بررسی نقش آموزش در بالا بردن سواد اکولوژیکی جامعه‏ی روستایی (نمونه‌ی موردی روستای آفتابدر منطقه الموت قزوین)

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و یکم، شماره دوازدهم، اسفند  ماه 98

بررسی نقش آموزش در بالا بردن سواد اکولوژیکی جامعه‏ی روستایی (نمونه‌ی موردی روستای آفتابدر منطقه الموت قزوین)

حسین مدی[1]

medihossein@yahoo.com

عاطفه خانی الموتی[2]

چکیده

زمینه و هدف: با نگاهی اجمالی به فعالیت‌های انسانی از دهه‏های اخیر تاکنون، این‌گونه به نظر می‏رسد که فعالیت‌ها و دست‌اندازی‌های نابجای انسان‏ها در محیط‏زیست موجب بروز تغییرات و مشکلات اکولوژیکی بسیار زیاد و گاهاً جبران‏ناپذیری بر آن شده است. اکوسیستم‌های موجود در طبیعت بسیار متنوع بوده و تخریب یکی به‌تدریج موجب نابودی کل اکوسیستم و درنتیجه برهم زدن اکولوژی آن ناحیه خواهد شد. هدف از انجام این پژوهش؛ درک سازوکارها و روش ساخت‌وساز در مناطق و اکوسیستم‌های کوهستانی، آموزش حساسیت‌های محیط زیستی و جانوری، جذابیت و جاذبه‌ها(رودخانه‌ها، زمین‌ها، خاک و ...) و انرژی‌های موجود در منطقه به مردم، دهیاری‌ها، تکنسین‌های کشاورزی و .... با استفاده از روش‏های جدید و مناسب به‌جای روش‏های قدیمی و منسوخ گذشته و ضرورت یادآوری و نشان دادن آسیب‌هایی که در اثر دخل و تصرف‌های نا به‌جای انسان‌ها به منطقه موردنظر واردشده، می باشد. ازآنجاکه مطالعات اکولوژیک در قزوین و حتی در ایران بسیار ناچیز است و با توجه به وجود گونه‏های گیاهی و جانوری متنوع و طبیعی، وجود ذخایر زیستی بسیار نایاب و انرژی‌های درونی فراوان منطقه‏ی الموت لزوم شناخت این گونه‏ها و درنهایت آموزش نتایج به‌دست‌آمده، به عموم مردم را نشان می‌دهد.

روش بررسی: روش تحقیق پیمایشی است. بررسی تحلیل آزمون فرضیات پژوهش به روش استقرایی و با استفاده از نرم‌افزار spss انجام‌شده است.

یافته‌ها: در این راستا مصاحبه‏ای با کارشناسان سازمان محیط‏زیست، جهاد کشاورزی، مرکز تحقیقاتی _ آموزشی کشاورزی استان قزوین و چند تن از اساتید دانشگاه بین‏المللی امام خمینی قزوین و جمعی از متخصصان و مدیرعاملان شرکت‌های تعاونی و درنهایت عموم مردم صورت پذیرفت تا اهمیت آموزش اکولوژیکی بررسی شود.

بحث و نتیجه‌گیری: درنهایت و با بررسی این آمار و نتایج حاصل‌شده از آنالیز توصیفی و تحلیلی (آزمون T مستقل و لوین، آلفای کرونباخ، آزمون کلموگروف اسمیرنوف و آزمون فریدمن) در نرم‌افزار SPSS این‌گونه به نظر می‏رسد که آموزش یکی از کلیدی‏ترین پارامترها در ارتقاء دانش اکولوژیک در نزد جامعه‏ی روستایی می‏باشد.

واژه های کلیدی: اکولوژی، آموزش، اکوسیستم کوهستانی، جامعه ی روستایی، منطقه‏ی الموت.

