بهره گیری از طبیعت و اصول معماری ارگانیک با رویکرد به مفاهیم معماری سنتی ایران ( نمونه موردی : بازار و مراکز خرید )

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و یکم، شماره ده، دی ماه 98

بهره گیری از طبیعت و اصول معماری ارگانیک با رویکرد به مفاهیم معماری سنتی ایران ( نمونه موردی : بازار و مراکز خرید )

ملیحه شریفی[1]

en.sh67@yahoo.com

نسیبه صدفی[2]

چکیده

زمینه و هدف:در معماری سنتی انسان همواره با طبیعت در ارتباط بوده و هم­دلی و احترام به طبیعت ریشه‏های عمیق فرهنگی داشته است. بازارهای سنتی نیز به عنوان محور مهم ارتباطی، اقتصادی و فرهنگی شهر جایگاه  مهمی در حیات اجتماعی شهرها داشته‏اند، که پس از گسترش شهرها، با فضاهای پراکنده تحت عنوان مراکز تجاری جایگزین گشته‏اند.

روش بررسی:مقاله حاضر با هدف ارزیابی رضایت‏مندی کاربران مراکز تجاری و اهمیت بهره‌گیری از اصول معماری سنتی و معماری ارگانیک در معماری معاصر با اتخاذ شیوه توصیفی _ تحلیلی تدوین شده است. شاخص‏های پژوهش بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به کمک پرسش­نامه طراحی شده در طیف لیکرت مورد بررسی قرارگرفته‏اند. تعداد 272 پرسش­نامه به روش تصادفی بین بازدیدکنندگان در بازار شهر ری، بازار سنتی تجریش، مراکز خرید ال ماس ایران و تیراژه،  توزیع و جمع‏آوری شده است. جهت بررسی فرضیه‏ها از آزمون همبستگی T تک متغیره و آزمون F استفاده گردید.

یافته ها: نتایج پژوهش حاکی از آن است که بهره‌گیری از اصول معماری ارگانیک در تلفیق با تجربه معماری سنتی ایرانی مورد توجه و پذیرش مخاطبان امروز می‏باشد.

بحث و نتیجه گیری: صرف شباهت ظاهری محیط و کالبد به یک عنصر یا معنا، نمی تواند تامین کننده اصول مورد نظر در نزد کاربران محیط باشد و توجه به تصاویر ذهنی و جنبه های روانشناختی دریافتی مخاطبین از یک فضا نیز شایان توجه فراوان می‌باشد.

واژه های کلیدی: طبیعت، معماری ارگانیک، معماری سنتی، بازار، مرکز خرید .

Utilizing the Principles of Organic Architecture with an Approach the Concept of Iranian Traditional Architectural (The Case of Bazaars and Shopping Centers)

Malihe sharifi [3]

en.sh67@yahoo.com

Nasibeh sadfi [4]

Abstract

Background and Objective: In the traditional architecture, buildings had close relationships with the surrounding environment, and intimacy to the nature had deep roots in Iranian’s culture. Traditional Bazaars were one of the most important parts of a city and had great impacts on people's social lives and architecture. Due to the expansion of cities, the concept of bazaar has changed and replaced by distributed spaces called shopping centers.

Method: In this study, the shortcomings of the current bazaars, and the effects of traditional architecture and organic concept were examined from the perspective of clients and visitors. Descriptive-analytic survey was conducted and questionnaires were distributed randomly among 272 visitors in Rey bazaar, Tajrish traditional bazaar, Almas shopping center, and Tirazheh shopping mall. To evaluate the hypothesis, the single variable T-test and the F-test were applied.

Findings: The results indicate that, synthetizing the concept of organic architecture and Iranian traditional architecture in the current shopping malls could meet the users’ expectation.

Results and discussion: Exposing the apparent similarity of the environment and an element is not sufficient for users. So, a special attention is required for the psychological aspects received by the visitors.

Keywords: Nature, Organic architecture, traditional architecture, Bazaar, Shopping center.

