تعداد نشریات | 50 |
تعداد شمارهها | 2,232 |
تعداد مقالات | 20,476 |
تعداد مشاهده مقاله | 25,348,195 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 23,004,563 |
اثر مدیریت بر میزان و تراکم ضایعات چوبی در جنگلهای غرب استان گیلان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
انسان و محیط زیست | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 4، دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 64، فروردین 1402، صفحه 51-64 اصل مقاله (692.24 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مستخرج از پایان نامه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
فرشاد کیوان بهجو 1؛ فرشید آقایاری2؛ سجاد قنبری 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1استاد، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2کارشناسی ارشد جنگلشناسی و اکولوژی جنگل، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3دانشیار، گروه جنگلداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی اهر، دانشگاه تبریز، اهر، ایران. *(مسوول مکاتبات) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
زمینه و هدف: ضایعات چوبی درشت در اکثر اکوسیستمهای جنگلی وجود دارد. این ضایعات چوبی علاوه بر استفادههای تجاری، فرصت زیست را برای موجودات زنده فراهم میکند؛ بنابراین وجود آن در اکوسیستم جنگل امکان جلوگیری از انقراض گونهها را مهیا میکند. در ایران، از این ضایعات چوبی بهعنوان منبعی جهت رفع نیاز چوبی به دلیل کمبود منابع چوب استفاده میشود. هدف از تحقیق بررسی میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت، در سه کلاسه شیب کم (صفر تا ۲۰ درصد)، متوسط (۲۰ تا ۴۰ درصد) و شیب زیاد (۴۰ درصد به بالا) و نوع مدیریت در جنگلهای غرب استان گیلان میباشد. روش بررسی: مطالعه حاضر در سه پارسل مدیریت شده و سه پارسل مدیریت نشده انجام شد. نمونهبرداری با استفاده از خط نمونهها انجام شد. متغیرهای اندازهگیری شده (شامل قطر و طول قطعههای چوبی در شیبهای کم، متوسط و زیاد) با استفاده از روش تجزیه واریانس با یکدیگر مقایسه شدند تا مشخص گردد بین کدام تیمارها اختلاف آماری معنیداری وجود دارد. یافته ها: نتایج نشان داد که با افزایش شیب زمین، میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت نیز افزایش مییابد. میانگین میزان حجم ضایعات چوبی درشت در شیب کم، متوسط و زیاد به ترتیب برابر با ۶۵/۲، ۱۳/۳ و ۵۴/۵ مترمکعب در هکتار است. نتایج حاصل از تجزیه واریانس میزان ضایعات چوبی درشت در سه تیمار با شیبهای کم، متوسط و زیاد نشان داد که میزان ضایعات در بین شیبهای مختلف مورد مطالعه اختلاف معنیداری دارند. همچنین میانگین تراکم ضایعات چوبی درشت در شیب کم، متوسط و زیاد به ترتیب برابر با ۸۶۹، 852 و 2176 تعداد در هکتار است. افزایش شیب باعث بیشتر شدن میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در جنگل میشود. میزان ضایعات چوبی در کلاسه شیب کم در دو وضعیت مدیریتی تقریباً یکسان میباشد. میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در جنگل مدیریتشده بیشتر از جنگل مدیریت نشده بود. درصد کیفیت ضایعات چوبی درشت با پوسیدگی درجه یک در جنگل مدیریت شده بیشتر از جنگل مدیریت نشده بود. بحث و نتیجه گیری: این مطالعه میتواند از مناطقی که وضعیت شیب و مدیریت مشابه با منطقه مورد نظر در این تحقیق دارند، یک میانگینی ارائه نماید تا بتوان یک برآوردی از میزان ضایعات موجود در منطقه داشت. آگاهی از میزان ضایعات چوبی به برنامهریزان و تصمیمگیران در جهت مدیریت بهینه این ضایعات کمک خواهد کرد. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شیب زمین؛ جنگل چفرود؛ مدیریت | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله پژوهشی
فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 64، بهار 1402 (64- 51)
اثر مدیریت بر میزان و تراکم ضایعات چوبی در جنگلهای غرب استان گیلان
فرشاد کیوان بهجو [1] فرشید آقایاری [2] سجاد قنبری [3] *
