نکات انتقادی از عدالت زیست‌محیطی و توسعه پایدار

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و دوم، شماره هشت، آبان ماه 99

نکات انتقادی از عدالت زیست­محیطی و توسعه پایدار

پیمان نمامیان^[1]*

p-namamian@araku.ac.ir 

سبحان طیبی^[2]

چکیده

جامعه بین­المللی بیشتر از قبل با مشکلات زیست­محیطی مانند جنگل­زدایی، گرم شدن زمین، آلودگی محیط زیست، انقراض گونه­ها و بیابان­زدایی و مشکلات دیگر مواجه شده است. توسعه جامعه بشری در طول قرن­ها به گونه­ای بوده که نمی­تواند فقط به محیط زیست اتکا کند. در این راستا توسعه اقتصادی، علمی و تکنولوژیکی در مکان و زمان شکل می­گیرد. در مسیر این توسعه بنابر دغدغه های بشری، پایداری مساله ای است که حقوق نسل های آینده را تضمین می نماید. اگرچه چارچوب های حقوق همبستگی نیز در این مسیر گام های بلندی برداشته اما شرایط مقتضی به هر نحو کفایت موضوع را نکرده است. از این رو، ماهیت مکانی و زمانی توسعه بشر باعث ایجاد نگرانی­هایی در مورد حقوق بشر در برابر محیط زیست شده است. این مقاله با استفاده از تحلیل مفهومی به بررسی منتقدانه مفاهیم عدالت زیست­محیطی و توسعه پایدار پرداخته است و به اثبات رسانده که توسعه با معنی و مفهوم به مضمون مواردی مثل احترام به محیط زیست و احترام به حقوقی است که بشر در برابر محیط زیست دارد. این مقاله چنین نتیجه­گیری کرده که خوشبختی و سعادت جهانی فقط در جو تفاهم میان کشورها بر این مبنا که حفاظت از محیط زیست و پایداری آن به مضمون احترام به حقوق محیط زیست است، دست یافتنی می­باشد. لذا یکی از پیشنهادهای این مقاله پایه­گذاری تلاش های مرتبط با توسعه پایدار براساس عدالت زیست­محیطی است.

واژه­های کلیدی: محیط زیست، حق، عدالت زیست­محیطی، حقوق بشر، توسعه پایدار.

Critical Notes on Environmental Justice and Sustainable Development

Peyman Namamian^[3]*

p-namamian@araku.ac.ir

Sobhan Tayebi^[4]

Abstract

The international community is increasingly facing environmental problems such as deforestation, global warming, environmental pollution, species extinction and desertification, and more. The development of human society over the centuries has been such that it cannot rely solely on the environment. In this regard, economic, scientific and technological development is formed in space and time. In the course of this development, according to human concerns, sustainability is an issue that guarantees the rights of future generations. Although the frameworks of solidarity law have also taken great strides in this direction, the appropriate conditions have not been sufficient in any way. Hence, the spatial and temporal nature of human development has raised concerns about human rights and the environment. Using conceptual analysis, this article critically examines the concepts of environmental justice and sustainable development and proves that development is meaningful in terms of issues such as respect for the environment and respect for human rights against the environment. This article concludes that global happiness and prosperity can only be achieved in an atmosphere of understanding between nations on the basis that the protection of the environment and its sustainability is a matter of respect for environmental rights. Therefore, one of the suggestions of this article is to establish efforts related to sustainable development based on environmental justice.

Keywords: Environment, Rights, Environmental Justice, Sustainable Development.

