مستخرج از پایان نامه

 

 

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره یک، فروردین ماه 1401(27-38)

                                                                

 

تدوین سناریوهای مطلوب بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان*

 

کاظم تقی نژاد [1]

سعید یزدانی[2]  ^*

Saeedyazdani110@yahoo.com

علیرضا شیخ الاسلامی[3]

عباس ملک حسینی[4]

تاریخ دریافت: 18/4/98

تاریخ پذیرش: 27/6/98

 

چکیده

زمینه و هدف: دانش شهرسازی برای مواجهه با مسائل و معضلات بافت تاریخی شهرها ناگزیر است روشی خلاقانه و بدیع را برای بازآفرینی آن جایگزین نماید. از این رو، رویکرد» آینده پژوهی« به عنوان الگویی جدید در جهت نگاه بلندمدت به مسایل پیش روی شهرها، با هدف پاسخگویی به مسأله های غیرقابل پیش بینی، آینده های ممکن و مطلوب در دهه های اخیر ظهور کرده است. در این راستا پژوهش حاضر به تدوین سناریوهای مطلوب بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان می پردازد.

روش بررسی: در این پژوهش ابتدا با تکنیک پویش محیطی و دلفی، 40 عامل اولیه در چهار حوزه مختلف اجتماعی-فرهنگی، مدیریت و برنامه­ریزی، عوامل کالبدی و عوامل اقتصادی، استخراج شده و سپس با استفاده از روش دلفی مدیران، ماتریس اثرات متقاطع مولفه­ها تشکیل گردیده است. در مرحله بعدی با استفاده از تحلیل ساختاری در  نرم افزار MICMAC نسبت به تحلیل ماتریس اقدام شده است.

یافته ها: بر اساس نتایج Scenario wizard، سناریوهای شماره (2، 3، 4، 6، 11، 12، 14، 15و 16) به‌عنوان سناریو­های ایستا یا باورکردنی به‌دست‌آمده­اند. این دسته از سناریوها وضعیتی ایستا دارند و ادامه روند فعلی را برای آینده بافت تاریخی شهر گرگان متصور هستند. این امر بیانگر روندی ضعیف و نامناسب برای بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان است.

بحث و نتیجه گیری: بنابراین، در آینده کوتاه‌مدت (1404)، سناریوی کاهش تدریجی کیفیت بافت تاریخی شهر گرگان با بهبود کوتاه‌مدت عوامل مدیریتی و افت عوامل اقتصادی محتمل‌ترین سناریو می‌باشد. اما در آینده بلندمدت، بهبود مقطعی عوامل مدیریتی و ناکارآمدی سیاست‌گذاری‌ها ممکن است فرصت لازم را برای ارتقای عوامل اقتصادی فراهم نیاورد و بردار این سناریو به سمت سناریوی فاجعه حرکت کند.

 

واژه‌های کلیدی: آینده نگاری، بازآفرینی خلاق،سناریو نگاری، بافت تاریخی گرگان.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

J. Env. Sci. Tech., Vol 24, No. 1, April, 2022

 

 

 

 

 

Developing optimal scenarios of creative regeneration of gorgan city

 

Kazem Taginejad [5]

 Saeed Yazdani [6]  ^*

Ayati_bi@modares.ac.ir

Ali Reza Sheikholeslami[7]

Abbas Malek Hosseini[8]

 

Admission Date:September 18, 2019

Date Received: July 9, 2019

 

Abstract

Background and Objective: in order to address the problems and problems of city monuments, the urban knowledge is obliged to replace it in a creative and creative way to recreate it. Therefore, future futures studies have emerged as a new paradigm for long - term view on issues facing cities, with the aim of responding to unpredictable problems, futures futures and desirable futures in recent decades. In this regard, the present study attempts to formulate the optimal scenarios of creative regeneration of the city of gorgan city.

Material and Methodology: in this study, first with the environment scan and Delphi method, 40 primary factors are extracted in four different social - cultural fields, management and planning, physical factors and economic factors, and then by using the Delphi method. In the next step, using structural analysis in MICMAC software has been attempted to analyze the matrix.

Findings: Based on the results of the Wizard Scenario, Scenario Nos. (2, 3, 4, 6, 11, 12, 14, 15 and 16) are obtained as static or unbelievable scenarios. The historical context of Gorgan is imaginable.

Discussion and Conclusion: Thus, in the short term (1404), the scenario of gradual decline in the quality of historical texture in Gorgan, with the short-term improvement of management factors and the decline of economic factors, is the most likely scenario, but in the long-term future, the cross-sectional improvement of management factors and policy inefficiencies may provide the opportunity to enhance economic factors. Do not allow this scenario to move to a disaster scenario.

 

 

Keywords: Future Studies, Creative Recreation, Scenario, Historical Context of Gorgan.