چکیده زمینه و هدف: ضایعات چوبی درشت در اکثر اکوسیستمهای جنگلی وجود دارد. این ضایعات چوبی علاوه بر استفادههای تجاری، فرصت زیست را برای موجودات زنده فراهم میکند؛ بنابراین وجود آن در اکوسیستم جنگل امکان جلوگیری از انقراض گونهها را مهیا میکند. در ایران، از این ضایعات چوبی بهعنوان منبعی جهت رفع نیاز چوبی به دلیل کمبود منابع چوب استفاده میشود. هدف از تحقیق بررسی میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت، در سه کلاسه شیب کم (صفر تا ۲۰ درصد)، متوسط (۲۰ تا ۴۰ درصد) و شیب زیاد (۴۰ درصد به بالا) و نوع مدیریت در جنگلهای غرب استان گیلان میباشد. روش بررسی: مطالعه حاضر در سه پارسل مدیریت شده و سه پارسل مدیریت نشده انجام شد. نمونهبرداری با استفاده از خط نمونهها انجام شد. متغیرهای اندازهگیری شده (شامل قطر و طول قطعههای چوبی در شیبهای کم، متوسط و زیاد) با استفاده از روش تجزیه واریانس با یکدیگر مقایسه شدند تا مشخص گردد بین کدام تیمارها اختلاف آماری معنیداری وجود دارد. یافته ها: نتایج نشان داد که با افزایش شیب زمین، میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت نیز افزایش مییابد. میانگین میزان حجم ضایعات چوبی درشت در شیب کم، متوسط و زیاد به ترتیب برابر با ۶۵/۲، ۱۳/۳ و ۵۴/۵ مترمکعب در هکتار است. نتایج حاصل از تجزیه واریانس میزان ضایعات چوبی درشت در سه تیمار با شیبهای کم، متوسط و زیاد نشان داد که میزان ضایعات در بین شیبهای مختلف مورد مطالعه اختلاف معنیداری دارند. همچنین میانگین تراکم ضایعات چوبی درشت در شیب کم، متوسط و زیاد به ترتیب برابر با ۸۶۹، 852 و 2176 تعداد در هکتار است. افزایش شیب باعث بیشتر شدن میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در جنگل میشود. میزان ضایعات چوبی در کلاسه شیب کم در دو وضعیت مدیریتی تقریباً یکسان میباشد. میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در جنگل مدیریتشده بیشتر از جنگل مدیریت نشده بود. درصد کیفیت ضایعات چوبی درشت با پوسیدگی درجه یک در جنگل مدیریت شده بیشتر از جنگل مدیریت نشده بود. بحث و نتیجه گیری: این مطالعه میتواند از مناطقی که وضعیت شیب و مدیریت مشابه با منطقه مورد نظر در این تحقیق دارند، یک میانگینی ارائه نماید تا بتوان یک برآوردی از میزان ضایعات موجود در منطقه داشت. آگاهی از میزان ضایعات چوبی به برنامهریزان و تصمیمگیران در جهت مدیریت بهینه این ضایعات کمک خواهد کرد.
واژههای کلیدی: شیب زمین، جنگل چفرود، مدیریت.
Management and the amount and density of woody debris at the West forests of Guilan Province
Farshad Keyvan behjou [4] Farshid Aghayari [5] Sajad Ghanbari [6] *
Abstract Background and Objective: Large woody debris is found at the most of the forest ecosystems. This woody debris provides commercial uses and living opportunities for organisms. Therefore, its existence reduces species extinction in the forest ecosystem. This debris is considered as a source of wood in Iran because of shortage wood. The aim of this research was to study the effects of three slope classes including low slope (0 to 20%), moderate (20 to 40%) and high slope (>40%) and management regimes on the amount and density of woody debris at the western part of Guilan forests. Material and Methodology: Data were collected from three managed parcels and three unmanaged parcels using linear sampling method on lines with a length of 100 meters and a network of 200×200 meters. The measured variables including diameter and length of woody debris at the different slope classes were compared using the analysis of variance (ANOVA) to determine which of the treatments were statistically significant. Findings: The results showed that with increasing slope, the amount and density of large woody debris increased. The average large woody debris in low, moderate and high slopes was 2.65, 3.13, and 5.54 cubic meters per hectare, respectively. We observed a significant difference among slope classes in terms of amount of woody debris. Also, the average density of large woody debris on low, medium and high slopes was 869, 852 and 2176 cubic meters per hectare, respectively. Higher slope, higher amount and density of woody debris. At the low slope class, the amount of woody debris was similar at two management regimes. The amount and density of large woody debris in the managed forests was more than these in the unmanaged forests. Discussion and conclusion: The quality of large woody debris at the grade one of quality at the managed forest was more than unmanaged forest. This study will provide information about the amount and density of woody debris at the different slope classes and management regimes. Awareness of the amount of woody debris will help planners and decision makers to optimize their management. Keywords: Chefroud forest, management, slope.
