تحلیل عوامل موثر بر گسترش گردشگری شهرستان خلخال در استان اردبیل با استفاده از مدل راهبردی SWOT

مقاله پژوهشی

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 58، پاییز1400، صص 155-170

تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگری شهرستان خلخال در استان اردبیل با استفاده از مدل راهبردی SWOT

بهروز سبحانی[1]

وحید صفریان زنگیر[2]

Safariyan.vahid@gmail.com

آنیتا مجیدی هروی[3]

تاریخ دریافت: 20/08/95                                                                                  تاریخ پذیرش: 30/01/96

چکیده

زمینه و هدف: گردشگری یکی از بزرگ‌ترین و پربازده‌ترین فعالیت‌های اقتصادی در دنیا است، که توسعه آن نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل موثر اقصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. یکی از این مناطق گردشگری در ایران شهرستان خلخال در استان اردبیل است که به‌واسطه ساختار توپوگرافی و زمین‌شناسی، مملو از مکان‌های گردشگری از لحاظ اکوتوریستی است.

روش بررسی: ایـن پژوهش با استفاده از مدلSWOT  و رویکردی توصیفی- تحلیلی و با مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای که هدف از آن امکان‌سنجی پتانسیل‌های گردشگری شهرستان خلخال در استان اردبیل است.

یافته‌ها: تجزیه‌و تحلیل‌های حاصل از مدل فوق در این پژوهش نشان می‌دهد که در تحلیل ماتریس، نقاط قوت برابر 61/1، ضعف برابر 26/1، فرصت برابر 77/1و مقدار تهدید برابر 19/1 است، پتانسیل‌های گردشگری شهرستان خلخال، در اولویت اول استراتژی ‌هـای تهاجمی و در اولویـت دوم برنامـه‌ریـزی استراتژی‌های رقابتی قرار می‌گیرند. بدین منظور، نخست استراتژی‌های اولیه SO با مقدار 38/3 و سپس استراتژی‌هـایOW با مقدار 03/3 در مـاتریس SWOT در اولویت اول و دوم قرار می‌گیرند، نمایانگر بهترین استراتژی‌های در گردشگری پایدار ناحیه خلخال شناخته می‌شود.

بحث و نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج پژوهش حاضر مسئولین باید سعی کنند از نقاط قوت و فرصت نهایت استفاده را برده و به سمت این راهبردها گام بردارند؛ در راهبردهای تدافعی (WT) با امتیاز 45/2، راهبردهای محافظه‌کارانه (TS) با امتیاز 8/2، نمایانگر ضعیف‌ترین راهبرد در گردشگری پایدار ناحیه خلخال شناخته می‌شود.

واژه‌های کلیدی: راهبردهای استراتژیک، توسعه­گردشگری، عوامل محیطی، مدل SWOT، شهر خلخال.

Human and Environment, No. 58, Autumn 2021, pp.155-170

Analysis of Factors Affecting Tourism Development of Khalkhal in Province of Ardabil City Using Strategic Model SWOT

Behrouz Sobhani^[4]

Vahid safarian zengir^[5]

Safariyan.vahid@gmail.com

Anita Majidi Heravi^[6]

Abstract

Background and Objective: Tourism is one of the largest and high-yielding economic activity in the world, the development of which requires sufficient knowledge of the issues and economic factors, Social and cultural development in each region. One of the city's tourist areas in Khalkhal in Ardebil province, due to topographical and geological structure, is full of tourist sites in terms of ecotourism.

Materials and Methodology: This research uses SWOT model and descriptive-analytical approach and field studies and libraries whose purpose is to assess the tourism potentials of Khalkhal city in Ardabil province.

Results: Analysis of the above model in this study shows that in the matrix analysis, strengths are 1.61, weaknesses are 1.26, opportunities are equal to 1.77 and the amount of threat is equal to 1.19, tourism potentials of Khalkhal city, in the first priority aggressive strategies are the second priority in planning competitive strategies. For this purpose, first the initial strategies of SO with a value of 3.38 and then the strategies of OW with a value of 3.03 in the SWOT matrix are in the first and second priority, indicating the best strategies in sustainable tourism in Khalkhal region.

Discussion and Conclusion: According to the results of the present study defensive strategies (WT) with a score of 2.45, conservative strategies (TS) with a score of 2.8, represents the weakest sustainable tourism strategy in the area known Khalkhal.

Keywords: Strategic Strategies, Tourism Development, Environmental Factors, SWOT Model, Khalkhal City.