مقدمه

محیط زیست اولین حق انسان است. بدون یک محیط امن، انسان نمی تواند ادعا کند که حقوق دیگری همچون سیاسی، اجتماعی یا اقتصادی را دارا باشد. محیط زیست به عنوان تمام عوامل خارجی تأثیرگذار بر زندگی و فعالیت جانداران، گیاهان و انسان ها تعریف شده است. پس محیط زیست به هر آنچه در پیرامون ماست و می­تواند بر زندگی انسان و غیر انسان تأثیر بگذارد اشاره می­کند(1). به عنوان مثال: محیط زیست آقای x دارای درخت، آب، خورشید، هوا، آدمهای دیگر و غیره است. تصور زندگی و وجود آقای x فرضی به حمایت دیگران برای تحقق­ و شکوفایی انسانیت خود بدین معنی است که در چارچوب اجتماعی به دولت و رابطه نیاز دارد، برای تأمین غذا، پوشاک و اکسیژن به گیاهان نیاز دارد، برای سفر به دریا نیاز دارد و برای انرژی و تعیین ساعت به خورشید نیاز دارد. در اصل انسان نه تنها به محیط زیست خود نیاز دارد بلکه لازم است با عملکردهای آن نیز آشنا باشد(2).

همان طور که گفتیم فقط حیات بشر تحت تأثیر محیط زیست قرار نمی­گیرد و فقط انسان نیست که در محیط زیست قرار می­گیرد و فقط انسان نیست که در محیط زیست حیات دارد، بلکه زندگی جانداران دیگر و گیاهان هم تحت تأثیر فعالیت های پیرامون قرار می­گیرند. وقتی انسان ها درختان را قطع کنند حیات گیاهی و جانوری متأثر می­شود. مطالعات زیست محیطی همواره وابستگی متقابل ارگانیسم­های زنده و تعامل آنها با محیط را به اثبات رسانده­اند(3). بنابراین طرز رفتار با محیط نیاز به توجه فراوان دارد. سؤالات هنجاری که پیش می­آیند عبارت است از این که آیا طرز رفتار انسان ها با محیط زیست عادلانه است؟ آیا حیات غیر انسانی (مثلاً جانوران) حقی نسبت به محیط زیست دارند؟ آیا سبک زندگی گذشته و حال شهروندان جهانی برای شهروندان آینده جهان منصفانه است؟ اینها نمونه­هایی از سؤالات اخلاقی درباره محیط زیست هستند. وقتی اقدام به درک اثر متقابل بین توسعه بشر و محیط زیست نمائیم این سؤالات قهرآمیزتر می­شوند.

توسعه و محیط زیست

پیشینه توسعه اقتصادی به زحمت بدون تأثیر آن بر محیط زیست رقم خورده است. از جنبه فنی، توسعه به فرآیند تغییر و تحول یا تبدیل اشاره دارد. توسعه گویای بهبود، ترقی و پیشرفت است. از این رو توسعه اقتصادی به مضمون پیشرفت امور یا فعالیت های اقتصادی می­باشد. از نظر پژوهشگران توسعه اقتصادی، ابزار و فنون بهبود یافته، لازمه پیشرفت یا ارتقای فعالیت های اقتصادی هستند(4).

پیشینه فعالیت های اقتصادی بشر، مسیر عصر کشاورزی، عصر صنعتی و عصر اطلاعات را پشت سر گذاشته است. کشاورزی پیش از تاریخ شامل شکار و تأمین غذا با ابزارهای ساده مثل کج بیل و دشنه یا قمه بود. کشاورزی به واسطه انقلاب علمی و انقلاب صنعتی قرن 17 به یک تجارت علمی تبدیل شد و به صورت صنعت نمایان گشت. ظهور کشاورزی صنعتی نشانه نقطه عطفی در توسعه اقتصادی بود. از این رو زراعت در مقیاس وسیع موجب گردید تا مصرف کود و آفت­کش­های مصنوعی، تشکیل دامداری ها در مقیاس بزرگ، مصرف آنتی­بیوتیک و هورمون و وابستگی به ماشین­آلات به مسائل روز تبدیل شوند(5).