Studing the Role of Education in Raising the Ecological Literacy of the Rural Community

 (Case Study:  Aftabdar Village in Qazvin Alamut Region)

HosseinMedi[3]*

medihossein@yahoo.com

Atefeh, Khani Alamouti[4]

Abstract

Background and Objective: By reviewing human activities during last decades, it seems that inappropriate human activities and changes in the environment caused immense ecological problems and sometimes it is irreparable. Ecosystems in the nature are so various and destruction of one gradually destroys the entire ecosystem and thus will disturb the ecology of the area. The result of this article is: Understanding Mechanisms and Construction Method in Mountainous Regions and Ecosystems, The training of environmental and animal sensitivities, attractiveness and attraction (rivers, lands, soils, etc.) and the energy available in the region to people, gardeners, agricultural technicians, etc., using new and appropriate methods instead of past Old and obsolete methods & The need to remind and show the damage that has been inflicted by people outside the area to the targeted area. Since there have been a few numbers of ecological studies in Qazvin, and even in Iran, and because of diverse animal and plant species and natural, lack of biological resources and abundant internal energy region of Alamout, recognition the species and finally to educate the results of the investigation to people are required.

Method: Our research method is survey and the analysis of research hypotheses test is done by using the deductive method and SPSS software.

Findings: Due to these requirements, the study is based on interviews with experts from the Department of Environment, Agriculture, Agricultural Research Center of Qazvin _ and several professors of Imam Khomeini International University and a group of experts and CEOs of cooperatives and even people in order to analyze the importance of Ecological education.

Discussion and Conclusion: In the following sections, with review these statistics and the results achievement Descriptive and analytical analysis (Independent T-test and Levin, Cronbach's alpha, Kolmogorov-Smirnov test and Friedman test), in SPSS software it can be concluded that education is one of the key factors in the promotion of ecological knowledge In the rural community.

Key words: Ecology, Education, mountain ecosystems, rural community, the region of Alamout.

مقدمه و بیان مساله

مدت‌هاست انسان بانام پیشرفت به دست تکنولوژی، تعامل میان خود و طبیعت را به تعارض تبدیل کرده است. این تعارض سبب به وجود آمدن بحران‌های زیست‌محیطی شده است؛ که آلوده شدن محیط شهرها و افزایش انواع سرطان‏ها، تخریب و نابودی منابع و ذخایر طبیعی و تغییرات اقلیمی را موجب می‏گردد (1). اثرات فعالیت‌های انسان بر خاک از طریق تخلیه یا دفن زباله‏ها، نخاله‏های ساختمانی و پسماندهای خطرناک و سمی در ‏اراضی دفن زباله‏ها و دشت‌های پیرامون شهری منجر به مسمومیت خاک و فرسایش آن شده است (2).

یکی از مشکلات کنونی کشور‏های جهان سوم، کم‌توجهی به ساخت‌وسازهای اصولی با رویکرد حفظ محیط‌زیست و عدم مطابقت این ساخت‌وسازها با اهداف توسعه پایدار و رویکرد اکولوژیک است. با توجه به این که منابع موجود در زمین برای ساکنین آن محدود و رو به پایان است و با نظر به بحران انرژی در جهان و پایان‌پذیر بودن انرژی‌های تجدید ناپذیر و نابودی و آلودگی محیط‌زیست، به دلیل استفاده بیش‌ازحد از انرژی‌های فسیلی، لزوم استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر در ساختمان‌ها که بیش ترین مصرف‌کننده انرژی هستند ضرورت یافته است. یکی از مشکلات امروزی معماری کشور ما که در مقیاس خرد و کلان‌شهری گریبان گیر جامعه شده است، عدم تعلق اکولوژیک ساختمان‌ها به اقلیم طراحی است. ساختمان‌های امروزی هم در درون خود و هم مرتبط با محیط بیرون باعث ایجاد آلودگی‌های زیست بومی و اتلاف در منابع انرژی‏اند. تأثیرات بستر طراحی بر آن چه قرار است در آن ساخته شود نادیده گرفته می‏شود و ساختمان به‌جای تطابق با حساسیت‌های مکانی، باعث تخریب آن می‏شود. همچنین ما در استفاده بهینه از فنّاوری به‌صورت فعال برای بهبود کارکرد اکولوژیک نیز تاکنون راه به‌جایی نبرده‏ایم (3).