مقدمه

گردشگری یکی از مهم‌ترین راه‌های توسعه و رشد اقتصادی در جهان به شمار می‌رود. ایجاد اشتغال، ارزآوری، تعادل منطقه‌ای، کمک به صلح جهانی، سرمایه‌گذاری در میراث فرهنگی، بهسازی محیط، کمک به بهسازی زیستگاه‌های حیات‌وحش، توسعه نواحی روستایی دارای جاذبه‌های گردشگری و جلوگیری از برون کوچی جمعیت و مانند آن، از مزایای این صنعت است(1). شهرستان خلخال در استان اردبیل، با داشتن فاکتورهای مختلف گردشگری از شهرستان‌های مهم در جذب گردشگری است که به‌واسطه ساختار توپوگرافی و زمین‌شناسی، کوهستانی بودن منطقه، آثار تاریخی و تنوع آب و هوایی هر ساله پذیرای جذب گردشگران است. صنعت گردشگری به‌عنوان بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین صنعت در دنیا به ‌حساب می‌آید. بسیاری از کشورها از این صنعت در جهت کسب درآمد، اشتغال‌زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیر‌بنایی استفاده می‌کنند. به دلیل اهمیت صنعت گردشگری در بخش‌های اقتصادی و اجتماعی کشورها در دنیای امروز از آن با عنوان صادرات نامرئی یاد می‌شود. گسترش صنعت گردشگری به عوامل مختلفی از جمله جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، امکانات موردنیاز، اقلیم منطقه، فرهنگ ساکنین منطقه بستگی دارد. روش تجزیه ‌و تحلیلSWOT، مدل تحلیلی مختصر و مفیدی است که به شکل نظام ‌یافته هر یک از عوامل قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها را شناسایی کرده و استراتژی‌های متناسب با موقعیت کنونی منطقه یا حرفه مورد بررسی را ارائه می‌کند. سبحانی (2) در پژوهشی به شناخت پتانسیل‌های گردشگری منطقه آبگرم سردابه در استان اردبیل با روش SWOT پرداخت این مدل، بهترین راهبـرد بـرای فراینـد برنامـه‌ریزی راهبردی طبیعت­گردی محسوب می‌شوند. روش جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل اطلاعات مورد نیاز بیش‌تر اسـنادی، تحلیلی و پیمایشی است. نتایج حاصل، بیانگر آن است که فصل تابستان، بخصوص مرداد ماه در ایـن منطقـه بـا داشـتن شرایط محیطی خنک و در شرایط بیوکلیمایی تحریک ملایم، بهترین نقاط قوت بـرای گردشـگری محسـوب مـی‌شـود. ﻟﻴﺎﻗﺘﻲ و ﻫﻤﻜﺎران (3) در تحقیقی به این نتیجه رسیداند که ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺷﻬﺮی، گونه‌ی ﺟﺪﻳﺪی از گردشگری اﺳﺖ ﻛﻪ علاقه‌مندان ﺑﻪ جاذبه‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ جاذبه‌های ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، ﺗﺎرﻳﺨﻲ، ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺿﻤﻦﮔﺮدش، ﺑﺨﺸﻲ از اوﻗﺎت فراغت خود را در ﻣﺤﺪوده‌ی ﺷﻬﺮ و در ﻓﻀﺎﻫﺎی آن می‌گذرانند. طاهری‌دمنه و همکاران (4) به بررسی چالش‌های موجود در صنعت گردشگری شهر شیراز پرداخته‌اند و ارتباط آن را با مراکز اقامتی مورد بررسی و ارزیابی قرار داده و به این نتیجه رسیدند که علی‌رغم انبوه مسافر در بسیاری از ماه‌های سال، مراکز اقامتی زیر ظرفیت استاندارد فعالیت می‌کنند و همچنین ده‌ها پژوهش و پایان‌نامه در عصر برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری به رشته تحریر درآمده است که هر یک به بررسی و ارزیابی زمینه‌های مختلف در برنامه‌ریزی و مدیریت گردشگری مبادرت نموداند. سرایی و شمشیری (5) در پژوهشی به بررسی وضعیت گردشگری در شهر شیراز در راستای توسعه پایدار با استفاده از فن  SWOT به بررسی تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدهای در امرگردشگری پرداخته و یافتـه‌هـای ایـن پژوهش حاکی از این امر است که شهر شیراز به دلیل موقعیت وآثار بسیار برجسته تاریخی، فرهنگـی، هنـری و ادبـی خـود در موقعیـت تهاجمی/رقابتی قرار دارد و ظرفیت تبدیل‌شدن به یکی از بزرگ‌ترین مرکز توریستی ایران در سطح بین‌المللی را دار است. نادری‌ و همکاران (6) واکاوای اثرات گردشگری در روستای ابیانه با استفاده از فن SWOT و روش‌های آماری پرداخته‌اند. انتظاری و آقایی‌پور (7) در پژوهشی به بررسی پتانسیل‌های اکو توریسم و ژئوتوریسمی