بررسی غنای گیاهان چوبی جنگل‌های شمال ایران و جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی

مقاله مروری

 

 

 

 

 

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 57، تابستان1400

بررسی غنای گیاهان چوبی جنگل‌های شمال ایران و جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی

 

غلامحسین مرادی[1]^*

moradi@yazd.ac.ir

تاریخ دریافت:  04/08/95                                                                                                 تاریخ پذیرش: 11/12/95

چکیده

زمینه و هدف: جنگل‌های شمال ایران با تنوع گونه‌ای منحصر به فرد یکی از ارزشمندترین اکوسیستم‌های جنگلی دنیا می‌باشند و یک میراث کهن تاریخی متعلق به دوران سوم زمین‌شناسی هستند.

روش بررسی: این پژوهش از نوع مروری بوده و با هدف مقایسه ویژگی‌ها و تنوع گونه‌ای جنگل‌های شمال ایران و جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی انجام شده است که هر دو جزء جنگل‌های سبز تابستانه (پهن‌برگ خزان ‌کننده مناطق معتدله) می‌باشند. همچنین در این پژوهش جنگل‌های راش اروپا مورد بررسی قرار گرفته و نیز انواع طبقه‌بندی این جنگل‌ها معرفی شده است.

یافته‌ها: طول دوره رویش گیاهی در جنگل‌های شمال ایران 6 الی 8 ماه است، اما در جنگل‌های اروپای مرکزی 4 الی 6 ماه می‌باشد. جنگل‌های شمال ایران در مقایسه با جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی دارای تنوع گونه‌ای بسیار بالاتر می‌باشد و تعداد گونه‌های درختی این جنگل‌های حدود 80 گونه است. این در حالی است که تعداد گونه‌های درختی جنگل‌های اروپای مرکزی 20 گونه می‌باشد.

بحث و نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج این تحقیق 54 گونه درختی و درختچه‌ای در جنگل‌های شمال ایران وجود دارند که در جنگل‌های اروپای مرکزی وجود ندارند و از طرف دیگر 8 گونه درختی و درختچه‌ای در جنگل‌های اروپای مرکزی رویش دارند که در جنگل‌های شمال ایران وجود ندارند. همچنین 20 گونه درختی و درختچه‌ای در هر دو این جنگل‌ها به صورت مشترک رشد می‌کنند. در این پژوهش به طور واضح نشان داده شد که غنای گیاهان چوبی جنگل‌های شمال ایران بسیار بیشتر از جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی می‌باشد.

واژه­های کلیدی: تنوع زیستی، جنگل‌ معتدله پهن‌برگ، جنگل‌های اروپا، جنگل‌های شمال ایران، جنگل‌های هیرکانی

 

Human and Environment, No. 57, Summer 2021

Reviewing Richness of Woody Species in Northern Forests of Iran and Temperate Broadleaf Forests of Central Europe

 

Gholamhosein Moradi^[2]*

moradi@yazd.ac.ir

Received: June 24, 2016

Accepted: March 1, 2017

 

 

Abstract

Background and Objective: The northern forests of Iran are one of the most valuable forests of the world because of their unique and high genetic and species diversity. These forests are related to the Tertiary geological period which due to the absence of the Ice Age in them, there is unique diversity.

Methods: This study is a review article and was conducted to compare characteristics and species diversity of the northern forests of Iran and the temperate broadleaf forests of central Europe that two of which are temperate deciduous broadleaf forests. Also, the beech forests of Europe and their classifications have been investigated in this study.

Findings: The period of plant growth is 6-9 months in the northern forests of Iran, whereas this is 4-6 months in temperate broadleaf forests of central Europe. The number of tree species is 80 and 20 in the northern forests of Iran and temperate broadleaf forests of central Europe, respectively.

Discussion and Conclusion: 54 tree and shrub species are in the northern forests of Iran that are not growing in temperate broadleaf forests of central Europe. 20 trees and shrubs are growing in both of these forests. In this study, it clearly was shown that the richness of woody species in the northern forests of Iran is richer than temperate broadleaf forests of central Europe.

Keywords: Biodiversity, European Forest, Hyrcanian Forests, the Northern Forests of Iran, Temperate Broadleaf Forest

 

مقدمه

 

جنگل‌های شمال ایران با تنوع گونه­ای و ژنتیکی بالا و ارزشمند و حضور گونه­های منحصر به فرد، یکی از ارزشمندترین جنگل‌های دنیا است و یک میراث کهن تاریخی به شمار می‌رود. این جنگل‌ها، که متعلق به دوران سوم زمین­شناسی هستند، به دلیل عدم نفوذ یخبندان انتهایی دوران سوم زمین‌شناسی در آن‌ها دارای گونه­هایی هستند که در دیگر نقاط دنیا یافت نمی­شود (1).

جنگل‌های شمال ایران (جنگل‌های هیرکانی) شباهت زیادی با جنگل‌های پهن­برگ مخلوط اروپایی مرکزی دارند، اما از لحاظ تنوع گونه­ای بسیار غنی­تر هستند و گونه­های گیاهی در جنگل‌های شمال ایران وجود دارد که در اروپا جزء فسیل­های دوران سوم زمین­شناسی می­باشند (2) بنابراین بایستی به این جنگل‌های ارزشمند و فسیل گیاهی زنده ارج نهاده (3) و آن را به عنوان معدود جنگل پهن­برگ سبز تابستانه باقیمانده از دوران سوم زمین­شناسی، که در حقیقت یک نوع میراث طبیعی جهانی و استثنایی در سطح بین­المللی است، نگهداری نمود (4).

تاکنون مطالعات مختلفی بر روی فلور و ترکیب گیاهی جنگل‌های شمال ایران صورت گرفته است (5، 6، 7، 8، 9 و 10). مطالعه فلور و ساختار رویشی گیاهان در سنگده ساری توسط اکبری نیا و همکاران (1383) نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 181 گونه گیاهی وجود دارد که 33 گونه از آن اندمیک ایران است و این میزان 9/1 درصد کل گونه­های اندمیک ایران را تشکیل می‌دهد (8). در تحقیق دیگری که بر روی ترکیب گیاهی مراتع ییلاقی واز مازندران توسط اکبرزاده (1386) انجام گرفت نشان داده شد که در این منطقه 237 گونه گیاهی وجود دارد (7). همچنین مطالعه ترکیب و کورولوژی گیاهان رویشگاه سرو خمره­ای سورکش واقع در فاضل­آباد گرگان توسط رضوی و ­عباسی (1388) نشان داد که در این رویشگاه 173 گونه گیاهی وجود دارد و همی­کریپتوفت­ها بیشترین درصد شکل زیستی گیاهان را به خود اختصاص می‌دهد (10).