هر طراحی، کوچک یا بزرگ باید با در نظر گرفتن پیامدهای زیست‌محیطی آن طرح انجام پذیرد (4). به نقل از (5)، واژه طراحی پایدار و معماری اکولوژیکی اساساً بخشی از فرهنگ معماری معاصر است و این فلسفه معماری اکولوژیک است.

در حال حاضر در دهه‏ی جهانی آموزش قرار داریم که از سوی سران کشورها به مجمع عمومی سازمان ملل توصیه‌شده است تا با جهت دادن آموزش‌های زیست‏محیطی به‌سوی ترویج اندیشه‏ی توسعه‏ی پایدار‏، زمینه‏های لازم برای تحقق این مهم فراهم گردد (6). به گفته فرهمند (1388): طی‏30 سال اخیر، شرایط به‌گونه‌ای پیش‏ رفت که به‌واسطه‌ی درک پیامدهای بلند‏مدت موضوعات زیست‏محیطی در زندگی انسان‌ها، اهمیت بحث در این مورد را رو به فزونی گذاشت (7). هدف معماری محیط زیستی ایجاد تعادلی پایدار و سازمان‌یافته بین طبیعت، موجودات زنده و محیط مصنوع است و در این راه کل فرآیند معمار، یعنی اندیشیدن و مطالعه، ساخت، بهره‌برداری و تخریب ساختمان را در ‏نظر‏می‏گیرد (8).

فرضیه ها

به نظر می‏رسد، وجود یک مرکز تحقیقاتی- آموزشی اکولوژیک در منطقه الموت، می‏تواند زمینه‌ساز آموزش و ساخت‌وسازهای هماهنگ با زیست‌بوم در سطوح کلان‌تر گردد.

به نظر می‏رسد، آگاهی مردم از ساخت چنین مرکزی در محیطی اکولوژیک، می‏تواند موجب جذب مردم در به‌کارگیری اصول معماری اکولوژیک و انرژی‌های تجدید پذیر و درنتیجه کاهش خسارت به زیست‌بوم گردد(معماری منطبق با اکوسیستم).

روش بررسی

پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کاربردی و روش تحقیق پیمایشی است. روش گردآوری اطلاعات به دو صورت مطالعات کتابخانه‌ای و تحقیق میدانی صورت پذیرفت. جامعه‌ی آماری این پژوهش تمامی مردم بومی منطقه‌ی الموت و عموم مردمی که آشنایی با این ناحیه دارند می‌باشد. حجم نمونه و حجم جامعه به ترتیب با استفاده از مدل کوکران محاسبه و برابر با 40 و 70 قرار گرفت. برای نمونه‌گیری در این تحقیق از روش نمونه‌گیری تصادفی استفاده‌شده است. یکی از معیارهای درستی اندازه‌گیری مفاهیم، اعتبار و پایایی آن‌ها است. منظور از اعتبار اندازه‌گیری میزان دقت و صحت معرف‌های انتخاب‌شده برای سنجش مفاهیم است. اعتبار و روایی پرسش نامه به طریق محتوایی و بر اساس نظر متخصصین موردسنجش قرار می‌گیرد. پس از مشخص کردن مؤلفه‌ها و شاخص‌های اثرگذار برای سنجش ابعاد تحقیق پرسش نامه اولیه طراحی شد. یکی از رایج‌ترین شیوه‌های محاسبه پایایی، محاسبه ضریب آلفای کرونباخ است. این ضریب به‌عنوان یکی از ضرایب پایایی باقابلیت بالا شناخته می‌شود. دامنه‌ی اعتماد از صفرتا یک است. ضرایب بالاتر از 7/0 نشان‌دهنده‌ی این است همبستگی درونی بین گویه‌ها زیاد است. هر چه میزان آلفای محاسبه‌شده به 1 نزدیک باشد نشان‌دهنده‌ی میزان پایایی بیش تر پرسش نامه است. برای محاسبه ضریب پایایی ابتدا در مرحله پیش‌آزمون 30 پرسش نامه تکمیل و در محیط نرم‌افزار SPSS ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد. میزان ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده برای پرسش نامه عبارت است از 78/0. چون میزان آلفای محاسبه‌شده بالاتر از 7/0 است درنتیجه پرسش نامه از پایایی لازم برخوردار است. در بررسی تحلیل و آزمون فرضیات این پژوهش از محیط نرم‌افزار SPSS استفاده‌شده است.