مقدمه

 شناخت جایگاه عناصر طبیعی در فرهنگ و اعتقادات هرجامعه از اهمیت بالایی برخوردار است و هرچه میزان درک مفهومی جامعه از طبیعت و عناصر طبیعی بیش­تر باشد نشان از جایگاه بالاتر این مفاهیم خواهد داشت (1). ﻣﻌﻤﺎری ﮔﺬﺷﺘﻪ اﯾﺮان ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺧﺼﺎﯾﺺ ﭘﺎﯾﺪار از ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋه ای ﺑﺮ ﺧﻮردار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. اﻣﺎ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ در اﺛﺮ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪد، اﻟﺨﺼﻮص ﺗﺎﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮی از ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﻤﺪن ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺪه ﻏﺮب از ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﺑﻮﻣﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. و ﺑﺎ ﻃﺮاﺣﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﻓﻀﺎﻫﺎ، ﺑﺎ ﻏﻔﻠﺖ از اﻧﺪﯾﺸﻪ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﻓﮑﺮی اﯾﺮاﻧﯽ ﻫﻢ ﺧﻮاﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﻠﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺸﻮر را دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮده اﺳﺖ­(2). در معماری ایران اصولی چون مردم واری، پرهیز از بیهودگی، نیارش، خود بسندگی، که همان کلیدواژه های جاودانگی یک اثر می‏توانند باشند، به عنوان چهار اصل عقلانی و کلی مطرح شده است (3). ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎی اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﺣﺪاث ﻓﻀﺎﻫﺎ و ﻣﮑﺎن ﻫﺎی اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم"ﺑﺎزار"ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺷﺮﯾﺎن ﻫﺎی  . اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﮐﺎﻟﺒﺪی ﺷﻬﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ(4). با ورود تکنولوژی و صنعت مفهوم  بازار دچار تغییراتی گشت در بسیاری موارد از کانون پرجنب و جوش به عنصری حاشیه‏ای بدل شده و از ارزش و پویایی اقتصادی و اجتماعی آن کاسته شده است، ولی با این حال همچنان با اصول مشخصی که از جامعه سنتی بازمانده است به حیات خود ادامه می‏دهد (5). باتوجه به اهمیت این فضا پژوهش حاضر اهداف ذیل را دنبال می کند:

1. بررسی مشکلات موجود در مراکز تجاری امروزی از منظر کاربران و ارایه راهکارهایی جهت بهبود شرایط موجود.

2. بررسی بهره‏برداری از اصول معماری ارگانیک و مفاهیم معماری سنتی در جهت بهبود شرایط کاربردی در بازارها.

مبانی نظری

- معماری ارگانیک

از جمله نکات قابل توجه در طبقه بندی طبیعت سیر تکاملی ساختارهای طبیعی از زنده به سمت غیرزنده است. منظور از این زنده بودن در معماری، معنای زیست شناسانه آن که شامل تولیدمثل، حرکت و... می‌گردد نیست؛ بلکه طرحی است که زاییده اندیشه انسانی و در تعاملی دوسویه با انسان و طبیعت باشد، چنین اثری حیات ایجاد شده در معماری را به بهترین نحو نشان خواهد داد (6). به اعتقاد فرانک فرنس براساس نظریه ارگانیک همه فرم‏های طبیعی پویا هستند. همچنین اگر یک کار هنری بخواهد بیان کننده باشد باید به صورت ارگانیک ساخته شود و اجزا آن نمی توانند به صورت بخش‏های مجزا باشند بلکه آن­ها باید در یک سیستم پویا و شکل پذیر در یکدیگر ادغام شده باشند(7).  به طور کلی سه نوع الهام پذیری از طبیعت در معماری امکان پذیر می‏باشد: بهترین نوع بهره‏برداری توجه به قواعد و برداشت‏های عملکردی از اصول و قواعد حاکم بر طبیعت می‏باشد که از جمله آن می‏توان به موارد ذیل اشاره نمود:

-        ایجاد حداکثر کارایی با بهره گیری از هندسه طبیعی

-        طراحی سازه باتوجه به ساختارهای کارکردی اجزاء گیاهان و جانوران

-        توجه و همسازی با اقلیم

- معماری سنتی:  

معماری سنتی پاسخی راستین به خواست ها و نیازهای اعتقادی، اقلیمی، رفتاری و معشیتی جامعه می‏باشد. هدف اصلی این معماری توجه انسان به عالم حقیقت مطلق، کنترل هواهای نفسانی و پرورش تمایلات ملکوتی و کمال جویی در فطرت انسان است(3). اشارات متعددی که در کتاب آسمانی مسلمانان به گیاه، نور و اجزاء طبیعت و در نهایت تمثیل بهشت شده موجب گردیده تا در معماری ایران حضور طبیعت به
صورت همه جانبه باشد. آنجا که ارزش‎‏های بستر طبیعی مورد حفاظت و توجه قرار می‏گیرد، تا بهره‏گیری از عناصر طبیعی و یا روند، فرآیند و قوانین طبیعی در طراحی همه نشان از دقت نظر معمار سنتی در برقراری پیوند معنایی و کالبدی طبیعت و معماری دارد (8) (جدول 1).

جدول1- هم آوایی عناصر با طبیعت در معماری سنتی ایران ، منبع8)

Table 1- The harmony of Iranian traditional architecture elements with nature, source:

(retrieved from Adeli, 2013)

-        بازار

بازار کلمه ای است بسیار قدیمی که ابتدا  واچار تلفظ می‏شد و سپس به مرور به بازار تغییر یافت. این کلمه که ریشه فارسی دارد، در اغلب زبان‏های جهان به کار رفته است. بازار علاوه برداشتن نقش خرید و فروش محل تفریح، قطب سیاست و مرکز اجتماع و برخورد مردم نیز بوده است (9). ﺑﺎزارﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﻄﯽ و در اﻣﺘﺪاد ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ راه و ﻣﻌﺒﺮ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ و ﻋﻨﺼﺮ ﯾﮏ ﺑﺎزار، راﺳﺘﻪ اﺻﻠﯽ آن اﺳﺖ. ﯾﮏ راﺳﺘﻪ ﺑﺎزار در ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺑﺎ دﮐﺎن ­های واﻗﻊ در دو ﺳﻮی آن ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ. ﺑﺴﯿﺎری از ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﻣﺘﺪاد راﺳﺘﻪ 1380 اﯾﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوی از ﺻﻮرت ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ارﮔﺎﻧﯿﮏ ﺑﻮده اﺳﺖ(10).

نمودار 1- مولفه های بازار ایرانی (منبع: عباسی،16،1394)

Diagram 1- Components of Iranian traditional bazaar (source: Abbasi, 16,2015)

بازار در مفهوم معماری جایگاه تلاش‌های مدنی، هنری و فنی جامعه است. این فضا در مقیاس کلان به عنوان یک عنصر تأثیرگذار در نحوه سازمان‌دهی شهرهای ایرانی به­خصوص در مرکز شهر مطرح بوده است. به طور کلی اجزا و عناصر بازار به سه دسته قابل تقسیم می‏باشد: عناصر تجاری، عناصر اجتماعی، مذهبی، فرهنگی و خدماتی و عناصر ارتباطی و حفاظتی. به فراخور وسعت، بازار دارای بخش‏های متفاوت بوده و کلیه این عناصر در همه بازارها وجود نداشته است (11).

جدول2- تقسیم بندی عناصر کالبدی بازار براساس عملکرد ، منبع: (12)

Table 2- Division of performance in bazaar’s physical elements, source: (12)

هم­زمان با تغییرات اجتماعی و شکل‏گیری فرم‌های جدید معماری، بازارها نیز تبدیل به مراکز خرید مدرن گشته‏اند که در سال‏های اخیر با رشد بی‌سابقه این گونه مراکز روبرو گشته ایم (13). 