 

مقدمه

 

شهر را می توان پیچیده ترین محصول بشر دانست که در طول تاریخ فرایند تکاملی خود را پیموده است.در سال 2007 میزان 50 درصد جمعیت جهان نسبت به مناطق روستایی، در شهرها ساکن بودند.بر اساس پیش بینی صندوق جمعیت سازمان ملل متحد تا سال2030 تقریبا 60 درصد از جمعیت جهان در محیط شهری زندگی خواهند کرد (1). توسعه شهرنشینی اثرات قابل ملاحظه ای بر بافت تاریخی شهرها برجای گذاشته است،طوری که ساکنان بافت های تاریخی که شرایط خروج از بافت برای آنان مهیا بوده به اجبار اقدام به ترک این بافت ها نموده اند و اغلب افراد مهاجر در آن سکنی گزیده اند. این تغییرات جمعیتی باعث تغییراتی کالبدی در بافت های تاریخی شده ونوعی تخریب و فرسودگی در آن حادث شده است. لذا علی رغم بافت های کهن شهری برخوردار از خصوصیات ماندگار تاریخی،فرهنگی و مذهبی هستند، فقدان سرزندگی متروکه رها شده و از نوعی بی هویتی رنج می برند.از این رو توجه به بهسازی و نوسازی بافت تاریخی شهرها که نتیجه برآمده از فرسودگی کالبدی و ناهمگونی محتوای کارکردی فضا در این بخش از شهرها (اقتصادی،کاربرد فضا، موقعیت مکانی، شبکه ارتباطی) و توان محدود مدیریت شهری در برخورد با بحران و در کنار آن توجه به فرصتهای اقتصادی (مزیت مکانی، ارتباطی، تجاری) در بافت های قدیمی که عمدتا در مرکز شهرها واقع شده، در پاسخ به نیازهای جدید شهر،ضرورتی انکارناپذیر است(2).

مجموعه ای که به عنوان بافت تاریخی شهر گرگان موجود و شناخته شده است، محصول شکل گیری پیوسته و مداوم در دوره اسلامی و در طی قرن ها می باشد که به صورت ارگانیک و درون زا رشد می کرده است(3). اما آنچه که امروزه ما در این بافت شاهد هستیم تمرکز شرایط فرسودگی کالبدی و ضعف حیات اقتصادی-اجتماعی در آن می باشد که نشانگر مداخله حداکثری،بدون توجه به حفظ هویت و ارزش های محله ای موجود است(4). این تحقیق در پی آن است تا نسبت به تدوین سناریوهای مطلوب بافت تاریخی شهر گرگان به منظور بازآفرینی خلاق این بافت تاریخی و رفع مشکلات آن اقدام نماید.

بازآفرینی

بازآفرینی شهری نگرش و اقداماتی جامع و یکپارچه برای حل مشکلات شهری منطقه  هدف عملیات است که در نهایت به یک پیشرفت پایدار اقتصادی،کالبدی، اجتماعی و محیطی خواهد انجامید.گرایش های توسعه درون زا در قرون اخیر رویکردهای متفاوتی را در مرمت بافت های فرسوده به همراه داشته است.  از دهه 1950 در سال های پس از جنگ جهانی دوم که هدف توسعه، افزایش ظرفیت سکونت بوده، دهه 60 که ملاحظات اجتماعی مطرح می شود، دهه 70 که رویکردهای توانمندسازی مورد اقبال واقع می شود، دهه 80 که پویایی اقتصادی بافت هدف است، دهه 90 که توسعه پایدار بر تمامی اقدامات سایه می افکند تا به امروز که رویکردهای یکپارچه یا جامع نگر در توسعه بافت، ملاحظه تمامی رویکردهای فوق را همزمان ضروری میداند و در آخرین نظریه ها از توسعه بافت با تلفیق زمینه های اقتصادی و اجتماعی، فرهنگی در بازآفرینی شهری و کارایی گردشگری در دستیابی به آن صحبت شده است.به عبارت دیگر، بازآفرینی شهری، دیدگاهی جامع و یکپارچه است که به تحلیل مشکلات بافت شهری می انجامد و از طریق پیشرفت وضعیت اقتصادی،کالبدی، اجتماعی و محیط زیستی سبب احیای هم جانبه بافت می شود(5).

"توروک" نیز با تأکید بر ویژگی های مکان معتقد است که"بازآفرینی شهری در جوهره و ذات خود برآن است تا با شرکت دادن ساکنان و دیگر ذی نفعان و ذی نفوذان با در بر گرفتن اهداف و فعالیتها و با کار مشترک بین تمامی دست اندرکاران، طبیعت مکان را تغییر دهد (6). فرآیند توسعه شهری و روند تغییرات بافت به ویژه در مناطق تاریخی و مرکزی شهرها،دستخوش ایده های متنوعی در قرن اخیر است که بر مبنای شرایط مکان و زمان و سیاست های توسعه، شکل گرفته و در سیر تغییراتش،با ایده های متفاوتی از بازسازی شهری تا بازآفرینی شهری مواجه شده است.