اسدی و همکاران (1390) در منطقه حفاظت شده خیبوس مازندران که یکی از بکرترین رویشگاه‌های شمشاد است به بررسی ترکیب و شکل زیستی گیاهان پرداختند و نتایج آن‌ها نشان داد که در این منطقه 60 گونه گیاهی وجود دارد که 40 درصد از آن‌ها فانروفیت هستند (9). عادل و همکاران (1393) با مطالعه ترکیب گیاهی در رویشگاه راش منطقه زیلکی گیلان نشان دادند که در این منطقه 47 گونه­ گیاهی متعلق به 46 جنس و 37 خانواده وجود دارد (6). همچنین در مطالعه دیگری که در صفارود رامسر صورت گرفت نتایج نشان داد که در حاشیه رودخانه صفارود 260 گونه گیاهی متعلق به 226 جنس وجود دارد و بیشتر گونه­های گیاهی منطقه همی کریپتوفیت هستند (5).

همچنین مطالعات مختلف دیگری بر روی ترکیب گیاهی و تنوع گونه­ای در جنگل‌های شمال ایران از جمله در رویشگاه سرخدار افراتخته واقع در علی‌آباد کتول در استان گرگان (11)، جنگل‌های توسکایی قشلاقی در مناطق پست جنگل‌های شمال (12)، جنگل‌های شرق دودانگه ساری (13)، شهرستان سوادکوه استان مازندران (14)، پارک ملی کیاسر واقع در شهرستان ساری (15)، منطقه حفاظت شده سمسکنده و دشت ناز ساری (16)، بخش­های استپی منطقه حفاظت شده لیسار در شمال غربی رشته‌کوه تالش (17)، پارک جنگلی سد تاریک رودبار (18)، منطقه شکار ممنوع تالاب بین‌المللی گمیشان واقع در شمال غرب استان گلستان (19)، ذخیره­گاه شمشاد پارک جنگلی سیسنگان (20)، منطقه حفاظت شده جهان­نما واقع در سر علی‌آباد گرگان (21)، جنگل‌های صلاح‌الدین کلا واقع در نوشهر (22) صورت گرفته است.

این پژوهش با هدف بررسی ویژگی‌ها­ و تنوع گونه­ای جنگل‌های شمال ایران و جنگل‌های اروپایی مرکزی و مقایسه این دو جنگل‌ها انجام شده است. با توجه به اینکه جنگل‌های شمال ایران با وجود شباهت زیاد به جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای
مرکزی، جنگلی کهن­تر با بیش از یک میلیون سال قدمت هستند (1)، بنابراین این مطالعه می‌تواند از لحاظ جامعه­شناسی گیاهی و شناسایی تیپ واقعی جنگل‌های  اروپایی مؤثر واقع شود. مطالعه و بررسی پوشش گیاهی اولین قدم در راه شناخت دقیق هر اکوسیستم بوده و نقطه شروعی برای سایر مطالعات است (23). تاکنون مطالعات زیادی بر روی پوشش گیاهی و ترکیب گونه­های گیاهی در کشور صورت گرفته است اما هنوز در این مورد نیاز به بررسی و پژوهش بیشتری است (24) تا با معرفی ارزش­ جنگل‌های ایران و گونه­های گیاهی موجود در آن‌ها گامی در حفاظت بیش از پیش آن برداشت.

 

مواد و روش بررسی

این پژوهش از نوع مروری بوده و در این مطالعه با بکارگیری منابع لازم به بررسی ویژگی‌های جنگل‌های شمال ایران و اروپایی مرکزی و مقایسه تنوع گونه­ای این دو جنگل پرداخته شده است که هر دو این جنگل‌ها جزء جنگل‌های سبز تابستانه (پهن­برگ خزان کننده مناطق معتدله) می­باشند. جنگل‌های پهن‌برگ سبز تابستانی، با وجود اختلافات متعدد، از لحاظ اعتدال اقلیم و خواب زمستانه گیاهان (ریزش برگ) دارای یک وجه مشترک هستند (4). این جنگل‌ها به نوعی تیپ جنگلی بارانی مرطوب[3] بوده و اقلیم آن‌ها با زمستان‌های سرد (که ممکن است در ارتفاعات بارش برف هم وجود داشته باشد) و تابستان‌های معتدل و مرطوب مشخص می­شود (25). این جنگل­ها از لحاظ اقلیمی دارای شرایط زیر هستند (4):

- دوره رویش گیاهی طولانی و حداقل 120 روز از سال عاری از یخبندان

 

- تابستان گرم و مرطوب با درجه حرارت متوسط ماه جولای بیش از 15 درجه

- زمستان سرد با درجه حرارت متوسط ماه ژانویه کمتر از 4 درجه

جنگل‌های سبز تابستانی معمولاً در نیم‌کره شمالی و در محدوده عر­ض­های جغرافیایی 30 تا 50 درجه پراکنش دارند. این جنگل‌ها، که در حدفاصل جنگل‌های مدیترانه­ای و جنگل‌های سوزنی‌برگ شمالی ظاهر می­شوند، در شرق آمریکای شمالی (شرق ایالات متحده و شرق کانادا)، اروپای مرکزی و شرقی، شمال ترکیه و قفقاز، شمال ایران، چین و ژاپن گسترش یافته­اند. جدول 1 عرض­های جغرافیایی مناطق پراکنش جنگل‌های سبز تابستانی را در پنج منطقه مهم گسترش این جنگل‌ها نشان می‌دهد. جنگل‌های طبیعی معتدله خزان کننده در طول چندین هزار سال در اثر دخالت­های انسان در اروپا و شرق آسیا به طور وسیعی کاهش یافته­اند و فقط قسمت‌های بسیار کوچکی از آن‌ها در رشته­کوه کارپات[4]، رشته­کوه بالکان[5]، منطقه کلشیک[6] (قسمتی از جنگل‌های قفقاز)، شمال ایران و ژاپن باقیمانده­اند (26). در نیم‌کره جنوبی در محدوده 47 تا 55 درجه جغرافیایی جنگل‌های Notofagus وجود دارد که قرابت زیادی با جنگل‌های سبز تابستانی دارد.