روش بررسی

نوع تحقیق در پژوهش حاضر کاربردی و روش تحقیق مورد استفاده اکتشافی و همبستگی می‏باشد. به منظور جمع‏آوری داده‏های حاصله، از مطالعات کتابخانه‏ای و میدانی و فن پرسش­نامه استفاده شده است. نمونه آماری را 272 نفر از مراجعه کنندگان به چهار بازار و مرکز خرید بزرگ به روش تصادفی ساده انتخاب شده‏اند. سوالات پرسشنامه شامل بخش اول سوال­ها شامل اطلاعات دموگرافیک پاسخ دهندگان، بخش بعدی تعیین کننده شرایط موجود در بازارها و مراکز تجاری مورد بررسی و بخش سوم نمود و تأثیر بکارگیری اصول معماری ارگانیک و مفاهیم معماری سنتی ایران در بازار را مورد بررسی قرار داده است. به منظور سنجش متغییرها تعداد 18 سوال بسته به صورت طیف لیکرت پنج گزینه ای تهیه شد که برای مقدار کاملاً موافقم ارزش پنج و برای مقدار کاملاً مخالفم ارزش یک در کدگذاری نرم افزار آماری اختصاص داده شد. اطلاعات به دست آمده از طریق نرم افزار 16spss ثبت و ارزیابی گشت. تحلیل­های نرم افزاری با آزمون همبستگی، T تک متغیره و آزمون F صورت گرفت. نتایج به صورت آمار توصیفی و تحلیلی در قالب جدول و نمودار ارایه می­گردد.

-        بازار شهر ری

بازار ری یکی از بازارهای تاریخی در شهر ری است. این بازار در شمال آرامگاه شاه عبدالعظیم واقع است. بازارمتشکل از دو راسته بازار است که در محل تلاقی خود تشکیل یک چهار سوق را می‌دهند. این محل از قدیم‌الایام یکی از مراکز فروش ادویه، داروهای سنتی و کالاهای تجاری بود که توسط بازرگانان از طریق جاده ابریشم وارد ری می‌گردید. (14)

تصویر 1- بازار شهر ری

Picture 1- Shahr-e-Rey market

-        بازار سنتی تجریش

بازار تاریخی تجریش به ‌صورت سرپوشیده ساخته شده و دو محله سرپل و تجریش را به هم متصل می‌کند. طول این بازار حدود 300 تا 700 متر برآورد شده  و بیش از 400 باب مغازه با مساحتی بین 12 تا 40 متری را در خود جای داده است. این
بازار قدمت 150 ساله دارد و نمونه‌ای کوچک از بازار بزرگ تهران است  که در دوران قاجار ساخته شده است. مغازه‌های بسیاری در آن جای گرفته و نام مغازه‌ها با کاشی‌کاری بر سر در آنها حک شده است.

تصویر2- بازار تجریش

Picture 2- Tajrish market

- مرکز خرید الماس ایران

مرکز خرید ایران در شمال شرق تهران واقع شده است. این مجموعه دارای یک ساختمان شامل واحد‌های تجاری و یک حیاط بزرگ است که پارکینگ مجموعه را شامل می‌شود. بنای مرکز خرید دارای معماری مدرن بوده واحدهای تجاری بزرگ و راهرو‌های عریض از جمله ویژگی‌های این بناست. فروشگاه شهروند در زیر همکف قرار دارد، و در طبقات همکف، اول و دوم مجموعاً حدود 90 واحد تجاری فعالیت می‌کنند.

 تصویر3-مرکز خرید الماس ایران

Picture 3- Iran Almas shopping mall

-        مرکز خرید تیراژه

مرکز خرید تیراژه یکی از مراکز خرید مدرن در غرب تهران است. این مرکز در اتوبان اشرفی اصفهانی قرار دارد و دارای فروشگاه‏های متنوع در زمینه لباس و کفش است. در این مجتمع همچنین رستوران‏های زیادی فعالیت می‏کنند. یکی از ویژگی‏های منحصر به فرد آن استفاده از عناصر طبیعی در طراحی مجموعه می‌باشد.