 

 خلاقیت و شهر خلاق

مفهوم خلاقیت اساسا ریشه در ویژگی های انسانی دارد که جنبه های روان شناسانه و عصب شناسانه آن کاملا در علوم مرتبط با آن به ویژه روان شناسی تعریف و تشریح شده است و در آنجا خلاقیت نوعی تفکر با صفت واگرایی است که در موقعیت های تازه و مبهم بروز می کند و پاسخ های غیر معمول را به وجود می آورد. نظریه خلاقیت قایل به نقش گسترده تر فرهنگ می باشد. فرهنگی که تبعیض قائل نمی شود، مردم را محدود نمی سازد و به شکل های گوناگون به خانواده و هویت انسانی اعتبار می بخشد.

 

شکل 1- چرخه خلاقیت(شهر خلاق) (7)

Figure 1. Creativity Cycle (Creative City)

 

 

اولین جایی که مفهوم شهر خلاق به طور مشخص در قالب یک سند نظریه ای ارائه شد در کار بیانچینی و لندری(1995) بود. تا آن زمان به خلاقیت در معنایی گسترده و عام توجه می شد. اما پس از این، خلاقیت در چارچوب این سوال تعریف می­گردید که چطور نوآوری می تواند به شهرها در حل مشکلاتشان کمک کند.ریچارد فلوریدا نظریه شهر خلاق را بر اساس سه متغیر (موسوم به سه T) پایه گذاری کرده است:

1-فناوری[9]: فراهم ساختن فرصت هایی برای کسب دانش بیشتر نقش مهمی در رشد اقتصادی دارد.

2-استعداد[10]: افـرادی که واقعا" اندیشه هـای ابداع گـرایـانـه و نو­آورانه دارند.

 3-تساهل و تسامح[11]: دربرگیرنده فرهنگی باز و متنوع بر مبنای قومیت –نژاد و جهت گیری جنسی است.

با بهره گیری از مفهوم شهر خلاق، عناصر کلیدی شهر خلاق را به شرح ذیل می توان برشمرد:

-آینده نگاری

همگان به خوبی می دانند که هوشمندانه ترین رویکرد انسان ها و جوامع،آماده شدن برای رویارویی با رخدادهای پیش بینی ناپذیر و رفتن به آینده است(8). و آینده پژوهی در طول زمان توسعه یافت و به طور پیوسته در حال دگرگونی بود(9). و در کشورهایی پایه ریزی شد که درگیر جنگ جهانی اول بودند (10)، نخستین تلاش آینده پژوهانه به شیوه مدرن در آمریکا به سال 1948 در اندیشگاه رند[12] آغاز شد(11). از دهه 70 میلادی، اروپایی ها به مقوله آینده پژوهی توجه جدی نشان دادند و واژه آینده نگاری[13] را برای این حوزه به کار گرفتند(12). اولین مطالعات آینده نگاری در زمینه علم، تکنولوژی و نو آوری در سطح ملی به سال 1970 ارجاع داده می شود(13). بن مارتین[14] و جان آیروین[15] یکی از پرطرفدارترین تعاریف آینده نگاری را در سال 1983 پیشنهاد کرده اند: «آینده نگاری، فرآیندی است پیچیده به سوی کوششی روش مند، به منظور توجه درونی به آینده بلند مدت علم،فناوری، اقتصاد و جامعه،با هدف شناسایی سطوح تحقیق راهبردی احتمالی فناوری های عام نو ظهور،به سمت بزرگترین منافع اقتصادی و اجتماعی»(14).

روش تحقیق

پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی است و با توجه به مولفه­های مورد بررسی، رویکرد حاکم بر آن روش توصیفی-تحلیلی است. از تکنیک پویش محیطی و دلفی برای شناسایی متغیر­ها و شاخص­ها استفاده شده است. در این راستا در مرحله اول برای جمع آوری متغیرها از مقالات آنلاین و مرور نوشتارهای منتشر شده در زمینه عوامل مؤثر بر بازآفرینی خلاق بافت تاریخی استفاده گردید؛ عوامل توسط 40 کارشناس متخصص و خبره، با استفاده از تکنیک تأثیرات متقابل امتیازدهی و در محیط نرم افزار MicMac مورد تحلیل قرار گرفت و پیشران­های کلیدی با توجه به امتیاز تاثیرگذاری و تاثیرپذیری مستقیم انتخاب شد.

