مقاله پژوهشی

 

 

 

 

پایداری، توسعه و محیط زیست، دوره اول، شماره4، زمستان99

تدوین استراتژی توسعه اکوتوریسم در منطقه الموت به روش SWOT

رضا ارجمندی[1]

rezaarjmandi@yahoo.com

 کیوان صائب[2]

سید علی جوزی[3]

 شیما رضایی*[4]

تاریخ دریافت: 11/02/99

تاریخ پذیرش: 24/05/99

چکیده

لزوم توجه جدی به مقوله سیر و سیاحت و گردشگری در طبیعت (اکوتوریسم) به عنوان پدیده‌ای جدید در زندگی ماشینی قرن بیست و یکم بسیار احساس می‌شود و اهمیت آن روز به روز در دنیا افزایش می‌یابد. کشور ما با برخورداری از انواع مختلف جاذبه‌های گردشگری مانند الموت، تاکنون نتوانسته از این مزیت به خوبی استفاده نماید. با وجودی که مناطق طبیعی کشور می‌تواند یکی از جاذبه‌های ارزشمند برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به شمار آید، اما برنامه‌ریزی برای استفاده از این شرایط هنوز در ابتدای راه است و کار مهم و اساسی برای بهره‌برداری از جاذبه‌های طبیعی صورت نگرفته است.

هدف از این تحقیق تدوین استراتژی‌هایی برای توسعه اکوتوریسم در منطقه الموت می‌باشد که در این راستا از روش SWOT (تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها)  استفاده شده است. با کمک این روش و بررسی‌های میدانی و تهیه پرسش‌نامه نقاط قوت و ضعف درونی منطقه و هم­چنین فرصت‌ها و تهدیدهای بیرونی مشخص شدند. سپس استراتژی‌هایی جهت رفع نقاط ضعف و تهدیدات و هم­چنین تقویت‌ نقاط قوت و فرصت‌های موجود اتخاذ شد. در نهایت استراتژی‌های به دست آمده از روش SWOT نمره‌دهی شده و با استفاده از ماتریس QSPM اولویت‌بندی شدند تا در توسعه اکوتوریسم منطقه مدنظر قرار گیرند.

بر­اساس نتایج به­دست آمده استراتژی‌های برگزاری جلسات و همایش‌هایی جهت بیان ارزش منطقه در سطح منطقه‌ای و ملی، بالا بردن فرهنگ عمومی به وسیله آموزش برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست منطقه و تاسیس هتل و اماکن رفاهی برای اکوتوریست‌ها در منطقه در اولویت قرار گرفته­اند.

واژه‌های کلیدی: منطقه الموت، اکوتوریسم، SWOT

 

J.Sus.Dev. &Env., Vol 1, No.4, Winter 2021

 

Proposing Strategies for Development of Ecotourism in Alamout Region using SWOT Method

 

Reza Arjmandi^[5]

rezaarjmandi@yahoo.com

Keivan Saeb^[6]

Seyed Ali Jozi^[7]

 Shima Rezaei^[8]*

 

Abstract:

The necessity of serious attention to the issue of nature tourism (ecotourism) as a new phenomenon in the machine life of twenty first century is felt so much and importance of it is increasing every day. Our country with a wide range of tourist attractions such as Alamout is unable to use this advantage as well as possible. Although the country’s natural regions can be one of the great attractions for domestic and foreign tourists, but planning for the use of these terms is still in the beginning and no important work has been done for the exploitation of natural attractions.

The purpose of this research is to set strategies for developing ecotourism in the region of Alamout that in this regard used from SWOT method (Analyzing the strengths, weaknesses, opportunities and threats). Using this method and surveys and preparing the questionnaires the internal strengths and weaknesses and external opportunities and threats were determined. Therefore the strategies to remove weaknesses threats and reinforce strengths and opportunities were set. Eventually these strategies were scored and prioritized based on QSPM matrix to be used in ecotourism development.

According to the result the strategies to hold meetings and conferences for revealing the values of the region in local and national levels and enhancing the public culture using educational methods for avoiding environmental destruction and establishment of welfare places and hotels for ecotourism in the region was prioritized.

 

Keywords: Alamout region, Ecotourism, SWOT.       

 

مقدمه

در حال حاضر بیشتر کشورهای جهان در رقابتی تنگاتنگ و نزدیک، در پی بهره‌گیری از توانمندی‌های کشور خود هستند تا بتوانند سهم بیش­تری از درآمد ناشی از صنعت اکوتوریسم را به خود اختصاص دهند و با ساده­ترین شکل ممکن به اشتغال­زایی بپردازند (1). اکوتوریسم شکلی از گردشگری است که وسیله‌ای برای لذت بردن و درک طبیعت مقصد می‌باشد و در عین حال منافع اقتصادی و زیست‌محیطی هم عاید گردشگران و بومیان می‌کند (2). اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) اکوتوریسم را چنین تعریف کرده است: اکوتوریسم عبارت است از مسافرت مسوولانه به نواحی نسبتاً بکر طبیعی به منظور لذت بردن از طبیعت به نحوی که اثرات منفی کمی بر طبیعت وارد و زمینه مشارکت اقتصادی-اجتماعی جمعیت بومی را فراهم می‌آورد (3). براساس برآورد سازمان جهانی طبیعت‌گردی (^[9]WTO) در حالى‌که رشد عمومى صنعت توریسم براى نخستین دهه در پیش رو بین ۳/۴ تا حداکثر ۷/۶ درصد پیش­بینى می‌شود. یافته‌هاى موجود بیانگر آن است که بیش­ترین قسمت از این رشد در بخش اکوتوریسم به وقوع پیوسته و به طور کلى رشد این بخش بین ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود. به این ترتیب انتظار مى‌رود تا یک دهه دیگر شمار طبیعت‌گردان که اکنون هفت درصد از کل مسافران جهان را شامل مى‌شود، به بیش از بیست درصد برسد (4). به طور کلی وضعیت جغرافیایی کشور ما و گوناگونی مناطق مختلف آن از نظر شرایط طبیعی (اقلیمی، توپوگرافی، هیدرولوژیکی و ...) خود در مجموع جاذبه‌ای قابل توجه به حساب می‌آید. گنجینه پتانسیل‌های اکوتوریستی استان قزوین نیز می‌تواند این استان را به عنوان یکی از قطب‌های اکوتوریستی کشور تبدیل کند. اما با توجه به وجود این ظرفیت‌ها، این استان در زمینه توسعه پایدار اکوتوریسم و جذب اکوتوریست محروم بوده است بنابراین لزوم وجود تحقیقات کاربردی در این زمینه برای تقویت این امکان ضرورت دارد. منطقه الموت از ویژگی‌های طبیعی بسیاری برخوردار است لذا تدوین استراتژی توسعه اکوتوریسم در منطقه به منظور توسعه طبیعت‌گردی با توجه به حفظ و حمایت از

 

گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه و چشم‌اندازهای طبیعی آن بسیار حایز اهمیت می‌باشد. بنابراین اگر مدیریت صحیحی در منطقه صورت نگیرد این منطقه یا بدون استفاده می‌ماند و یا تنوع گونه‌ای آن رو به نابودی رفته و با گذشت زمان بر اثر استفاده نادرست دچار آلودگی و کاهش خواهد شد، لذا تدوین یک برنامه مدیریتی مناسب از هزینه‌های اضافی به منظور از بین بردن اثرات سوء خواهد کاست (5). امروزه مدیریت اکوتوریسم در ایران باتوجه به روند رو به رشد جمعیت و کاهش منابع نفتی و اتکای کشور به اقتصاد تک محوری وابسته به نفت، نه تنها یک نیاز بلکه یک الزام برای رشد و توسعه جامعه می‌باشد. در چند دهه اخیر برنامه‌ریزان، مدیران و مجریان امور در سطح جهان باتوجه به فقر منابع درآمدزا، بر روی اکوتوریسم سرمایه گذاری‌های کلانی انجام داده‌اند، این امر نه تنها موجب حفاظت از اکوسیستم‌ها و محیط‌های طبیعی سالم برای زیست می‌گردد بلکه به تولید درآمد و ارزآوری قابل توجهی نیز منجر می‌شود. با افزایش آگاهی‌های عمومی از فواید و اثرات مستقیم اکوتوریسم، اهمیت و ضرورت توجه به این صنعت بیش از پیش نمایان می‌گردد. به طور کلی مناطقی پتانسیل جذب اکوتوریسم را دارند که از مواهب طبیعی (گیاهی و جانوری) و فرهنگی برخوردار باشند، از جمله داشتن اقلیم و آب و هوای مطلوب، مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی، پوشش گیاهی مناسب، تنوع جانوری و گیاهی و یا برخورداری از فرهنگ و آداب و رسوم غنی. فرهنگ‌های محلی و کلیه گیاهان و جانوران جزو جاذبه‌های اصلی در اکوتوریسم هستند. این شاخه از توریسم طی مدت کوتاه پیدایش خود (اواخر دهه 1980) رشد بسیار بالایی داشته است نرخ رشد سالانه اکوتوریسم در دهه 1990 بین 20 تا 34 درصد، و در سال 2004 سه برابر رشد صنعت توریسم کلی بوده است. اکوتوریسم اهدافی را دنبال می‌کند که باید به آن­ها دست یابد (6):

1. بهره برداری پایدار از تنوع زیستی منطقه
2. حفاظت از تنوع بیولوژیکی و تنوع فرهنگی اکوسیستم‌ها
3. به حداقل رساندن خسارت‌ها و تأثیرهای منفی گردشگری در منطقه
4. فراهم آوردن امکاناتی برای کاهش هرچه بیشتر ضایعات
5. تقسیم منابع اقتصادی حاصل از اکوتوریسم با افراد بومی و مردم محلی و جلب رضایت آن­ها برای سرمایه گذاری در امور مدیریتی مربوط به اکوتوریسم
6. اکوتوریسم در مکان‌هایی که منابع طبیعی آن دست نخورده و بکر باشد به شرط داشتن کم­ترین تأثیرات زیستی از اولویت بالاتری برخوردار می‌باشد.
7. بنابراین در اکوتوریسم نه تنها عوامل مهم محیطی و فرهنگی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، بلکه برنامه‌هایی برای چرخه‌های بازیابی از طبیعت، بهره‌وری از انرژی، حفاظت از منابع و ایجاد فرصت‌های اقتصادی برای جوامع محلی، نیز به طور جدی مورد توجه قرار می‌گیرند.

منطقه الموت درشمال شرقی استان قزوین بین طول‌های جغرافیایی 50 درجه و 2 دقیقه و 54 ثانیه تا 50 درجه و 52

دقیقه 55 ثانیه شرقی و عرض‌های جغرافیایی 36 درجه و 17 دقیقه و 11 ثانیه تا 36 درجه و 41 دقیقه و 1 ثانیه شمالی قرار گرفته است. حدود چهارگانه منطقه الموت به صورت ذیل است (7):

از سمت شمال: در امتداد خط الرأس آبریزهای غربی کوه حصار چال و آبریزهای جنوبی سلج انبار، اواتر نرگش، سیالان، هودگان، اوجر، خشچال سراش. از سمت جنوب: در امتداد خط الرأس آبریزهای شمالی ارتفاعات حسین آباد، زنده چال، مارگین، نوده، سائل دره، امرودک. از سمت شرق: در امتداد خط الرأس آبریزهای ارتفاعات شمالی امرودک، آکودکان، آوه، منتهی به آبریزهای ارتفاعات غربی و شمال غربی کوه حصار چال. از سمت غرب: در امتداد خط الرأس آبریزهای شرقی ارتفاعات سراط، لارک، ازگنین، روشند، حسین آباد.

منطقه بزرگ الموت در تقسیمات جغرافیایی کشوری اخیر ایران به دو منطقه رودبار الموت (الموت شرقی) و رودبار شهرستان (الموت غربی) تقسیم شده است. رودبار الموت شامل سه دهستان می‌شود که عبارت‌اند از:

1. الموت پایین به مرکزیت روستای زوارک
2. الموت بالا به مرکزیت روستای مینودشت (شترخان)
3. معلم کلایه به مرکزیت معلم کلایه

و رودبار شهرستان نیز سه دهستان را شامل می‌شود:

1. بهرام آباد
2. رودبار محمد زمان خانی
3. دستجرد

رودبار الموت از شمال به دهستان‌های دوهزار و سه‌هزار تنکابن، از شرق به قله شاه البرز و طالقان، از جنوب شرقی به طالقان، از جنوب به آبیک و از غرب به دهستان رودبار محمد زمان‌خانی محدود می‌شود. مرکز این منطقه معلم‌کلایه است و قلعه الموت (مقر حسن صباح در ۵۰۰ متری روستای گازرخان)، قلعه تاریخی عین‌السلطنه (در روستای زوارک)، روستای بالاروچ، روستای پیچ‌بن (مرتفع‌ترین منطقه رودبار الموت و برخوردار از جاذبه‌های گردشگری و کوهنوردی)، روستای ورک (زادگاه شیردل شاعر)، روستای کلان (زادگاه جلال بیگ و ولی‌خان خواجوی) در آن قرار دارد. دره الموت سرزمین بن بست کوهستانی پیاله شکل بسته‌ای است که دهانه آن به دشت حاصلخیز قزوین گشوده می‌شود و در دامنه البرز مرکزی جای دارد. این دره مانند پل و گذرگاهی بین سرزمین «ورا البرز» و دشت‌های «پایکوه البرز» است، و با شبکه راه‌های متعدد هزار پیچ کوهستانی و محلی به شمال دسترسی دارد، و سرنوشت آن در طول تاریخ از یک سو با دشت قزوین و از سوی دیگر با مازندران و گیلان (طبرستان و دیلمان) پیوند داشته است. بلندی‌ها و کوه‌های سر به فلک کشیده البرز در دو سوی دره الموت، این سرزمین را «دژ پادگان» و پناهگاهی تسخیرناپذیر ساخته است. اقلیم آن آمیزه‌ای از کوهستان‌های حاشیه دریای کاسپین و نواحی کوهستانی حاشیه جنوبی رشته کوه البرز مرکزی است که دارای آب و هوایی معتدل و سرد در بخش‌های پست و در کوهپایه‌ها و کوهستان سرد است (5). بلندترین نقطه منطقه قله سیالان با ارتفاع 4175 متر و پست‌ترین نقطه آن روستای بازرگان واقع در حاشیه رودخانه شاهرود با ارتفاع 658 متر از سطح دریاست. بیش­تر خاک‌های منطقه خیلی کم عمق، جوان و تکامل‌نیافته و فرسایش‌پذیر هستند. نقاطی که دارای خاک‌های عمیق و قابل کشت می‌باشد به کشت درختان باغی و محصولات زراعی اختصاص یافته است. براساس آمار ایستگاه هواشناسی باغ‌کلایه میانگین بارندگی سالیانه منطقه حدود 404 میلی‌متر می‌باشد و دوره خشکی تقریباً از اواخر اردیبهشت تا اوایل مهرماه می‌باشد. قسمت اعظم منطقه دارای چشمه و جریان‌های آبی می‌باشد، به طوری که حاصل آن­ها رودهای موقت و دائمی از جمله دو رودخانه دائمی الموت‌رود و شاهرود (تلاقی الموت‌رود و طالقان‌رود) می‌باشد که به دریاچه سد سفیدرود منتهی می‌شود (5). منطقه الموت در امتداد رشته کوه البرز می‌باشد که در زمره مناطق کوهستانی قرار داشته و بیش از 90 درصد اراضی منطقه تیپ کوهستانی و تپه ماهوری با شیب 25 درصد تا بیش از 100 درصد دارد و مابقی شامل آبرفت‌های رودخانه‌ای و به میزان ناچیز اراضی مسطح مرتفع است. اختلاف ارتفاع زیاد منطقه نشان­گر شیب عمومی زیاد در منطقه است که این اختلاف ارتفاع زیاد بر روی عوامل و فاکتورهای زیست‌محیطی، هم در خصوص محیط‌زیست انسانی و هم در مورد محیط‌زیست طبیعی منطقه شدیداً اثر­گذار می‌باشد (8).