منطقه نمونه گردشگری بیستون با استفاده از فن SWOT پرداختند و به این نتیجه رسیدند که منطقه‌ها بیستون توانایی‌های بالایی درزمینه اکوتوریسم و ژئوتوریسم دارد. ضرابی و همکاران (8) در تحقیقی به تحلیل بررسی زیرساخت‌های گردشگری در منطقه اکوتوریستی بند ارومیه با استفاده از روش SWOT، پرداختند و به این نتیجه رسیدند که هرچه میزان تبلیغات افزایش یابد به همان اندازه میزان گردشگران ورودی افزایش پیدا می‌کند. مهدی‌زاده و همکاران (9) در تحقیقی بررسی وضعیت گردشگری ورزشی در شهر مشهد بر اساس تحلیل SWOT انجام دادند و نتایج پژوهش نشان داد، کیفیت اسکان در هتل‌ها مهم‌ترین نقطه قـوت، عـدم وجود افراد متخصص در پست‌های مختلف مهم‌ترین نقطه‌ضعف، وجود داد و ستد و بازار وسیع در مشهد مهم‌ترین فرصـت و عـدم وجـود حامیـان مـالی ورزشی مهم‌ترین تهدید در زمینه گردشگری ورزشی در شهر مشهد است. سنیت و هلی(10) به این نتیجه رسیدند که گردشــگری شــهری در کشورهای پیشرفته پردرآمدترین نوع گردشگری است و در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگـی، اکولوژیکی تاثیرات انکار ناپذیری دارد. به‌نحوی که رشد این صنعت عظـیم در دهـه 1990 معادل 70 درصد برآورد شده است(11). بــه عقیــده ســازمان جهــانی گردشـگری (WTO) و انجمـن جهـانگردی وگردشـگری جهانی(WTTC) گردشگری در آینـده‌ای نـه چنـدان دور بزرگترین صنعت محســوب می‌شود(12). دنگ و همکاران(13) در مقاله خود بـه ارزیـابی جاذبـه‌هـای طبیعـی (اکـو توریسـم) پرداخته­اند در این مقاله ساختار سلسـله مراتبی برای ارزیابی مناطق طبیعی توریستی اسـتفاده شده است و از مـدل‌هـایی بـرای ارزیـابی توریسـم ، اسـتفاده شـده اسـت. زاهدی (14) در مقالـه‌ی خود تلاش می‌کند تا بـا اهمیـت دادن بـه طبیعـت و توجه توریسم به آن، رابطه و اثراتی که این دو با هم دارند مورد بررسی قرار گیرد. نتیجه این مقالـه نشـان دهنده آن است که بشـر بـا سـرعتی بیش‌تر از آنچـه طبیعت بتواند تحمل کند، بـه محـیط طبیعـی آسـیب می‌رساند، رفتار بشر بیش‌تر اصول پایـداری را نادیـده می‌گیرد و برنامه‌ها و راه‌حـل‌هایی را در پایـان توصـیه می‌کند.کلوردان(15) به مطالعه عملکـرد صنعت توریسم در کشورهای در حال توسعه پرداخته و اثرات احتمالی مربوط به عوامل مـوثر در توسـعه و موانــع بــر ســر راه آن را ارزیــابی نمــوده است. یکی از مناسب‌ترین فنون برنامه ریزی و تجزیه و تحلیل استراتژی، ماتریس (SWOT) است که امـروزه بـه عنـوان ابـزاری نـوین بـرای تحلیـل عملکردهـا و وضعیت شـکاف، مـورد اسـتفاده طراحـان و ارزیابـان استراتژی قرار می‌گیـرد(16). توسـعه پایدار به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راهبردهـای توسـعه محسوب می‌شود. گسترش فزاینده صنعت گردشگری انبوه و اثرات مخرب آن بر محیط و انسان‌ها در نقـاط مختلف جهان باعث شـده تـا کارشناسـان و صـاحب نظران، توجه به عوامل پایداری در بخـش گردشـگری را متذکر شـده و نسـبت بـه رفـع یـا تعـدیل عوامـل ناپایداری در این بخش هشدار دهنـد(17). پدیده گردشگری، بـه لحـاظ درآمـدزایی فـراوان آن، بسیاری از کشورهای جهان را بر آن داشته اسـت کـه سرمایه گذاری بیش‌تری را بـه ایـن بخـش اختصـاص دهند(18). تجزیه و تحلیل SWOT به ما کمک می‌کند تا وضعیت کنـونی را شناسـایی و فشــارهای قبـل از انجـام یـک انتخاب را در نظر بگیریم(19). دنگ¹ و همکاران (20) در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺧﻮد ﺑـﻪ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺟﺎذﺑـﻪ‌ﻫـﺎی ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺗﻮرﻳﺴـﻢ (اکو توریسم) ﭘﺮداﺧﺘﻪ­اند. در این ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺑﺮای ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻮرﻳﺴﺘﻲ استفاده‌شده اﺳﺖ و از ﻣـﺪلﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺮای ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺗﻮرﻳﺴـﻢ، استفاده‌شده است.

