de ecosistemas, ed. J. f. Gallardo, Valla dolid, Spain: Junta decastilla y leono., pp. 201-205.
• Lovett, G. M. Lindberg, S. E., 1984. Dry deposition and canopy exchange in a mixed oak forest as determined by analysis of throughfall. J. Appl. Ecol, Vol. 21, pp. 1013-1027.
• C., Sevink, J., Verstraten, M. J., 2004. Litterflow chemistry and nutrient uptake from the forest floor in northwest Amozonian forest ecosystem. Biogeochem, Vol. 69, pp. 315-339.
• Duivenvoorden, J. M. Lips, J. M., 1995. A land-ecological study of soils, vegetation and plant diversity in Colombian Amazonia Ph.D. Dissertation, Landscape and Environmental Research Group, Faculty of Environmental Sciences, University of Amsterdam. Tropenbos Series 12, Wageningen, 438 pp.
• Alcock, M. R., Morton, A. J., 1985. Throughfall and stemflow in woodland recently established on Nutrient content of heathland. Journal of ecology, Vol. 73, pp. 625-663.
• C., Sevink, J., and Verstraten, M. J., 2004. Solute fluxes in throughfall and stemflow in four forest ecosystems in northwest Amozonia. Biogeochem, Vol. 70, pp. 1-25.
• Golley, F. B., McGinnis, J. T., Clements, R. G., Child, G. I., Deuver, M. J., 1975. Mineral Cycling in a Tropical Moist Forest Ecosystem. University of Georgia Press. Athens. Georgia. 248 pp.
• Salardini, A. A., 2009. Soil Fertility, Eighth Edition, Tehran, Tehran University Press, 434 p.
• Johnson, D. W., Cole, D. W., 1980. Anion mobility in soils: relevance to nutrient transport from forest ecosystems. Environment International, Vol. 3, pp. 79-90.
• Kellman, M., Roulet, N., 1990 Nutrient flux and retention in a tropical Sand-Dune succession. Journal of Ecology, Vol. 78, pp. 664-676.
• Zhang, G., Zeng, G. M., Jiang, Y. M., Du, C. Y., Huang, G. H., Yao, J. M., Zeng, M., Zhang, X. L., Tan, W. 2006. Seasonal dry deposition and canopy leaching of base cations in a subtropical evergreen mixed forest, China. Silva Fennica, Vol. 40, No. 3, pp. 417–428.
• Lin, T.C., Hamburg, S.P., .King, H.B. & Hsia, Y.J. 2000. Throughfall patterns in a subtropical rain forest of northeastern Taiwan. Journal of Environmental Quality, Vol. 29, pp. 1186–1193.
• Zeng, G.M., Zhang, G., Huang, G.H., Jiang, Y.M., Liu, H.L. 2005. Exchange of Ca2+, Mg2+ and K+ and the uptake of H+, NH4+ for the canopies in the subtropical forest influenced by the acid rain in Shaoshan forest located in central south China. Plant Science, Vol. 168, No. 1, pp. 259–266.

[1]- استادیار پژوهش، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان هرمزگان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بندر عباس، ایران

[2] - استادیار پژوهش، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران.

[3] - دانشجوی دکتری علوم مرتع، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران، ایران

[4]- Assistant prof. Research division of natural Resources, Hormozgan. Agriculture and natural Resources Research and Education Center, AREEO, BandarAbbas, Iran

[5]- Assistant prof. Research division of natural Resources, Golestan. Agriculture and natural Resources Research and Education Center, AREEO, Gorgan, Iran

[6]- Ph.D. Student of Rangeland Sciences, Islamic Azad University, Science and Research Branch of Tehran, Iran

[7] - Immobilize