 

شکل 1- نقشه منطقه تیراندازی و شکار ممنوع الموت (7)

 

 

روش بررسی

برای انجام این تحقیق ابتدا اقدام به جمع‌آوری اطلاعات کلی از موضوع تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، شامل بررسی کتب، پایان‌نامه‌ها، مقالات، مطالعه گزارشات موجود و اینترنت صورت پذیرفت. در مرحله مطالعات میدانی با استفاده از بازدید میدانی و مراجعه به سازمان‌های مربوطه اطلاعاتی از وضعیت موجود منطقه الموت به­دست آمد. سپس پرسش‌نامه‌ای با 25 سوال تهیه شد تا بتوان از آن در استخراج نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها کمک گرفت. نمونه این پرسش‌نامه در پیوست ضمیمه شده است. به­منظور تعیین حجم نمونه آماری برای توزیع پرسش‌نامه‌ها، از فرمول کوکران استفاده شد.

فرمول کوکران(9)                             

 n = نمونه آماری

Zα= (از جدول بر اساس ضریب اطمینان استخراج می‌شود) متغیر نرمال شده

P= (پاسخ‌دهندگان تنها اجازه انتخاب یک گزینه را دارند) نسبت گزینه صحیح به غلط

d= پذیرش خطای نمونه‌گیری

در این تحقیق جامعه آماری متشکل از اکوتوریست‌هایی می‌باشد که از منطقه الموت بازدید نموده‌اند. به دلیل این­که تعداد این اکوتوریستان مشخص نمی‌باشد و با مراجعه به سازمان‌های ذیربط، اطلاعاتی در این زمینه یافت نشد، برای تعیین نمونه آماری از فرمولی استفاده شد که در آن نیازی به تعداد جامعه آماری نمی‌باشد، بلکه در آن به متغیر نرمال شده و ضریب اطمینان 95 درصد توجه شده است. اعداد مورد نظر در فرمول بالا قرار گرفت و محاسبات به صورت ذیل انجام پذیرفت تا حجم نمونه بدست آید.

 

بر اساس فرمول حجم نمونه مورد نظر 164 عدد به دست آمد و این تعداد پرسش‌نامه تهیه و بین بازدیدکنندگان منطقه الموت در آبان ماه سال 1389 توزیع شد، که از این تعداد 127 عدد جمع‌آوری گردید و تجزیه و تحلیل شد.

امتیاز مربوط به هر گزینه در پرسش‌نامه به صورت ذیل مشخص گردید:

• گزینه اول: خیلی‌کم = امتیاز 1
• گزینه دوم: کم = امتیاز 2
• گزینه سوم: متوسط = امتیاز 3
• گزینه چهارم: زیاد = امتیاز 4
• گزینه پنجم: بسیار زیاد = امتیاز 5

برای تدوین استراتژی جهت توسعه اکوتوریسم در منطقه الموت، از بین روش‌های مدیریتی موجود روش SWOT انتخاب و مورد استفاده قرار گرفته است. پس از تعیین فاکتورهای تاثیرگذار درونی و بیرونی یعنی نقاط قوت و ضعف و تهدیدها و فرصت‌های پیش رو، از طریق تحلیل SWOT استراتژی‌های مختلف مدیریتی جهت توسعه اکوتوریسم در منطقه ارایه شد. سپس با استفاده از ماتریس QSPM این استراتژی‌ها الویت­بندی گردید. و در نهایت پیشنهاداتی برای سهولت اعمال این مدیریت در محدوده منطقه الموت مطرح شد.

قبل از انجام هر­گونه تحلیل آماری لازم است داده‌ها را به شکل مناسبی به کامپیوتر وارد کرده و از صحت آن­ها اطمینان حاصل کرد. برای انجام این کار از نرم‌افزار SPSS که یکی از قدیمی‌ترین، برنامه‌های کاربردی در زمینه تجزیه و تحلیل‌های آماری است استفاده می­شود. این نرم‌افزار به گونه‌ای طراحی شده است که بتواند طیف وسیعی از آزمون‌های آماری را به سادگی و به سرعت اجرا کند (10).

روش تجزیه و تحلیل ^[10]SWOT، مدل تحلیلی مختصر و مفیدی است که به شکل نظام­یافته هر یک از عوامل قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها را مورد تحلیل قرار داده و استراتژی‌های متناسب با موقعیت را منعکس می­کند. در این روش پس از فهرست نمودن هر یک از عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید و نوشتن آن­ها در سلول‌های مربوط به خود بر حسب ترتیب امتیاز وزن‌دار، از محل تلاقی هر یک از آن­ها استراتژی‌های مورد نظر حاصل می‌گردد. بنابراین همواره این ماتریس منجر به تولید چهار دسته استراتژی SO^[11]، WO^[12]، ST^[13]، WT^[14] می‌شود. حال پس از مشخص شدن ارجح‌ترین کاربری برای منطقه، با استفاده از روش SWOT نقاط قوت و ضعف درون سازمانی و هم­چنین فرصت­ها و تهدیدهای برون سازمانی مشخص شده است، تا در ارایه راهکار مدیریت منطقه تمام عوامل تأثیر گذار در نظر گرفته شوند (11). استراتژی‌های قوت ـ فرصت (SO): یا استراتژی‌های تهاجمی ضمن آن­که از توانایی‌ها و نقاط قوت درخور و قابل اتکایى برخوردار است، در محیط تعاملى و زمینه‌اى خود نیز با فرصت‌هاى مناسب و گران­بهایى مواجه است. استراتژی‌هاى ضعف ـ فرصت (WO): یا استراتژی‌های محافظه‌کارانه که با استفاده از این استراتژی‌ها باید نهایت تلاش خود را براى جبران ضعف‌ها و ناتوانی‌هاى خود با استفاده از فرصت‌هاى محیطى به کار بست. استراتژی‌هاى قوت ـ تهدید (ST): یا استراتژی‌های رقابتی چگونگى بهره‌گیرى از حداکثر توان موجود براى مقابله بهینه با فشارها، چالش‌ها و تهدیدهاى محیطى را ترسیم می‌کند. استراتژی‌هاى ضعف ـ تهدید (WT): که اساساً ماهیت دفاعی داشته و بر حداقل کردن نقاط ضعف و پرهیز از تهدیدها تاکید دارد (12). همه عوامل درونی و بیرونی دارای اهمیت یکسان نیستند، و لذا ضرورت دارد کلیه این عوامل مورد ارزیابی قرار گرفته و عوامل مهم­تر و با اهمیت بیشتر مشخص شوند، و تعیین اولویت گردند.

برای ارزیابی عوامل استراتژیک درونی و بیرونی از ماتریس IFE^[15] و EFE^[16] استفاده شده است(11). برای تکمیل اطلاعات جدول، در ستون اول به ترتیب فهرست عوامل داخلی برای جدول IFE و فهرست عوامل خارجی برای جدول EFE بر اساس اطلاعات مرحله اول تنظیم گردید. در ستون بعدی کار وزن‌دهی به عوامل در قالب توزین (وزن‌دهی) نرمال به نحوی انجام پذیرفت که حاصل جمع وزن‌های تعلق گرفته در هر جدول به عدد 1 برسد. در ستون سوم درجه‌بندی یا امتیاز هر یک از عوامل به نحو ذیل به انجام رسید: به هر یک از عوامل براساس پاسخ کنونی مجموعه به آن عامل خاص، امتیازی از4 (بسیار خوب) تا امتیاز 1 (ضعیف) داده شد. در ستون چهارم امتیاز موزون هر عامل، مشخص (حاصلضرب ستون 2 در ستون 3) و سرانجام با یکدیگر جمع شد تا امتیاز وزنی کل مجموعه تحت بررسی حاصل گردد (13). پس از تکمیل شدن دو جدول IFE و EFE، جدول استراتژی‌ها رسم می‌شود. در این جدول عوامل درونی و بیرونی با هم مقایسه شده و استراتژی‌هایی جهت رفع نقاط ضعف و رفع تهدیدات، و هم­چنین استراتژی‌هایی جهت تقویت نقاط قوت و فرصت­ها تدوین می‌شوند (11).