تصویر 4- مرکز خرید تیراژه

Picture 4-Terajeh shopping mall

یافته ها

-       آمار توصیفی

مشارکت کنندگان در این پژوهش شامل 143 نفر معادل 6/52 درصد مرد و 129 نفر معادل 7/47 درصد زن بوده اند. از نظر طیف­های سنی، 37 نفر معادل 6/13 درصد سن خود را کمتر از 20 سال سال ذکر نموده، 164 نفر معادل3/60 درصد بین 21 تا 35 سال، 57 نفر معادل21  درصد بین 36 تا 55 سال و 14 نفر معادل 1/5 درصد نیز سن خود را بیشتر از 55 سال گزارش نموده‏اند. همچنین از منظر فراوانی سطح تحصیلات مشارکت کنندگان در پژوهش، 20 نفر معادل 7/4 درصد از پاسخگویان میزان تحصیلات خود را سیکل و پایین تر، 105 نفر معادل6/38درصد دیپلم، 31 نفر معادل 4/11 درصد کاردانی و 88 نفر معادل4/32 درصد کارشناسی و 28 نفر معادل 3/10درصد نیز میزان تحصیلات خود را کارشناسی ارشد گزارش نموده اند. توزیع فراوانی نوع شغل پاسخگویان در این پژوهش حاکی از آنست که: 40 نفر معادل 7/14 درصد از پاسخگویان محصل، 31 نفر معادل 4/11 درصد خانه­دار و 16 نفر نیز معادل 9/5 درصد بیکار، 63 نفر معادل 2/23 درصد کارمند و 122 نفر معادل 9/44 درصد شغل خود را آزاد گزارش نموده اند. همچنین از نظر تعداد حضور در بازار، 89 نفر معادل7/32درصد از پاسخگویان هر روز ، 55 نفر معادل2/20 درصد یک بار در هفته و 67 نفر نیز معادل 6/24درصد هر ماه یک مرتبه، 44 نفر معادل 2/16درصد 2 مرتبه در هر ماه و 17 نفر معادل 3/6درصد در هر سال یکبار گزارش نموده‏اند.

-         نتایج آزمون ها

پرسش­نامه این پژوهش شامل 18 سوال اصلی است، که در دو بخش درباره نمودپذیری عناصر مشترک بین معماری ارگانیک- معماری سنتی و پیشنهادات شهروندان درباره عناصری که می تواند معماری ارگانیک و استفاده از رویکرد معماری سنتی ایرانی را در ساخت بازارهای تجاری ارتقاع دهد، در نمونه‏های مورد مطالعه مورد پرسش قرار داده است. نتایج به دست آمده از آزمون تحلیل واریانس در جدول زیر ارائه شده است.

               جدول 3-شاخص های گرایش مرکزی و پراکندگی پاسخگویی به سئوالات پرسش­نامه

Table 3: Indicators of central tendency and distribution of responses to the questionnaire

بر این اساس نتایج حاکی از آن است که در بخش اول پرسشنامه (سنجش نمود پذیری طبیعت‏گرایی و سنت‏گرایی در نمونه‏های مورد مطالعه) نمره میانگین همه آیتم‏های واجد نمره بالایی نشده است و حتی در چند سوال نمره به دست آمده پایین تر از حد میانگین 3 است. این موضوع نشان می‏دهد در برآیند کلی از بررسی چهار نمونه مورد مطالعه نتوانسته‏اند نظر شهروندان را درباره اصول مورد پرسش به خود جلب کند. به نظر می‏رسد نتیجه به دست آمده حاصل تجمیع نظرات شهروندان درباره دو مجتمع مدرن تیراژه و الماس با دو مجتمع سنتی شهر ری و تجریش باعث رقم خوردن این نتایج شده است.

مجموع نظرات مشارکت کنندگان در این پژوهش حاکی از این است که شهروندان معتقداند در نمونه‏های مورد مطالعه دو عنصر "پیوستگی و تداوم فضایی" و "همخوانی بازار با تأمین نیاز افراد" بیشترین میزان نمود پذیری عوامل مشترک معماری طبیعت‏گرا و سنتی را به خود اختصاص داده‏اند.