در ادامه  انقلاب صنعتی که توسعه صنعتی و بخصوص کشاورزی صنعتی را به بارآورد به طرق گوناگون محیط زیست را به طرز زیانباری متأثر ساخته است. توسعه اقتصای نیز پیامدهای زیست­محیطی منفی و زیانباری داشته است(6). ارمغان صنعتی شدن، مصرف بی­رویه ذخایر آب بوده است. یعنی آبهای زیرزمینی و آبخیزها سریعتر از آنچه بتوانند احیا شوند به مصرف می­رسند. مصرف بی­رویه انرژی هم مشخصه توسط اقتصادی است. مثلاً با اشاره خاص به توسعه کشاورزی باید گفت ماشین­آلات سنگین کشاورزی به انرژی فراوانی نیاز دارند و انرژی بسیار زیادی صرف تولید کود شیمیایی ازت­دار و آفت­کشها می­شود و حمل و نقل مواد غذایی در مسافتهای طولانی به انرژی زیادی نیاز دارد. اینها همه مضمون آلودگی هوا در اثر مصرف مقدار فراوان سوخت های فسیلی هستند که خود باعث گرم شدن زمین می­شود.

کشاورزان به واسطه توسعه و پیشرفت فناوری زیستی به مصرف کود شیمایی برای افزایش تولید روی آورده­اند. اثر آن کاهش چشمگیر توانایی خاک در نگه داشتن رطوبت و وابستگی شدید به سیستم­های آبیاری است. آبهای زیرزمینی و سطحی در اثر استفاده از علف­کشها و حشره­کشها آلوده شده­اند(7). اثر نهایی این فعالیت های انسانزاد کشاورزی و صنعتی شدن در مقیاس وسیع، تهدید دائمی حیات انسان و جاندارن دیگر است. در این جا طرح این سؤال بجاست؛ آیا عادلانه است انسان ها به اسم توسعه هر طور مایلند با محیط زیست رفتار کنند؟ و دقیقاً همین سؤال است که نیاز به این مطالعه جهت بررسی مساله عدالت زیست­محیطی در برابر دغدغه توسعه پایدار با رجوع خاص به اقتصادهای در حال توسعه را ایجاد کرده است.

نیازهای بشر و عدالت زیست­محیطی

انسان به غذا، آب پاک، آموزش، درآمد و سلامتی خوب نیاز دارد. فقر علت ناتوانی در رفع این نیازهای اساسی است. پس فقر تهدیدی برای پایداری حیاب بشر محسوب می­شود. حقوق انسانی بشر از همین نیازهای اساسی بشر مشتق شده­اند. به عبارتی انسان از حق خوراک، آب، آموزش، سلامت و غیره برخوردار است. فقدان هریک از آنها می­تواند واکنشهای زنجیره­ای منفی­ای را به وجود بیاورد. به عنوان مثال کمبود غذا دستگاه ایمنی بدن انسان را ضعیف می­کند، ضعف دستگاه ایمنی باعث سوءتغذیه می­شود، سوءتغذیه در را به روی حمله بیماریها و ناخوشی­ها باز می­کند(8).

نیازهای بشر به غذا، مسکن، پوشاک، در هر نظام اجتماعی-سیاسی و اقتصادی وجود دارند. پس حق نیازهای اساسی حیات که شاخص حقوق بشر است، جهان شمول و سلب نشدنی است. بنابراین صحبت راجع به حق بر محیط زیست، یکسان نگری یا برابری زیست­محیطی و عدالت زیست­محیطی منطقی است و پدیده عدالت زیست­محیطی یعنی رفتار منصفانه و مشارکت معنی­دار تمام انسان ها صرفنظر از نژاد، رنگ، جنس، ملیت یا درآمدشان با احترام به توسعه و اجرای قوانین، مقررات و حقوق محیط زیست(9). بنابراین حق بر محیط زیست یک ضرورت انکار نشدنی است.

به گفته پژوهشگران، عدالت زیست­محیطی با تحول اجتماعی به سوی رفع نیازهای اساسی بشر و ارتقای کیفیت زندگی انسان ها و به عبارت دیگر کیفیت آموزش، مراقبت های بهداشتی، مسکن، حقوق بشر، حفاظت از محیط زیست و دمکراسی ارتباط دارد(10). دیوید اشلوسبرگ[5] از طریق تحلیل تعاریف و مفاهیم گوناگون عدالت زیست­محیطی چهار موضوع اصلی در مقوله عدالت زیست­محیطی را به شرح زیر معرفی می کند:

1)      توزیع برابر نگرانه خطرات و مزایای زیست­محیطی؛

2)      مشارکت منصفانه و معنا­دار در روند تصمیم­سازی زیست­محیطی

3)      بازشناسی سبک زندگی اجتماعی، دانش محلی و اختلاف فرهنگی؛ و

4)      توانمندی اجتماعات و افراد برای انجام کار و شکوفا شدن در جامعه.