مواد و روش‌ها

موقعیت منطقه مورد مطالعه

شهرستان خلخال، در ۴۸ درجه و ۳۱ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۷ درجه و ۳۷ دقیقه عرض جغرافیایی و ارتفاع ۱۸۴۳ متر از سطح دریا، در جنوبی‌ترین نقطه استان اردبیل در میان کوه‌ها در فاصله 110 کیلومتری اردبیل با گستره‌ای به وسعت 2754 کیلومتر مربع ما بین سه استان آذربایجان شرقی، گیلان و زنجان قرار دارد. از طرف مشرق با ارتفاعات تالش و از طرف غرب با کوه‌های باجی لار که حد فاصل این شهرستان با شهرستان‌های تالش و میانه است. این شهرستان از سه بخش مرکزی، شاهرود و خورش رستم تشکیل گشته که مشخصات آن در جدول (1) آمده و دارای 8 دهستان است، واقع‌شده است که در شکل (1) نشان داده ‌شده است.

شکل 1- موقعیت جغرافیایی شهرستان خلخال

جدول شماره 1- مناطق اکو توریستی شهرستان به تفکیک مراکز بخش­ها

روش‌شناسی

روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و جمع‌آوری داده‌ها از طریق بررسی اسنادی و کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی (پرسش‌نامه‌ای) است که به شناخت توان‌ و قابلیت‌ و محدودیت‌ و نارسایی‌های گردشگری در شهرستان خلخال پرداخته شده است و در تجزیه و تحلیل داده‌ها از مدل SWOT استفاده شده و جامعه آماری شامل شاغلین و گردشگران در شهرستان خلخال به صورت تصادفی است.

مدلSWOT= (Strength[7] & Weakness[8] & Opportunity[9] & Threats[10]) مدلی از سری مدل‌های تصمیم‌گیری است که در جهت تعیین استراتژی و راهبرد بلند مدت یا کوتاه مدت و ایجاد تصمیمات بزرگ و کلیدی در باب مسائل و موضوعات مختلف طراحی شده است. در مرحلـه اول بـرای تجزیـه و تحلیـل اطلاعـات و ارائـه اسـتراتژی و راهبــرد توســعه گردشــگری، از روش تحلیلــیSWOT  استفاده شده است، این مدل می‌توانند برای یک سازمان یا شرکت یا برای یک منطقه جغرافیایی خاص و یا موضوع که در واقع به نوعی با آن درگیر هستیم، طراحی شود. در واقع کار اصلی آن تعیین راهبرد کارایی یا وضعیت می‌باشد. این مدل ابتدا در جهت تعیین پتانسیل و ظرفیت یک موضوع و یا یک مکان، عوامل درونی و بیرونی موثر بر آن را بررسی می‌کند. سپس با استفاده از این نتایج، راهبردهای مختلف در جهت ایجاد تصمیمات و پیش‌بینی و راهکارهایی برای بهبود آن مکان یا موضوع تعیین می‌شود. منطق رویکردی مذکور این است که راهبرد اثر بخش باید قوت‌ها و فرصت‌ها سیستم مذکور را به حداکثر، ضعف‌ها و تهدیدها را به حداقل برساند.این منطق اگر درست به کار رود، نتایج بسیار خوبی برای انتخاب و طراحی یک راهبرد اثر بخش خواهد داشت(21). عوامل درونی: عواملی هستند که در درون خود سیستم یا منطقه وجود دارند و در تعیین وضعیت منطقه موثر هستند. در مدل Swot عوامل درونی نقاط قوت و ضعف هستند. عوامل بیرونی: عواملی هستند که از کنترل منطقه خارج بوده و از بیرون بر سیستم اثر می‌گذارند. عوامل بیرونی شامل فرصت‌ها و تهدیدها است که در شکل­های (2 و 3) نشان داده‌ شده است. عوامل درونی و بیرونی در شهرستان خلخال را از عوامل جاذبه و دافعه استخراج می‌شود. در این مدل به هر یک از معیارها، ارزش و ضریب خاصی اختصاص می‌یابد تا میزان اثر گذاری عوامل مشخص گردد. این کار از طریق پرسشنامه حاصل می­شود. پس از تعیین عوامل از پرسش شوندگان تقاضا می‌شود به هر یک از عوامل تعیین شده یک ارزش و ضریب بدهند. برای تعیین ضریب می‌توان از طیف لیکرت استفاده کرد. در این پژوهش پرسشنامه‌ای شامل 40 سوال در مورد گردشگری در شهر خلخال و از 40 نفر افراد با تجربه و از اهالی این شهرستان نظرخواهی شد. از طیف لیکرت برای تبدیل اطلاعات کیفی به کمی و ارزش‌گذاری گزینه‌ها استفاده شده است. مقادیر طیف لیکرت عبارتند از:

خیلی­زیاد= 5      زیاد= 4      متوسط= 3      کم= 2      خیلی­کم= 1

شکل 2- نمودارچارچوب تحلیلSWOT

شکل 3- ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک

یافته‌ها

جدول 2 مراکز گردشگری شهرستان خلخال را نشان می‌دهد که براساس مدل SWOT در قالب جداول شماره (3، 4، 5 و 6) طراحی‌شده است و مراحل آن به‌صورت زیر انجام می‌شود: تهیه فهرستی از فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف؛ تشریح و تفسیر هریک از فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف در قالب مدلSWOT  براساس تنظیم پرسشنامه­ای برای کسانی که در منطقه به ‌صورت گردشگرحضور داشتند انجام شد و هدف سنجش محیط داخلی و خارجی منطقه مطالعه شده، (شهرستان خلخال) جهت شناسایی نقاط قوت، ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها است که منطقه مذکور در ارتباط با گسترش گردشگری با آن مواجه است.

جدول شماره 2- شناسایی برخی از مراکز مهم گردشگری و جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی شهرستان خلخال (سال 1395)

جدول شماره 4- ماتریس عوامل درونی (ضعف­ها)

جدول شماره 5 -ماتریس عوامل بیرونی (فرصت‌ها)

جدول شماره 6- ماتریس عوامل بیرونی (تهدیدها)

پس از بررسی اسناد، مدارک و مشاهدات محققین، نظرات اخذ شده از مصاحبه شوند‌گان، کلیه عوامل داخلی نقاط قوت و ضعف و (عوامل خارجی) فرصت‌ها و تهدیدها (مؤثر بر گردشگری شهرستان خلخال و اماکن و توان‌های جاذب گردشگر لیست و در تقابل هم قرارگرفتند. همان‌طوری که در جداول فوق مشهود است در شهرستان خلخال تعداد ۱۹ نقطه قوت، در مقابل ۲۵ نقطه ‌ضعف و هم‌چنین ۱۶ فرصت خارجی در مقابل ۱۳ تهدید خارجی شناسایی و بررسی‌شده‌اند؛ که در شکل شماره (4) هم نمایش داده‌شده است. به ‌این ‌ترتیب در مجموع تعداد ۳۵ نقطه قوت و فرصت به ‌عنوان مزیت‌ها و ۳۸ نقطه ‌ضعف و تهدید به ‌عنوان محدودیت‌ها و تنگناهای پیش‌روی بخش گردشگری شهرستان خلخال قابل‌ شناسایی و بررسی است؛ بنابراین در یک تحلیل ساده می‌توان گفت که صنعت گردشگری در شهرستان خلخال با برنامه‌ریزی قابل پیشرفت است.

جدول شماره 7- تجزیه‌ و تحلیل عوامل داخلی (قوت‌ها)

جدول شماره 8- تجزیه‌وتحلیل عوامل داخلی (ضعف‌ها)

با توجه به جداول شماره 7 و 8 مهم‌ترین قوت‌هایی که منطقه گردشگری خلخال در زمینه توسعه گردشگری با آن روبه‌روست، برخورداری شهرستان خلخال از نظام آب‌های سطح الارضی مناسب که با امتیاز وزنی ۳۶/۰ به‌عنوان اولین قوت، وجود جاذبه‌های متعدد طبیعی و تاریخی و وجود تابستان‌های معتدل و دل‌انگیز با امتیاز وزنی ۳۲/۰ به‌عنوان دومین قوت، استقرار شهرستان خلخال بر بستر طبیعی میان­دشتی و فاقد ناهمواری­های گسترده با امتیاز وزنی ۲۱/۰ به‌عنوان سومین قوت، به ترتیب در اولویت‌های بعدی قرار دارند؛ و هم‌چنین با توجه به جداول فوق مهم‌ترین ضعف‌هایی که منطقه گردشگری خلخال در زمینه توسعه گردشگری با آن روبروست، کمبود امکانات رفاهی در مسیر پدیده‌های گردشگری برای بازدیدکنندگان از منطقه با امتیاز وزنی ۲۸/۰ به‌عنوان اولین ضعف، نامناسب بودن مسیر­های ارتباطی مناطق اکو توریستی شهرستان با امتیاز وزنی ۲۷/۰ به‌عنوان دومین ضعف، وجود نظام اقلیمی بسیار سرد در فصول پاییز و زمستان با امتیاز وزنی ۲۱/۰ به‌عنوان سومین ضعف،به ترتیب در اولویت­های بعدی قرار دارند.