در همین رابطه می توان به این نکته اشاره کرد که در ساخت و طراحی بازارهای مورد مطالعه چهار عنصر "سازگاری با محیط
 پیرامون شهری"، "خلاقیت و تنوع در طراحی و ساخت"، "چند عملکرده بودن فضاها" و " تقسیم بندی‏های مناسب فضایی و جزئیات خاص " با کسب اعداد میانگین نزدیک به هم، که همگی کمتر از نمره میانگین 3 است، از نظر شهروندان نتوانسته‏اند در حد قابل قبولی در طراحی و ساخت بازارهای مذکور مورد استفاده قرار بگیرند.

جدول 4-آماره های پراکندگی مرکزی از متغیرهای پژوهش

Table 4- Central distribution of the variables

جدول 4 آمار های پراکندگی مرکزی از متغیرهای پژوهش است و نشان می‏دهد که کلیه متغیرها از حد متوسط جامعه (3) بیش­تر گزارش شده است و میانگینی بالاتر از حد متوسط جامعه به خود اختصاص داده‏اند.

قابل مشاهده است که نمره میانگین بخش اول (طبیعت گرایی و توجه به معماری سنتی در بازارهای مورد مطالعه) با کسب امتیازی نزدیک به حد متوسط نتوانسته در حد مطلوبی شاخص‏های مطرح شده در پرسشنامه این پژوهش را تبیین کند. این به معنی عدم رضایت کامل کاربران از فضاهای تجاری موجود می‏باشد. بخش پیشنهادات با نمره میانگین بالاتری که به خود اختصاص داده است از نظر شهروندان قابل تأمل‏تر به نظر می‏رسد. بدین معنا که طراحی بازارها با توجه به سلایق جامعه می تواند کاربردی‏تر و موفقیت آمیزتر باشد.

جدول 5 -آزمون تحلیل واریانسF

Table 5- Analysis of F variance

با توجه به آزمون تحلیل واریانس F، چون مقدارsig   در جدول ANOVA ¸کوچک­تر از 05/0 می باشد (یعنی :0001/0 ). بنابراین فرضیه فوق تأیید می‏شود و می‏توان نتیجه گرفت که بین پیشنهادات استفاده‏کنندگان در 4 مجتمع تجاری فوق تفاوت معناداری وجود دارد. الماس ایرانیان با میانگین (30/3 ) بالاترین میزان و به ترتیب، تیراژه (25/3 ) تجریش (96/2 ) و شهر ری با میانگین ( 84/2 ) در کم­ترین میزان قرار دارد. میزان ضریب اتا Eta  در جدول اتا برابر با 36/0 است که شدت متوسطی را از رابطه‏ی بین دو متغیر گزارش می‏کند. و میزان Eta squared   نیز بیان­گر این است که تنها 19/0 نوزده درصد از واریانس متغیر وابسته (معماری ارگانیک)، توسط واریانس متغیر مستقل (معماری سنتی) تبیین می‏شود .بدین معنا که در بازارهای مورد مطالعه سطح رابطه متوسطی بین معماری سنتی و معماری ارگانیک وجود داشته است. لذا عدد 36/0 نشان می­دهد ارتباط دو مفهوم مذکور در حد متوسط و رو به پایین است.

نمودار 2-میانگین اکتسابی رابطه طبیعت و سنت

Diagram 2-Mean scores of the relation between nature and traditional architecture

جداول 5و6 و نمودارهای 2 و 3 بیانگر پاسخ شهروندان در تحلیل بازارهای مورد مطالعه به صورت تفکیکی می‏باشد. براساس جدول و نمودار مذکور مشاهده می‏گردد دو بازار شهر ری و تجریش با وجود شکل و طراحی سنتی نتوانسته‏اند از نظر شهروندان واجد حدمتوسط ویژگی‏های مورد سنجش در این پژوهش گردند. این درحالی است که دو بازار تیراژه و الماس، درحالی که طراحی و صورت کاملاً مدرن و به دور از معماری سنتی ایرانی دارند توانسته‏اند در حد مناسبی از امتیاز میانگین 3 نمره بیشتری را به خود اختصاص دهند. شاید بتوان این پاسخ را اینگونه تفسیر کرد که از نظر شهروندان هر چند اصول مورد سنجش در این پژوهش توانسته‏اند در سیما و کالبد دو بازار سنتی تجریش و شهر ری نمود داشته باشد، اما همین اصول برای افراد به صورت روانی و حس‏هایی که از محیط دریافت می‏کنند قابل درک نیست.