بنابراین عدالت زیست­محیطی جستاری برای رفتار منصفانه در دو سطح به هم مرتبط است: رفتار منصفانه انسان ها و رفتار منصفانه محیط زیست(11).

مردم برای احقاق حق خود نسبت به ضروریات اساسی زندگی به محیطی توانبخش نیاز دارند. مثلاً کار منصفانه­ای که آقای x باید انجام دهد، ایجاد محیطی توانبخش برای دیگران است تا بتوانند از حقوق خود برخوردار شوند و دیگران نیز باید این کار او را جبران کنند. محیط آقای X شامل محل زندگی، کار، بازی و یادگیری و مانند اینهاست. بالعکس آنچه در حق بر محیط زیست منصفانه است، این که همه از جمله آقای X از محیط زیست حفاظت کنند و آن را سالم و ایمن نگه دارند.

بویان بریانت[6] در مورد با دغدغه­اش از نظر درک شایسته عدالت زیست­محیطی اظهار داشته، وقتی مردم حداکثر قابلیت خود را محقق سازند، به عدالت زیست­محیطی خدمت کرده­اند. بویژه آن که عدالت زیست­محیطی رابطه درست بین بشر و کره خاکی است(12). محور توجه عدالت زیست­محیطی انسان ها و سایر مخلوقات آسیب­پذیر هستند که در معرض خطر فعالیت­های مخرب و آزمندانه انسان قرار دارند. عدالت زیست­محیطی که از نقطه نظر اخلاقیات یک اخلاق الزاماً انسان­محور است، خواستار پیشبرد رفاه بشر و یکسان­نگری اجتماعی است که در عین حال گونه­های در معرض خطر و سلامت محیط زیست را کم­اهمیت نمی­شمرد(13).

طرفداران عدالت زیست­محیطی طی پیشنهادی جهت تضمین حق برابر نسبت به محیط زیست درصدد جبران توزیع نابرابر بار زیست­محیطی برآمده­اند. بارهای زیست محیطی که می­توانند از محقق شدن قابلیت  های مردم بازداری کنند، شامل آلودگی ها، صنایع و تاسیسات و جرائم صنعتی هستند(14). از این رو آنچه بی­عدالتی زیست­محیطی محسوب می­شود چند علت دارد.

علت اصلی در میان علت های بی­عدالتی زیست­محیطی ایجاد تغییرات غیرقانونی در زمین، آب، انرژی و هواست. مثلاً زمانی که بدون تبعیض با سوء استفاده کنندگان از زمین، آب، انرژی و هوا برخورد نشود نه تنها حیات وحش بلکه حیات بشر نیز مبتلا به عواقب آن می­شود. در همین راستا جنگل­زدایی بسیار وسیع به نام توسعه بشر، خسارت غیرقابل محاسبه­ای را به منابع طبیعی جهان وارد کرده است (15). پیشرفت های صنعتی همواره حقوق زیست­محیطی ساکنان اولیه سراسر دنیا را تهدید می­کنند. حیات آبی هم از برخورد بدون تبعیض با بهره برداران آبها در امان نمانده است. اجتماعات ساحل نشینان سراسر دنیا برای امرار معاش و حمل و نقل و غیره وابسته به آب هستند. بالاخص ماهیگری منبع درآمد واقعی اجتماعات ساحل نشینان است. پس اگر انسان ها با احترام با آب رفتار نکنند، حق امرار معاش عده­ای از مردم در معرض خطر قرار می­گیرد.

