بررسی عوامل موثر بر توسعه مسکن پایدار در روستای سرونو علیا استان کرمانشاه

مقاله پژوهشی

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 62، پاییز 1401، صص 231-244

بررسی عوامل موثر بر توسعه مسکن پایدار در روستای سرونو علیا استان کرمانشاه

بهاره میری [1]

آئیژ عزمی[2]*

a.azmi@razi.ac.ir

محمد اکبرپور [3]

تاریخ دریافت: 29/6/97                                                                                                                      تاریخ پذیرش: 15/12/97

چکیده

زمینه و هدف: مسکن پایدار جزیی مهم در توسعه روستایی به شمار می‏رود و لذا بررسی و پرداختن به آن از اهمیت بالایی برخوردار است. بر این اساس هدف این تحقیق بررسی عوامل موثر بر توسعه مسکن پایدار در روستای سرونو علیا استان کرمانشاه می‏باشد.

روش بررسی: روش تحقیق توصیفی کاربردی و کمی است. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه جهت استفاده شده است. همچنین از نرم‏افزار SPSS برای تجزیه و تحلیل داده‏ها استفاده شد. پایایی ابزار تحقیق با استفاده از روش آلفای کرونباخ برابر با 84/0 بوده است. روایی ابزار تحقیق از طریق متخصصان جغرافیا و برنامه‏ریزی روستایی و توسعه روستایی و متخصصان محیط زیست مورد بررسی قرار گرفت. حجم نمونه به استفاده از فرمول کوکران برابر با 110 نفر محاسبه شد و روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک بوده است.

یافته‏ها: تحلیل همبستگی اسپیرمن مشخص شد که ابعاد ساختاری و کارکردی بر مسکن پایدار روستایی تاثیرگذار هستند و نتایج رگرسیون نشان می‏دهد که از بین این دو بعد، بعد کارکردی(با مقدار بتای 72/0) بیشترین نقش را در پایداری مسکن روستایی دارد.

بحث و نتیجه گیری: یافته‏های تحقیق نشان می‏دهند که در بعد ساختار مسکن روستایی متغیرهای اقتصادی توجه به اعطای وام برای بهسازی مسکن روستایی اهمیت بالایی دارد. در بعد کارکردی فضولات دامی و پسماندها در سطح روستا معضل مهمی است. همچنین عدم توجه به بافت بومی و محلی و شهری شدن مساکن و بافت روستا از جمله نگرانی‏های موجود به شمار می‏رود.

واژگان کلیدی: مسکن پایدار، توسعه روستایی، بعد ساختاری، بعد کارکردی

Human and Environment, No. 62, Autumn 2022, pp. 231-244

Investigating the Factors Affecting the Development of Sustainable Housing in the Village of Sarvenoo Olya in Kermanshah Province

Bahareh Miri [4]

Aeizh Azmi [5] *

a.azmi@razi.ac.ir

Mohammad AkbarPoor [6]

Abstract                                                                

Basic and goal: Sustainable housing is an important part of rural development and therefore it is important to study and address it. Accordingly, the aim of this study is to investigate the factors affecting the development of sustainable housing in the village of Serno Alia in Kermanshah province.

Methods: The research method is descriptive and practical. A questionnaire was used to collect information. SPSS software was used for data analysis. The reliability of the research tool was 0.84 using Cronbach's alpha. The validity of the research tool was studied through experts in geography, rural planning and rural development, and environmentalists. The sample size was calculated using Cochran's formula of 110 people and systematic random sampling was used.

Finding: Spearman's correlation analysis revealed that structural and functional dimensions affect rural housing and the results of regression show that among these two dimensions, functional dimension (with beta value of 0.72) has the most role in rural housing sustainability

Discussion and Conclusion: In the context of rural housing structure, economic variables are of great importance to paying attention to lending for improvement of rural housing. In the functional dimension, animal waste and waste at the village level are an important problem. Also, the lack of attention to the native and local fabric and the urbanization of villages and dwellings are among the worries.

Keywords: Sustainable Housing, Rural Development, Mortgage, Village of Sarvenoo Olya

مقدمه

مسکن یکی از مهمترین نیازهای جامعه روستایی است. از گذشته افراد روستایی در محل کار یا زمین خود اقدام به ساخت مسکن می‏کردند که این مساکن دارای ویژگی‏های مثبتی همچون هماهنگی با محیط پیرامون و استفاده از مواد و مصالح بومی بود. اما فاقد استانداردهای امروزه همچون استحکام و مقاومت در برابر زلزله یا تهویه مناسب و جدایی کار از محل سکونت بودند. در استان کرمانشاه بعد از زلزله سرپل ذهاب حساسیت‏ها نسبت به مسکن پایدار و تطابق آن با ویژگی‏های استاندارد تعریف شده توسط سازمان‏های مربوطه بیشتر شد. از طرفی تمایل افراد به داشتن خانه‏هایی با شرایط زیست مناسب تر سبب شد که مقوله مسکن پایدار مورد توجه قرار گیرد. روستای سرونو در بخش مرکزی استان کرمانشاه قرار دارد و از جمله روستاهایی است که بحث مسکن پایدار در آن بسیار مورد توجه قرار گرفته است. لذا این مقاله با این هدف مطرح شده است که چه عواملی بر توسعه مسکن پایدار روستایی در روستای سرونو علیا استان کرمانشاه موثر است.