 

 

شکل2- فرآیند اجرای پژوهش1398

Figure 2. The process of conducting research

 

 

جامعه آماری این پژوهش 40 تن از کارشناسان خبره در حوزه مورد مطالعه شامل کارشناسان سازمان­های: شهرداری گرگان، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، اداره کل راه و شهرسازی و برخی از دانشجویان و اساتید دانشگاهی متخصص در حوزه مورد مطالعه می­­باشد. روایی پرسشنامه مورد استفاده توسط کارشناسان مورد نظر تایید و همچنین برای آزمون پایایی پرسشنامه پژوهش نیز از آلفای کرونباخ بهره گرفته شده است. به این صورت که این آزمون ابتدا برای 4 حوزه مختلف مورد بررسی جداگانه و سپس به صورت کلی محاسبه گردید؛ ضریب آفای کرونباخ برای هر کدام از متغیرهای بخش اجتماعی-فرهنگی، مدیریت و برنامه­ریزی، عوامل کالبدی و عوامل اقتصادی به ترتیب شامل 889/0، 831/0، 795/0و 789/0 به دست آمد. در نهایت ضریب آلفای کرونباخ مجموع عوامل نیز 826/0 محاسبه گردید. ضرایب به دست آمده نتایج قابل قبولی را نشان می­دهند.

ماتریس تحلیل اثرات متقاطع (تحلیل ساختاری)

این روش توسط تئودور گوردن و الفا هلمر در سال 1966 ایجاد شد. این روش نتیجه پاسخ به این سؤال ساده بود: آیا پیش‌بینی می‌تواند بر پایه درک چگونگی اثرات حوادث آینده باشد؟ مراحل اجرای این روش عبارت‌اند از:  مرحله کشف اولیه، مرحله احتمال سازی، مرحله یکپارچه‌سازی و مرحله اجرا. نرم‌افزار MICMAC جهت محاسبات این ماتریس طراحی‌شده است. روش این نرم‌افزار بدین گونه­ است که ابتدا متغیر­ها و مؤلفه‌های مهم در حوزه موردنظر را شناسایی کرده و سپس آن‌ها را در ماتریسی اثرات متقاطع وارد نموده و میزان ارتباط میان این متغیر­ها باهم توسط خبرگان تشخیص داده می شود. متغیر­های موجود در سطر­ها بر روی متغیر­های موجود در ستون­ها تأثیر می­گذارند. بدین ترتیب متغیر­های سطر­ها، تأثیرگذار و متغیر­های ستون­ها، تأثیرپذیر می‌باشند.میزان ارتباط با اعداد صفر تا سه سنجیده می شود. عدد صفر به‌منزله بدون تأثیر، عدد یک به‌منزله تأثیر کم، عدد دو تأثیر متوسط و عدد سه تأثیر زیاد می­باشد. بنابراین اگر تعداد متغیر­های شناسایی‌شده n باشد، یک ماتریس n× n به‌دست‌آمده که در آن تأثیرات متغیر­ها بر یکدیگر مشخص‌شده است. این ماتریس را می‌توان با نمودار متناظر آن نمایش داد که در آن نمودار جهت تأثیرگذاری هر گروه به دیگر توسط پیکان­ها و میزان تأثیرگذاری به‌صورت عددی در بالای پیکان نمایش داده می شود. نهایتاً بر اساس تأثیرگذاری و تأثیرپذیری این متغیر­ها این نرم‌افزار قادر است به رتبه­بندی و استخراج عوامل کلیدی اقدام کند.

 

شکل3- تأثیرگذاری-تأثیرپذیری متغیر­ها در تحلیل اثرات متقاطع

Figure 3. Effect-influencing of variables in the analysis of cross-effects)

 

بحث و نتایج

 

در این پژوهش، برای شناسایی عوامل اولیه موثر بر بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان از تکنیک پویش محیطی و روش دلفی استفاده شده است. بر اساس بررسی­های صورت گرفته، در نهایت تعداد 40 عامل ( در حوزه های عوامل اجتماعی-فرهنگی، مدیریت و برنامه­ریزی، عوامل کالبدی و عوامل اقتصادی) به شرح جدول 1 استخراج شدند:

 

 

جدول1- عوامل اولیه موثر بر روند آینده بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان

Table 1. Early factors affecting the future of creative reconstruction of the historical context of Gorgan city