تغییر انرژی و تغییرات آب و هوا نیز به علل یاد شده بی­عدالتی زیست­محیطی شباهت دارد. مثلاً سوزاندن بنزین و اکتشاف سوخت فسیلی سهم بسزایی در انحطاط محیط زیست بسیاری از نقاط جهان داشته است. مناطقی همچون خلیج فارس و یا منطقه خزر و همچنین دلتای نیجر در کشور نیجریه از نعمت نفت خام برخوردار می­باشند. اما امروزه به نظر می­رسد شهروندان بومی و مقیم در اکثر مناطق اکتشاف نفت خام با بی­عدالتی زیست­محیطی مواجه شده باشند. تغییر همزمان زمین، آب، انرژی و هوا، انحطاط زیست­محیطی و بی­عدالتی توأم با آن را به ارمغان آورده است(16).

از علل دیگر، قصور دولت ها در تدوین سیاست ها و مقررات دولتی مسئولانه و جوابگویانه نیز به عنوان یک علت بی­عدالتی زیست­محیطی شناخته شده است. عدم به رسمیت شناختن حقوق دیگران نسبت به محیط زیست پاک، ایمن و سالم نیز به کوتاهی دولت ها به خصوص در کشورهای در حال توسعه در امر محقق­سازی نیاز به سیاست ها و مقررات اندیشورانه دولتی درخصوص آلودگی زیست­محیطی نسبت داده شده است. طرز فکر کشورهای در حال توسعه که بی­عدالتی زیست­محیطی در آنها ظاهراً متعارف است، این است که دولت ها باید صبر کنند تا آلودگی زیست­محیطی ایجاد شود بعد به دنبال راهکاری برای رفع آن بگردند.

نژادپرستی نهادینه شده هم عدالت زیست­محیطی را تهدید می­کند. گرایش به پست­تر دانستن محیط زیست یا منطقه عده­ای از مردم نسبت به عده­ای دیگر نیز باعث بی­عدالتی می­شود. حقیقت این است که قشر فقیر دنیا عمدتاً در اجتماعات سیاهپوست یافت می­شود. پس گرایش فکری این است که اجتماعات سیاه محلی برای محیط زیست کثیف و آلوده می­باشند. همین مساله توجیه می­کند که چرا اجتماعات سیاهپوست در سراسر دنیا مکانی در دسترس برای دفع زائدات می­باشند. و از آن جا که اجتماعات (یا نژادهای) فقیر فاقد منافع و قدرت لازم برای مبارزه با اجتماعات یا نژادهای پیشرفته صنعتی هستند تسلیم سرنوشت می­شوند.

نژادپرستی زیست­محیطی که خواهان قطبی کردن جهان و خلق اجتماعات جدید یعنی اجتماع زیست­محیطی پست­تر و اجتماع زیست­محیطی برتر است باعث بی­عدالتی زیست­محیطی می­شود. از آن چه گفته شد این واقعیت استنباط می­شود که همه از میزان برابر حفاظت در برابر خطرات زیست­محیطی و سلامتی برخوردار نمی­باشند و در سطح دیگر بی­عدالتی، همه دسترسی برابر به روند تصمیم­گیری جهت برخوردای از محیط سالم ندارند. (17)

همین مسئله در سطح روابط بین­الملل مشهود است. رابطه بین کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه از نظر رفتار با محیط زیست جهانی گویای نابرابری و بی­عدالتی زیست­محیطی می­باشد. اقتصادهای پیشرفته یا پیشرفته صنعتی، بدترین آلاینده­های محیط زیست هستند. اقتصادهای پیشرفته با احترام نسبت به محیط زیست کشورهای روبه توسعه رفتار نمی­کنند چرا که زائدات صنعتی سمی اغلب به سایتهای زباله در کشورهای روبه توسعه راه پیدا می­کنند.

توسعه پایدار و بی­عدالتی زیست­محیطی

پدیده­های توسعه پایدار و عدالت زیست­محیطی طی جستار رشد و ترقی در اقتصادهای روبه توسعه وارد صحنه بازی می­شوند. توسعه پایدار یعنی برطرف ساختن نیازهای اقتصادی، زیست­محیطی و اجتماعی- سیاسی نسل حاضر بدون به خطر انداختن نسلهای آینده(18).