بیان مساله

امروزه توسعه پایدار در چهارچوب طرحهای آمایشی اعم از ملی، منطق‏های و محلی به عنوان یکی از ابزارها و مؤلفه‏های مهم توسعه و محرومیت‏زدایی به شمار می‏رود و یکی از اساسی‏ترین و مهمترین عوامل پایه عمران منطقه ای محسوب می‏شود که نقش آن موجب توسعه اقتصادی و اجتماعی در سطح منطقه ای، و توزیع عادلانه درآمد و همچنین سطح اشتغال و بهبود خدمات خواهد شد. دستیابی به توسعه پایدار تنها در شرایط ارتباط متقابل میان سه رکن اساسی توسعه یعنی توسعه اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی محقق خواهد شد(5).

تأمین مسکن مناسب جزء لاینفک نیازهای هر اجتماعی است که برای افراد، خانواده‌ها، اجتماعات و جامعه خود به طور کلی، ارزش قائل است و شدیداً مورد درخواست می‌باشد. یکی از سرمایه‌گذاری‌های همیشگی خانواده‌ها، خرید یا اجاره مسکن، تأمین امنیت، پایداری و آرامش برای همه افراد در سراسر جهان می‌باشد (8). مسکن در عین حال، عامل اصلی جامعه پذیری افراد نسبت به جهان و کالایی عمده و تعییین کننده در شکل‌گیری هویت فردی، روابط اجتماعی افراد نقش بسیار تعیین کننده‌ای دارد. مسکن بیش از آنکه ساختاری کالبدی باشد، نهادی است با عملکرد چند بعدی که دارای ابعاد مختلف مکانی، معماری، کالبدی و فیزیکی، اقتصادی، مالی، روان شناختی و پزشکی (5) معمولاً، مسکن و شرایط محیطی آن مهمترین عامل تأثیرگذار بر میزان رضایت فرد از سکونت در محله می‌باشد (19).

ولی آنچه که قابل توجه است، تاکنون درخصوص تعیین سطح پایداری برای سکونتگاه‏ها، بالاخص برای سکونتگاه‏های روستایی و برنامه‏های آن، نسخه‏های یکسانی تجویز شده است؛ در حالیکه مناطق روستایی و مساکن از نظر وضعیت جغرافیایی و آسیب پذیری با یکدیگر متفاوت‏اند؛ بنابراین، نظام برنامه ریزی کشور نیازمند ساختاری جهت سنجش و ارزیابی پایدار مسکن روستایی است تا علاوه بر مشخص شدن شاخص‏های مناسب برای هر منطقه جغرافیایی میزان تحقق آن نیز در برنامه‏ها ارزیابی شود (4).

امروزه بررسی الگوهای طراحی مسکن بومی و تطابق ساخت و شکل‏گیری فضاها با الگو‏های طراحی بومی با در نظر گیری مولفه‏های فرهنگی- اجتماعی از مقولاتی است که نیاز است در فرایند برنامه ریزی مسکن پایدار در روستاها مورد توجه باشد. به طور کلی احتیاج زیاد مردم به واحد‏های مسکونی مطالعاتی را به دنبال داشته است که بیشتر ابعاد کمی دارند. ممکن از عناصر داخلی مسکن صحبت شده باشد، ولی به اینکه چگونه این عناصر در ارتباط با یکدیگر قرار گیرند و چگونه در ارتباط با جمعیت استفاده کننده باشند، کمتر توجه شده است. شاید بر خصوصیات دیگری مانند صرفه جویی در مصالح ساختمانی و مانند آن تکیه شده باشد، ولی در حقیقت آن چه که باید مورد توجه معماران قرار گیرد، بیشتر جنبه‏های کیفی مسکن است تا کمیت آن. البته این بدان معنا نیست که کمیت مسکن از اهمیت کمتری برخوردار است، بلکه در برنامه ریزی مسکن باید جنبه‏های کمی و کیفی هم زمان مورد مطالعه قرار گیرند.