مقدمه
ضایعات چوبی درشت بخش مهم و حیاتی اکوسیستمهای جنگلی هستند (1). ضایعات چوبی درشت در یک توده جنگلی به شاخههای بهجامانده در کف جنگل با قطر میانی بیش از ۱۰ سانتیمتر و همچنین درختان افتاده و قطعات چوب تکهتکه شده و کندههای درخت اطلاق میگردد (2). ضایعات افتاده اثرات اکولوژیکی و زیست محیطی زیادی بر تودههای جنگلی دارند. ضمن تأثیر در زادآوری، آشیان اکولوژیک جدیدی را برای بسیاری از گیاهان و جانداران فراهم میکنند و نقش اصلی را در چرخه مواد غذایی بازی میکنند (3, 4). حدود ۵۰۰۰ گونهی گیاهی و جانوری دارای ارتباطات بیولوژیکی مستقیم با ضایعات چوبی در اکوسیستمهای جنگلی هستند (5). وجود ضایعات چوبی در اکوسیستمهای جنگلی پناهگاه بیشتر گونههای جانوری بوده و مانع انقراض گونهها میشود (6). میزان ضایعات چوبی بسته به نوع گونه، سیستم مدیریتی، اقلیم و سن توده میتواند تغییر نماید (7). بهطوریکه در دو جنگل با تیپ متفاوت در برزیل با اقلیم متفاوت میزان حجم متفاوتی از ضایعات چوبی وجود داشت. حجم ضایعات در جنگل نیمه خزان کننده فصلی (7/15 مترمکعب در هکتار) بیشتر از اکوسیستم گرمسیری ساوان (3/3 مترمکعب در هکتار) بود (8). ضایعات، نقش مهمی در ذخیره آب و رها کردن تدریجی آب در طی فصل تابستان دارد. این امر به نگهداری رطوبت و خنک نگهداشتن کف جنگل و در نتیجه بقای جوانهها و نهالهای درختان کمک میکند (9, 10). در نهایت، ضایعات چوبی درشت به خاک تبدیلشده و به محیط جنگل بر میگردند. بخش مهمی از چرخه مواد در محیط را تکمیل کرده و باعث استحکام بافت خاک میشوند (11). علاوه بر این، باکتریهای تثبیتکننده نیتروژن در درختان در حال پوسیدگی زندگی میکنند که نیتروژن و دیگر مواد مغذی ضروری را برای رشد درختان جنگل فراهم میکنند (12). در نتیجه این اثرات، حفظ و نگهداری از ضایعات چوبی در رسیدن به مدیریت پایدار جنگل از اهمیت خاصی برخوردار است. اما در ایران، از این ضایعات چوبی بهعنوان منبعی جهت رفع نیاز چوبی به دلیل کمبود منابع چوب استفاده میشود (13). برای برنامهریزی صحیح در مورد ضایعات چوبی درشت در جنگل، نخست باید بتوان به چگونگی ارتباط میزان این ضایعات با عوامل و متغیرهایی مثل شیب زمین و نوع گونه، مدیریت و غیره پی برد. در سالهای اخیر تعداد مطالعات انجامشده در داخل و خارج از کشور در مورد ضایعات چوبی درشت به دلیل تغییرات اقلیمی و اهمیت حفاظت از تنوع زیستی افزایش یافته است. در برخی از مطالعات داخلی و خارجی به اهمیت و ابعاد مختلف این موضوع پرداخته شده است. بنیاد و همکاران (2004) اثر شیب زمین در میزان مازاد مقطوعات را در جنگلهای حوزه امامزاده ابراهیم استان گیلان که بهصورت شیوه پناهی مدیریت میشدند را بررسی کردند و نتیجه گرفتند که مازاد مقطوعات ۷/۱۴ درصد از حجم درختان بهرهبرداری شده را تشکیل داده و با ازدیاد شیب زمین، میزان مازاد مقطوعات بیشتری در عرصه جنگل باقی میماند (11). دبلجک (2006) به مقایسه میزان ضایعات چوبی درشت در جنگلهای مدیریتشده و مدیریت نشده پرداخت. نتایج مطالعه وی نشان داد که میزان ضایعات چوبی درشت در جنگلهای بکر و مدیریتشده با هم متفاوت است، همچنین بیشترین میزان ضایعات چوبی در جنگلهای بکر در مرحله تجدید حیات است (14). کیوان بهجو و همکاران (2007) مازاد مقطوعات را در سری دو جنگل شفارود استان گیلان به روش ۱۰۰ درصد و خطنمونه مورد بررسی قرار داده و بیان کردند که محاسبه حجم مازاد مقطوعات با استفاده از رابطه هوبر مناسب است (7). سایتو (2010) به مطالعهی میزان موجودی ضایعات چوبی درشت در جنگلهای کهنسال جنوب غربی ژاپن پرداخت. او به این نتیجه رسید که با تغییر شرایط توپوگرافی، میزان ضایعات چوبی درشت نیز تغییر میکند (5). توانکار و همکاران (2013) میزان مازاد مقطوعات در شیوه تکگزینی را با استفاده از روش خطنمونه در جنگلهای اسالم استان گیلان مطالعه و