جدول 6- آزمون تحلیل واریانسF

Table 6- Analysis of F variance

نمودار 3- میانگین اکتسابی پیشنهادات در نمونه های مورد مطالعه

Figure 3-Mean scores of suggestions in the studied samples

نتیجه گیری

بازار به عنوان قلب و هسته در سیستم شهرهای ایرانی بوده و با تأثیر از فرهنگ اجتماعی و اندیشه خواستگاه سازندگان آن شکل گرفته است. این کالبدکلیدی در هر مقطع زمانی سیمای درون و بیرون خود را باتوجه به نیازهای موجود دگرگون ساخته است. با توجه به آن­چه که در مطالب فوق از نظر گذشت مشاهده شد با وجود شکل و ظاهر کاملاً سنتی دو بازار تجریش و شهرری، از نظر مشارکت کنندگان این دو بازار واجد ویژگی های معماری سنتی ایرانی و طبیعت گرایی مورد پرسش در این پژوهش نبوده‏اند. پس می‏توان این­گونه نتیجه‏گیری کرد که صرف شباهت ظاهری یک محیط و کالبد به یک عنصر یا معنا، نمی تواند بیان­گر این موضوع باشد که در نزد شهروندان محیط یا کالبد خاصیت‏های اصول مورد نظر را دارا باشند. بدین معنا که افراد هم­زمان با توجه به جنبه بصری و نمود کالبدی یک عنصر یا ویژگی، به خصوصیات روانی و ذهنی عناصر نیز توجه دارند. پس طراحان باید در هنگام طراحی علاوه بر توجه به نمود کالبدی مفاهیم، به تصویر ذهنی و جنبه‏های روانشناختی که مخاطبین از یک فضا دریافت می‏کنند توجه کافی معطوف نمایند. براساس توجه به این نتایج، پیشنهادات مطرح برای طراحی بازار تفریحی و تجاری مورد نظر این پژوهش به نحو ذیل تبیین می شود:

-        توجه به عنصر آب در طراحی جداره‏های بیرونی و درونی و همچنین سطح طبقات بازار با نگاه ویژه به بحران کمبود آب. در این باره از سیستم جمع آوری آب باران بام ساختمان و برگشت پذیری آب پیشنهاد می گردد.

-        طراحی فضاهای باز و نیمه باز جهت نورگیری مناسب و استفاده مشتریان و فروشندگان در هنگام استراحت.

-        استفاده از بازی نور و رنگ در مجموعه.

-        استفاده از مصالحی نظیر چوب، سنگ و آجر که قابلیت برگشت به طبیعت را دارند.

-        طراحی فضاهای چند عملکردی

-        استفاده از گل‏ها و گیاهان طبیعی.

References:

      1.          Okhovat Haniye (2014). Conceptual, functional and aesthetic analysis of environmental elements, water and plant, with an emphasis on the physical aspect of Iranian gardens. Journal of Environmental Science and Technology, sixteenth, special issue 559-572. (In Persian)

      2.          Economics and urban transportation journal (2009). (In Persian)

      3.          Ekhlas Maryam (2013). Searching in deep structures of traditional architecture with an emphasis on the architecture of the physical space of the Iranian traditional market. First national conference on geography, urbanization and sustainable development. (In Persian)

      4.          Mahmoodi Mohammad Mahdi & Nivi Sahar (2011). The process of climate technology development with the sustainable development approach, Naqsh-e-Jahan, number one. (In Persian)

      5.          Sood Khah Esmael & Kazemi Qaleh Jafar (2013). Recognition of the evolution procedure of the physical spatial of the market in Iran. (In Persian)