زمینه و هدف

تاریخچه‏ی واژه‏ی اکولوژی

پا به‌پای پیشرفت دانش و تمدن انسانی، اکولوژی رشد یافته و در قدیمی‌ترین آثار مدون باقی مانده از فلاسفه و دانشمندان یونان قدیم، نظیر بقراط و ارسطو، مفاهیم بسیار روشن اکولوژی مطرح‌شده است. قبل از قرن بیستم حتی اصطلاح اکولوژی وجود نداشته و چنین دانش ارزنده و مهمی به‌صورت کنونی مدون نشده بود. ازنظر جامعیت، اکولوژی بیش تر به فلسفه شباهت دارد. همان‌طور که فلسفه تا سه قرن قبل از میلاد مسیح جامع جمیع علوم بود، اکولوژی نیز در دوران ما با آن که به‌ظاهر یکی از رشته‌های زیست‌شناسی به شمار می‏آید، ولی بسیاری از علوم را شامل می‏شود. شاید یکی از علل مهم پدید آمدن دانش اکولوژی، پیشرفت سایر علوم و زبان‌هایی بود که از پیشرفت تمدن، متوجه محیط زندگی انسان گردید(9).

به یک تعبیر، سابقه شناخت‌های اکولوژیکی را می‏توان به دوره‏های قدیمی‏تر از ظهور انسان رسانید. به‌تدریج دامنه‏ی شناخت‏و             یافته‏های انسان درزمینه‌ی اکولوژی توسعه‌یافته و تأسیس شاخه‏ی مستقلی به نام اکولوژی را، که خود امروزه تقسیمات فرعی بسیار متعددی دارد، ضروری ساخته است. اکولوژی مجمع القوانینی فراهم آمده از تخصص‏های علوم زیستی است. بدیهی است اکولوژی که جامع عموم تخصص‌هاست بسیار بهتر قادر به تفسیر ابعاد طبیعت خواهد بود به همین دلیل اکولوژی را زیست‌شناسی کل طبیعت نیز نامیده‌اند(10).

مبانی نظری پژوهش

تعاریف اکولوژی

واژه‏ی اکولوژی (در فارسی: بوم‌شناسی، محیط‌شناسی) در اوایل قرن 19 توسط زیست‌شناس آلمانی هگل برای نخستین بار مطرح شد. این واژه درواقع از کلمات لاتین به معنای «خانه و مسکن» و به معنای «شناخت»ساخته شد. پس از نظر لفظی به معنی «شناخت و مطالعه‏ی زیستگاه‌هاست». مطابق طرح شماتیک زیر روابط بین موجودات زنده و محیط غیرزنده نیز در اکولوژی مورد توجه قرار می‎گیرد(11).