توسعه پایدار پدیده واحدی است که بعدی سه­گانه دارد: از یک بعد اجتماعی-سیاسی ، از بعد دوم اقتصادی (پایداری اقتصادی) و از بعد سوم زیست­محیطی (پایداری زیست­محیطی) می­باشد. اما این سه بعد توسعه پایدار به شکل یک کلاف در هم پیچیده با هم در ارتباط هستند. پس قراردادن این عرصه­های توسعه پایدار در محفظه­های نفوذناپذیر تقریباً دشوار می­شود. به عنوان مثال فعالیت های اجتماعی-سیاسی (مثلاً جنگ) روی فعالیت اقتصادی تأثیرگذار هستند (مثلاً بودجه زمان جنگ) و همچنین محیط زیست را تحت تأثیر قرار می­دهند (استفاده سنگین از سلاحهایی که باعث تخریب محیط می­شوند).

توسعه پایدار با این مضمون که مصرف منابع باید به روشی باشد که در کوتاه زمان تمام نشوند، این گونه به ذهن متبادر می شود. مثلاً سؤالی را که در مورد  منطقه غرب آسیا مطرح می­کنیم اینکه غرب آسیا و خاورمیانه چه سهمی در تلاش های جهانی به سوی مصرف پایدار منابع طبیعی داشته است؟ و اگر هدف توسعه پایدار رفع نیازهای مردم و در عین حال حفظ جامعیت محیط زیست است؛ آیا بیشتر کشورهای خاورمیانه در امتحان توسعه پایدار قبول می­شوند؟ جواب این سؤالات مضامینی را برای پایداری توسعه و عدالت زیست­محیطی در این منطقه در بردارد(19).

بدون شک منطقه غرب آسیا از نعمت منابع طبیعی برخوردار است: مثلاً اراضی قابل کشت پهناور، رودخانه­ها و مواد معدنی و غیره. نیازی به گفتن نیست که این منطقه در کنار  قاره دنیا، آفریقا پرنعمت­ترین مناطق محسوب می شوند اما جایگاه فقر جانکاه، بدبختی تصورنشدنی، و انحطاط زیست­محیطی بی­سابقه هم در این مناطق هست(20). عدالت زیست محیطی در مناطق غنی همچون افریقا یک خلا بزرگ محسوب می شود و می توان گفت: محیط زیست آفریقا حامی عدالت زیست­محیطی نیست. حقوق زیست­محیطی یک فرد معمولی آفریقایی- مثلاً حق غذا، آب پاک، و محیط زیست سالم همواره به واسطه عدم آموزش زیست­محیطی که شالوده­اش اختلاقیات زیست­محیطی می­باشد، تهدید می­شود.

توسعه پایدار که ضامن این حقوق است براساس روشنگری درخور درباره جایگاه محیط زیست در حیاط بشر پایه­گذاری شده است. انسان ها هرکدام در مکانی (در محیط زیست) متولد می­شوند؛ در محیط پرورش می­یابند؛ و اعتقادات و ارزشهایشان تحت تأثیر رابطه با اطرافیان (محیط زیست) قرار می­گیرند. کوتاهی انسان ها در رفتار احترام­آمیز به محیط زیست باعث بروز بحران غذا، سیلاب، و تهدید حیات بشر و حیات وحش می­شود. مثلاً در مورد حیات وحش می­توان گفت تعداد بیشماری از پرندگان، جانوران و گیاهان در لیست گونه­های در معرض خطر جا گرفته­اند. در سراسر دنیا بیشتر حیات وحش و زیباترین منابع طبیعی کره زمین به نام توسعه و پیشرفت کنار گذاشته شده­اند. و بسیاری از جانوران به دلیل از دست دادن زیستگاه طبیعی خود رو به مرگ هستند. از بین رفتن حیات وحش در فقر هستی بشر سهم دارد. زنجیره اکوسیستم (بوم سازگان) که حیات بشر را حفظ می­کند هربار که گونه خاصی در طبیعت منقرض گردد، پاره می­شود.