براساس مطالعات انجام شده، مسکن روستایی در ایران و به ویژه در استان کرمانشاه، با چند عامل اساسی مواجه است که می‌توان به مواردی از قبیل: ضعف تکنیکی ساخت و ساز، وجود مصالح کم دوام و کم توجهی به مقاوم سازی مسکن روستایی اشاره کرد. بطوریکه از نظر سازه 8/43 درصد از مساکن روستایی استان کرمانشاه بادوام، 9/33 درصد کم دوام و 2/22 درصد دیگر بی دوام هستند و این درحالی است که از نظر پهنه لرزه خیزی، بخش شرقی استان دارای توان لرزه‌ای با خطر خیلی زیاد بوده و بیش از 24 درصد مساحت و 19 درصد جمعیت استان در این بخش از استان ساکن هستند و همچنین بخش میانی و قسمت کوچکی از بخش غربی که معادل 71 درصد از مساحت استان را شامل می‏شود در موقعیت خطر زیاد قرار داردکه بیش از 75 درصد جمعیت استان نیز در این بخش ساکن هستند و تنها 5 درصد از مساحت استان دارای توان لرزه‌ای متوسط است (8). بنابراین با توجه به وضعیت نامناسب پایداری مساکن روستایی و در عین حال وضعیت ژئومورفولوژی استان و خطرات ناشی از زلزله، توجه ویژه به وضعیت پایداری مساکن روستایی و عوامل مؤثر بر آن بسیار ضرورت دارد. روستای سرونو علیا در استان کرمانشاه از قدمت بالایی برخوردار است و به همین دلیل و همچنین به علت نزدیکی به کرمانشاه از تنوع فرهنگی بالایی برخوردار است. مساکن روستایی در روستای مزبور سنتی و قدیمی بوده که همین مساله بحث پایداری مسکن روستایی را در منطقه برجسته می‏نماید. این روستا به نوعی دارای ویژگی‏های مشابهی با روستاهای شهرستان کرمانشاه است و لذا گزینه مناسبی برای بررسی مسکن پایدار روستایی و تعمیم نتایج آن به کل شهرستان است. بنابراین هدف اصلی این مقاله بررسی عواملی بر توسعه مسکن پایدار در روستای سرونوعلیا در استان کرمانشاه می‏باشد.

مبانی و چارچوب نظری

مسکن و شرایط آن عامل مهم و محوری در کیفیت زندگی و تمایز بین افراد، گروه‌ها و نواحی قلمداد می‏شود. بطور کلی مسکن دارای ابعاد چندگانه مفهومی گسترده‌ای است، به این معنی که مسکن هم به عنوان مکانی فیزیکی و هم سرپناه هر خانواده محسوب می‏شود، که در آن نیازهای اولیه خانوار یا فرد از قبیل خواب، استراحت و حفاظت دربرابر شرایط جوی تأمین می‏شود (5) مسکن خوب فقط به معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست بلکه مؤلفه‌های دیگری همچون فضای مناسب، امنیت، دسترسی فیزیکی، دوام، زیرساخت‏های اولیه، سازگاری با معیشت، بهداشت و .. را در بر می‌گیرد (10). مسکن مناسب فراتر از یک سرپناه ساختمانی، یک ساختار اجتماعی و سکونتی با کیفیت است که با تامین نیازهای فردی و اجتماعی، سکونتی آرامبخش را ایجاد کرده که کیفیت زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی ارتقاء می‏یابد(11). پایداری به عنوان وجه وصفی توسعه، وضعیتی است که در آن مطلوب بودن و امکانات موجود در طول زمان کاهش پیدا نمی کند و از کلمه Sustenere (Sus یعنی از پایین، teneres یعنی نگه داشتن) به معنای زنده نگه داشتن گرفته شده است که بر حمایت یا دوام بلندمدت تأکید می‏کند. پایداری، نگهداری بدون اضمحلال، پشتیبان و تکیه‌گاه زندگی می‏باشد(6). مسکن پایدار نیز مسکنی است که با استفاده از مصالح بومی بادوام، متناسب با اقلیم و قابل بازیافت ساخته شود و با استفاده از فناوری مناسب، استحکام و امنیت مناسبی داشته باشد و از نظر پایداری اجتماعی، مسکنی است که علاوه بر در برگرفتن امکانات و خدمات عمومی لازم برای زندگی بهتر انسان، متناسب با فرهنگ، شیوه‌ها و سنت‌های ساکنان آن باشد و باعث ثبات خانواده، رشد اجتماعی و بالابردن ضریب ایمنی افراد و به ویژه ارتقای فرهنگی و آرامش روحی اعضای خانواده شود (13). به عبارت دیگر، مسکن پایدار مسکنی است که نیازهای زیستی نسل کنونی را بر مبنای کارآیی منابع طبیعی برآورده سازد و در عین حال فضای زیست جاذب و ایمن را ضمن توجه به مسائل اکولوژیکی، فرهنگی و اقتصادی ایجاد نماید (10). مساکن پایدار همانند توسعه پایدار از ابعاد سه گانه زیر قابل بررسی است:1. از دیدگاه اکولوژیکی: مسکن پایدار باید شرایط زندگی خوب و طولانی مدت را براساس کارایی وکفایت اکولوژیکی فراهم سازد و براساس استفاده کارا و منطقی از منابع تجدید ناپذیر (انرژی، مصالح ساختمانی و ..) برنامه‌ریزی شود. 2. از دیدگاه اقتصادی: مساکن پایدار باید رضایتمندی را افزایش داده و هزینه‏های خانوار را کاهش دهد. 3. از دیدگاه اجتماعی: مساکن پایدار بایستی ساخت‌ها و ویژگی‌های اجتماعی و فیزیکی و روان‌شناسی ساکنان را در نظر بگیرد (1).