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1- عرض­های جغرافیایی پراکنش جنگل‌های سبز تابستانی در پنج منطقه مهم گسترش این جنگل‌ها

چین و ژاپن	شمال ایران	قفقاز	اروپای مرکزی	آمریکای شمالی
53-26	39-35	44-40	62-37	47-27

 

 

ویژگی­های رویشگاهی و اکولوژیکی جنگل‌های شمال ایران و اروپای مرکزی

در جدول 2 ویژگی‌های رویشگاهی و اکولوژیکی جنگل‌های شمال ایران و جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی مورد مقایسه قرار گرفته است. همان­گونه که مشاهده می­شود جنگل‌های شمال ایران به دوران سوم زمین­شناسی تعلق دارند و بیش از یک میلیون سال قدمت دارند. این در حالی است که جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی متعلق به دوران چهارم زمین­شناسی هستند و کمتر از 10 هزار سال قدمت دارند. طول دوره رویش گیاهی در جنگل‌های شمال ایران 6 الی 8 ماه است، اما در جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی 4 الی 6 ماه می­باشد.

 

 

جدول 2- ویژگی‌های جنگل‌های شمال ایران و جنگل‌های اروپای مرکزی

مشخصه	جنگل‌های شمال ایران	جنگل‌های اروپایی مرکزی
جغرافیایی جنگل	جنگل‌های سبز تابستانی یا جنگل‌های پهن‌برگ خزان کننده	جنگل‌های سبز تابستانی یا جنگل‌های پهن‌برگ خزان کننده
جغرافیایی گیاهی	منطقه رویشی هیرکانی	آتلانتیک، آتلانتیک- نیمه آتلانتیک ، اروپای مرکزی، هیرکانی، آلپی- ژوراسیک شرقی ، آلپی شمالی ، کارپاتی ، Cantabrian-Pyrenean، Provencal-Ligurian، Apennine، South-East Alpine-Illyrian، Illyrian-Dinaric، Moesian، Macedonian-Rhodopan  و  Pindic-Pelagonic
قدمت تاریخی (سال)	بیش از یک میلیون سال	کمتر از 10 هزار سال
قدمت تاریخی (دوره زمین-شناسی)	دوران سوم	دوران چهارم
اثر آلودگی­های صنعتی	کم	زیاد
استفاده سنتی از جنگل	زیاد	کم (استفاده تفریحی می­شود)
طول دوره رویش گیاهی	6-8 ماه	4-6 ماه
ماندگاری برف روی زمین	حدود 3-2 ماه	حدود 6-4 ماه
تیپ خاک	راندزین، قهوه­ای جنگلی (آهکی، اتروف، هیدرومورف)، رانکر، آبرفتی	قهوه‌ای جنگلی، پدزول
سنگ مادر	اغلب آهکی ژوراسیک، کرتاسه	سنگ مادر سیلیس و کربنات، مارن، رس سیلیت دار
نزدیکی به طبیعت	طبیعی یا خودرو	مصنوعی یا انسان ساخت

 

 

تنوع گونه­ای جنگل‌های شمال ایران و اروپای مرکزی

در جدول 3 جنگل‌های شمال ایران و اروپای مرکزی از لحاظ تنوع گونه­ای مورد مقایسه قرار گرفته­اند و در جدول 4 درختان و درختچه­های مهم این جنگل‌ها آورده شده است. همان طور که مشاهده می­شود جنگل‌های شمال ایران در مقایسه با جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی دارای تنوع گونه­ای بسیار بالاتر می­باشد و تعداد گونه­های درختی جنگل‌های شمال ایران حدود 80 گونه است. این در حالی است که تعداد گونه­های درختی جنگل‌های اروپای مرکزی 20 گونه می­باشد (جدول 3 و 4).

 

 

جدول 3- مقایسه تنوع گونه­ای جنگل‌های شمال ایران و جنگل‌های اروپای مرکزی

مشخصه	جنگل‌های شمال ایران	جنگل‌های اروپایی مرکزی
تنوع گونه	بسیار غنی­تر	کمتر از شمال ایران
بازدانگان بومی	زربین، سرخدار، اُرس، پیرو، مای­مرز، نوش	کاج، پیسه­آ، نراد، لاریکس، سرخدار
تعداد گونه درختی	80	20
تعداد گونه چوبی	حدود 150	حدود 50
درختان مرزی جنگل	راش، اوری، لور	پیسه­آ، لاریکس
جنگل‌های کوهستانی (بالای راشستان‌ها)	اوری- لور	پیسه­آ- لاریکس

 