امروزه این نوع نگاه به عدالت زیست محیطی نوعی مشکل و محدودیت تلقی می گردد که بهترین رهیافت برای این مهم بین المللی کردن حفاظت و احترام به محیط زیست است(21).به هر ترتیب برای رسیدن به عدالت زیست محیطی، تغییر اساسی در جهان بینی ما ضروری است وبایستی تاثیر مثبت تغییر به حدی باشد که اجتماعات بشری را به چالش بکشد تا دیدگاه جامع تری از امور را درک کنند(22). عدالت زیست محیطی در یک چشم انداز برای عدالت گسترده تر تعبیه شده و تلاش برای ارتقای عدالت اقتصادی و قدرت سیاسی به معنای به حاشیه کشیدن عدالت زیست محیطی نیست(23).

نتیجه­گیری

از مطالب یاد شده پیداست که جستار عدالت جهانی  نمی­تواند ضرورت توجه جهانیان به محیط زیست را نادیده بگیرد. بقای انسان ها و بقای جمعی ملتها تابع وجود محیط زیست پاک، سالم و ایمن است. اقتصادهای روبه توسعه که اکثراً کشورهای آفریقایی و البته برخی کشورهای آسیایی نیز هستند نمونه عالی تجربه انحطاط و بی­عدالتی زیست­محیطی می­باشند. دولت­ها، بخصوص در کشورهای روبه توسعه، باید نظام منصفانه، نافذ و کارآمد و قابل دسترسی عدالت را باتوجه به چگونگی استفاده از محیط زیست برقرار کنند.

قاره آفریقا سرشا از انواع زیست توده، خورشیدی، بادی و زمین­گرمایی انرژی است که هنوز برای توسعه دوستانه برای محیط زیست به طور کامل در دسترس قرار نگرفته­اند. کشورهای غنی از نفت مثل ایران، نیجریه و برخی کشورهای عربی باید برنامه­های توسعه پایدار انرژی را طراحی و اجرا کنند که قادر به مبارزه با خسارت وارد شده به کره زمین از طریق اکتشاف و مصرف دائمی سوخت فسیلی باشند.

در سطح روابط بین کشورها نشان دادن نگرانی جهانی در مورد بی­عدالتی زیست­محیطی با اهمیت تلقی می­شود. تبعیض زیست­محیطی از جمله موارد نابرابری زیست­محیطی است که هیچکدام به نفع محیط زیست جهانی نیستند. احترام به محیط زیست لازمه توسعه پایدار است. بشر باید بداند که منابع طبیعی منابعی بی­حد و حصر و نامحدود نیستند. برای ارتقای رفاه بشر لازم است آگاهانه به سلامت کره زمین توجه داشته باشیم.

مخصوصاً با در نظر گرفتن ناهمخوانی بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه باید گفت این کشورها همواره باید به دنبال چاره­جویی و جبران نابرابری­های سیاسی، اقتصادی فراگیر موجود و بی­عدالتی زیست­محیطی همراه آنها باشند. همچنین بی­تناسبی فعلی توسعه (به نفع اقتصادهای پیشرفته) و هزینه بی­تناسب آن (به حساب اقتصادهای روبه توسعه) به خودی خود در میزان بالاتر خسارات و آسیب های زیست­محیطی سهم دارد. به علاوه بخشی از هزینه­های فعالیت های اقتصادی که باعث انحطاط محیط زیست مثلاً گرم شدن زمین می­شوند، نه فقط بر اشخاص (یا ملت های) دخیل در فعالیت های اقتصادی پیشرفته (آلاینده­های اصلی) بلکه بر اشخاص ساکن در اقتصادهای توسعه نیافته تحمیل می­شوند.

مطالب بالا بدین مضمون هستند که ما با نیاز به شناخت جهانی مواجه هستیم. تلاش برای توسعه پایدار باید براساس عدالت زیست­محیطی پایه­گذاری شود. در این راستا سعادت جهانیان زمانی دست یافتنی است که کشورها تفاهم داشته باشند که پایداری محیط زیست پیوندی جدانشدنی با ضرورت احترام به حقوق زیست­محیطی سایرین دارد. محیط زیست پاک یکی از حقوق بشری است و بی­عدالتی در حق یک نفر یعنی بی­عدالتی در حق همه و همچنین بی­عدالتی در حق هر بخش از محیط زیست یعنی بی­عدالتی در حق محیط زیست جهانی که این محور اصلی و مرز بین عدالت و بی عدالتی زیست محیطی است.