جدول شماره 9- تجزیه‌وتحلیل عوامل خارجی (فرصت‌ها)

جدول شماره 10- تجزیه‌وتحلیل عوامل خارجی (تهدیدها)

شکل 4-مقدار تأثیرات SWOT (منبع: محاسبات نگارندگان:1395)

با توجه به جداول 9 و 10 مهم‌ترین فرصت‌هایی که منطقه گردشگری خلخال در زمینه توسعه گردشگری با آن روبه‌روست، استقرار شهر در کانون مبادلات اقتصادی ملی- منطقه‌ای و منطقه‌ای- ناحیه‌ای با امتیاز وزنی ۳۶/۰ به‌عنوان اولین فرصت، امکان بهره‌گیری از محور رودخانه به ‌عنوان یک محور ساختاری با نقش فراغتی در درونشهر با امتیاز وزنی ۲۸/۰ به‌عنوان دومین فرصت، امکان ارتباط مناسب مناطق مختلف شهری با یکدیگر با توجه به شبکه‌های خطی موجود با امتیاز وزنی ۲۴/۰ به‌عنوان سومین فرصت، به ترتیب در اولویت‌های بعدی قراردارند؛ و هم­چنین با توجه به جداول فوق مهم‌ترین تهدیدهایی که منطقه گردشگری خلخال در زمینه توسعه گردشگری با آن روبروست، عدم تمایل به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های دور از مراکز اقتصادی شهر در نزد سرمایه‌گذاران با امتیاز وزنی ۲۸/۰ به‌عنوان اولین تهدید، استقرار شهر در پهنه با خطر لرزه‌خیزی بالا با امتیاز وزنی ۲۱/۰ به‌عنوان دومین تهدید، وجود نظام اجتماعی/ فرهنگی روستایی در برخی از مناطق بافت فرسوده‌ی شهر با امتیاز وزنی ۱۸/۰ به‌عنوان سومین تهدید، به ترتیب در اولویت‌های بعدی قرار دارند. با تحلیل SWOT و شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها و قوت‌ها و ضعف‌ها می‌توان استراتژی‌هایی را جهت توسعه صنعت گردشگری شهرستان خلخال ارائه کرد.

بحث و نتیجه گیری

تجزیه‌ و تحلیل‌های حاصل از مدل فوق در این پژوهش نشان می‌دهد که در تحلیل ماتریس ارزیابی مقدار Strength برابر 61/1، Weakness برابر 26/1، Opportunity برابر 77/1و مقدار Threats برابر 19/1 است، پتانسیل‌های گردشگری شهرستان خلخال، در اولویت اول استراتژی‌هـای تهاجمی و در اولویـت دوم برنامـه‌ریـزی استراتژی‌های رقابتی قرار می‌گیرند. بدین منظور، نخست استراتژی‌های اولیه SO  با مقدار 38/3 و سپس استراتژی‌هـایOW  با مقدار 03/3 در مـاتریسSWOT  در اولویت اول و دوم قرار می‌گیرند نمایانگر بهترین استراتژی‌های در گردشگری پایدار ناحیه خلخال شناخته می‌شود و مسئولین  باید سعی کنند از نقاط قوت و فرصت نهایت استفاده را برده و به سمت این راهبردها گام بردارند و در راهبردهای تدافعی (WT) با امتیاز 45/2، راهبردهای محافظه‌کارانه (TS) با امتیاز 8/2، نمایان‌گر ضعیف‌ترین راهبرد در گردشگری پایدار ناحیه خلخال شناخته می‌شود. طبق نتیجه به‌دست‌آمده، راهبردهای منطقه گردشگری خلخال به راهبردهای تهاجمی نزدیک است و مسئولین باید سعی کنند از نقاط قوت و فرصت نهایت استفاده را برده و به سمت این راهبردها گام بردارند.

• راهبردهای حداکثر استفاده از فرصت‌های محیطی با به‌کارگیری نقاط قوت، استراتژی‌های تهاجمی (SO)

استفاده مفید از افزایش انگیزه مسافرت در بین طبقه شهرنشین و افزایش ارتباطات با مراکز شهری پرجمعیت (اردبیل-آذربایجان شرقی-گیلان-زنجان) در جهت بهره‌برداری ازجاذبه‌ها و فراورده‌های توریستی به ‌منظور ایجاد اشتغال و درآمد برای ساکنین شهرستان خلخال. شناسایی و بهره‌گیری از جاذبه‌ها، فرآورده‌ها و دیگر مزیت‌های نسبی گردشگری شهرستان خلخال از جمله کوه‌ها، اماکن و خانه‌های تاریخی) جهت رقابت با سایر مناطق تفریحی رقیب. اعمال هماهنگی در بین ادارات و نهادها و بخش‌های مختلف مرتبط، با برگزاری نشست‌ها در جهت توسعه صنعت گردشگری شهرستان خلخال.