جدول 4-درختان و درختچه­های مهم جنگل‌های شمال ایران و جنگل‌های اروپای مرکزی

نام خانواده	نام جنس	جنگل‌های شمال ایران		جنگل‌های اروپایی مرکزی
		نام فارسی	نام علمی	نام فارسی	نام علمی
Aceraceae	Acer	کرب	A. campestre L.	کرب	A. campestre L.
Aceraceae	Acer	شیردار	A. cappadocicum Gled.
Aceraceae	Acer	کیکم	A. cinerascens Boiss.
Aceraceae	Acer	افرای خزری	A. hyrcanum Fisch. & C. A. Mey
Aceraceae	Acer	سفید کرکو، کهوک	A. ibericum M. Bieb.
Aceraceae	Acer	افرای برگ چناری، کرکف	A. platanoides L.	افرای برگ چناری، کرکف	A. platanoides L.
Aceraceae	Acer	افرای شبه چناری	A. pseudo- platanus L.	افرای شبه چناری	A. pseudo- platanus L.
Aceraceae	Acer	پلت	A. velutinum Boiss.
Aquifoliaceae	Ilex	خاس	I. hyrcana Pojark.
Araliaceae	Hedera	داردوست	H. pastuchovii Woron. ex Grossh.
Betulaceae	Carpinus	ممرز	C. betulus L.	ممرز	C. betulus L.
Betulaceae	Carpinus	تغر	C. macrocarpa
Betulaceae	Carpinus	لور	C. orientalis Miller
Betulaceae	Carpinus	کچف	C. schuschaensis H. Winkl.
Betulaceae	Alnus	توسکای قشلاقی	A. glutinosa (L.) Gaertn.	توسکای قشلاقی	A. glutinosa (L.) Gaertn.
Betulaceae	Alnus	توسکای ییلاقی	A. subcordata C.A.M.
Buxaceae	Buxus	شمشاد	B. hyrcana Pojark.
Caprifoliaceae	Lonicera	شِن	L. nummularifolia Jaub. & Spach
Caprifoliaceae	Viburnum	بداغ جنگلی	V. lantana L.
Celastraceae	Evonymus	گوشوارک، ال اسبی	E. latifolia (L.) Mill.
Clusiaceae	Hypericum	متامی	H. androsaemum L.
Cornaceae	Cornus	سیاه ال	C. australis C.A.M.
Corylaceae	Coryllus	فندق	C. avellana L.	فندق	C. avellana L.
Corylaceae	Coryllus	فندق درختی	C. colurna L.
Cupressaceae	Cupressus	زربین	C. sempervirens L. var horizontalis (Mill) Gord
Cupressaceae	Cupressus	اردوج	J. excelsa M. B.
Cupressaceae	Juniperus	پیرو	J. communis L.	پیرو	J. communis L.
Cupressaceae	Juniperus	اُرس	J. polycarpos C Koch.
Cupressaceae	Juniperus	مای مرز	J. sabina L.	مای مرز	J. sabina L.
Cupressaceae	Platycladus	نوش، توجا، سرو طبری، سرو خمره­ای	Platycladus orientalis (L.) Franco Synonym: Biota orientalis (L.) Endl. Synonym: Thuja orientalis L.
Ebenaceae	Diospyros	خرمندی	D. lotus L.
Ericaceae	Vaccinium	سیاه گیله، قره قات	V. arctostaphyllos L.
Fabaceae	Albizia	شب خسب	A. julibrissin (willd) Benth.	شب خسب	A. julibrissin (willd) Benth.
Fabaceae	Gleditsia	لیلکی	G. caspica Drsf.
Fagaceae	Fagus	راش جنگلی	F. oriantalis Lipsky
Fagaceae	Fagus			راش اروپایی	F. sylvatica L.
Fagaceae	Quercus	کرمازو	Q. atropatana Schwarz.
Fagaceae	Quercus	بلندمازو	Q. castaneifolia C.A.M.
Fagaceae	Quercus			بلوط چوب‌پنبه‌ای	Q. robur L.
Fagaceae	Quercus	بلوط سفید، سفید مازو	Quercus iberica M. Bieb.	بلوط سفید، سفید مازو	Quercus iberica M. Bieb.
Fagaceae	Quercus	اوری	Q. macranthera Fisch & Meyer
Fagaceae	Castanea	شاه‌بلوط	C. sativa Hill.	شاه‌بلوط	C. sativa Hill.
Grossulariaceae	Ribes	گالش انگور شرقی	R. orientale Desf.
Hammamelidaceae	Parrotia	انجیلی	P. persica (DC.) C. A. Mey.
Juglandaceae	Juglans	گردو	J. regia L.
Juglandaceae	Pterocarya	لرگ	P. fraxinifolia (Lam.) Spach
Malvaceae	Tilia	نمدار	T. begonifolia Stev.
Malvaceae	Tilia			نمدار	T. platyphyllos Scop.
Malvaceae	Tilia			نمدار	T. cordata Mill.
Moraceae	Ficus	انجیر	F. carica L.
Oleaceae	Fraxinus	زبان‌گنجشک، ون	F.excelsior L.	زبان‌گنجشک، ون	F.excelsior L.
Oleaceae	Fraxinus	زبان‌گنجشک، ون	F. excelsior subsp. coriariaefolia
Pinaceae	Pinus			کاج جنگلی	P. sylvestris L.
Pinaceae	Picea			نوئل	P. abies (L.) Karsten subsp. abies
Pinaceae	Abies			نراد	Abies spp.
Pinaceae	Larix			لاریکس	L. decidua Mill.
Rhamnaceae	Palliurus	سیاه تلو	P. spina-christi Mill.
Rhamnaceae	Rhamnus	اشنگور	R. cathartica L.
Rhamnaceae	Rhamnus	سیاه اربه	R. grandifolia F.et M.
Rosaceae	Crataegus	سرخ ولیک	C. microphylla Gand.
Rosaceae	Crataegus	سیاه ولیک	C. pentayna Waldst. et Kit (Willd.)
Rosaceae	Mespilus	ازگیل	M. germanica L.	ازگیل	M. germanica L.
Rosaceae	Prunus	گیلاس جنگلی، آلوکک	P. avium (L.) L. Synonym: Cerasus avium (L.) Moench
Rosaceae	Prunus	آلوچه	P. divaricate Ledeb.
Rosaceae	Prunus	جل	P. laurocerasus L.
Rosaceae	Prunus	هلو	P. persica (L.) Batsch
Rosaceae	Prunus	هلاله	P. spinosa L.
Rosaceae	Pyrus	تلکا	P. boissieriana Buhse
Rosaceae	Pyrus	گلابی جنگلی، خج	P. communis L.
Rosaceae	Sorbus	دیو آلبالو	S. aria (L.) Crantz	دیو آلبالو	S. aria (L.) Crantz
Rosaceae	Sorbus	تیس، بارانک برگ شانه­ای	S. aucuparia L.	تیس، بارانک برگ شانه­ای	S. aucuparia L.
Rosaceae	Sorbus	الندری، بارانک شرقی	S. orientalis Schonbeck-Temesy
Rosaceae	Sorbus	بارانک ایرانی	S. persica Hedl.
Rosaceae	Sorbus	بارانک	S. torminalis (L.) Crantz	بارانک	S. torminalis (L.) Crantz
Ruscaceae	Ruscus	کوله خاس	R. hyrcanus L.
Salicaceae	Populus	سفید پلت	P. caspica Bornm.
Taxaceae	Taxus	سرخدار	T. baccata L.	سرخدار	T. baccata L.
Thymelaeaceae	Daphne	هفت برگ	D. mezereum L.	هفت برگ	Daphne mezereum L. (Kreher et al. 1990)
Ulmaceae	Ulmus	ملج	U. glabra Huds.	ملج	U. glabra Huds.
Ulmaceae	Ulmus	اوجا	U. carpinfolia Borkh.	اوجا	U. carpinfolia Borkh.
Ulmaceae	Celtis	داغداغان	C. australis L.
Ulmaceae	Celtis	تا	C. caucasica Willd.
Ulmaceae	Zelkova	آزاد	Z. carpinifolia Dippel

 

 

 