در نهایت برای تعیین اولویت اجرایی این استراتژی­ها، این داده­ها وارد جدول ^[17]QSPM می‌شوند. در ستون اول این ماتریس، فهرست کلیه نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها آورده می‌شود. در ستون دوم امتیاز وزن‌دار (یا امتیاز موزون) هر عامل استراتژیک عیناً از ماتریس IFE و EFE استخراج و درج می‌شود. در ستون‌های بعدی انواع استراتژی‌هایی که از ماتریس SWOT به­دست آمده و شامل استراتژی‌های چهارگانه WO، ST، WT و SO می‌باشد آورده می‌شود. هر یک از ستون‌های مربوط به انواع استراتژی‌ها به دو زیرستون تقسیم می‌شود. یکی زیرستون AS^[18] و دیگری زیرستون TAS^[19]، در ستون AS امتیاز جذابیت داده می‌شود. به این ترتیب که هر عامل استراتژیک را با استراتژی مورد نظر می‌سنجند و به آن امتیاز می‌دهند. در تعیین امتیاز جذابیت به سوال زیر پاسخ داده شد: آیا این عامل در انتخاب استراتژی مذکور اثر می‌گذارد؟ امتیازات ستون دوم را در امتیاز جذابیت ضرب نموده و امتیاز کل جذابیت در ستون TAS درج شد. که نشان دهنده جذابیت نسبی هر یک از عوامل بر استراتژی مورد نظر می‌باشد. جمع امتیازات TAS در ردیف پایین جدول محاسبه شد. این عدد همان امتیاز اولویت استراتژی می‌باشد. به این ترتیب گزینه‌های مختلف استراتژی یک سازمان با مقدار عددی تعیین اولویت شده، و با یکدیگر قابل مقایسه هستند.

تجزیه و تحلیل اطلاعات

نتایج حاصل از تحلیل پرسش‌نامه‌ها

کمتر از 50 درصد پاسخ‌دهندگان با مفاهیم توریسم و اکوتوریسم آشنایی در حد متوسط دارند این در صورتی است که بیش از 50 درصد طبیعت‌گردان دارای تحصیلات عالی هستند و این مورد می‌تواند گویای این مطلب باشد که میزان اطلاع‌رسانی و آموزش در این رابطه کم بوده است و نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری هرچه بیش­تر مسئولان در این رابطه می‌باشد. توسعه اکوتوریسم در منطقه سبب ایجاد فرصت‌های شغلی بیش­تر برای افراد بومی منطقه نیز خواهد شد. اکوتوریسم در صورت برنامه‌ریزی صحیح یک کاربری سازگار با طبیعت است که از لحاظ اقتصادی می‌تواند تأثیر مثبتی بر زندگی جوامع بومی داشته باشد. این در حالی است که طبق ارزیابی‌ها و آمارهای موجود هنوز این شاخه از توریسم در ایران به رشد مطلوب و بایسته خود نرسیده است و در این راه تبلیغات خوبی نیز وجود ندارد.

بی‌تردید توسعه صنعت اکوتوریسم می‌تواند از نظر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار تاثیرگذار باشد چرا که باعث رونق اقتصادی و تبادل فرهنگی و گسترده‌تر شدن روابط اجتماعی می‌شود. در حدود 50 درصد مردم میزان تاثیرگذاری این صنعت را از نظر اقتصادی و فرهنگی در حد بالایی می‎دانند. با وجود این­که بیش از 80 درصد ظرفیت جذب اکوتوریست در منطقه را در حد بالایی ارزیابی می‌کنند، اما 60 درصد این پاسخ‌دهندگان میزان اطلاع‌رسانی در مورد اکوتوریسم را بسیار کم می‌دانند. هم­چنین بیش از 80 درصد گردشگران کمیت و کیفیت امکانات موجود را در سطح پایینی ارزیابی می‌کنند. بنابراین ایجاد امکانات اقامتی و تفریحی مناسب نه تنها بر قابلیت‌های این منطقه در زمینه جذب توریست می‌افزاید بلکه برای گردشگران و مردم بومی منطقه هم از نظر اشتغال‌زایی و هم از تفریحی بسیار حایز اهمیت است. هم­چنین ایجاد و احداث اقامتگاه و هتل‌های مناسب می‌تواند در جذب و راحتی و آسایش و امنیت گردشگران بسیار موثر باشد. استفاده از پایگاه‌های اطلاع‌رسانی عمومی و شبکه‌های اطلاع‌رسانی و توزیع بروشورهایی در رابطه با جذابیت‌های منطقه الموت و استفاده از

 

جدول 1- ماتریس IFE

عوامل استراتژیک	وزن (1-0)	امتیاز وضع موجود (5-1)	امتیاز وزن‌دار
نقاط قوت (S):
S1- تنوع بالای زیستی در منطقه	068/0	3	204/0
S2- وجود آثار باستانی و امامزاده در الموت	067/0	4	268/0
S3- وجود قلعه تاریخی الموت جهت جذب توریست	033/0	3	099/0
S4- وجود دریاچه اوان در منطقه به عنوان جاذبه جذب اکوتوریست	067/0	4	268/0
S5- وجود چشمه‌های آب گرم و جوشان در منطقه جهت استفاده‌های درمانی	067/0	2	134/0
S6- وجود منابع نمک در منطقه	016/0	1	016/0
S7- تنوع توپوگرافی در منطقه (658 تا 4175 متر)	05/0	4	2/0
S8- انتخاب منطقه به عنوان منطقه شکار ممنوع	067/0	2	134/0
S9- محل گونه کمیاب جانوری و گیاهی	034/0	3	102/0
S10- وجود رودخانه شاهرود به عنوان سرچشمه اقتصاد در الموت	05/0	2	1/0
نقاط ضعف (W):
W1- تغییر کاربری مناطق پیرامونی	05/0	1	05/0
W2- غفلت از بازسازی آثار باستانی منطقه برای جذب بیشتر توریست	066/0	2	132/0
W3- عدم ارتباط علمی و فنی با شبکه­های جهانی مناطق حفاظت شده از جمله یونسکو	016/0	1	016/0
W4- عدم شناخت و نبود اطلاعات کافی از ویژگی­های اکولوژیک منطقه	05/0	1	05/0
W5- کمبود انجام فعالیت‌های لازم جهت معرفی منطقه در سطح ملی و بین‌المللی	05/0	2	1/0
W6- ناکافی بودن تخصیص بودجه جهت حفاظت و مطالعات علمی و آموزشی در منطقه	034/0	2	068/0
W7- بی‌اعتنایی به ثروت طبیعی گچ منطقه	016/0	1	016/0
W8- کاهش تراکم پوشش‌گیاهی در منطقه	05/0	2	1/0
W9- کمبود هتل و سایر امکانات رفاهی برای توریستان در منطقه	066/0	2	132/0
W10- ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی توسط توریست‌ها به دلیل عدم فرهنگ‌سازی لازم	05/0	1	05/0
W11- بی توجهی به زیباسازی دریاچه اوان و رودخانه‌های منطقه	033/0	2	066/0
جمع	1

 

 

متخصصان امر گردشگری و استفاده از راهنمایان محلی می‌تواند بسیار موثر واقع شود.آنچه مسلم است فرهنگ کهن، آثار فرهنگی و منابع طبیعی با ارزش منطقه می‌تواند در جذب گردشگران بسیار موثر باشد و توسعه این صنعت مستلزم همکاری سازمان‌های دولتی همچون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، مردم بومی و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌باشد.

 

نتایج حاصل از روش SWOT

پس از تشخیص نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها در

منطقه الموت ابتدا جداول IFE و EFE و سپس جدول SWOT تهیه شد. جدول (1) مربوط به ماتریس IFE و جدول (2) ماتریس EFE می‌باشد.

پس از تهیه لیست نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت‌ها، با

بررسی و تحلیل این نقاط استراتژی‌های  مختلفی جهت اعمال مدیریت اکوتوریسم در منطقه الموت ارایه گردید که در جدول (3) آورده شده است.

 

جدول 2- ماتریس EFE

عوامل استراتژیک	وزن  (1-0)	امتیاز وضع موجود (5-1)	امتیاز وزن‌دار
فرصت‌ها (O):
O1- نقش اقتصادی منطقه به عنوان منطقه گردشگری	067/0	3	201/0
O2- وجود منطقه در بخش مرکزی کشور	066/0	3	198/0
O3- دسترسی آسان به منطقه برای ایجاد فرصت‌های اکوتوریستی	05/0	2	1/0
O4- امکان انجام مطالعات اکولوژیک در منطقه	033/0	1	033/0
O5- معرفی منطقه به عنوان الویت پژوهشی برای دانشجویان و پژوهشگران علاقه‌مند	018/0	1	018/0
O6- ایجاد باغ‌های میوه در دامنه‌های شیب‌دار به منظور کنترل فرسایش	05/0	2	1/0
O7- گسترش استفاده از آب چشمه‌ها در جهت تامین آب شرب منطقه	033/0	1	033/0
O8- انتقال آب الموت‌رود به استان قزوین	033/0	3	099/0
O9- کاهش 200 کیلومتر فاصله استان قزوین- مازندران با احداث بزرگراه قزوین- تنکابن	066/0	3	198/0
O10- اشتغال‌زایی در منطقه بر اثر احداث بزرگراه	033/0	2	066/0
تهدیدها (T):
T1- احداث بزرگراه قزوین- تنکابن	1/0	3	3/0
T2- ریختن فاضلاب کشاورزی به آب‌های داخلی منطقه	068/0	2	136/0
T3- چرای مفرط دام در مراتع منطقه	05/0	3	15/0
T4- عدم معرفی منطقه به عنوان یکی از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست	067/0	1	067/0
T5- وجود معدن اورانیوم در منطقه	016/0	1	016/0
T6- شکار غیرقانونی در منطقه شکار ممنوع الموت	05/0	3	15/0
T7- سرازیر شدن سیل در منطقه به دلیل کاهش تراکم پوشش‌گیاهی	067/0	3	201/0
T8- ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی به واسطه احداث جاده	133/0	3	399/0
جمع	1

جدول 3- ماتریس استراتژی ها

عوامل درونی       عوامل بیرونی	نقاط قوت- S 1.   تنوع بالای زیستی در منطقه 2.   وجود آثار باستانی و امامزاده در الموت 3.   وجود قلعه تاریخی الموت جهت جذب توریست 4.   وجود دریاچه اوان در منطقه به عنوان جاذبه جذب اکوتوریست 5.   وجود چشمه‌های آب گرم و جوشان در منطقه جهت استفاده­های درمانی 6.   وجود منابع نمک در منطقه 7.   تنوع توپوگرافی در منطقه (658 تا 4175 متر) 8.   انتخاب منطقه به عنوان منطقه شکار ممنوع 9.   محل گونه کمیاب جانوری و گیاهی 10.   وجود رودخانه شاهرود به عنوان سرچشمه اقتصاد در الموت	نقاط ضعف- W 1.    تغییر کاربری مناطق پیرامونی 2.    غفلت از بازسازی آثار باستانی منطقه برای جذب بیش­تر توریست 3.    عدم ارتباط علمی و فنی با شبکه­های جهانی مناطق حفاظت شده از جمله یونسکو 4.    عدم شناخت و نبود اطلاعات کافی از ویژگی‌های اکولوژیک منطقه 5.    کمبود انجام فعالیت‌های لازم جهت معرفی منطقه در سطح ملی و بین‌المللی 6.    ناکافی بودن تخصیص بودجه جهت حفاظت و مطالعات علمی و آموزشی در منطقه 7.    بی‌اعتنایی به ثروت طبیعی گچ منطقه 8.    کاهش تراکم پوشش‌گیاهی در منطقه 9.    کمبود هتل و سایر امکانات رفاهی برای توریستان در منطقه 10.ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی توسط توریست‌ها به دلیل عدم فرهنگ‌سازی لازم 11.بی‌توجهی به زیباسازی دریاچه اوان و رودخانه‌های منطقه
فرصت‌ها- O 1.   نقش اقتصادی منطقه به عنوان منطقه گردشگری 2.   وجود منطقه در بخش مرکزی کشور 3.   دسترسی آسان به منطقه برای ایجاد فرصت‌های اکوتوریستی 4.   امکان انجام مطالعات اکولوژیک در منطقه 5.   معرفی منطقه به عنوان الویت پژوهشی برای دانشجویان و پژوهشگران علاقه‌مند   6.   ایجاد باغ‌های میوه در دامنه‌های شیب‌دار به منظور کنترل فرسایش 7.   گسترش استفاده از آب چشمه‌ها در جهت تامین آب شرب منطقه 8.   انتقال آب الموت‌رود به استان قزوین 9.   کاهش 200 کیلومتر فاصله استان قزوین- مازندران با احداث بزرگراه قزوین- تنکابن 10.     اشتغال‌زایی در منطقه بر اثر احداث بزرگراه	استراتژی‌هایSO SO1- استفاده از پتانسیل‌های منطقه جهت حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض SO2- درآمدزایی به عنوان یک منطقه اکوتوریستی برای حمایت از گونه‌های کمیاب منطقه SO3- تقاضای افزایش بودجه و اعتبارات پژوهشی منطقه توسط اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان SO4- ایجاد تونل برای عبور حیوانات وحشی در جهت کاهش تخریب باغات و شالیزارهای برنج توسط آن­ها   SO5- تاسیس هتل و اماکن رفاهی برای اکوتوریست‌ها در منطقه SO6- تلاش در جهت به ثبت رساندن قلعه الموت در سازمان یونسکو به عنوان یکی از آثار تاریخی SO7- معرفی دریاچه اوان به عنوان یکی از آثار طبیعی ملی	استراتژی‌هایWO WO1- هرگونه تغییر در کاربری در مناطق پیرامونی با کسب مجوز از سازمان حفاظت محیط‌زیست صورت گیرد WO2- معرفی منطقه به سازمان یونسکو جهت دریافت تسهیلات مالی و... WO3- ایجاد امکانات گشت‌زنی برای محیط­بانان در منطقه و شناسایی تعارضات موجود WO4- استفاده از منابع گچ موجود در این منطقه به عنوان یک منبع اقتصادی   WO5- افزایش بودجه مطالعاتی جهت مطالعات علمی و پژوهشی در منطقه WO6- گسترش تراکم درختان منطقه جهت جلوگیری از فرسایش
تهدیدها- T 1.   احداث بزرگراه قزوین- تنکابن 2.   ریختن فاضلاب کشاورزی به آب‌های داخلی منطقه 3.   چرای مفرط دام در مراتع منطقه 4.   عدم معرفی منطقه به عنوان یکی از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست 5.   وجود معدن اورانیوم در منطقه 6.   شکار غیرقانونی در منطقه شکار ممنوع الموت 7.   سرازیر شدن سیل در منطقه به دلیل کاهش تراکم پوشش‌گیاهی 8.   ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی به واسطه احداث جاده	استراتژی‌های ST ST1- مدیریت در استفاده از سموم کشاورزی و علف‌کش‌ها و گسترش استفاده از کشاورزی ارگانیک و پایدار در منطقه ST2- گسترش تورهای گردشگری به منطقه جهت بازدید از منطقه و ایجاد رونق اقتصادی ST3- برگزاری جلسات و همایش‌هایی جهت بیان ارزش منطقه در سطح منطقه‌ای و ملی ST4- الزام بر انجام ارزیابی اثرات توسعه پروژه‌های اجرایی بر محیط‌زیست در منطقه ST5- برخورد قانونی باشکارچیان غیرقانونی و اعمال مجازات‌های مالی سنگین برای متخلفین ST6- بالا بردن فرهنگ عمومی به وسیله آموزش برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست منطقه	استراتژی‌های WT WT1- نظارت جدی و پیگیر بر تغییر کاربری زمین‌های پیرامونی WT2- گسترش نیروی انسانی آگاه در منطقه به عنوان راهنما و محیط‌بان WT3- جلوگیری از بروز آلودگی‌های زیست‌محیطی در زمان احداث بزرگراه WT4- جلوگیری از کاهش تنوع‌زیستی منطقه در زمان احداث و بهره‌برداری از بزرگراه WT5- شناسایی محل‌های سیل‌خیز به منظور ایجاد موانع و تقویت تراکم پوشش‌گیاهی آن­ها WT6- معرفی ارزش‌های طبیعی و اقتصادی از طریق رسانه‌ها در جهت افزایش آگاهی عمومی