متغیرهای (بازآفرینی خلاق)	گروه	عوامل
	عوامل اجتماعی - فرهنگی	جشنواره ها و نمایشگاهها -آداب و رسوم-آگاهی جامعه محلی- باز زنده سازی عناصر هویت ساز-معرفی ارزشهای تاریخی و فرهنگی-پذیرش آزادی ها و احترام به ارزشها- -برپایی مراسمات مذهبی-امکانات آموزشی، تنوع اقوام و مذاهب، پویایی شبکه رواط متقابل
	عوامل مدیریت و برنامه­ریزی	طرح های مصوب گردشگری، تبلیغات و اطلاع رسانی، وجود مراکز تحقیق و توسعه، فناوری اطلاعات و ارتباطات، مدیریت یکپارچه شهری، امنیت، مشارکت شهروندان، وجود نیروهای متخصص، سیاست های کلان دولت، توزیع امکانات-خدمات رفاهی-برقراری عدالت اجتماعی-سیاست های تشویقی
	عوامل کالبدی	شبکه حمل ونقل سواره –تاسیسات زیربنایی-فضاهای عمومی-نوسازی و بهسازی آثار فرهنگی و تاریخی-مبلمان شهری-انتقال عوامل ترافیک زا-دسترسی پیاده-تسهیلات ترافیکی-خیابان های سرزنده
	عوامل اقتصادی	رونق مشاغل محلی-افزایش درآمد ساکنان-وجود مراکز خرید-کارآفرینی-تامین منابع مالی-دفاتر و آژانسهای گردشگری-رقابت پذیری-رونق صنایع دستی

مآخذ: یافته­های  پژوهش، 1398

 

 

- مشخصات کلی ماتریس متقاطع

 

در این مرحله عوامل اولیه تاثیرگذار بر بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان، وارد ماتریس متقاطع شده تا سطح و مقدار تاثیرگذاری آن ها بر یکدیگر مشخص شود. اگر تعداد متغیرهای شناسایی شده  Nباشد یک ماتریس  N× Nتشکیل می شود. میزان این تاثیرگذاری از صفر تا 3 می باشد. صفر بیانگر بدون تاثیر، یک بیانگر تاثیر ضعیف، دو بیانگر تاثیر متوسط و سه بیانگر تاثیر زیاد است. پس از مشخص شدن میزان تاثیر گذاری عوامل، ماتریس جهت استخراج پیشران های کلیدی وارد نرم افزار MICMAC شد. ابعاد ماتریس 40×40 بوده و درجه پر­شدگی ماتریس نیز 25/64 می باشد که نشان می دهد عوامل در بیش از 64 درصد بر یکدیگر تاثیر گذار بوده اند. از مجموع 1028 رابطه ممکن در این ماتریس، 572 رابطه عدد صفر، 459 رابطه عدد یک، 360 رابطه عدد دو و 209 رابطه عدد سه می­باشد.

- تحلیل متغیر­ها بر اساس تأثیرات مستقیم بر همدیگر

 برای ارزیابی تأثیرگذاری و تأثیرپذیری عوامل، از دو روش تاثیرات مستقیم و تاثیرات غیر مستقیم در نرم افزار MICMAC استفاده می شود که این نرم افزار دو نوع گراف و تحلیل را ارائه می دهد.

شکل 4-تأثیرات مستقیم متغیرها بر یکدیگر (تأثیرات بسیار قوی)

Figure 4. Direct effects of variables on each other (very strong effects)

 

 

- رتبه‌بندی متغیرها بر اساس تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرها بر همدیگر به تفکیک تأثیرپذیری و تأثیرگذاری

در این مرحله پس از ارزیابی وضعیت سیستم به لحاظ پایداری و ناپایداری و تعیین تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم متغیر­ها، به رتبه­بندی میزان این تاثیرات پرداخته می شود تا در نهایت پیشران­های کلیدی استخراج و رتبه بندی گردند که برای کاهش حجم مقاله از ارائه جدول رتبه بندی 40 عامل  و پراکندگی متغییرها بر اساس روش غیر مستقیم صرف نظر می­شود

-انتخاب عوامل کلیدی موثر بر روند آینده بازآفرینی بافت تاریخی شهر گرگان

همان طور که قبلا اشاره شد، برای شناسایی عوامل اولیه موثر در بازآفرینی بافت تاریخی شهر گرگان ، تکنیک پویش محیطی و دلفی به کار گرفته شد. با بررسی پرسش نامه های دریافتی از مدیران، در مجموع 40 عامل در 4 حوزه مختلف استخراج شدند. در ادامه به تحلیل کلی محیط سیستم پرداخته شد و میزان تاثیرگذاری مستقیم و غیر مستقیم این عوامل بر یکدیگر و بر روند آینده بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان مشخص شد و بررسی نحوه توزیع و پراکنش متغیرها در صفحه پراکندگی،حاکی از ناپایداری سیستم بود. در نهایت از مجموع 40 عامل اولیه تاثیر گذار 14 عامل به عنوان پیشران های کلیدی موثر بر روند آینده سیستم انتخاب شدند که همه این پیشران های کلیدی در هر دو روش تاثیرگذاری مستقیم و غیر مستقیم تکرار شده اند و عوامل مدیریت و برنامه ریزی با بیشترین پیشران کلیدی بالاترین تاثیر را بر روند آینده بازآفرینی بافت تاریخی شهر گرگان دارند. پیشران های کلیدی تاثیرگذار از میان 40 عامل مورد بررسی در روش مستقیم و غیر مستقیم به شرح جدول 2 هستند.