• راهبردهای استفاده از نقاط قوت برای جلوگیری از مواجه با تهدیدها، استراتژی‌های محافظه‌کارانه (TS)

تنوع بخشیدن به امکانات، فعالیت‌ها و خدمات گردشگری به ‌منظور جلب رضایت گردشگران و افزایش تعداد گردشگران در شهرستان خلخال و به‌ کارگیری طبقات مختلف مردم شهرستان در فعالیت‌ها. توسعه‌ی برنامه‌های تبلیغاتی برای معرفی جاذبه‌های طبیعی و انسانی،خصوصیات فرهنگی، معماری و آداب ‌و رسوم شهرستان خلخال و شرکت در جشنواره‌ها، نمایشگاه‌هاو درس گروهی‌ها. تجهیز مسیرهای گردشگری شهرستان خلخال و نصب علائم در مسیرها و به‌کارگیری از دفترچه راهنما برای آموزش گردشگران

• راهبردهای استفاده ازمزیت‌های بالقوه‌ای که در فرصت‌های محیطی برای جبران نقاط ضعف، استراتژی‌های رقابتی (OW) نهفته است.

با تجدید نظر در نوع و نحوه‌ی برنامه‌ریزی و حمایت دولتی از شهر گردشگری خلخال، بهره‌گیری منطقی از نهادها، قوانین و مقررات حمایتی در جهت توسعه زیرساخت‌ها، تسهیلات و تجهیزات مختلف گردشگری در شهرستان خلخال مورد مطالعه قرار گیرد. تجدیدنظر در نحوه‌ی توزیع امکانات،خدمات و تسهیلات گردشگری و الویت دادن به تخصیص مجدد این نوع امکانات به شهرستان خلخال با قابلیت بالا و متوسط جذب گردشگر.

• راهبردهایی برای به حداقل رساندن زیان‌های ناشی از تهدیدها و نقاط ضعف، استراتژی‌های تدافعی(WT)

برگزاری نشست‌ها و درس گروه­های توسعه سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری، توسط سازمان میراث فرهنگی شهرستان خلخال با سایر دستگاه‌های مرتبط و دعوت از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و ایجاد تسهیلات ویژه سرمایه‌گذاری در زمینه احداث هتل، مجتمع‌های اقامتی و تأسیسات تفریحی در شهرستان خلخال. اطلاع‌رسانی به مردم شهرستان خلخال درباره نحوه برخورد با گردشگر و گردشگران جهت جلوگیری از بروز اختلاف بین مردم و گردشگران و هم‌چنین آگاه کردن گردشگران از آداب ‌و رسوم و فرهنگ ساکنین شهرستان می‌بایست صورت گیرد. تشویق مردم به مشارکت در توسعه زیرساخت‌ها، تجهیزات و تسهیلات مختلف گردشگری و کسب درآمد از این طریق و هم‌چنین استفاده از مشارکت بخش خصوصی در زمینه‌هایی که مردم نمی‌توانند مشارکت یا سرمایه‌گذاری نمایند.