 

پس از اتخاذ استراتژی‌ها و تهیه جدول آن، این استراتژی‌ها با

استفاده از ماتریس QSPM  نمره‌دهی شده  و اولویت اجرای

هر کدام مشخص شد که در جداول (4) تا (7) قابل مشاهده‌اند

 

 

 

 

 

 

جدول4-ماتریس(SO) QSPM

عوامل استراتژیک

امتیاز موزون

SO1

SO2

SO3

SO4

SO5

SO6

SO7

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

قوت­ها(S)

S1

204/0

4

816/0

3

612/0

3

612/0

2

408/0

2

408/0

1

204/0

3

612/0

S2

268/0

1

268/0

2

536/0

2

536/0

1

268/0

4

072/1

2

536/0

3

804/0

S3

099/0

1

099/0

2

198/0

2

198/0

1

099/0

4

396/0

4

396/0

3

297/0

S4

268/0

2

536/0

3

804/0

3

804/0

1

268/0

4

072/1

2

536/0

4

072/1

S5

134/0

2

268/0

2

268/0

2

268/0

1

134/0

4

536/0

2

268/0

3

402/0

S6

016/0

1

016/0

1

016/0

2

032/0

1

016/0

1

016/0

1

016/0

2

032/0

S7

2/0

2

4/0

2

4/0

2

4/0

2

4/0

2

4/0

1

2/0

3

6/0

S8

134/0

4

536/0

4

536/0

4

536/0

4

536/0

4

536/0

2

268/0

4

536/0

S9

102/0

4

408/0

3

306/0

4

408/0

4

408/0

2

204/0

1

102/0

4

408/0

S10

1/0

1

1/0

2

2/0

1

1/0

1

1/0

2

2/0

1

1/0

2

2/0

فرصت­ها (O)

O1

201/0

1

201/0

3

603/0

3

603/0

1

201/0

4

804/0

2

402/0

3

603/0

O2

198/0

1

198/0

2

396/0

1

198/0

1

198/0

4

792/0

1

198/0

3

594/0

O3

1/0

1

1/0

4

4/0

2

2/0

1

1/0

4

4/0

2

2/0

3

3/0

O4

033/0

1

033/0

1

033/0

4

132/0

2

066/0

1

033/0

1

033/0

1

033/0

O5

018/0

1

018/0

1

018/0

4

072/0

1

018/0

1

018/0

2

036/0

2

036/0

O6

1/0

1

1/0

1

1/0

1

1/0

1

1/0

1

1/0

1

1/0

1

1/0

O7

033/0

2

066/0

1

033/0

1

033/0

1

033/0

1

033/0

1

033/0

1

033/0

O8

099/0

2

198/0

1

099/0

1

099/0

1

099/0

1

099/0

1

099/0

1

099/0

O9

198/0

1

198/0

1

198/0

2

396/0

1

198/0

3

594/0

1

198/0

1

198/0

O10

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

2

132/0

1

066/0

1

066/0

جمع TAS

625/4

822/5

793/5

716/3

845/7

991/3

025/7

 

جدول 5- ماتریس QSPM (WO)

عوامل استراتژیک

امتیاز موزون

WO1

WO2

WO3

WO4

WO5

WO6

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

ضعف­ها(W)

W1

05/0

4

2/0

2

1/0

4

2/0

1

05/0

2

1/0

1

05/0

W2

132/0

1

132/0

2

264/0

1

132/0

1

132/0

2

264/0

1

132/0

W3

016/0

1

016/0

4

064/0

1

016/0

1

016/0

2

032/0

1

016/0

W4

05/0

2

1/0

2

1/0

1

05/0

1

05/0

2

1/0

2

1/0

W5

1/0

1

1/0

2

2/0

1

1/0

1

1/0

2

2/0

1

1/0

W6

068/0

2

136/0

2

136/0

1

068/0

1

068/0

4

272/0

1

068/0

W7

016/0

1

016/0

1

016/0

1

016/0

4

064/0

2

032/0

1

016/0

W8

1/0

2

2/0

2

2/0

2

2/0

1

1/0

2

2/0

4

4/0

W9

132/0

1

132/0

1

132/0

1

132/0

1

132/0

2

264/0

1

132/0

W10

05/0

1

05/0

1

05/0

2

1/0

1

05/0

2

1/0

1

05/0

W11

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

2

132/0

1

066/0

فرصت­ها(O)

O1

201/0

1

201/0

2

402/0

2

402/0

1

201/0

1

201/0

1

201/0

O2

198/0

1

198/0

1

198/0

1

198/0

1

198/0

1

198/0

1

198/0

O3

1/0

1

1/0

2

2/0

2

2/0

1

1/0

1

1/0

1

1/0

O4

033/0

1

033/0

2

066/0

1

033/0

2

066/0

4

132/0

2

066/0

O5

018/0

1

018/0

2

036/0

1

018/0

2

036/0

4

072/0

2

036/0

O6

1/0

3

3/0

1

1/0

1

1/0

1

1/0

1

1/0

4

4/0

O7

033/0

1

033/0

1

033/0

1

033/0

1

033/0

1

033/0

1

033/0

O8

099/0

1

099/0

1

099/0

1

099/0

1

099/0

1

099/0

1

099/0

O9

198/0

1

198/0

1

198/0

1

198/0

1

198/0

1

198/0

1

198/0

O10

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

جمع TAS

394/2

726/2

427/2

925/1

895/2

527/2

 

جدول 6- ماتریس QSPM (ST)

عوامل استراتژیک

امتیاز موزون

ST1

ST2

ST3

ST4

ST5

ST6

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

قوت­ها(S)

S1

204/0

3

612/0

2

408/0

2

408/0

2

408/0

2

408/0

3

612/0

S2

268/0

1

268/0

4

072/1

3

804/0

2

536/0

1

268/0

2

536/0

S3

099/0

1

099/0

4

396/0

3

297/0

2

198/0

1

099/0

2

198/0

S4

268/0

3

804/0

4

072/1

3

804/0

2

536/0

1

268/0

3

804/0

S5

134/0

1

134/0

4

536/0

3

402/0

2

268/0

1

134/0

2

268/0

S6

016/0

1

016/0

2

032/0

2

032/0

2

032/0

1

016/0

1

016/0

S7

2/0

1

2/0

2

4/0

2

4/0

1

2/0

1

2/0

1

2/0

S8

134/0

1

134/0

3

402/0

3

402/0

2

268/0

4

536/0

3

402/0

S9

102/0

3

306/0

2

204/0

3

306/0

3

306/0

3

306/0

3

306/0

S10

1/0

3

3/0

2

2/0

2

2/0

1

1/0

1

1/0

3

3/0

تهدیدها (T)