نشان دادند که درصد مازاد مقطوعات در روش گرده بینهبری در شیوه تکگزینی، 5/17 درصد است (15). هررو (2014) مقدار و ویژگیهای ضایعات چوبی درشت را در چهار اکوسیستم کاج از شمال غربی اسپانیا، روسیه و آمریکا مورد بررسی قرار دادند. با وجود تفاوت در گونهها، شرایط زیستمحیطی و تاریخ مدیریت، در هر چهار اکوسیستم حجم ضایعات چوبی درشت در یک درجه متوسط از پوسیدگی بودند. به ترتیب تودهی بالغ، میانسال و جوان بیشترین میزان ضایعات چوبی درشت را داشتند. تفاوت در میزان ضایعات چوبی درشت و توزیع در میان مناطق مورد مطالعه، در تاریخ آشفتگیها و شیوههای مدیریتی منعکس شده است. این محققین بیان کردند که مقایسه عوامل موثر بر مقدار و توزیع ضایعات چوبی درشت در اکوسیستمهای مختلف میتواند برای توسعه محیط زیستی دستورالعملهای مدیریت جنگل پایدار مفید باشد (16). کیوان بهجو و سفیدی (2015) بر اساس نتایج حاصل از پژوهش در جنگلهای فندقلو اردبیل، مقدار ضایعات چوبی در بخشهای حفاظتشده بهطور معنیداری بیشتر از مناطق تفریحی است و در مناطق حفاظتشده ۷۵٪ و در مناطق تفریحی ۷۹٪ از ضایعات چوبی، شامل ضایعات چوبی درشت میباشند (13). سفیدی و همکاران (2016) در تحقیق خودشان درباره اثرات توپوگرافی بر میزان حجم ضایعات چوبی در جنگلهای شمال کشور به این نتیجه رسیدند که میزان ضایعات چوبی همبستگی معنیدار بالایی با شیب منطقه دارد (17). توانکار و همکاران (2017) در تحقیق دیگری، وضعیت ضایعات چوبی در جنگلهای طبیعی راش در شمال ایران بررسی کردند. ایشان به این نتیجه رسیدند که میزان ضایعات چوبی در نواحی برداشت شده (2/5 درصد) کمتر از مناطق شاهد و کنترل (9/7درصد) بود (10). Moreira و همکاران (2019) نیز در تحقیق خود به ضایعات چوبی به عنوان یکی از مولفههای مهم اکوسیستمهای جنگلی پرداختند. میزان حجم ضایعات چوبی را در دو تیپ متفاوت جنگل برآورد کرده و تفاوت معنیداری را نشان دادند. ویتفورد و مک کو (2019) نیز در مطالعهی خود به اثر مدیریت بر میزان حجم ضایعات چوبی در جنگل اکالیتوس در استرالیا پرداختند. میزان حجم ضایعات چوب در جنگل مدیریت شده (140 مترمکعب در هکتار) بیشتر از جنگل برداشت نشده (77 متر مکعب در هکتار) بود (18). مروری بر منابع نشان داد که در مطالعات مختلف، موضوع ضایعات چوبی در برخی از ابعاد بررسی شده است. یکی از مناطق مهم تولید چوب در شمال کشور،. ولی بر اساس منابع موجود میزان و تراکم ضایعات چوبی در شیبهای مختلف و وضعیتهای متفاوت مدیریتی بهویژه در جنگلهای غرب استان گیلان که موضوع ضایعات در این منطقه اهمیت خاصی دارد، بررسی نشده است میباشد. از اینرو هدف این تحقیق، بررسی میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در جنگلهای غرب استان گیلان است تا از این طریق اطلاعات پایهای برای برنامهریزی صحیح در جهت اعمال مدیریت پایدار جنگل در این منطقه به دست آید تا اصل حفظ تنوع زیستی در جنگل رعایت گردد. از عوامل تأثیرگذار، اثر میزان شیب و نوع مدیریت در دو متغیر میزان و تراکم ضایعات چوبی مطالعه خواهد شد.
مواد و روشها منطقه مورد مطالعه منطقه مورد مطالعه در بخش شاندرمن شهرستان ماسال استان گیلان قرار دارد که سری چهار چفرود بین طول جغرافیایی˚ ۴۸ و´ ۵۲ تا ˚ ۴۸ و´ ۴۹ و˝ ۱۴ و عرض جغرافیایی ˚۳۷ و´ ۲۷ و˝ ۴۷ تا ˚۳۷ و´ ۲۵ و˝ ۳۸ واقع شده است. سری چهار چفرود (شالراه) از حوزه آبخیز شماره ۱۰ است و جزء جنگلهای بالابند و کوهستانی محسوب شده و در حوزه استحفاظی اداره کل منابع طبیعی استان گیلان و جنگلداری رضوانشهر قرار دارد. تیپ جنگل راشستان با تکپایههای توسکا-ممرز، جنگل دو تا سه آشکوبه با ساختار سنی جوان تا میانسال و بعضاً سالمند میباشد. میانگین بارندگی در سال ۹۸۹ میلیمتر است. بیشترین بارندگی به ترتیب در ماههای شهریور، مهر و آبان رخ میدهد و کمترین بارندگی مربوط به ماههای تیر و خرداد است.