گونه­های درختی و درختچه‌ای مهم که در جنگل‌های شمال ایران وجود دارند اما در جنگل‌های اروپای مرکزی وجود ندارند عبارت‌اند از: شیردار (Acer cappadocicum)، کیکم (Acer cinerascens)، افرای خزری (Acer hyrcanum)، سفید کرکو (Acer ibericum)، پلت (Acer velutinum)، خاس (Ilex hyrcana)، داردوست (Hedera pastuchovii)، تغر (Carpinus macrocarpa)، لور (Carpinus orientalis)، کچف (Carpinus schuschaensis)، توسکای ییلاقی (Alnus subcordata)، شمشاد (Buxus hyrcana)، شِن (Lonicera nummularifolia)، بداغ جنگلی (Viburnum lantana)، ال اسبی (Evonymus latifolia)، متامی (Hypericum androsaemum)، سیاه ال (Cornus australis)، فندق درختی (Coryllus colurna)، اردوج (Juniperus excelsa)، اُرس (Juniperus polycarpos)، زربین (Cupressus sempervirens L. var horizontalis)، نوش (Platycladus orientalis)، خرمندی (Diospyros lotus)، سیاه گیله (Vaccinium arctostaphyllos)، لیلکی (Gleditschia caspica)، راش شرقی (Fagus oriantalis)، کرمازو (Quercus atropatana)، اوری (Quercus macranthera)، بلندمازو (Qercus castaneifolia)، گالش انگور شرقی (Ribes orientale)، انجیلی (Parrotia persica)، گردو (Juglans regia)، لرگ (Pterocarya fraxinifolia)، نمدار (Tilia begonifolia)، انجیر (Ficus carica)، ون (Fraxinus excelsior subsp. coriariaefolia)، سیاه تلو (Palliurus spina-christi)، اشنگور (Rhamnus cathartica)، سیاه اربه (Rhamnus grandifolia)، سرخ ولیک (Crataegus microphylla)، سیاه ولیک (Crataegus pentayna)، گیلاس جنگلی (Prunus avium)، آلوچه (Prunus divaricate)، جل (Prunus laurocerasus)، هلاله (Prunus spinosa)، تلکا (Pyrus boissieriana)، گلابی جنگلی (Pyrus communis)، بارانک شرقی (Sorbus orientalis)، بارانک ایرانی (Sorbus persica)، کوله خاس (Ruscus hyrcanus)، سفید پلت (Populus caspica)، داغداغان (Celtis australis)، تا (Celtis caucasica) و آزاد (Zelkova carpinifolia).

گونه­های راش اروپایی (Fagus sylvatica)، بلوط چوب‌پنبه‌ای (Quercus robur)، نمدار (Tilia platyphyllos)، نمدار (Tilia.cordata)، کاج جنگلی (Pinus sylvestris)، نوئل (Picea abies)، نراد (Abies spp) و لاریکس (Larix decidua) در جنگل‌های اروپای مرکزی وجود دارند اما در جنگل‌های شمال ایران رویش ندارند.

گونه­های درختی و درختچه­ای مهم که در هر دو این جنگل‌ها وجود دارند عبارت‌اند از:

کرب (Acer campestre)، کرکف (Acer platanoides)، افرای شبه چناری (Acer pseudo- platanus)، ممرز (Carpinus betulus)، توسکای قشلاقی (Alnus glutinosa)، شب  خسب (Albizia julibrissin)، فندق (Coryllus avellana)، پیرو (Juniperus communis)، مای مرز (Juniperus sabina)، بلوط سفید (Quercus iberica)، شاه‌بلوط (Castanea sativa)، زبان‌گنجشک (Fraxinus excelsior)، ازگیل (Mespilus germanica)، دیو آلبالو (Sorbus aria)، بارانک برگ شانه­ای (Sorbus aucuparia)، بارانک (Sorbus torminalis)، سرخدار (Taxus baccata)، هفت برگ (Daphne mezereum)، ملج (Ulmus glabra) و اوجا (Ulmus carpinfolia).

جنگل‌های راش اروپا

جنگل‌های راش در اروپا از جنوب انگلیس تا اوکراین و از جنوب اسکاندیناوی تا توده­های جنگلی کوهستانی پراکنده در جنوب ایتالیا گسترش دارد (26). در اروپا مساحت رویشگاه‌های طبیعی بالقوه راش جنگلی (Fagus sylvatica) 910612 کیلومتر مربع (91 میلیون هکتار) است که از جنوب انگلیس و شمال اسپانیا شروع شده و تا شمال شرق لهستان، رشته­کوه کارپات، رشته­کوه بالکان، رشته­کوه رودوپ[7] و مرکز یونان ادامه دارد و از لحاظ عرضی از جنوب نروژ و سوئد تا سیسیل (جنوب ایتالیا) می­باشد (27).

در قسمت‌های شمالی منطقه پراکنش راش در اروپا، این گونه از قسمت‌های ساحلی تا ارتفاعات تقریباً پایین گسترش یافته است. در حالی­که در قسمت‌های جنوبی در رویشگاه‌های کوهستانی و ارتفاعات بالا با شرایط اقلیمی متعادل و بارش بیشتر پراکنش دارد. مناطق پراکنش گونه راش دارای اقلیم معتدل است و دارای زمستان‌های سرد نسبتاً کوتاه، و گاهی برف سنگین، و تابستان‌های تقریباً گرم می­باشد. میزان بارش در رویشگاه‌های این گونه بین 500 تا 2000 میلی­متر و میانگین درجه حرارت سالیانه از 3-2 درجه سانتی­گراد (در رویشگاه‌های کوهستانی ارتفاعات بالا) تا 13 درجه سانتی­گراد (در قسمت‌های جنوبی و جنوب شرقی اروپا) متغیر است. در رویشگاه‌های راش خاک­ها دارای خاصیت اسیدی بالا تا قلیایی کم می­باشند. از لحاظ رطوبت رویشگاه‌های راش در خاک‌های  نسبتاً مرطوب تا نسبتاً خشک گسترش یافته­اند. حتی در رویشگاه‌های گرم و خشک، به خصوص در رویشگاه‌هایی با سنگ مادر آهکی، گونه راش می­تواند به عنوان یک گونه غالب در آشکوب درختی ظاهر شود (27).

در اروپای مرکزی سه جامعه گیاهی متمایز جنگل‌های راش وجود دارد که عبارت‌اند از (27): راشستان- لوزولا (Luzulo-Fagetum)

راشستان- آسپرولا (Asperulo-Fagetum)

راشستان- گلسر (Cephalanthero-Fagetum)

طبقه­بندی جنگل‌های راش اروپا

 طبقه­بندی بر اساس خاک (طبقه­بندی اصلی):

الف- Oligo-mesotrophic

جنگل‌های Oligo-mesotrophic که در شکل 1 نشان داده شده است، در خاک‌های  با خاصیت اسیدی بالا، سیلیکات کم، خاک‌های لومی و شنی که لایه‌ برگ‌دار یا هوموس خام در سطح آن وجود دارد ظاهر می­شود. گونه راش در این جنگل‌ها گونه غالب در آشکوب درختی می­باشد. این جنگل‌ها با آشکوب علفی تقریباً توسعه‌یافته همراه با گونه­های درختچه­ای کوتوله­ای شکل و گونه­های خزه­ای که همگی اسیددوست و مقاوم به سایه هستند مشخص می­شود. در این جنگل‌ها نزدیک به 80 گونه آوندی و خزه­ای وجود دارد و 29 جامعه گیاهی تشخیص داده شده است. جامعه Deschampsio-Fagetum در قسمت‌های کم ارتفاع شمال آلمان و جامعه راشستان- آسپرولا (Asperulo-Fagetum) در قسمت‌های colline و کوهستانی نمونه­های از این جنگل‌ها هستند (27).