T1

3/0

1

3/0

1

3/0

4

2/1

4

2/1

1

3/0

2

6/0

T2

136/0

4

544/0

1

136/0

4

544/0

1

136/0

1

136/0

4

544/0

T3

15/0

1

15/0

1

15/0

4

6/0

1

15/0

1

15/0

4

6/0

T4

067/0

2

134/0

2

134/0

3

201/0

2

134/0

2

134/0

1

067/0

T5

016/0

1

016/0

1

016/0

2

032/0

1

016/0

1

016/0

1

016/0

T6

15/0

1

15/0

2

3/0

3

45/0

1

15/0

4

6/0

3

45/0

T7

201/0

2

402/0

1

201/0

2

402/0

3

603/0

1

201/0

2

402/0

T8

399/0

1

399/0

2

798/0

4

596/1

4

596/1

1

399/0

4

596/1

جمع TAS

968/4

757/6

08/9

837/6

271/4

917/7

 

 

جدول 7- ماتریس QSPM (WT)

عوامل استراتژیک

امتیاز موزون

WT1

WT2

WT3

WT4

WT5

WT6

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

AS

TAS

ضعف­ها(W)

W1

05/0

4

2/0

3

15/0

2

1/0

1

05/0

3

15/0

2

1/0

W2

132/0

1

132/0

2

264/0

1

132/0

1

132/0

1

132/0

3

396/0

W3

016/0

1

016/0

2

032/0

1

016/0

2

032/0

1

016/0

2

032/0

W4

05/0

1

05/0

3

15/0

1

05/0

2

1/0

2

1/0

2

1/0

W5

1/0

2

2/0

2

2/0

1

1/0

1

1/0

1

1/0

3

3/0

W6

068/0

1

068/0

2

136/0

1

068/0

1

068/0

1

068/0

3

204/0

W7

016/0

1

016/0

2

032/0

1

016/0

1

016/0

1

016/0

3

048/0

W8

1/0

2

2/0

2

2/0

3

3/0

4

4/0

4

4/0

2

2/0

W9

132/0

1

132/0

1

132/0

1

132/0

1

132/0

1

132/0

3

396/0

W10

05/0

1

05/0

3

15/0

1

05/0

1

05/0

1

2/0

4

2/0

W11

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

1

066/0

3

198/0

تهدیدها(T)

T1

3/0

1

3/0

1

3/0

2

6/0

1

3/0

2

6/0

2

6/0

T2

136/0

3

408/0

2

272/0

1

136/0

1

136/0

1

136/0

2

272/0

T3

15/0

2

3/0

2

3/0

1

15/0

1

15/0

1

15/0

2

3/0

T4

067/0

1

067/0

2

134/0

1

067/0

1

067/0

1

067/0

3

201/0

T5

016/0

1

016/0

1

016/0

1

016/0

1

016/0

1

016/0

1

016/0

T6

15/0

1

15/0

4

6/0

1

15/0

1

15/0

1

15/0

2

3/0

T7

201/0

4

804/0

2

402/0

1

201/0

4

804/0

4

804/0

2

402/0

T8

399/0

1

399/0

1

399/0

4

596/1

3

197/1

1

399/0

3

197/1

جمع TAS

574/3

935/3

946/3

966/3

702/3

462/5

 

 

در نهایت با توجه به امتیازات به­دست آمده از میان چهار استراتژی (شامل:­ SO برای تبدیل فرصت‌ها به نقطه قوت، استراتژی WO برای تبدیل نقاط ضعف به فرصت، استراتژی ST برای تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها و استراتژی WT برای رفع نقاط ضعف و تهدیدها) 26 مورد ذیل به ترتیب الویت جهت توسعه اکوتوریسم در منطقه الموت پیشنهاد می‌شود. معمولاً از میان استراتژی‌ها، 10 استراتژی اول کاربردی­تر می‌باشد و بیش­تر مورد توجه قرار می‌گیرد.

1. برگزاری جلسات و همایش‌هایی جهت بیان ارزش منطقه در سطح منطقه‌ای و ملی
2. بالا بردن فرهنگ عمومی به وسیله آموزش برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست منطقه
3. تاسیس هتل و اماکن رفاهی برای اکوتوریست‌ها در منطقه
4. معرفی دریاچه اوان به عنوان یکی از آثار طبیعی ملی
5. الزام بر انجام ارزیابی اثرات توسعه پروژه‌های اجرایی بر محیط‌زیست در منطقه
6. گسترش تورهای گردشگری به منطقه جهت بازدید از منطقه و ایجاد رونق اقتصادی
7. درآمدزایی به عنوان یک منطقه اکوتوریستی برای حمایت از گونه‌های کمیاب منطقه
8. تقاضای افزایش بودجه و اعتبارات پژوهشی منطقه توسط اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان
9. معرفی ارزش‌های طبیعی و اقتصادی از طریق رسانه‌ها در جهت افزایش آگاهی عمومی
10. مدیریت در استفاده از سموم کشاورزی و علف‌کش‌ها و گسترش استفاده از کشاورزی ارگانیک و پایدار در منطقه
11. استفاده از پتانسیل‌های منطقه جهت حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض
12. برخورد قانونی باشکارچیان غیرقانونی و اعمال مجازات‌های مالی سنگین برای متخلفین
13. تلاش در جهت به ثبت رساندن قلعه الموت در سازمان یونسکو به عنوان یکی از آثار تاریخی
14. جلوگیری از کاهش تنوع‌زیستی منطقه در زمان احداث و بهره‌برداری از بزرگراه
15. جلوگیری از بروز آلودگی‌های زیست‌محیطی در زمان احداث بزرگراه
16. گسترش نیروی انسانی آگاه در منطقه به عنوان راهنما و محیط‌بان
17. ایجاد تونل برای عبور حیوانات وحشی در جهت کاهش تخریب باغات و شالیزارهای برنج توسط آن­ها
18. شناسایی محل‌های سیل‌خیز به منظور ایجاد موانع و تقویت تراکم پوشش‌گیاهی آن­ها
19. نظارت جدی و پیگیر بر تغییر کاربری زمین‌های پیرامونی
20. افزایش بودجه مطالعاتی جهت مطالعات علمی و پژوهشی در منطقه
21. معرفی منطقه به سازمان یونسکو جهت دریافت تسهیلات مالی و...
22. گسترش تراکم درختان منطقه جهت جلوگیری از فرسایش
23. ایجاد امکانات گشت‌زنی برای محیط‌بانان در منطقه و شناسایی تعارضات موجود
24. هرگونه تغییر در کاربری در مناطق پیرامونی با کسب مجوز از سازمان حفاظت محیط‌زیست صورت گیرد
25. استفاده از منابع گچ موجود در این منطقه به عنوان یک منبع اقتصادی

بحث و نتیجه گیری

پس از بررسی‌های انجام شده این نتیجه حاصل شد که توسعه اکوتوریسم در منطقه الموت امکان‌پذیر است و در طبقه‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت نیز گردشگری، از جمله اهداف اولیه محسوب می‌شود. اما گردشگری در منطقه، بهتر است از نوع پایدار باشد تا در دراز مدت اثرات منفی در منطقه به جای نگذارد. همان­طور که بررسی شد این منطقه از قابلیت‌های بالای جذب گردشگران و طببیعت‌گردان برخوردار است و نقاط قوت

زیادی برای توسعه این صنعت را در خود دارا می‌باشد. بنابراین شناسایی این نقاط قوت و تبدیل آن­ها به فرصت‌هایی برای توسعه این صنعت مهم­ترین قدم در جذب گردشگران به این منطقه می‌باشد. با توجه به بررسی‌های انجام شده در راستای بهره‌برداری مطلوب از اراضی کشور و ایجاد پشتوانه مطمئن جهت حفظ موجودیت اراضی طبیعی واجد منابع زیستی ارزشمند، اساسی‌ترین راه، اجرای برنامه آمایش سرزمین و ارزیابی توسعه پروژه‌های اجرایی بر محیط‌زیست است که یک راه حل اساسی برای پیشگیری از عواقب ناگوار زیست‌محیطی می‌باشند.