اکولوژی = ↻موجودات زنده ⇌ محیط غیرزنده

اکولوژی، دانشی است که به مطالعه‏ی سازوکارهای سیستم‌های زنده در ابعاد جمعیت، جوامع، بیوم‏ها و زیست‌کره می‌پردازد(12). برخی از اکولوژیست‏ها تعریف اکولوژی را کوتاه‌تر از عبارت فوق‌الذکر می‏دانند و تصریح می‏کنند که چون محیط در عبارت یادشده به معنی کلیه عوامل زنده و غیرزنده در اطراف موجود زنده است، افزودن عبارت روابط بین جانداران ضرورت نمی‏یابد. در این نحوه‏ی تعبیر و تفسیر موجودات زنده پیرامون هر جاندار بخشی از محیط او هستند و هر جاندار به ‌نوبه‌ی خود بخشی از محیط جانداران دیگر است(10). یک تعریف اساسی از اکولوژی «مطالعه‏ی روابط و تعاملات بین موجودات زنده، طبیعت و محیط‌زیست توسعه‌یافته آن‌ها» است. سه ویژگی اصلی واضح است: اکولوژی وابسته به روابط است، نه همه‌چیز. این روابط بین موجودات زنده با خودشان و موجودات زنده و محیط‌زیستشان می‏باشد که این محیط‌زیست ممکن است طبیعی یا ساخته‌شده باشد. اکولوژی شامل کل محیط‌زیست و سیستم‌های متنوع آن می‏باشد (13).

طراحی اکولوژیکی

مفهوم طراحی اکولوژیکی شامل 5 اصل اساسی است: یک محیط مصنوعی سالم، سیستم‌های کافی و مولد انرژی، فرم حساس به محیط‏زیست، مصالح ساخت‌وساز دوست دار طبیعت و فعالیت‌های بازیافت. طراحی اکولوژیکی یک رویکردی است که حفاظت از                                             منابع طبیعی انرژی و بهره‏برداری غیر‏فعال در ساختمان را به عهده می‏گیرد و همچنین در تعامل با طبیعت و ساخت‌وساز ساختمان‌هایی است که در هماهنگی با محیط طبیعی اطرافش برای سنجش می‏باشد. میلیون‌ها سال تجربه‏ی طراحی کهن از محیط‏زیست طبیعی که ما امروزه سریع از بین می‏بریم، الهام‌بخش برای بسیاری از معماران بوده است (14).

تعریف سواد اکولوژیکی

«دیوید اور» که از منتقدان نظام آموزشی و از پیروان آموزش محیط‌زیست است، در دهه‏ی 1990 کتابی منتشر کرد که عنوان "سواد اکولوژیکی» بر آن نهاد. "اور" در کتاب خود، نمادهای تخریب محیط‏زیست همچون زباله‏های ضایعات شیمیایی، دود دودکش‏ها،            کانال‌های باز فاضلاب و ... را پارادایم‌های بی‌ارزش شدن زیبایی‌شناسی می‏نامد. به باور او، ظرفیت درک زیبایی انسان امروز کاهش چشمگیر یافته است و همین‌که زشتی‌های محیط ما را آزار نمی‏دهد، نشان گر آن است که ما در «بی‌سوادی اکولوژیکی» یا «بی‌سوادی بوم زیستی» به سر می‏بریم (15).«مالونی» و «وارد» (1973) و «فیتکا» (1994) معتقدند که هر چه افراد نسبت به محیط‌زیست آگاه‌تر باشد، احتمال این که رفتار همسوتری با آن داشته باشند، بیش تر می‏شود. یکی از پیش‌فرض‌های اساسی در مطالعات محیط‌زیست این است که بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی را می‏توان با افزایش آگاهی عمومی در مورد محیط‌زیست برطرف کرد. «گراب» معتقد است که هرچه افراد بیش‏تر در مورد محیط‌زیست بدانند، رفتارهای محافظتی بیش تری نسبت به آن از خود نشان می‏دهند (16). سواد زیست‏محیطی، توان درک نظام‌های طبیعی است که زندگی ما را بر سیاره‏ی زمین ممکن می‏سازد و جامعه‏ی برخوردار از سواد اکولوژیکی، جامعه‏ای پایدار است که محیط طبیعی‏اش را نابود نمی‏کند چراکه می‏داند حیاتش وابسته به این محیط است(15).