 

شکل 1- طبقه‌بندی رویشگاه‌های طبیعی بالقوه راش در اروپا بر اساس خاک (27)

 

 

 

ب- (meso-) eutrophic

[1]-mull

 جنگل‌های (meso-) eutrophic معمولاً در خاک‌های غنی­ از مواد غذایی بر روی سنگ مادر سیلیس و کربنات، مارن، رس سیلیت دار و با هوموس مول¹ ظاهر می­شوند. به دلیل خاک غنی­تر، گونه­های آوندی خیلی بیشتری در اینجا رویش دارند (حداقل 200 گونه). همچنین تعداد جوامع گیاهی این جنگل‌ها دو برابر گروه قبلی است (57 جامعه گیاهی). به دلیل خاک مغذی­تر، گونه­های پر توقع­تری و بیشتری ظاهر می­شوند (بخصوص در آشکوب علفی). در میان گونه­های پر توقع­تر، گونه ممرز همراه با نمدار (Tilia cordata) ون، چنار، افرای چناری (Acer platanoides)، ملج (Ulmus glabra) و در رویشگاه‌های مرطوب‌تر همراه با بارانک (Sorbus torminalis و Sorbus aria) و کرب (Aser campestre) گاهی در آشکوب درختی ظاهر می­شود (معمولاً در آشکوب درختی دوم). جوامع Galio odorati-Fagetum و Hordelymo-Fagetum) نمونه­های از جنگل‌های (meso-) eutrophic هستند (27).

طبقه­بندی بر اساس ارتفاع از سطح دریا:

 جنگل‌های راش اروپا از لحاظ ارتفاعی به سه گروه تقسیم می­شوند (شکل 2):

الف- planar (colline)

ب- colline-submontane

ج- montane/alto-montane

 همان طور که در شکل 2 نشان داده شده است در قسمت‌های شمال شرقی محدوده پراکنش جنگل‌های راش در اروپا عمدتاً این گونه در ارتفاعات پایین از سطح دریا ظاهر می­شود. به عبارت دیگر در این قسمت جنگل‌های راش بیشتر به گروه colline مربوط می­شوند. در حالی­که جنگل‌های راش در قسمت‌های مرکزی اروپا به طور عمده مربوط به گروه colline-submontane و در قسمت‌های جنوبی پراکنش این جنگل‌ها به دلایل شرایط آب و هوایی تقریباً به طور انحصاری در گروه سوم (مناطق کوهستانی یا خیلی کوهستانی) قرار گرفته­اند (27).

 

شکل 2- طبقه­بندی جنگل‌های راش اروپا بر اساس ارتفاع از سطح دریا (27)

 

 

طبقه­بندی بر اساس جغرافیایی گیاهی:

در این طبقه­بندی جنگل‌های راش در داخل هر یک از طبقات مربوط به طبقه‌بندی اصلی (طبقه‌بندی بر اساس خاک)، بر اساس میزان درجه حرارت رویشگاه، ویژگی‌های جغرافیایی، خاک و خصوصیات گرمادوستی طبقه‌بندی می­شوند. اختلاف جنگل‌های راش در هر یک از واحدهای جغرافیایی به وسیله گونه­های شاخص و دیگر مشخصه­ها تعیین می­گردد. با توجه به گسترش وسیع جنگل‌های راش در اروپا، این جنگل‌ها در چندین منطقه جغرافیایی گیاهی قرار گرفته­اند، که برای مثال شامل آتلانتیک، آتلانتیک- نیمه آتلانتیک، اروپای مرکزی، هیرکانی، آلپی- ژوراسیک شرقی، آلپی شمالی، کارپاتی، Cantabrian-Pyrenean، Provencal-Ligurian، Apennine، South-East Alpine-Illyrian، Illyrian-Dinaric، Moesian، Macedonian-Rhodopan و Pindic-Pelagonic است (27).

 

بحث و نتیجه­گیری

با توجه به نتایج این تحقیق 54 گونه­ درختی و درختچه­ای در جنگل‌های شمال ایران وجود دارند که در جنگل‌های اروپای مرکزی وجود ندارند. از طرف دیگر 8 گونه درختی و درختچه­ای در جنگل‌های اروپای مرکزی رویش دارند که در جنگل‌های شمال ایران وجود ندارند. همچنین 20 گونه درختی و درختچه­ای در هر دو این جنگل­ها به صورت مشترک وجود دارد. جنگل‌های شمال ایران برخلاف شباهت ظاهری با جنگل‌های اروپای مرکزی،  از لحاظ غنای گونه­ای بسیار غنی­تر هستند (2).

شاخص­ترین جنس جنگل‌های شمال ایران و اروپای مرکزی جنس راش می­باشد که در جنگل‌های شمال ایران با گونه راش شرقی (Fagus oriantalis) اما در جنگل‌های اروپای مرکزی با گونه راش جنگلی (Fagus sylvatica) ظاهر می­شود. در نیم‌کره شمالی 20 گونه از جنس Fagus وجود دارد (28). گونه راش شرقی یکی از با ارزش‌ترین  و مهم‌ترین گونه جنگلی بومی شمال ایران است. 63/23 درصد تعداد و 96/29 درصد حجم جنگل‌های شمال ایران مربوط به گونه راش است (29، 30). این گونه همچنین 6/17 درصد سطح جنگل‌های شمال را به خود اختصاص می‌دهد (31). ارتفاع این گونه در شمال ایران تا بیش از 40 متر و قطر آن تا بیش از 5/1 متر می‌رسد (31). امروزه با مطالعات گرده‌شناسی ثابت شده است که در 40 هزار سال قبل گونه راشی که در اروپا وجود داشته Fagus oriantalis  بوده و در اثر یخبندان این گونه به Fagus sylvatica تبدیل شده است و قدمت جنگل‌های راش فعلی اروپا به 6 هزار سال هم نمی‌رسد.

در شمال ایران معمولاً گونه راش از ارتفاع 700 تا 1800 متر از سطح دریا رویش دارد و در ارتفاعات سنگده تا ارتفاع 2500 متر بالا می‌رود (2). این در حالی است که در جنگل‌های اروپای مرکزی در برخی نقاط (در عرض‌های جغرافیایی بالا) گونه راش جنگلی حتی در قسمت‌های ساحلی گسترش یافته است. در اروپا در عرض­های جغرافیایی پایین­تر معمولاً گونه راش جنگلی در رویشگاه‌های کوهستانی و ارتفاعات بالا با شرایط اقلیمی متعادل و بارش بیشتر پراکنش دارد (27).