 

 

 

جدول 2- پیشران های کلیدی موثر بر روند آینده بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان

Table 2. Key Drivers Effective on the Future of Future Creation of the Historical Context of Gorgan City

پیشران­های کلیدی (مستقیم و غیرمستقیم)
رتبه	متغیر(مستقیم)	تأثیرگذاری	متغیر(غیر مستقیم)	تأثیرگذاری
1	تامین منابع مالی	487	سیاست های کلان دولت	479
2	سیاست های کلان دولت	459	تامین منابع مالی	476
3	طرح های مصوب گردشگری	454	طرح های مصوب گردشگری	446
4	مشارکت شهروندان	448	مشارکت شهروندان	439
5	مدیریت یکپارچه شهری	415	مدیریت یکپارچه شهری	428
6	پذیرش آزادی ها و احترام به ارزشها	387	پذیرش آزادی ها و احترام به ارزشها	391
7	نوسازی و بهسازی آثار فرهنگی و تاریخی	370	نوسازی و بهسازی آثار فرهنگی و تاریخی	369
8	وجود مراکز خرید	365	کارآفرینی	356
9	تاسیسات زیربنایی	354	تنوع اقوام و مذاهب	348
10	تنوع اقوام و مذاهب	354	فناوری اطلاعات و ارتباطات	344
11	فناوری اطلاعات و ارتباطات	354	تاسیسات زیربنایی	341
12	کارآفرینی	343	وجود مراکز خرید	327
13	شبکه حمل و نقل سواره	315	سیاست­های تشویقی	313
14	سیاست­های تشویقی	315	شبکه حمل و نقل سواره	297

ماخذ: یافته­های پژوهش، 1398

 

 

 

 

تجزیه‌وتحلیل و سناریونویسی

 

به‌منظور سناریوسازی با نرم‌افزار Scenario wizard لازم است ابتدا عوامل کلیدی مؤثر و وضعیت‌های مختلف تعریف‌شده برای آن‌ها در نرم‌افزار وارد شوند. با طراحی وضعیت‌ها و تهیه ماتریس متقاطع 42×42، همانند مرحله قبل پرسش‌نامه‌ای طراحی و در اختیار کارشناسان قرار گرفت. متخصصان با طرح این سؤال که «اگر هر یک از وضعیت‌های پیش روی عوامل کلیدی اتفاق بیفتد چه تأثیری بر وقوع یا عدم وقوع سایر وضعیت‌های پیش روی عوامل دیگر خواهد داشت؟» به تکمیل پرسش‌نامه بر اساس سه ویژگی توانمندساز، بی‌تأثیر و محدودیت ساز اقدام کردند و با درج ارقامی بین 3- تا 3+ میزان تأثیرگذاری هرکدام از وضعیت‌های پیش روی عوامل کلیدی را برآینده بازآفرینی بافت تاریخی شهر گرگان مشخص کردند. سپس با در نظر گرفتن میانگین ساده از آن‌ها، داده‌ها برای ورود به نرم‌افزار Scenario wizard آماده شدند. با جمع‌آوری داده‌ها از کارشناسان مربوطه، امکان استفاده از نرم‌افزار Scenario wizard فراهم گردید.

نرم‌افزار Scenario wizard به‌طور کلی 3 دسته سناریو را برای محقق ارائه می‌دهد: سناریوهای با احتمال قوی، سناریوهای با احتمال ضعیف و سناریوهای با احتمال سازگاری و انطباق بالا. با توجه به وسعت ماتریس و ابعاد آن به اندازه 42×42 و بر اساس داده‌های پرسش‌نامه‌ای، نرم‌افزار سناریو ویزارد سناریوهای زیر را گزارش داد:

سناریوهای قوی: 3 سناریو- سناریوهای باورکردنی یا سناریوهای با سازگاری بالا: 20 سناریو- سناریوهای ضعیف: 280

این سناریوها ترکیبی از چینش وضعیت‌های محتمل به‌خصوص وضعیت‌های ایستا و نامطلوب در سناریوهاست. به‌طور کلی 280 وضعیت برای 20 سناریو مشخص‌شده‌اند که 60 مورد از این 280 مورد در وضعیت مطلوب تعریف‌شده‌اند که 42/21درصد این سناریوها را تشکیل می‌دهند. 115 مورد وضعیت ایستا (07/41) داشته­اند و بقیه  105 مورد (5/37درصد) نیز وضعیت نامطلوب داشته‌اند. درمجموع می‌توان گفت ضریب مطلوبیت سناریوهای واقعی 21 درصد و 79 درصد در وضعیت غیر مطلوب)ایستا و نامطلوب) قرار دارند که متأسفانه پیش‌بینی­ها، برای بازآفرینی بافت تاریخی شهر گرگان، چشم‌انداز مطلوبی متصور نشده‌اند.