آموزش اکولوژیک

کنفرانس سازمان ملل متحد با عنوان «محیط‌زیست انسانی و توسعه» در سال 1972 در سوئد اولین تلاش جمعی 113 کشور جهان برای تأکید نقش آموزش و آگاه کردن مردم نسبت به مسایل محیط‏زیستی بود. در سال 1992 پس از برگزاری کنفرانس «محیط‌زیست و توسعه» در برزیل و تدوین دستور کار 21 بر ضرورت ایجاد و تداوم یک نهضت آموزشی با هدف تغییر رفتار و اصلاح بینش عمومی نسبت به محیط‌زیست، به‌عنوان مقدمه‏ی عمل برای دست یابی به توسعه‏ی پایدار تأکید شد. در کشور ما هرچند که در طی سال‌های اخیر برنامه‏های مختلف برای آموزش اکولوژیکی مخاطبین مهم و اولویت‌دار اجتماعی به اجرا درآمده است، ماده‏ی 64 قانون برنامه‏ی چهارم توسعه و تصویب آیین‌نامه‌ی اجرایی آن در حال حاضر مکمل قانونی و سازوکار مناسبی را برای توسعه‏ی منسجم و هدفمند برنامه‌های آموزش اکولوژیک فراهم نموده است (17). اصطلاح آموزش اکولوژیکی را «چارلز ای.روث» که او را پدر سواد زیست‌محیطی می‏دانند، برای نخستین بار در سال 1968 طرح کرد و در 1992 کتابی نوشت که در آن به ریشه‌ها، سیر تحول، وضعیت فعلی و چشم‌اندازهای سواد اکولوژیکی پرداخت (15).

آموزش اکولوژیک، بر اساس اصول اکولوژیکی ساده‏ی زیر تأسیس شد: آموزش برای دست یابی به دانش است، دانش برای پیش برد رفاه انسان در نظر گرفته‌شده و رفاه انسان به‌سلامت تمامی موجودات زنده بستگی دارد (13). در سال‌های اخیر، به علت هر دو مسآله‌ی مهم «گرم شدن جهانی کره‏ی زمین و نابودی منابع طبیعی» و «تأثیر اجتناب‌ناپذیر صنعت ساخت‌وساز در این تحول»، داده‏های اکولوژیکی ازجمله عوامل مهمی هستند که بر طراحی معماری تأثیر می‏گذارند. ساختمان‌های اکولوژیکی، ساختمان‌هایی هستند که با مصالح طبیعی و اقتصادی غیر مضر برای محیط‏زیست، شامل منابعی که می‏توانند حضور خود را پایدار کرده، حفاظت زیاد از انرژی و استفاده از تولیدات انرژی خودشان را داشته باشند، ساخته‌شده‌اند (14). یانگ بیان می‏کند که آموزش معماری ازنقطه‌نظر سنتی باید با توجه به رویکرد طراحی اکولوژیکی، تجدیدنظر گردد. متأسفانه، آموزش طراحی مرسوم، مسایل طراحی زیست‌محیطی را نادیده می‏گیرد(شکل1). به‌منظور دستیابی به این یکپارچگی، واقعیاتی که باید در محیط طراحی معرفی گردند عبارت‌اند از:

- مفاهیم پایدار، اکولوژی و انرژی و کاربردشان در معماری.

- بالا بردن آگاهی در مورد مسایل زیست‌محیطی و معرفی معماری پایدار (18).