شکل 1- منطقه مورد مطالعه در استان گیلان Figure 1.Study area in Guilan province
روش نمونهبرداری:
مطالعه حاضر در مجموع در شش پارسل مدیریت شده و مدیریت نشده صورت گرفت. سه پارسل مدیریت شده شامل پارسلهای 405، 406 و 407 و سه پارسل مدیریت نشده شامل پارسلهای 408، 409 و 410 بودند. پارسلهایی که در طی چندین سال اخیر مورد بهرهبرداری قرار نگرفتهاند، به عنوان پارسلهای مدیریت نشده در نظر گرفته شدند. جهت بررسی و برآورد ضایعات چوبی درشت از نمونهبرداری به روش خطنمونه استفاده گردید (8). اولین نقطه برای شروع نمونهبرداری با خط نمونهها به صورت تصادفی انجام گرفت. سپس با فاصلههای 200 متری از همدیگر، خطنمونههایی به طول ۱۰۰ متر پیاده شدند و دادههایی از قبیل قطر در محل میانه قطعه، طول قطعه و زاویهای قطعه با محور افقی برداشت شدند. در واقع قطعاتی (ضایعات) که توسط خط نمونه قطع شدند، مورد بررسی قرار گرفتند. برای بررسی تاثیر شیب در میزان و تراکم ضایعات چوبی، خط نمونهها در سه کلاسه متفاوت شیب طراحی شد. جنگل مدیریت شده که شامل سه پارسل میباشد و بهره برداری درختان ریشه کنده، بادافتاده و سرپا انجام شد و جنگل مدیریت نشده نیز که در طی چندین سال اخیر مورد بهرهبرداری واقع نشده است شامل سه پارسل میباشد که با تعداد ۹۵ خط نمونه، متغیرهای مورد نظر در این پژوهش در سه کلاسهی شیب صفر تا ۲۰ درصد (شیب کم)، ۲۰ تا ۴۰ درصد (شیب متوسط) و ۴۰ درصد به بالا (شیب زیاد) اندازهگیری شدهاند. درجه پوسیدگی ضایعات چوبی به منظور بررسی کیفیت آنها در چهار درجه، تقسیمبندی شدند. پوسیدگی نرم: در پوسیدگی نرم درخت وارد مراحل پیشرفته پوسیدگی شده و تجزیه بر اثر فعالیت میکروارگانیسمی در آن چشمگیر است و پوسیدگی آن از آغاز به شکل تبدیل بافت سخت چوبی به بافت نرم میباشد که وجه تمایز آن از خشکهدارهای سفت و سخت با توجه به اهمیت موضوع این کیفیت ضایعات چوبی در چهار درجه بررسی شد. پوسیدگی نرم درجه یک (S1): درخت تازه افتاده، پوست و چوب درخت قابل تشخیص است و گاهی اوقات جوانه رشد یکساله اخیر روی آن دیده میشود. پوسیدگی نرم درجه دو (S2): پوسیدگی درونچوب آشکار است و در بیشتر موارد پوست درخت دیده میشود، جوانهها دیده نمیشوند. پوسیدگی نرم درجه سه (S3): درونچوب و پوست درخت بهطور کامل پوسیده شده است. سرشاخهها کنده شده و بهآسانی با ضربه به حالت پودری درمیآیند. پوسیدگی نرم درجه چهار (S4): درونچوب و پوست بهکلی پوسیده شده و در برخی موارد درخت بهکلی به خاک تبدیلشده و پوشش علفی بهطور کامل مستقر شده است (19). تحلیل دادهها: برای اندازهگیری میزان ضایعات چوبی درشت در خطنمونه از رابطه -۱ استفاده شد (20).
که در آن L: طول خطنمونه (متر)، λij: زاویهای که خط با محور افقی میسازد، d: قطر قطعه (ضایعات چوبی) j که توسط خطنمونه i قطعشده است و Yi: حجم در هکتار بر اساس خطنمونه میباشد. برای اندازهگیری تراکم ضایعات چوبی درشت نیز از رابطه -۲ استفاده شد (20).