از نظر چارلز ((Charles، مسکن پایدار، مسکنی است که از لحاظ اقتصادی متناسب، از لحاظ اجتماعی قابل قبول، از نظر فنی و کالبدی امکان‌پذیر و مستحکم و سازگار با محیط زیست باشد (16). همچنین براساس طرح [7]OECD، بناها و مساکن پایدار به بناهایی گفته می‌شوند که کمترین تأثیرات مخرب را بر محیط‌های ساخته شده مصنوعی و طبیعی مجاور خود و ناحیه اطرافشان و همچنین زمینه کلی خود داشته باشند. ساختمان‌های پایدار به تمام چرخه حیات ساختمان، محیط با کیفیت، کارکرد مطلوب و آینده توجه می‌کند (8). همچنین مالین (Malin) معتقد است که مساکن پایدار باید با توجه به عوامل خاصی تعریف شود که شامل این موارد می‌باشد: 1. امنیت و بهره‌برداری از انرژی بیشتر برای تعداد بیشتری از خانه، 2. استفاده از انرژی اکولوژیکی، 3. مصالح ساختمانی اکولوژیکی براساس منابع بومی، 4. مدیریت پایدار فاضلاب، 5. طراحی زیبا، 6. آسایش و راحتی (12).

درک بهتر خانه روستایی وابسته به شناخت فضاست و از این طریق است که باید فضای مطلوب و دلنشین برای زندگی روستایی به وجود آورد. اگرچه خانه‌های بومی روستایی طبق فرهنگ و رسوم محلی شکل گرفته، اما شکل و سازماندهی این خانه‌ها اتفاقی و برحسب تصادف نبوده، بلکه در کنار پاسخگویی به نیازها و احتیاجات انسانی تصور فضایی روستاییان نقش بسیار تعیین کننده‌ای در شکل‌گیری آنها داشته است (7). مساکن روستایی، تجلی‌گاه شیوه‌های زیستی، معیشتی و در نهایت، نیروها و عوامل مؤثر محیطی و روندهای اجتماعی- اقتصادی تأثیرگذار در شکل بخشی به آنهاست و از مهمترین عوامل تشکیل دهنده بافت روستایی است که متأثر از عوامل طبیعی و انسانی می‌باشد، بنابراین هر گونه تغییر در شرایط طبیعی و انسانی، به شیوه‌های مختلف مسکن تجلی می‌یابد؛ و به علت وجود تنوع فرهنگی، موقعیت جغرافیایی متفاوت و سطح اقتصادی خانوارهای روستایی، دارای تنوع بالایی بوده که این تنوع، بر کیفیت مسکن و زندگی ساکنان آن مؤثر است (8).

از جمله عواملی که در پایداری مسکن روستایی حائز اهمیت می‌باشند عبارتند از: 1. حفظ منابع طبیعی (زمین، انرژی، آب) 2. استفاده منطقی از منابع ساخت بشر 3. حفظ اکوسیستم و پتانسیل‌های احیای آن 4. عدالت بین تولیدات، انسان و دسته‌بندی‌ها 5. پیش بینی سلامت، امنیت و (18).با توجه به مطالب ذکر شده می‌توان گفت پایداری مسکن روستایی تنها مربوط به مسائل فیزیکی نمی‏شود؛ بلکه دامنه گسترده‌تری از عوامل محیطی، اقتصادی و اجتماعی را در بر می‌گیرد (10).

درباره مسکن پایدار مطالعات مختلفی انجام شده است که در ادامه به برخی از آن‏ها اشاره می‏شود:

رومیانی و همکاران(1397)در پژوهشی درباره مسکن پایدار در شهرستان کوهدشت معتقد بودند که 10 عامل امنیت و سلامت مسکن، اقتصادی، دسترسی به امکانات و خدمات، رفاه و کیفیت زندگی، دوام مصالح در مسکن، رضایت از معماری، توسعه زیرساخت‏ها، همسازی با منابع طبیعی، بهره وری و برخورداری واحدهای مسکونی از فضا، قادر هستند که بیش از 59/0 درصد از واریانس شاخص‏های تحقیق را تبیین کنند.

ربیعی‏فر (1396) در تحقیقی به تبیین پایداری ساختار کالبدی - فضایی مسکن روستایی استان زنجان پرداخته است و نتایج وی نشان می‏دهد 50 درصد از مساکن روستایی از لحاظ ساختار کالبدی- فضایی در شهرستان‏های ایجرود، ماهنشان و خدابنده و 40 درصد مساکن روستایی در شهرستان زنجان، خرمدره، طارم و ابهر ناپایدار بوده است.

بسحاق و همکاران (1395) در پژوهشی، نقش عوامل مؤثر بر پایداری مسکن در مناطق روستایی ایران، در دهستان ملاوی شهرستان پلدختر را مورد بررسی قرار داده‏اند، ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ‏ﻫﺎی ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﯽ- رﻓﺎﻫﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی، اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﻨﺎ، ﺑﻬﺮه وری و ﻫﻤﺴﺎزی ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﭘﺎﯾﺪاری ﻣﺴﮑﻦ در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﯾﯽ دﻫﺴﺘﺎن ﻣﻼوی داﺷﺘﻪ اﻧﺪ. به ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‏دﻫﺪ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺪاری ﻣﺴﮑﻦ در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﻓﻘﻂ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﻨﺎ ﯾﺎ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ترکیبی از ﻋﻮاﻣﻞ در دﺳﺖ‏ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺪاری ﻣﺴﮑﻦ در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﻣﺆﺛﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ از اﯾﻦ رو ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰیﻫﺎ ﺿﺮوری ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ‏رﺳﺪ.