تحلیل کیفی منطق سناریوها در انطباق با نتایج Scenario wizard

بر اساس روش استقرایی در جهت ایجاد منطق سناریوها بایستی هر 14 عامل پیشران به‌دست‌آمده در شکل‌دهی سناریوها دخالت داده شوند. این عوامل را بایستی بتوان در دو بُعد یا دو گروه­بندی به‌عنوان نگه‌دارنده‌های پیشران­های مختلف گنجاند و خلاصه کرد. دوبعدی که در اینجا می‌توانند این 14 عامل را در بربگیرند بعدهای اقتصادی و عوامل مدیریت و برنامه­ریزی در سطوح مختلف بین‌المللی، ملی و محلی می‌باشند. این دو بعد متفاوت از ابعاد در نظر گرفته‌شده در ابتدای تحقیق (در تعریف عوامل کلیدی) است و تفاوت آن نیز در مقیاس عوامل است. در عوامل کلیدی تحقیق مقیاس عوامل در نظر گرفته شد، اما در این جا به ماهیت و پیامد عامل اولویت داده شده است. به  این دسته‌بندی و تعریف این دو بُعد به‌خوبی می‌تواند تمام عوامل پیشران را در خود جای دهد. هرکدام از این ابعاد تعدادی از عوامل را پوشش می‌دهند. بعد یا محور اقتصادی، تامین منابع مالی، وجود مراکز خرید، کارآفرینی، تاسیسات زیربنایی، ،بعد مدیریت و برنامه­ریزی نیز عوامل،  سیاست های کلان دولت، طرح های مصوب گردشگری، مشارکت شهروندان، مدیریت یکپارچه شهری، پذیرش آزادی ها و احترام به ارزشها، نوسازی و بهسازی آثار فرهنگی و تاریخی، تنوع اقوام و مذاهب، فناوری اطلاعات و ارتباطات، شبکه حمل و نقل سواره، سیاست­های تشویقی را شامل می شود.

 

 

جدول3- ویژگی سناریوهای ایستا یا باورکردنی

Table 3. Static or unbelievable scenic features

گروه	وضعیت	ویژگی سناریوها	سناریوها
گروه دوم	دارای حالتی بینابین و ایستا	مدیریت محافظه‌کارانه و ناتوان در رفع چالش‌های مربوط به بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان	سناریو­های دوم
			سناریو­های سوم
			سناریو­های  چهارم
			سناریوهای ششم
			سناریو­های یازدهم
			سناریو­های دوازدهم
			سناریو­های چهاردهم
			سناریوهای پانزدهم
			سناریو­های شانزدهم

مأخذ: یافته­های پژوهش، 1398

 

 

روایی سناریوها در این جا به معنای احتمال تحقق سناریوها در افق 1404 می­باشد. بنا به نظرات کارشناسان دستیابی به سناریوی طلایی تا افق تحقیق (با توجه به عوامل کلیدی به‌دست‌آمده در سطوح بین‌المللی تا محلی)، چون با محدودیت‌ها و موانع زیادی همراه است تحقق آن به برنامه‌ریزی منسجم، تعهد و مشارکت تمامی ذی‌نفعان نیاز دارد و وقوع سناریوی فاجعه نیز در این فاصله زمانی بسیار بدبینانه به نظر می‌رسد و نظرات تمام کارشناسان حاکی از اتفاق‌نظر آن‌ها بر سناریوهای مبتنی بر وضعیت‌های کمی بهبود و ایستای عوامل مدیریتی و وضعیت نامطلوب عوامل اقتصادی است که سناریوی موردنظر، سناریوی باورکردنی که در قسمت قبلی ذکر شد، می‌باشد. این سناریو، با تغییرات شرایط یکی‌دوساله اخیر (بهبود شیوه مدیریت شهری) در این تحقیق با قابلیت تحقق بالا از نظر کارشناسان و هم نتایج کمی تحقیق می‌باشد.

بر اساس نتایج Scenario wizard، سناریوهای شماره (2، 3، 4، 6، 11، 12، 14، 15و 16) به‌عنوان سناریو­های ایستا یا باورکردنی به‌دست‌آمده­اند.این دسته از سناریوها وضعیتی ایستا و ادامه روند فعلی را برای آینده بافت تاریخی شهر گرگان متصور هستند. این امر بیانگر روندی ضعیف و نامناسب برای بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان است.در جدول 3، ویژگی این گروه از سناریو­ها نشان داده می شود.

 

نتیجه گیری

از تحلیل نتایج Scenario wizard ،برای آینده بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان سه دسته سناریو ،طلایی،ایستا یا باورکردنی و بحرانی به دست آمد که نظرات تمام کارشناسان حاکی از اتفاق‌نظر آن‌ها بر سناریوهای مبتنی بر وضعیت‌های کمی بهبود و ایستای عوامل مدیریتی و وضعیت نامطلوب عوامل اقتصادی است که سناریوی موردنظر، سناریوی باورکردنی می‌باشد.این دسته از سناریوها وضعیتی ایستا و ادامه روند فعلی را برای آینده بافت تاریخی شهر گرگان متصور هستند که این امر بیانگر روندی ضعیف و نامناسب برای بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهر گرگان است.