که در آن L: طول خطنمونه (متر)، Lij : طول قطعه (ضایعات چوبی) j در ترانسکت i ، λij : میزان زاویه افقی قطعه ضایعات j که توسط ترانسکت i قطع میگردد و Yi: تراکم ضایعات چوبی درشت بر اساس خطنمونه میباشد. بهمنظور مقایسه میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در شیبها و وضعیتهای مدیریتی مختلف، دادههای حاصل از نمونهبرداری خطی، در محیطهای نرم افزار Excel و SPSS 19 تجزیه و تحلیل شدند. برای مطالعه تأثیر شیب و مدیریت جنگل بر میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت از تجزیه واریانس یکطرفه استفاده شد.
نتایج نتایج تجزیه و تحلیل آماری مربوط به میزان و تراکم ضایعات چوبی در سه کلاسه شیب کم، متوسط و زیاد نشان داد که میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در شیب زیاد با میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در شیب کم و متوسط دارای اختلاف آماری معنیداری میباشد. طبق آمار توصیفی مربوط به مشخصههای اندازهگیری شده ضایعات چوبی، میانگین میزان ضایعات چوبی در شیب کم، متوسط و زیاد به ترتیب ۶۵/۲، ۱۳/۳ و ۵۴/۵ متر مکعب در هکتار میباشد (جدول ۱). بیشترین میزان میانگین ضایعات چوبی در شیب زیاد مشاهده شد.
جدول ۱- میزان ضایعات چوبی در شیبهای متفاوت در مناطق مدیریت شده و نشده Table 1. The amount of woody debris at different slopes at the managed and unmanaged areas.
نتایج حاصل از تجزیه واریانس میزان ضایعات چوبی درشت در سه تیمار با شیبهای کم، متوسط و زیاد نشان داد که میزان ضایعات در بین شیبهای مختلف مورد مطالعه اختلاف معنیداری دارند (جدول 2).
جدول ۲- تجزیه واریانس میزان ضایعات چوبی در شیبهای متفاوت در مناطق مدیریت شده و نشده. Table 2. Analysis of Variance of the amount of woody debris at different slopes at the managed and unmanaged areas.
نتایج نشان داد که بیشترین تراکم ضایعات چوبی در شیب زیاد بود که میزان ضایعات چوبی نیز وضعیت مشابهی در شیب زیاد نشان دادند. میانگین تراکم ضایعات چوبی در شیب زیاد حدود 2176 پایه در هکتار بود (جدول 3).
جدول ۳- آمار توصیفی تراکم ضایعات چوبی در شیبهای متفاوت در مناطق مدیریت شده و نشده. Table 3. Descriptive statistics of woody debris density at different slopes at the managed and unmanaged areas.
جدول ۴ نشان داد که تراکم ضایعات چوبی درشت در سه طبقه شیب کم، متوسط و زیاد دارای اختلاف معنیداری بودند.
جدول ۴- تجزیه واریانس تراکم ضایعات چوبی در شیبهای متفاوت در مناطق مدیریت شده و نشده. Table 4. Analysis of Variance of woody debris density at different slopes at the managed and unmanaged areas.
نتایج آزمون توکی در سه طبقه مختلف شیب نشان داد که میانگین میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در جنگل مدیریت شده بیشتر از جنگل مدیریت نشده بود (جدول 5).
جدول ۵- مقایسه آمار توصیفی میزان و تراکم ضایعات چوبی در جنگل مدیریت شده و مدیریت نشده. Table 5. Comparison of descriptive analysis of amount and density of woody debris at the managed and unmanaged areas.
مقایسه میانگین میزان و تراکم ضایعات چوبی در دو جنگل مدیریت شده و مدیریت نشده نشان داد که در دو طبقه شیب کم و متوسط اختلاف چندان زیادی با هم ندارند (جدول 5). در این دو کلاسه شیب، میانگین میزان و تراکم در جنگل مدیریت نشده بیشتر از مدیریت شده میباشد ولی در کلاسه شیب زیاد حالت عکس وجود دارد (جدول 5)، میانگین میزان و تراکم در جنگل مدیریت شده بسیار بیشتر از جنگل مدیریت نشده میباشد. نتایج تجزیه واریانس در دو مورد میزان و تراکم ضایعات نشان داد که در دو وضعیت مدیریتی متفاوت شامل مدیریت شده و مدیریت نشده اختلاف معنیداری وجود دارد (جدول ۶).
جدول ۶- تجزیه واریانس میزان و تراکم در شیبهای متفاوت در جنگل مدیریت شده و مدیریت نشده. Table 6. Analysis of Variance of amount and density of woody debris at the managed and unmanaged areas at different slopes.
در شکل 2، میانگین میزان ضایعات چوبی درشت در دو وضعیت مدیریتی متفاوت آورده شد. میزان ضایعات چوبی در کلاسه شیب کم در دو وضعیت مدیریتی تقریباً یکسان میباشد. اما در کلاسه شیب متوسط میزان ضایعات چوبی در جنگل مدیریت نشده، اندکی بیشتر از مدیریت شده بوده و در کلاسه شیب زیاد این وضعیت حالت عکس کلاسه شیب متوسط را دارد و میزان ضایعات در مدیریت شده بیشتر از مدیریت نشده است.