فتاحی و همکاران (1395) در مقاله ای به ارزیابی فضایی - کالبدی مسکن پایدار روستایی روستاهای استان لرستان پرداخته اند، نتایج این پژوهش نشان می‏دهد که در مجموع سطح پایداری ابعاد مسکن در پهنه‏های مختلف پایین می‏باشد و به لحاظ بعد کالبدی پهنه نیمه مرطوب با تابستان گرم و زمستان معتدل و پهنه نیمه خشک باتابستان بسیار گرم و زمستان نسبتا سرد در یک طبقه قرار می‏گیرند و وضعیت مناسب‏تری نسبت به پهنه نیمه مرطوب باتابستان معتدل و زمستان سرد دارند. همچنین به لحاظ بعد اقتصادی روستاهای مورد مطالعه در دو طبقه قرار گرفته‏اند؛ یعنی پهنه نیمه مرطوب با تابستان معتدل و زمستان سرد وضعیت مناسبتری به سایر پهنه‌ها دارد، همچنین به لحاظ بعد اجتماعی روستاهای مورد مطالعه در دو طبقه قرار گرفته اند. نتیجه آزمون نشان می‏دهد که پهنه نیمه خشک با تابستان بسیار گرم و زمستان نسبتا سرد وضعیت نامناسب تری نسبت به سایر پهنه‏ها دارد. در نهایت به لحاظ بعد زیست محیطی چون هر سه پهنه در یک طبقه قرار گرفته اند، نشان می‏دهد وضعیت هر سه پهنه یکسان می‏باشد و تفاوتی با هم ندارند.

نصیری و غلامی (1395) در تحقیقی به سطح بندی و تحلیل وضعیت پایداری کالبدی شاخص‏های مسکن روستایی در استان لرستان پرداخته‌اند که نتایج این مطالعه در زمینه پایداری کالبدی مسکن روستایی به نوعی مؤید رفتار مرکز-پیرامون در استان لرستان می‏باشد؛ به طوری که شهرستان‏های حوزه مرکزی استان دارای پایداری کالبدی بیشتری می‏باشند و هرچه به طرف پیرامون حرکت کنیم ناپایداری کالبدی در بین شهرستان‏های استان لرستان افزایش می‏یابد. به طور‏کلی پایداری کالبدی مسکن روستایی در استان لرستان در وضعیت مطلوبی به سر نمی‌برد؛ اما تمرکز بیشتر سیاست‌گذاری‌های مرتبط با حوزه پایداری مسکن روستایی باید بیشتر حوزه پیرامونی استان تأکید داشته باشد.

آلبرت و همکاران(2019) به بررسی و مقایسه مسکن پایدار و مسکن ارزان قیمت پرداخته‏اند. این یافته‏ها بر این تاکید دارند که در شرایط فعلی بین مسکن پایدار و مسکن ارزان قیمت تفاوت وجود داشته و باید برای حل این مشکل راهکار ارائه داد. همچنین آنان یکی از راه حل‏های موجود را تبدیل مسکان ارزان قیمت به مساکن پایدار و همچنین اتخاذ سیاست‏هایی برای ارزان کردن مساکن پایدار دانسته اند.

سالدانا مارکز و همکاران(2018) به ارائه و بررسی الگوی مسکن اجتماعی پایدار پرداختند که این الگو باعث کاهش مصرف انرژی و هزینه‏ها و الایندگی شده و همچنین از قیمت مناسبی برخوردار است. همچنین این الگو قابلیت اجرا در کشورهای دیگر را نیز دارد.

گان و همکاران(2017) به بررسی روش‏های تبدیل مساکن ارزان قیمت به مساکن پایدار پرداخته اند. نتایج تحقیق آن‏ها نشان می‏دهند که باید شاخص‏های مهم در مسکن پایدار شناسایی شده و این شاخص‏ها را در مساکن به نحوی تغییر داد که با استانداردهای پایداری مسکن هماهنگ باشد. این الگو در کشور چین انجام شده و الگوی موفقی به شمار می‏رود که قابلیت اجرا در کشورهای دیگر را دارد.

روش شناسی

روش تحقیق کاربردی، غیر آزمایشی کمی، پیمایشی است و از ابزار پرسشنامه جهت جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. پرسشنامه در غالب سوالات طیف لیکرت و شامل دو بخش ساختار و کارکرد روستا طراحی شده بود. تعداد کل خانوارهای روستای سرو نو علیا 121 خانوار بوده است. جهت تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است که براساس آن حجم نمونه 108 خانوار برآورد شده است. اما برای پوشش دادن احتمال خطا، حجم نمونه را به 110 خانوار افزایش داده شد. پایایی ابزار تحقیق با استفاده از ابزار آلفای کرونباخ محاسبه شده که برابر با 84/0 بوده است. روایی ابزار تحقیق نیز از طریق نظر متخصصان جغرافیا و برنامه ریزی روستایی و محیط زیست بررسی شد. سوالات این تحقیق به شرح زیر هستند:

• چه عوامل ساختاری بر پایداری مسکن روستایی روستای سروآباد علیا استان کرمانشاه اثر می‏گذارند؟
• چه عوامل کارکردی بر پایداری مسکن روستایی روستای سروآباد علیا استان کرمانشاه اثر می‏گذارند؟
• چه رابطه ای بین عوامل ساختاری و کارکردی با پایداری مسکن روستایی وجود دارد؟

در جدول 1 متغیرهای تحقیق نشان داده شده اند:

جدول 1: متغیرهای تحقیق

Table 1: Research variables

منابع: رومیانی و همکاران(1397)، بسحاق و همکاران (1395)، فتاحی و همکاران (1395)، نصیری و غلامی (1395)، عزمی و همکاران(1394)، آلبرت و همکاران(2019)، سالدانا مارکز و همکاران(2018)، گان و همکاران(2017)

یافته‏های تحقیق:

در جدول 2 به بررسی متغیرهای ساختاری مسکن روستایی پرداخته می‏شود. عواملی همچون درآمد، هزینه های احداث ساختمان که اقتصادی هستند در وضعیت مناسبی قرار دارند. همچنین از دید مردم روستایی کیفیت مصالح در کل ساختمان نیز مناسب است. میزان مقاومت مساکن نسبت به زلزله بالا است، منتها مردم روستایی معتقد هستند که امکان نگهداری و تامین هزینه های مسکن بعد از بهسازی مسکن را ندارند. وقتی با مردم در این باره صبت کردیم علت آن را در این می‏دیدند که دولت برای بازسازی و بهسازی مسکن روستایی وام می‏دهد؛ اما بعد از ساخت مسکن دیگر حمایت چندانی از آن ها نمی کند و بقیه امورات بر عهده مالک است که سبب می شود به علت هزینه‏های بالای نگهداری مسکن و تعمیرات از عهده آن بر نیایند. از طرفی سیستم‏های گرمایشی خانه در حد متوسط قرار دارد؛ زیرا در اغلب خانه ها هدر روی انرژی بالا است و فقط به استحکام توجه شده و بحث انرژی مغفول مانده است. از طرفی متاسفانه از مصالح بومی استفاده نشده است و این عامل سبب شده تا داخل خانه‏ها از حالت سنتی بیرون آمده و حالتی شهری پیدا کنند که این سبب می شود تا از ویژگی‏های فرهنگی خانه ها کاسته شود. البته خود مردم بیشتر تمایل داشتند که این معماری مدرن شهری جایگزین شود و چندان به معماری سنتی اهمیت نمی دادند لذا در پاسخ‏ها نارضایتی از این مساله دیده نشد.

جدول 2- بعد ساختاری مسکن پایدار روستایی

Table 2- The structural dimension of sustainable rural housing

سیستم‏های دفع فاضلاب و فضولات حیوانی و پسماندها چندان مورد توجه قرار نگرفته است. دسترسی به مرازک آموزشی و مذهبی مغفول مانده است و برخی خانه‏ها فاصله زیادی با این مراکز دارند. متاسفانه به مراتع و حفظ آن‏ها توجه نشده و برخی خانه‏ها بدون توجه به حریم روستا با مجوز دهیاری در مراتع ساخته شده‏اند. در مجموع دسترسی‏ها و بحث‏های زیست محیطی مغفول مانده است. همین عامل سبب شده تا آلودگی تا حدودی در روستا بیشتر شود. البته رضایتمندی از معماری بیرونی ساختمان، بحث فاصله با حریم رودخانه مورد توجه قرار گرفته است. مردم بومی معتقد بودند که این خانه‏ها در نمای بیرونی چندان با معماری سنتی و بومی سازگار نیستند که سبب می‏شود فضای روستا از حالت بومی خود خارج شود. این مساله سبب شده تا کل روستا از حالت روستایی بودن به تدریج خارج شده و شبیه شهرها شود (جدول 3).

جدول3: بعد کارکردی مسکن پایدار روستایی

Table 3: Functional dimension of sustainable rural housing

بررسی میزان تاثیرگذاری عوامل ساختاری و کارکردی بر پایداری مسکن روستایی

در جدول 4 به بررسی رابطه بین متغیرهای ساختاری و کارکردی با پایداری مسکن روستایی پرداخته می شود. برای این منظور از همبستگی اسپیرمن استفاده می شود. دلیل انتخاب همبستگی اسپیرمن ترتیبی بودن متغیرها و در نتیجه ناپارامتری بودن متغیرها است. همان طور که از جدول مزبور مشخص است رابطه معنی داری در سطح 01/0 بین عوامل ساختاری و کارکردی با پایداری مسکن روستایی وجود دارد. به عبارتی پایداری مسکن روستایی وابسته به عوامل ساختاری و کارکردی می‏باشد و برای بهبود پایداری مسکن روستایی باید این عوامل را ارتقا دارد. همچنین تضعیف این عوامل ساختاری و کارکردی سبب کاهش پایداری مسکن روستایی می رود.