در مناطقی با شرایط آب و هوایی مساعد درصد گونه­های گیاهی چوبی مانند فانروفیت­ها افزایش می­یابد (32) و از طرفی در شرایط نامساعد برعکس بوده و گونه­های علفی غالب می­شوند (33). این مسئله را در جنگل‌های شمال ایران در مقایسه با سایر جنگل­های کشورمان به خوبی می­توان دید. در جنگل‌های شمال ایران سهم گونه­های چوبی بیشتر از سایر مناطق کشور است.

برخی از درختان جنگل‌های شمال ایران از جمله لیلکی (Gleditschia caspica)، انجیلی(Parrotia persica)  و سفید پلت (Populus caspica) در اروپا جزء فسیل­های دوران سوم زمین­شناسی می­باشند (2). گونه­های بلندمازو (Qercus castaneifolia)، توسکایی ییلاقی (Alnus subcordata)، خاس (Ilex hyrcana)، داردوست (Hedera pastuchowii)، انجیلی(Parrotia persica)  و اوری (Quercus macranthera) علاوه بر جنگل‌های شمال ایران فقط در جنگل‌های قفقاز و تالش وجود دارند.

جنس بلوط با بیش از 600 گونه بزرگ‌ترین جنس خانواده راش است (34) و گونه بلندمازو از گونه‌های مهم و صنعتی این جنس است. بلندمازو بومی جنگل‌های هیرکانی و قفقاز می­باشد (35) و بعد از راش با ارزش‌ترین  گونه جنگلی شمال ایران است. این گونه در شمال ایران از غرب به شرق با کاهش بارش و افزایش اقلیم زمینی به تدریج جایگزین راش می­شود و در قسمت شرقی کاملاً جای راش را می­گیرد (4).

با وجود اینکه در جنگل‌های شمال استفاده های سنتی از جنگل‌ها زیاد می‌باشد، اما استفاده‌های صنعتی و تغییر کاربری‌ها بسیار بیشتر از استفاده‌های سنتی بوده است و بنابراین اجرای طرح تنفس جنگل‌ها که در آن برداشت و بهره‌برداری از جنگل‌های شمال ممنوع می‌باشد کمک زیادی به حفظ این جنگل‌ها می­کند. در این پژوهش به طور واضح نشان داده شد که غنای گیاهان چوبی جنگل‌های شمال ایران بسیار بیشتر از جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی می‌باشد. با توجه به تشابه جنگل‌های شمال و جنگل‌های معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی از نظر نوع جنگل که هر دو جز جنگل‌های سبز تابستانه (پهن‌برگ خزان کننده مناطق معتدله) می‌باشند و همچنین با توجه به قدمت و غنای بسیار بالاتر جنگل‌های شمال ایران، می‌توان اذهان نمود که جنگل‌های شمال دارای اهمیت زیادی در تحقیقات مربوط به جنگل‌های پهن‌برگ خزان کننده مناطق معتدله می‌باشد. بنابراین اهمیت تحقیقات آتی بر روی جنگل‌های شمال ایران کاملاً واضح است.

 