شکل 2- میانگین تراکم در جنگل مدیریت شده و مدیریت نشده. Figure 2. Mean of density at the managed and unmanaged forest.
در شکل 3، میانگین میزان ضایعات چوبی درشت در جنگل مدیریت شده و مدیریت نشده نشان داده شده است. همانگونه که در شکل آمده است میزان ضایعات در شیب زیاد و در جنگل مدیریت شده بیشتر از بقیه میباشد. در دو کلاسه شیب کم و متوسط میزان ضایعات در مدیریت شده بیشتر از مدیریت نشده بوده، ولی در کلاسه شیب زیاد این وضعیت برعکس بوده و میزان ضایعات در مدیریت شده بیشتر از مدیریت نشده میباشد.
شکل 3- میانگین میزان ضایعات چوبی درشت در جنگل مدیریت شده و مدیریت نشده. Figure 3. Mean of amount of large woody debris at the managed and unmanaged forest.
درصد کیفیت ضایعات چوبی درشت در درجات کیفی مختلف در دو وضعیت مدیریتی متفاوت نشان داده شد (شکل 4). درصد کیفیت ضایعات چوبی درشت در درجه یک پوسیدگی در جنگل مدیریت شده بیشتر از جنگل مدیریت نشده بود. در حالیکه در بقیه درجات کیفی نشان داده شده در شکل ۳، درصد کیفیت ضایعات در درجات کیفی متفاوت در جنگل مدیریت شده کمتر از مدیریت نشده بود.
شکل 4- درصد کیفیت ضایعات چوبی درشت در جنگل مدیریت شده و مدیریت نشده. Figure 4.The quality percent of large woody debris at the managed and unmanaged forest.
بحث و نتیجهگیری
بهطورکلی با بررسی یافتههای این تحقیق میتوان به این نتیجه رسید میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در مناطق شیبدار جنگل بیشتر از سایر مناطق میباشد. همچنین طبق نتایج بهدستآمده از مقایسه میانگین میزان و تراکم در دو جنگل مدیریتشده و جنگل مدیریت نشده مشخص شد که میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در جنگل مدیریتشده بیشتر از مدیریت نشده بود. میانگین میزان ضایعات چوبی در شیب کم، متوسط و زیاد به ترتیب ۶۵/۲، ۱۳/۳ و ۵۴/۵ متر مکعب در هکتار میباشد. بدین ترتیب، نتایج نشان داد که میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در شیب زیاد اختلاف معنیداری با میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در شیب کم و شیب متوسط دارد. علت افزایش میزان و تراکم ضایعات چوبی درشت در شیب زیاد (۴۰ درصد به بالا) عدم دسترسی به این ضایعات و همچنین اقتصادی نبودن از لحاظ انتقال این ضایعات چوبی درشت به کنار جاده برای خروج از جنگل میباشد. درحالیکه انتقال ضایعات چوبی درشت در شیبهای پایین به کنار جاده اقتصادی است. بنیاد و همکاران (2004) در تحقیق خود در شمال کشور نیز به این نتیجه رسیدند که با افزایش شیب مازاد مقطوعات افزایش پیدا میکند. سفیدی و همکاران (2016) نیز در تحقیق خود درباره میزان ضایعات چوبی در جنگلهای راش شمال کشور به این نتیجه رسیدند که حجم ضایعات با شیب منطقه همبستگی معنیدار بالایی دارد. بر طبق نتایج این تحقیق (شکل ۳)، درجات کیفی چوبآلات باقی مانده در جنگل مورد مطالعه از درجه کیفی بالایی برخوردار میباشد. همانگونه که بنیاد و همکاران (2004) بیان کردند این چوبها قابل استفاده در صنایع تبدیلی مانند فیبر، کاغذسازی، نئوپان، صنایعدستی، مبل، جعبهسازی و نیز سایر صنایع هستند. بنابراین خارج کردن آنها میتواند دارای ارزش اقتصادی باشد. سایتو (2010) نیز بیان کردند که با تغییر شرایط توپوگرافی، میزان ضایعات چوبی درشت نیز تغییر میکند که نتایج تحقیق این موضوع را تائید مینماید. دبلجک (2006) به بررسی میزان ضایعات چوبی درشت در جنگلهای بکر و مدیریت شده پرداختند. او نتیجهگیری کرد که میزان ضایعات چوبی درشت در جنگلهای مدیریت شده و مدیریت نشده و با هم متفاوت است. همچنین بیشترین میزان ضایعات چوبی در جنگلهای مدیریت نشده در مرحله تجدید حیات است که این بررسی نیز نتایج تحقیق این موضوع را تایید مینماید (شکل 2). کیوان بهجو وهمکاران (2015) نیز وضعیت ضایعات را در مناطق حفاظتی و تفریحی جنگلهای فندقلو اردبیل بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که