بنابراین، در آینده کوتاه‌مدت (1404)، سناریوی کاهش تدریجی کیفیت بافت تاریخی شهر گرگان با بهبود کوتاه‌مدت عوامل مدیریتی و افت عوامل اقتصادی محتمل‌ترین سناریو می‌باشد اما در آینده بلندمدت، بهبود مقطعی عوامل مدیریتی و ناکارآمدی سیاست‌گذاری‌ها ممکن است، فرصت لازم را برای ارتقای عوامل اقتصادی فراهم نیاورد و بردار این سناریو به سمت سناریوی فاجعه حرکت کند.

 

Reference

1. Petrolo, R., Loscri, V., & Mitton, N. (2017). Towards a smart city based on cloud of things, a survey on the smart city vision and paradigms. Transactions on Emerging Telecommunications Technologies, 22 (1). 1-12.
2. Tavakoli Nia, J., Mohammadi, P. 388. Physical-functional extension in the central tissue of the cities. Objectives and Strategic Principles for the Reconstruction, Renovation and Reconstruction of a Case Study: Central Textures of Zanjan City, Knowledge of Earth Knowledge, Year 1, No. 1, 45-35. (In Persian)
3. Self-advisor engineers. 1390. Improvement and modernization of old and old texture of Gorgan city, report level one, parent company of civil engineering and urban rehabilitation of Iran, Ministry of Railways and Roads. (In Persian)
4. Negarestan, F., Taymiory, M., Fireside, M.1389. Urban Development, First Edition, Publication of the Research Center for Building and Housing. (In Persian)
5. Roberts, Peter & Sykes, Hugh (2000) Urban Regeneration: Handbook. London: Sage Publications.
6. Turok, Ivan (2004) “Urban Regeneration: what can bedone and what should be avoided?”. Paper presented to International Urban Regeneration Implementations Symposium, Lütfi Kırdar Exhibition Centre, Istanbul.
7. Landry, Charles, 1348, Creative City, First Edition, Publications Office of Cultural Studies, p. 300. (In Persian)
8. Khazaei, Saeed and Hosseini Golkar, Mostafa, 1392, Research Papers on the Future of Peugeot, Publications, Research Center for Policy Studies, First Edition, Tehran. (In Persian)
9. Slaughter, R. (2014). Future: All That Matters, Z. Sardar. Hodder and Stoughton, London (2014). Futures, 65, 132-139.
10. Pedram, Abdul Rahim, 2014, Future Studies at a Glance, Organization for Research and Studies, Naja Vice-President for Knowledge Management Development, Tehran, Iran. (In Persian)
11. Khazaei, Saeed and Mahmoudzadeh, Amir, 2013, Foresight Methodology, Pars Zia Publishing, Second Edition, Isfahan. (In Persian)
12. Zali, Nader, 1392, Strategic Forecasting in Regional Planning and Development, Publisher: Strategic Studies Institute, First Edition. (In Persian)
13. Sokolov, A., & Chulok, A. (2016). Priorities for future innovation: Russian S&T Foresight 2151. Futures, 21, 12-52.
14. Magruk, A. (2015). Innovative classification of technology foresight methods. Technological and Economic Development of Economy, (4), 211-213.

 

 

 

 

 

 

* این مقاله برگرفته از پایان نامه دکتری با عنوان"ارائه الگوی بازآفرینی خلاق بافت تاریخی شهرها (بررسی موردی:بافت تاریخی شهر گرگان)" به راهنمایی دکتر سعید یزدانی و دکتر علی رضا شیخ الاسلامی و مشاوره دکتر عباس ملک حسینی در دانشگاه آزاد واحد بروجردمی باشد.

1- دانشجوی دکتری،گروه شهرسازی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران.

2- استادیار، گروه شهرسازی، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

3- استادیار، گروه شهرسازی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران.

4- دانشیارگروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد واحد ملایر.

[5]- PhD student, Department of Urban, Borujerd Branch, Islamic Azad University, Borujerd, Iran

[6]-Assistant Professor, Department of Urban, Malayer Branch, Islamic Azad University, Malayer, Iran. *(Corresponding Author)

3- Assistant Professor, Department of Urban, Borujerd Branch, Islamic Azad University, Borujerd, Iran.

4- Associate Professor of Geography and Urban Planning, Malayer Branch, Islamic Azad University, Malayer, Iran.

1- Technology

2- Talent

3- Tolerance

4- Rand

5- Foresight

6- Ben Martin

7- John Irvine

تعداد مشاهده مقاله: 887

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 196