منابع

• ضرابی،اصغر، علیزاده‌اصل، جبار، بهاری، عیسی،1393، تحلیلی بر زیرساخت‌های گردشگری در مقصد اکوتوریستی بند ارومیه با استفاده از روشSWOT، نشریه علمی–پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی،سال 18، شماره 48، تابستان 1393، صص 210 – 177.
• سبحانی،بهروز، 1389، شناخت پتانسیل‌های گردشگری منطقه آبگرم سردابه در استان اردبیل با روش SWOT، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال اول، شماره 4، صص 128-113.
• ﻟﻴﺎﻗﺘﻲ، ﻫﻮﻣﺎن، ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ،کورش،ﻣﺤﻤﻮدی، ﺣﺴﻴﻦ،کوچکزاده، ﻣﺤﺴﻦ، اﻣﻴﺪوار، ﭘﮕﺎه، 1389، واﻛﺎوی ویژگی‌ها و اﻟﮕﻮیﻓﺮاﻏﺖ در ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺷﻬﺮی مطالعه‌یﻣﻮردی: ﺗﻬﺮان، مجله‌ی محیط‌ شناسی، ﺳﺎلﺳﻲوششم، ﺷﻤﺎره 55، صص36-25.
• طاهری‌دمنه، محسن،فرمانی، سکینه و رضا مستوفی‌الممالکی، 1390، بررسی چالش‌های موجود در صنعت گردشگری شهر شیراز در ارتباط با محدودیت مراکز اقامتی، فصلنامه مطالعات شهری و منطقه‌ای، سال دوم شماره 8، بهار.
• سرایی، محمدحسین، شمشیری، مسلم، 1392، بررسی وضعیت گردشگری در شهر شیراز در راستای توسعه پایدار با استفاده از فنSWOT، جغرافیا و برنامه‌ریزیمحیطی، سال 24، پیاپی 49، شماره 1، بهاره 1392، صص 88-69.
• نادری، ‌مهدی، کریم، اذاتی، مهری، یعقوبی فراتی، احمد، روستایی، مریم، 1392، واکاوی اثرات گردشگری در روستای ابیانه با استفاده از فنSWOT، فصلنامه تحقیقات ، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 28، شماره 4، زمستان 1392، شماره پیاپی 111، صص 44-31.
• انتظاری، مژگان، آقایی پور، 1393، بررسی پتانسیل‌های اکوتوریسم و ژئوتوریسمی منطقه نمونه گردشگری بیستون با استفاده از فنSWOT، مجله پژوهشی و برنامه‌ریزی شهری، سال پنجم، شماره 16، بهار 1393، صص 75-88.
• ضرابی، اصغر، صدیف اسلامی پریخانی، 1390، سنجش تأثیرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست‌محیطی توسعه گردشگری (مطالعه موردی شهرستان مشکین‌شهر)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 75، صص 52-37.
• مهدی‌زاده، عباس؛ طالب پور، مهدی؛ فتحی، مهرداد، 1393، بررسی وضعیت گردشگری ورزشی در شهر مشهد بر اساس تحلیلSWOT پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزشی، سال دوم، شماره 4، بهار 1393، صص 36-23.
• Snaith, T and Haley, A.,1999, : Residents opinions of tourism development in the historic city of York, England, Tourism Management 20.
• Weaver, David, and Laura. Lawto 2002, tourism maagment, edi. Wiley (second edition).
• Quattrone, G.:2002, Urban Development Strategies: The Tourism City Network Institute di Pianificazione e Gestione Del Territorio, Turin, 20-30.
• Deng, Jinyang, Brianking & Ihomas Bauer 2004, Evaluatig natural attractions for tourism, Annals of Tourism Research, Vol.29, And Issue2: 422438.
• Zahedi, SH 2004: Ecological understanding: a prerequisite of sustainable ecotourism. Department of Managmet, Allameh Tabataba, University, Iran.
• Cloverdon, R.c.2002, Tourism development in the SADC regional: The Opportunities and challenges, Development southern Africa, Vol 19, 1, pp: 7-28.
• Nilsson, M., Research and advice on strategic environmental assessment, Stockholm Environmental Institute Publications,2004.
• Wahab ,Salah and John J.Pigram, 2005 Sustainable Tourism in a Changing world, tourism, Development and growth; The Challenge of Sustainability, Edited bySalah Wahab and John J.Pigram, London and New York.
• Tremblay, P, 2006, Desert Tourism Scoping Study, Desert Knowledge CRC, Report 12, Australia, Charles Darwin University.
• Liu, T. McConkey, B. Ma, Z. Lio, Z. Li, x. Cheng, L. 2011, «Strengths, Weakness, Opportunities and Threats Analysis of Lee, Choong – Ki 1992 : The Ecoomic Impact of International Inbound Tourism on the South Korean Economy and its Distributional Effects on Income Classes, A. Bioenergy Production on Marginal Land». Energy Procedia. Pp 2378-2386.
• Deng, J., Pierskalla, C.2013. Using contingent valuation to estimate the willingness of tourist to pay for urban forest: a study in Savanah, Goergia.Urban Forestry, Urban Greening 278: 275-282.
• پیرسون و رابینسون (1383)، برنامه­ریزی و مدیریت استراتیژیک، ترجمه سهراب خلیلی شورینی، تهران، یادواره کتاب، چاپ سوم.

[1] - استاد جغرافیای طبیعی، اقلیم شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

[2] - دکتری جغرافیای طبیعی، اقلیم شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

[3] - دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور تهران، ایران

[4]- Professor, Physical Geography, Climatology, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran

[5]- Ph.D., Physical Geography, Climatology, Faculty of social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran

[6] - PhD., Geography and Urban Planning, Department of Geography٫ Payame Noor University of Tehran, Iran

1- Deng et al

-[7]  قوت

-[8] ضعف

-[9] فرصت

-[10] تهدید