مقدار ضایعات چوبی در بخشهای حفاظتشده بهطور معنیداری بیشتر از مناطق تفریحی است. درصد کیفیت ضایعات چوبی درشت در درجات کیفی مختلف در دو وضعیت مدیریتی متفاوت نشان داده شد (شکل ۳). درصد کیفیت ضایعات چوبی درشت در درجه یک پوسیدگی در جنگل مدیریت شده بیشتر از جنگل مدیریت نشده میباشد که ویتفورد و مککو (2019) نیز در مطالعه ی خود به نتیجه مشابهی دست یافتند که میزان حجم ضایعات در جنگل مدیریت شده حدود دو برابر جنگل مدیریت نشده بود. در حالیکه در بقیه درجات کیفی نشان داده شده در شکل ۳، درصد کیفیت ضایعات در درجات کیفی متفاوت در جنگل مدیریت شده کمتر از مدیریت نشده میباشد. سفیدی و مروی مهاجر (1388) در تحقیق خود بیان کردند که در بین چوبآلات دارای پوسیدگی نرم، چوبآلات با درجه سه پوسیدگی، بیشترین تعداد را در پارسلهای مورد بررسی در پاتم به خود اختصاص دادهاند. پارسلهای مورد بررسی در نمخانه نیز بیشترین میزان متعلق به خشکهدارهای دارای درجه دو پوسیدگی میباشد. نوری و همکاران (1393) به بررسی درجه کیفی چوبآلات باقیمانده بر روی زمین پرداخته و بیان کردند بیشترین درصد چوبآلات باقیمانده در کف جنگل متعلق به درجه پوسیدگی نرم درجه یک میباشد که 44 درصد از کل حجم را به خود اختصاص داده است (21). ضایعات چوبی به عنوان یکی از عناصر اصلی در اکوسیستمهای جنگلی میباشد. از بعد جنگلشناسی وجود ضایعات برای اکوسیستم لازم است. ولی از نظر بهرهبرداری و اقتصادی، ضایعات باعث هدر رفت محصولات شده و هزینه تولید را افزایش میدهد. باید برای کاهش هزینه، تمهیدات خروج این ضایعات از جنگل اندیشیده شود. ضایعات چوب از مرحله برداشت تا مصرف یک زنجیره کامل است. اگرچه در مرحله برداشت، تلاش بر رعایت نکات فنی برداشت برای کاهش ضایعات وجود دارد ولی در موقع بهرهبرداری، قربانی بهرهبرداری زیادی وجود خواهد داشت. در هنگام تخلیه از جنگل یا بارگیری، بخشی از درختان دچار خسارت میشوند و نهایتاً استفاده از تجهیزات نامناسب در فرآوری به تولید محصول بیکیفیت یا کم کیفیت منجر میشود، همه این موارد ضایعات چوب را افزایش میدهند. در مورد مقایسه بین وزن بهرهبرداری و حفظ اکوسیستم و پایداری جنگل، اولویت با پایداری جنگل است و نیازهای صنعت را میتوان با واردات چوب و زراعت چوب در کنار یا داخل زمینهای کشاورزی برطرف کرد. بنابراین، برقراری تعادل بین این دو نگرش برای مدیریت پایدار جنگل امری ضروری میباشد که نتایج این تحقیق و تحقیقات مشابه میتواند تصمیمگیران و مدیران جنگل را در این امر کمک نمایند. این مطالعه میتواند یک میانگینی از مناطقی که دارای شیب و مدیریت مشابه این منطقه را دارند، ارائه نماید تا بتوان یک برآوردی از میزان ضایعات موجود در منطقه داشت. این امر به برنامهریزی بهتر جهت استفاده بهینه این ضایعات کمک خواهد کرد. نتایج به دست آمده میتواند در ملاحضات اکولوژیکی جهت کمک به برنامهریزی مورد توجه سیاستگزاران و برنامهریزان قرار بگیرد. علاوه بر شناسایی عوامل موثر بر تراکم ضایعات چوبی پیشنهاد میگردد محل پراکنش این ضایعات به دقت بررسی شود.
References
1- استاد، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. 2- کارشناسی ارشد جنگلشناسی و اکولوژی جنگل، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. 3- دانشیار، گروه جنگلداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی اهر، دانشگاه تبریز، اهر، ایران. *(مسوول مکاتبات) [4]- Professor, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran. [5]-MSc of silviculture and forest ecology, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran. 3- Associate Professor, Department of Forestry, Ahar Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Tabriz, Ahar, Iran. *(Corresponding Author)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 330 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 81 |