«فریتیوف»(19) معتقد است که تحصیل آگاهی زیست‌محیطی نخستین گام درراه رسیدن به پایداری است و اساساً شرط بقای آینده‏ی بشریت آگاهی زیست‌محیطی، توانایی فهم اصول شناخت محیط‌زیست وزندگی کردن بر پایه‏ی آن‌هاست (16). برای برخورداری از سواد اکولوژیکی، نیازمند آموزش زیست‏محیطی هستیم و آموزش اکولوژیکی نیز همچون هر آموزش دیگر، متضمن 3 حیطه‏ی دانش (شناخت)، نگرش (تعهد اخلاقی و زیباشناختی) و مهارت (عمل به راهکارهای زیست‌محیطی) است؛ بنابراین برای کسب سواد اکولوژیکی لازم است در درجه‏ی اول بین «سواد اکولوژیکی» و «سوادآموزی یا آموزش اکولوژیکی» تفاوت قایل شویم و تعریف دقیق سطوح سواد اکولوژیکی را بشناسیم و سپس برای سوادآموزی زیست‌محیطی از شیوه‌های نوین آموزشی و اندیشه‏های نو در این زمینه بهره بگیریم (15). در یونان باستان نیز برای نخستین بار توصیفی روشن از مسآله‌ی حفاظت در نوشته‏های افلاطون پدیدار شد. به نظر او تولید آلودگی‌های ناشی از صنایع، از بین رفتن منابعی که نه‌تنها انسان امروز بلکه نسل‌های آینده نیز به آن‌ها نیاز دارند، به مرحله‏ای رسیده است که زنگ خطر تهدید و نابودی محیط‌زیست به صدا درآمده و اکنون دیگر بشر نه‌فقط برای تأمین شرایط آسایش، بلکه برای حفظ بقای خود و دیگر موجودات، ناگزیر به رفع این تهدیدات است (20). شکل(1) که نمودار طرح مدل سیستم ادغام را نشان می دهد.

بررسی شرایط اکولوژیکی و منابع طبیعی (گیاهی، جانوری، پستانداران، ماهیان، پرندگان، دوزیستان) در قزوین و منطقه‏ی

استان قزوین ازلحاظ رویشی جزء ناحیه ایران- تورانی است. از کل اراضی استان 755/891 هکتار معادل 37/56 درصد از آن را مراتع و جنگل‌ها تشکیل داده‌اند. تنوع گیاهان مرتعی هم در بخش‌های رودبار الموت شرقی و غربی و طارم سفلا در دامنه ارتفاعی 1000- 3000 متری مشاهده می‌شود. طبق بررسی‌های انجام‌شده، از کل سطح مراتع استان، سطحی معادل 261 هزار هکتار جزو مراتع خوب، 421 هزار هکتار مراتع متوسط و 170 هزار هکتار جزو مراتع فقیر محسوب می‌شوند. جنگل‌های استان با مساحتی بالغ ‌بر 28 هزار و 157 هکتار حدود 8/1 درصد از سطح استان را تشکیل داده‌اند که عمدتاً در شمال استان در منطقه الموت و طارم سفلا قرارگرفته‌اند. کل گیاهان دارویی کشور شامل 1100 گونه است که در استان قزوین 220 گونه از آن‌ها شناسایی‌شده است. تعداد زیادی از پستانداران (گرگ، بزکوهی، خرس قهوه‏ای و...) و پرندگان(کبک، تیهو و عقاب و ...) و خزندگان، دوزیستان و انواع ماهی‌ها(قزل‌آلای رنگین‌کمان و اردک‌ماهی و ...) در این منطقه شناسایی‌شده‌اند(21). شکل(2): نقشه منطقه شکار و تیراندازی ممنوع الموت را نشان می‌دهد.

جدول 1- گونه‌های گیاهی متنوع بخش الموت شرقی، مأخذ: مرکز تحقیقات آموزشی استان قزوین

Table 1-: Vegetable Varieties of Eastern Alamout. Source: Qazvin Educational Research Center