Reference

1. Miller, Jr., G. Tyler (2003). Environmental Science: Working With the Earth (9th ed.). Pacific Grove, California: Brooks/Cole,pp.31-34.
2. MacShane K., (2012) The Environment: How to Understand It and What to do about It. Kabasenche W. P., O'Rourke M., Slater Matthew H. (Eds.) The Environment: Philosophy, Science, and Ethics. London: MIT,pp.79-82.
3. Howe, Henry F., and Lynn C. Westley (1990) Ecological Relationships of Plants and Animals. Oxford University Press,pp.128-129.
4. Gilpin, Robert, and Jean M. Gilpin (2001) Global Political Economy: Understanding the International Economic Order. Princeton University Press, pp. 17-19.
5. Kimbrel, Andrew (2002) Fatal Harvest: The Tragedy of Industrial Agriculture. Foundation for Deep Ecology,pp. 184-185.
6. Gibbs, D (2002) Local Economic Development and the Environment London: Routledge, pp.68-74.
7. Louis J., (ed.) (2001) Environmental Ethics: Readings in Theory and Application, 2nd ed. (Belmont, CA: Wadsworth Publishing Company), 330-337
8. Mingione, Enzo (2001) Urban Poverty and the Underclass: A Reader. Blackwell,pp. 202-203.
9. Schlosberg, David (2007) Defining Environmental Justice: Theories, Movements, and Nature Oxford University Press. pp 12-16
10. McDonald, David (2002) Environmental Justice in South Africa. Cape Town: Ohio UP, pp.75-77.
11. Schlosberg, David (2007) Defining Environmental Justice: Theories, Movements, and Nature Oxford University Press. pp. 14-16
12. Bryant, B (1995). Environmental Justice: Issues, Policies, and Solutions. Washington, DC: Island Press. pp. 15-18.
13. Newton, D. E. (2009) Environmental Justice: A Reference Handbook Santa Barbara: ABC-CLIO LLC, pp.431-433.
14. Fadahunsi, Ayo (2007) Challenging Africa's Environmental Crisis: the Ethical Imperative, pp. 47-49.
15. Zimmerman, R (1993) Social equity and environmental risk. Risk Analysis 13(6):pp. 649-666.
16. Ejumudo K. O (2014) The Democracy/Environmental Justice Challenge in Nigeria’s Niger Delta and the Developmental Leadership and Governance Culture Imperative Journal of Economics and Sustainable Development Vol 5, No 15, 113-123 http://www.iiste.org/Journals/index.php/JEDS/article/view/15311/15526.
17. Cole, Luke and Sheila R. Foster (2001) From the Ground Up: Environmental Racism and the Rise of the Environmental Justice Movement. New York University Press, pp. 22-25
18. McNeil, J. R (2001) Something New Under the Sun: An Environmental History of the Twentieth-Century World. Norton, pp.85-86.
19. Ogungbemi, Segun (1997) “An African Perspective on the Environmental Crisis” Pojman, Retrieved from http://www.utexas.edu/conferences/africa/2009/09abstracts_a-g.htm
20. Maier, Karl (1997) Into the House of the Ancestors: Inside the New Africa. Wiley, pp.23-25.
21. Pourhashemi, Sayed Abbas and Arghand Interest (1392). Environmental Law, Dudgostar Publishing House, p. 256. (In Persian)
22. Kuivorova , Timo (1394) Introduction to International Environmental Law, Translated by Sobhan Tayebi and Mahnaz Zarrabi, Publishing Sama, Pages 329-330. (In Persian)
23. Tayebi, Sobhan (1396) Environmental Diplomacy and its Impact on International Interactions and Global Peace, Khorsandi Publishing, pp. 261-262.(In Persian)