استان قزوین با داشتن مناطقی هم­چون الموت به­دلیل دارا بودن تنوع توپوگرافیکی و برخورداری از کمربندهای ارتفاعی گوناگون، مناظر خیره‌کننده‌ای از طبیعت مناطق مرکزی کشور، را به تصویر می‌کشد. تنوع وسیع اکوسیستم‌های خرد اعم از آبی (چشمه، رودخانه و دریاچه) و خشکی (مرتعی، جنگلی و کشتزارهای انسان ساخت) در این منطقه باعث شده که هر یک از این اکوسیستم‌ها بر حسب ویژگی‌های خود محل زیست انواع خاصی از گونه‌های حیات‌وحش باشد. این اکوسیستم‌ها بسته به وسعت، میزان منابع زیستی و امنیت، بطور دائم یا موقت جمعیت محدود یا کثیری از گونه‌ها را در خود جای می‌دهند. یکی از ویژگی‌های اکوسیستم‌های کوهستانی این است که در صورت برهم خوردن تعادل اکولوژیک ناپایدارشان چون توان ترمیم‌پذیری محدودی دارند قابلیت برگشت‌پذیری آن­ها به شرایط اولیه بسیار دشوار می‌باشد. حفاظت از این نوع اکوسیستم‌ها به معنای بهره‌برداری از آن­ها نمی‌باشد، بلکه استفاده عقلایی و متناسب با ظرفیت و قابلیت‌های آن­ها متضمن پایداری و ثبات اکولوژیکی آن­ها می باشد. از میان زیستگاه‌های موجود منطقه الموت با وسعتی معادل 111118 هکتار به دلیل شرایط متنوع زیستگاهی، وجود گونه‌های متنوع و ارزشمند، که بعضاً در معرض خطر تهدید و آسیب‌پذیر نیز می‌باشند و وجود میراث‌های فرهنگی و تاریخی، در الویت نخست جهت حفاظت قرار می‌گیرد.

با توجه به نتایج به دست آمده از روش SWOT و مشخص شدن مناسب‌ترین استراتژی‌ها برای توسعه اکوتوریسم در منطقه الموت، و هم­چنین با توجه به وضعیت فعلی منطقه، پیشنهاداتی برای رفع نقاط ضعف و عوامل تهدیدزای موجود، و هم­چنین تقویت نقاط قوت و فرصت‌ها در منطقه پیشنهاد می‌شود که عبارتند از:

1. تدوین برنامه مدیریت جامع برای منطقه.
2. اختصاص بودجه تحقیقاتی جهت شناسایی پتانسیل‌های موجود منطقه.
3. معرفی نمودن منطقه در سطح ملی و منطقه‌ای. برای این امر می‌‌توان با تبلیغات و نشر مقالات در مجلات علمی و مطبوعات، ارزش منطقه را هر چه بیش­تر بیان نمود.
4. معرفی منطقه با شیوه‌های مناسب تبلیغاتی و اجرای تورهای طبیعت‌گردی مختلف در منطقه از جمله تورهای ماجراجویانه، ورزشی، شب‌مانی در منطقه، بازدید کلی از منطقه و غیره.
5. معرفی جاذبه‌ها منطقه، از طریق اینترنت، به زبان‌های بین‌المللی جهت جذب توریست از کشورهای دیگر.
6. برگزاری همایش‌ها و سمینارهایی جهت شناساندن هرچه بیش،تر منطقه.
7. توسعه چشمه آب معدنی و چشمه آب گرم و تبلیغات مناسب جهت جذب توریست در منطقه.
8. فراهم کردن تجهیزات مورد نیاز جهت اکوتوریسم در منطقه، از قبیل احداث رستوران،‌ آلاچیق و غیره.
9. ایجاد سرویس‌های اقامتی چند منظوره برای استفاده طبیعت‌گردان به همراه ایجاد کمپ‌های اقامتی با اهداف متفاوت (تفریحی، ورزشی و ...).
10. تقویت و بالا بردن فرهنگ زیست‌محیطی گردشگران و بازدیدکنندگان از منطقه از طریق آموزش و تبلیغات مناسب.
11. تخصیص بودجه کافی به منطقه جهت ایجاد امکانات رفاهی و بهداشتی.
12. تشویق بخش خصوصی برای سرمایه گذاری و مشارکت در مدیریت منطقه.
13. توجه به تنوع‌زیستی و اکولوژیکی منطقه الموت در برنامه‌ریزی برای توسعه صنعت اکوتوریسم به عنوان یکی از اکوسیستم‌های مهم این منطقه با قابلیت بالای جذب طبیعت‌گردان.
14. استفاده از درآمدهای آتی این صنعت، جهت بهبود سطح حفاظتی منطقه و حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی منطقه و تلاش در جهت کاهش اثرات منفی.
15. ایجاد شبکه سراسری از راهنمایان محلی (اکوتوریسم در این استان بیش از سایر امکانات به منابع انسانی نیازمند است).
16. ایجاد واحد مستقلی در سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان برای این صنعت نوپا (دخالت اکوتوریسم در سیاست‌ها و الگوهای توسعه استان و ایجاد رابطه‌ای نزدیک بین اکوتوریسم و دیگر بخش‌های اقتصادی).

منابع

1. رخشانی‌نسب، حمیدرضا و اصغر ضرابی. 1388، چالش‌ها و فرصت‌های توسعه اکوتوریسم در ایران، مجله علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره 28، صفحات 55-41.
2. Lima,, and M. Mcalii., 2005. Ecologically sustainable tourism management. Elsevier. Environmental modeling and software. 20.
3. زاهدی، شمس السادات، 1385، مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
4. Higham, J., 2007, Critical Issues in Ecotourism.
5. چرخچیان، محمدمهدی و همکاران، 1387، معرفی فلور منطقه الموت استان قزوین، مجله پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، شماره 81، صفحات 125-111.
6. شرکت جهاد تحقیقات آب و انرژی، 1386، سند ملی توسعه و مدیریت طبیعت‌گردی ایران، سازمان حفاظت محیط‌زیست.
7. اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان قزوین، 1379، شناسنامه منطقه تیراندازی و شکار ممنوع الموت.
8. کریمی‌قصر، بهنام. 1380، تطبیق معیارها IUCN با وضعیت زیستگاه‌ها و حیات‌وحش رودبار الموت قزوین (برای تبدیل به منطقه حفاظت شده)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
9. مدنی، علی. 1378، مفاهیم و روش‌های اساسی آمار (آمار توصیفی) با مقدمه‌ای بر نمونه‌گیری، انتشارات دانشگاه تهران.
10. نصیری، رسول. 1388، آموزش نرم‌افزار SPSS، انتشارات نشر گستر.
11. محرم‌نژاد، ناصر. 1385، مدیریت و برنامه‌ریزی محیط‌زیست، ناشر مولف.
12. اعرابی، سیدمحمد. 1385، دست­نامه برنامه‌ریزی استراتژیک، انتشارات فردا.
13. هانگر، جی دیوید و توماس ال ویلن. 1384، مبانی مدیریت استراتژیک، ترجمه سید محمد اعرابی و داوود ایزدی، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ دوم.

 

 

 

[1] -استادیار مدیریت محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.

[2] - استادیار گروه محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن.

[3] - استادیار گروه محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.

[4] *- کارشناس ارشد مدیریت محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران (مسئول مکاتبات).

[5] - Environmental Management Group Assistant Professor, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran.

[6] - Environmental Group Assistant Professor, Islamic Azad University, Tonekabon Unit, Iran.

[7] - Environmental Group Assistant Professor, Islamic Azad University, Tehran Shomal Branch, Tehran, Iran.

[8] - Environmental Management M .Sc, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran.

 

1- World Tourism Organization

1- Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats (SWOT)

2- SO: Strength, Opportunities

3- WO: Weaknesses, Opportunities

4- ST: Strength, Threats

5- WT: Weaknesses, Threats

1- Internal Factor Evaluation

2- External Factor Evaluation

3- Quantitative Strategic Planning Matrix

4- Attractive Scores (AS)

5- Total Attractive Score (TAS)

تعداد مشاهده مقاله: 1,286

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 464