      6.          Farshad Mahdi (1974). Constructional forms. Pahlavi University Press, Shiraz. (In Persian)

      7.          Shah Mortezaee Seyed Reza (2013, December). The study and analysis of the philosophers’ view on the elements of nature and their effects on architecture. International conference on civil engineering/ architecture and sustainable urban development, Tabriz, Iran. (In Persian)

      8.          Adel Samira (2013). The relationship between nature and architecture from the Islamic point of view in traditional houses of the central plateau of Iran, focusing on four specific houses in Yazd, Na'in and Kashan. Comparative studies of art, No. 3. (In Persian)

      9.          Pir Niya Mohammad Karim & Memarian Qolam Hossayn (2008). Studying the styles of Iranian architecture. Soroush Danesh. (In Persian)

   10.          Kabiri Samani Ali & Babai Hamideh (2015, February). Native architecture tradition and traditional architecture. The 3rd national conference on Islamic architecture and urbanism in the horizon of 1404 (2026), Islamic Azad University, Natanz.(In Persian)

   11.          Nosrat Pour Darya, Dr Hossayn Soltan Zadeh & Dr Seyed Hadi Qodosi Far (2016). Comparative comparison of Iranian markets and Islamic countries markets (Case Study: Yazd market in Iran and Istanbul market in Turkey). Urban management journal No. 44. (In Persian)

   12.          Rajabi, Azita (2007). Market Morphology. Agah Publication, Tehran. (In Persian)

   13.          Sood Khah Ismail &Kazemi Qaleh Jafar (2013). Recognition of the evolution procedure of the physical spatial of the market in Iran.

   14.          Abbas Zahra, Habib Farah, & Mokhtabad Amaye Seyyed Mostafa (2015). Analyzing environmental concepts affecting the meaning of component in the Iranian traditional market (Case Study: Comparative comparison of Kashan traditional market and Safavi shopping mall in Kashan). Urban management journal, No. 40. (In Persian)

   15.          Faghani Abbas (2006, June 15

). Resalat newspaper, No. 5888, page 17. (In Persian)

   16.          Ebrahimi, Somayeh & Eslami Seyyed Qolam Reza (2010). Iranian architecture and urbanism in the transition period.  The Identity of a city journal, volume 4, Issue 6, 14-3. (In Persian)

   17.          Ardalan Nader & Bakhtiar Laleh (2011). The Sense of Unity: The Sufism tradition in Iranian architecture. Translated by Vendad Jalili, Tehran: Elm. (In Persian)

   18.          Azad, Mitra (2006). Identity crisis and non-utilization of traditional patterns in Iranian contemporary architecture. Abadi Magazine, No. 52. (In Persian)

   19.          Ehlers Akkar (1994). Islamic eastern city, model and reality. Translated by Mohammad Hassan Zia Tavana.

   20.          Biglari Esfandiar (1975). The markets of Iran. Art of architecture journal, No. 33 and 34. (In Persian)

   21.          Burkhart, Titus (1997). An introduction to the principles and method of religious art, fundamentals of spiritual art (the collection of articles). Translated by Jalal Sattari.

   22.          Taqvai Vida (2007). The hidden spatial system of Iranian architecture and its structure. Fine arts journal, No. 30. (In Persian)

   23.          Habibi Hassan (2010). The history of the great bazaar in Tehran, the markets and its local markets in the Last 200 Years. Era foundation. (In Persian)

   24.          Khaleghi Nia Somayeh (2009). Exploiting the principles of green architecture with an approach to the concepts of traditional Iranian architecture in the design of residential houses. Imam Khomeini International University. (In Persian)

   25.          Darab Diba (1999). Obtaining a new language for Iranian architects. Architecture and urban development journal, No. 8. (In Persian)

   26.          Sharqi Hamid & Qanran Abdul Hamid (2012). The lessons of nature in architectural design. Environmental Science and Technology journal. (In Persian)

   27.          Golan, G. (1995) "Ethics and Urban Design" New York, John Wiley @ Sons.