یافته‌ها، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

بر اساس مطالعات و جمع بندی ها، مصاحبه‏ای با کارشناسان سازمان محیط‏زیست، جهاد کشاورزی، مرکز تحقیقاتی _ آموزشی کشاورزی استان قزوین و چند تن از اساتید دانشگاه بین‏المللی امام خمینی قزوین و جمعی از متخصصان و مدیرعاملان شرکت‌های تعاونی، صورت پذیرفت تا اهمیت آموزش اکولوژیکی موردبررسی قرار گیرد. به دلیل عدم آگاهی عمومی از دانش اکولوژیک، از بین سؤالاتی که از متخصصین این امر صورت پذیرفت، شاخصه‌های مرتبط به‌صورت سؤالات یک پرسش نامه درآورده شد و در اختیار مردم قرار گرفت تا از نتایج سؤالات پرسش نامه و مصاحبه‌های انجام‌شده به اثبات فرضیه‌ ها بپردازیم. مولفه ها به شرح زیر است: 1- مهم‌ترین عامل برای بالا بردن دانش اکولوژیک. 2- گسترش دانش اکولوژیک و آموزش. 3- نحوه‌ی اطلاع‌رسانی به روستاییان. 4- نحوه‌ی اطلاع‌رسانی به عموم مردم.5- کلاس‌های آموزش اصول اکولوژیک. 6- نحوه‌ی برگزاری کلاس‌ها. 7- برگزاری کارگاه‌ها و کلاس‌های عملی. 8 - علل تخریب مراتع و پوشش گیاهی. 9- علل حفظ مراتع و پوشش گیاهی. 10- کاهش خطر انقراض گونه‌های جانوری. 11- بالا بردن دانش و آگاهی اکولوژیک مردم. در بیان یافته‌های پژوهش، نخست جدول مربوط به اطلاعات اجتماعی- جمعیت‌شناسی آزمودنی‌ها ارایه می‌شود (جدول 2).

جدول -2 ویژگی‌های اجتماعی- جمعیت شناختی. ماخذ: نگارندگان

Table 2- Social & Demographic Characteristics. Source: Authors

آنالیز تحلیلی پرسش نامه با نرم‌افزار SPSS

جدول -3 شاخص‌های آماری گرایش به مرکز و پراکندگی هر یک از متغیرهای پژوهش. ماخذ: نگارندگان

Table 3- Statistical indexes of center-centeredness and dispersion of each of the research variables. Source: Authors

جدول 4- میزان محاسبه آلفای کرونباخ سؤالات. ماخذ: نگارندگان.

Table 4- Cronbach Alpha Counter Questioning. Source: Authors

جدول5-نتایج آزمون فرض نرمال بودن تمام عوامل. ماخذ: نگارندگان.

Table 5- The results of assume the normalization test for all factors. Source: Authors

همان‌طوری که در جدول شماره (5) ملاحظه می‌شود نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف نشان می­دهد که تمام عوامل دارای توزیع نرمال می‌باشند. جداول (4) و (5)، به ترتیب میزان محاسبه آلفای کرونباخ سؤالات و نتایج آزمون فرض نرمال بودن تمام عوامل را نشان می‏دهند.

جدول 6- نتایج آزمون فرض نرمال بودن تمام عوامل. ماخذ: نگارندگان.

Table 6- The results of assume the normalization test for all factors. Source: Authors

به‌منظور مقایسه میانگین هر یک از متغیرهای؛ مهم‌ترین عامل برای بالا بردن دانش اکولوژیک، گسترش دانش اکولوژیک و آموزش، نحوه‌ی اطلاع‌رسانی به روستاییان، نحوه‌ی اطلاع‌رسانی به عموم مردم، کلاس‌های آموزش اصول اکولوژیک، نحوه‌ی برگزاری کلاس‌ها، برگزاری کارگاه‌ها و کلاس‌های عملی، علل تخریب مراتع و پوشش گیاهی، علل حفظ مراتع و پوشش گیاهی، کاهش خطر انقراض گونه‌های جانوری (ناشی از شکار) و بالا بردن دانش و آگاهی اکولوژیک مردم در دو منطقه بومی و غیربومی، از آزمون t نمونه‌های مستقل استفاده می‌شود. این آزمون، میانگین داده‌های یک متغیر مربوط به دو گروه مستقل را با یکدیگر، مقایسه کرده و معناداری یا عدم معنا‌داری اختلاف آن‌ها را مشخص می‌کند. در جدول شماره 7 نتایج آزمون t نمونه‌های مستقل ارایه‌شده است.

جدول 7- معناداری یا عدم معنی‌داری اختلاف عوامل. ماخذ: نگارندگان.

Table 7- Significant or insignificant differences in factors. Source: Authors