منابع

• مروی مهاجر، محمد رضا، «پیدایش جنگل، در کتاب کیمیای سبز». معاونت امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، 1382، 1-8.
• مروی مهاجر، محمد رضا، «جنگل شناسی و پرورش جنگل». چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، 1384، 387 صفحه.
• هدایتی، محمد علی، «جنگل‌های هیرکانی و ویژگی‌های زیست محیطی، در کتاب کیمیای سبز». معاونت امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، 1382، 8-13.
• Knapp H.D., 2005. The global importance of the Caspian forests. Naturschutz und biologische Vielfalt BfN Heft, Vol. 12, pp. 45–63.
• عادل، محمد عادل و همکاران، «بررسی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی جنگل‌های کران‌رودی در حاشیۀ رودخانۀ صفارود رامسر در دامنۀ ارتفاعی 350 تا 2400 متر». مجله جنگل ایران، زمستان 1393، جلد 6، شماره 4.
• عادل، محمد نقی و همکاران، «بررسی فلوریستیک، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی رویشگاه راش بهره‌برداری‌نشده در منطقة زیلکی گیلان». مجله جنگل ایران، تابستان 1393، جلد 6، شماره 2.
• اکبرزاده، محمد، «بررسی فلورستیک، شکل زیستی و کورولوژی گیاهان مراتع ییلاقی واز مازندران». پژوهش و سازندگی، تابستان 1386، جلد 20، شماره 2.
• اکبری نیا، مسلم و همکاران، «بررسی فلور، ساختار رویشی و کورولوژی عناصر گیاهی اجتماعات توس در سنگدل ساری». پژوهش و سازندگی، پائیز 1383، جلد 17، شماره 3.
• اسدی، حامد و همکاران، «بررسی فلور، شکل زیستی و کورولوژی رویشگاه‌های شمشاد در جنگل حفاظت شده خیبوس مازندران». زیست شناسی گیاهی ایران، تابستان 1390، جلد 3، شماره 8.
• رضوی، سیدعلی، حسن عباسی، نوروزعلی، «بررسی فلورستیک و کورولوژی گیاهان رویشگاه سرو خمره ای سورکش (فاضل آباد – گلستان)». مجله پژوهش­های علوم و فناوری چوب و جنگل، تابستان 1388، جلد 16، شماره 2.
• اسماعیل زاده، امید و همکاران، «معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان رویشگاه سرخدار افراتخته». پژوهش و سازندگی، پاییز 1384، جلد 18، شماره 3.
• Ghahreman, A., Naqinezhad, A.R., Attar, F., Hamzeh’ee, B., Assadi, M., 2006. The flora of threatened black alder forests in the Caspian lowlands, Northern Iran. Rostaniha, Vol. 7(1), pp. 5–30.
• آتشگاهی، زهره و همکاران، «معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان در جنگلهای شرق دودانگه ساری، استان مازندران». زیست شناسی ایران، تابستان 1388، جلد 22، شماره 2.
• فلاح، فخری و همکاران، « فلور، شکل زیستی و ناحیه رویشی گیاهان بخشی از شهرستان سواد کوه در استان مازندران». دانش زیستی ایران، تابستان 1388، جلد 4، شماره 2.
• قهرمانی نژاد، فرخ، عاقلی، سمانه، «بررسی فلوریستیک پارک ملی کیاسر». تاکسونومی و بیوسیستماتیک، زمستان 1388، جلد 1، شماره 1.
• قهرمانی نژاد، فرخ و همکاران، «معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دو منطقه حفاظت‌شده جنگلی سمسکنده و دشت ناز، ساری، مازندران». تاکسونومی و بیوسیستماتیک، تابستان 1390، جلد 3، شماره 7.
• Ghahremaninejad, F., Bidarlord., M, Attar, F., 2012. Floristic study of steppe parts of Lissar protected area (N Iran). Rostaniha, Vol. 13(2), pp. 164–188.
• حقگوی، طاهره، پوربابایی، حسن، «معرفی فلور، شکل زیستی و کوروتیپ گونه های گیاهی در پارک جنگلی سد تاریک، رودبار». مجله جنگل ایران، زمستان 1390، جلد 3، شماره 4.
• قربانلی، مه لقا و همکاران، «بررسی فلورستیک، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه شکار ممنوع تالاب بین المللی گمیشان در شمال غرب استان گلستان». گیاه و زیست بوم، بهار 1392، جلد 9، شماره 34.
• باصری، فرشته و همکاران، «معرفی فلور، شکل زیستی و کورولوژی بانک بذر خاک ذخیره‌گاه شمشاد (Buxus hyrcana Pojark)، پارک جنگلی سی‌سنگان». زیست شناسی گیاهی ایران، تابستان 1393، جلد 6، شماره 21.
• قربانلی، مه لقا و همکاران، «بررسی فلور و تاثیر فاکتورهای توپوگرافی بر تغییرات پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده جهان نما (مراتع سر علی آباد)». گیاه و زیست بوم، پاییز 1393، جلد 10، شماره 40.
• اسماعیل زاده، امید و همکاران، «مطالعه فلوریستیک جنگل های صلاح الدین کلا، نوشهر، ایران». تاکسونومی و بیوسیستماتیک، تابستان 1393، جلد 6، شماره 19.
• نادری، مصطفی و همکاران، «طبقه‌بندی پوشش گیاهی و رسته‌بندی آن در ارتباط با عوامل زمین‌شناسی، فیزیوگرافی و خاک (مطالعه موردی: منطقه حفاظت‌شده مانشت ایلام». نشریه مرتع و آبخیزداری (مجله منابع طبیعی ایران)، بهار 1395، جلد 69، شماره 1.
• Moradi, Gh., Marvie Mohadjer, M.R., Zahedi Amiri, Gh., Shirvany, A., Zargham, N., 2010. Life form and geographical distribution of plants in Posthband region, Khonj, Fars Province, Iran. Journal of Forestry Research, Vol. 21(2), pp. 201–206.
• Hagner, S., 1999. Forest management in temperate and boreal forests: current practices and the scope for implementing sustainable forest management. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome.
• Knapp, H.D., Nickel, E., Plachter, H., 2008. Beech forests - a European contribution to the CBD’s Expnded Programme of Work on Forest Biological Diversity. In: Knapp HD, editor. Beech Forests – a German contribution to the global forest biodiversity. Federal agency for Nature Conservation, Bonn, Germany, pp. 7-14.
• Bohn, U., Gollub, G., 2008. Beech forests as natural vegetation in Europe. In: In: Knapp HD, editor. Beech Forests – a German contribution to the global forest biodiversity. Federal agency for Nature Conservation, Bonn, Germany, pp. 15–24.
• صالحی شانجانی، پروین و خسرو ثاقب طالبی، «مطالعه تمایز ژنتیکی راشستان های خزری (Fagus orientalis) از جمعیت های راش (Fagus spp.) در آسیای صغیر و اروپا». مجله منابع طبیعی ایران، زمستان 1384، جلد 58، شماره 5.
• دلفان اباذری، بهرام، خسرو ثاقب طالبی و منوچهر نمیرانیان، «بررسی مراحل تحولی راشستانهای طبیعی در قطعه شاهد منطقه کلاردشت (لنگا)». فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 1383، جلد 12، شماره 3.
• ﻣﻬﺎﺟﺮ، ﻧﺎﺻﺮ و ﺳﻴﺪزﻳﺪا... ﻣﻴﺮﻛﺎﻇﻤﻲ، «ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻤﻲ، ﻛﻴﻔﻲ و ﺗﻮاﻟﻲ ﺗﻮده راش ﻫﺎی ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺟﻨﮕﻞ وﻃﻨﺎ اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن». ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﺎوری ﭼﻮب و ﺟﻨﮕﻞ، تابستان 1391، ﺟﻠﺪ 19، ﺷﻤﺎره 2.    
• رسانه، یداله و همکاران، «بررسی کمی و کیفی جنگل‌های شمال کشور». مجموعه مقالات همایش ملی مدیریت جنگل‌های شمال و توسعه پایدار، رامسر، 1380، 55-79.
• مرادی، غلامحسین و همکاران، « فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان شهرستان لامرد استان فارس». پژوهش های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی)، بهار 1389، جلد 23، شماره 1.
• مرادی، غلامحسین، زاهدی امیری، قوام الدین، «شکل های زیستی گیاهان ناحیه رویشی ایران - تورانی و جایگاه این ناحیه در جهان». علوم و فناوری چوب و جنگل (علوم کشاورزی و منابع طبیعی)، 1388، جلد 16، شماره 3.
• Morris, M.G., Perring, F.H., 1974. The British Oak: Its History and Natural History. Botanical Society of the British Isles.
• ثابتی، حبیب الله، «جنگل­ها، درختان و درختچه­های ایران». چاپ دوم، انتشارات دانشگاه یزد، 1387، 807 صفحه.

 

 

 

[1]- استادیار دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد، ایران ^*(نویسنده مسئول)

[2] - Assistant Professor, School of Natural Resources & Desert Studies, Yazd University, Iran *(Corresponding Author)

[3]- humid rain forest types

[4] - Carpathian Mountains: رشته کوهی در مرکز و شرق اروپا که در کشورهای جمهوری چک، لهستان، اسلوواکی، اوکراین، رومانی و صربستان واقع شده است.

[5] -رشته کوهی در شرق اروپا که در کشورهای صربستان و بلغارستان واقع شده است.

[6] - Colchis: نامی است باستانی که مربوط به منطقه­ای در شرق کشور گرجستان می­باشد.

[7] - Rhodope Mountains: رشته کوهی در جنوب شرق اروپا که در کشورهای بلغارستان و یونان واقع شده است.

تعداد مشاهده مقاله: 1,528

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 487