در ادامه در جدول 5 به بررسی وزن هر یک از عوامل ساختاری و کارکردی در پایداری مسکن روستایی پرداخته می‏شود. برای این منظور از رگرسیون چند گانه استفاده می شود. مقدار ضریب تعیین برابر با 78/0 بوده است. یعنی عوامل ساختاری و کارکردی 78% از کل تاثیرگذاری پایداری مسکن روستایی را به خود اختصاص داده اند. نتایج این تحلیل نشان می‏دهد که متغیرهای کارکردی وزن بیشتر و در نتیجه تاثیربالاتری بر پایداری مسکن روستایی نسبت به متغیرهای ساختاری داشته اند. با مقایسه با جدول 2 مشخص می شود که نتایج این جدول نشان از حد متوسط پاسخ‏ها نسبت به وضعیت کارکردی مسکن روستایی دارد و لذا برای پایداری مسکن روستایی توجه بیشتر به متغیرهای کارکردی ضروری است.

جدول4: بررسی رابطه عوامل ساختاری و کارکردی بر پایداری مسکن روستایی

Table 4: Investigating the relationship between structural and functional factors on the sustainability of rural housing

جدول5: رگرسیون و میزان تاثیر گذاری متغیرها بر مسکن پایدار

Table 5: Regression and impact of variables on sustainable housing

Y= 1.32+0.18a+0.35b

نتیجه گیری

این تحقیق با هدف بررسی عواملو متغیرهای موثر بر پایداری مسکن روستایی در روستای رونو علیا استان کرمانشاه تدوین شد. لذا متغیرها در دو دسته ساختاری و کارکردی تقسیم شدند. با بررسی متغیرهای ساختاری و کارکردی به این نتیجه می‏رسیم که علی رغم بهبودهای صورت گرفته در مسکن پایدار روستایی هنوز نقطه ضعف های فراوانی به چشم می خورند. این موضوع به ویژه در کارکردهای مسکن روستا نمود دارد. بیشتر تغییرات و بازسازی های صورت گرفته متمرکز بر استحکام مساکن روستایی بوده است و توجه کمی به محیط زیست شده است. این عدم توجه هم در داخل متغیرهای ساختاری و هم در متغیرهای کارکردی مسکن روستایی دیده می شود. یافته‏های استخراج شده از ضریب همبستگی نشان می‏دهند که متغیرهای ساختاری و کارکردی بر پایداری مسکن روستایی روستای سرونوعلیا اثر گذار بوده اند. این مساله از آن جهت اهمیت دارد که ضعف در ساختار کارکردی روستا سبب شده تا پایداری مسکن روستایی در روستای مزبور با مشکل روبرو شود. همچنین تحلیل رگرسیون نشان می‏دهد که از بین دو متغیر ساختاری و کارکردی متغیرهای کارکردی اثر بیشتر و نقش مهمتری نسبت به متغیرهای ساختاری  داشته اند. لذا برای بهبود پایداری مسکن روستایی و با توجه به ضعف در کارکرد مسکن پایدار روستایی لازم است برای مشکل کارکردی مساکن روستای سرونو برنامه ریزی شود. از دیگر چالش های موجود عدم توجه به ویژگی‏های بومی و محلی روستا است. ساختمان‏های بازسازی شده بیشتر شبیه ساختمان‏های شهری هستند و کمتر نماها و ظاهر روستایی دارند. این موضوع هم در نمای بیرونی خانه و هم در داخل خانه مشهود است. متاسفانه خود مردم روستایی نیز از این تغییرات استقبال می‏کنند و رغبت چندانی به خانه های سنتی قدیمی و بومی خود ندارند. این امکان وجود داست که ضمن بازسازی خانه‏ها و رعایت استانداردهای ساخت مسکن نماهای بومی در داخل و خارج خانه تهیه شود. نتیجه‏ای که از پاسخ افراد بدست می آید مشکل دریافت وام مسکن و بهسازی بوده است. این مساله سبب شده تا امکان دریافت وام برای بهسازی مسکن روستایی کاهش یابد و علی رغم اینکه بسیاری از روستاییان از وضعیت نامناسب مساکن خود آگاه هستند؛ اما اقدامی برای بازسازی آن انجام ندهند. مشکل دیگر آن است که افراد بعد از بازسازی انتظار دارند که دولت حمایت های خود را قطع نکند و این مساله در عدم حفظ و نگهداری مناسب خانه‏ها بعد از بازسازی دیده می‏شود. در بحث کالبدی مشکل فضولات دامی در کل روستا چالش عمده ای است که جمع آوری و امحا آن نیازمند برنامه ریزی دهیاری است. به ویژه که این روستا دام و طیور زیادی دارند و این خود معضل بزرگی در منطقه به شمار می‏رود. همچنین مشکل دفع پسماندها و زباله هم وجود دارد. در خانه های بازسازی شده به بحث پسماندها و فضولات توجه کمی شده است که از نقائص بازسازی مسکن روستایی به شمار می‏رود. روستای سرو علیا بافتی مذهبی دارد که همین مساله باعث شده که نیاز عمده مردم و اهالی این روستا کمبود مراکز مذهبی و مساجد است که توجه مسئولان را می‏طلبد. متاسفانه بحث دسترسی‏ها مغفول مانده است و دسترسی به مراکز آموزشی و فرهنگی مذهبی در حد متوسط قرار داشته است. البته دسترسی‏ها به مراکز خرید و بهداشتی مناسب بوده است. همچنین حریم رودخانه به دقت رعایت شده است که نکته مثبتی محسوب می شود. در نهایت نتایج آزمون اسپیرمن و همبستگی محاسبه شده نشان داد که مولفه اقتصادی مسکن پایدار با مولفه‏های اجتماعی فرهنگی، زیست محیطی، کالبدی رابطه معنی داری دارد. در انتها راهکارهای زیر برای بهبود پایداری مسکن روستای سروآباد علیا در استان کرمانشاه ارائه می شود:

• متغیرهای زیست محیطی در روستا با چالش‏های زیادی روبرو هستند و در برخی موارد مثل مشکل پسماندها و فضولات دامی بی توجه صورت گرفته است که باید برای آن برنامه ریزی صورت بگیرد؛
• ساختار روستا با بهسازی‏های صورت گرفته از حالت بومی و محلی خود خارج شده است. لذا باید تلاش کرد در طرح های بازسازی الگوهای بومی و نماهای محلی در کنار رعایت استانداردهای ساختمانی رعایت شود؛
• به نظر می‏رسد که در بازسازی مساکن روستایی و برنامه ریزی هایی که صورت گرفته بیشتر به ساختارها توجه شده تا کارکردها. این مساله سبب شده علی‏رغم بهبودهای قابل توجهی که ساختار مسکن روستایی دیده است، متاسفانه یا مشکلات کارکردی مسکن روستایی حل نشده یا بعضاً مشکلات جدیدی بدان اضافه شده است که در برنامه‏ریزی های مسکن روستایی باید بدان توجه نمود.

منابع

• Akbarpour, Mohammad; Jafari, Firoz; Karimi, Yashar, Analyzing people's attitude towards suitable rural housing standards - case study: central part of Hashtroud city, Geography and Planning, 2015, Volume 20, Number 58, pp. 23-42 (in Persian).
• Bashaq, Mohammad Reza; Taghedisi, Ahmed; Amrai, Ali Agha, An analysis of the role of factors affecting the sustainability of housing in rural areas of Iran - Case study: Malawi village, Poldakhtar city, Housing and rural environment, 2015, Volume 35, Number 154, pp. 134-125(in Persian).
• Shayan, Hamid; Hosseinzadeh, Seyedreza; Khosrobigi, Reza, Assessing the sustainability of rural development, a case study: Kamijan city, Geography and Development, 2019, Volume 9, Number 24, pp. 101-120(in Persian).
• Rabiei Far, Wali Elah (2016), Explaining the sustainability of the physical-spatial structure of rural housing in Zanjan province, Physical Planning and Development, Volume 2, Number 1, Series 5, pp. 71-90(in Persian).
• Rumiani, Ahmed; Sejasi Keidari, Hamdaleh, Mansouri, Khair Al-Nasa (2017), structural-functional analysis of rural housing with a sustainable development approach (case study: Rumeshgan Sharqi village, Kohdasht city), Housing and Village Environment, pp. 55-70(in Persian).
• Shakuri, Ali; Askari, Naqi, Evaluation of the performance of rural housing programs and its effects on the quality of construction of rural areas in the fourth development plan-case study: Hormozgan Province, Rural Research, 2013, Volume 3, Number 2, pp. 119-151(in Persian).
• Salahi Esfahani, Getty; Mirzaali, Mohammad; Sadin, Hossein, Investigation and analysis of the effects of the housing improvement project on the indigenous model of rural housing - case study: Sultan Ali village, Gonbadkavos county, Housing and Village Environment, 2016, Volume 36, Number 157, pp. 101-116(in Persian).
• Azmi, Aij; Zulfiqari, Amir Ali; Eteziri, Afshin; Rozlansari, Akram; Mutai, Leila, Identifying the effective components in the sustainability and improvement of rural housing - case study: Kermanshah city, Geography and Environmental Sustainability, 2014, Volume 5, Number 15, pp. 1-16(in Persian).
• Anabestani, Ali Akbar; Anzai, the goddess; Behzadi, Siddiqueh, the effectiveness of the rural housing model on the cultural and social changes of the villagers-a case study:

• Neka city, economy of space and rural development, 2016, volume 5, number 2, pp. 21-42(in Persian).
• Fatahi, Ahadullah; Portahiri, Mehdi; Ruknuddin Eftekhari, Abdul Reza, Spatial-Physical Evaluation of Sustainable Rural Housing - Case Study: Villages of Lorestan Province, Space Planning and Development, 2016, Volume 20, Number 4, pp. 139-174(in Persian).
• Firouzi, Mohammad Ali; Nemati, Morteza; Daripour, Nadia, Evaluation of residents' satisfaction level with Mehr housing project in Khuzestan province with emphasis on durable housing - Case study: Omidiyeh city, Planning of human settlements, 2016, Volume 11, Number 34, pp. 53-66(in Persian).
• Ghanbari, Nozer, Analysis of villagers' attitude towards ideal housing - case study: villages in the central part of Kermanshah city, Sarzmin, 2019, volume 7, number 27, pp. 65-78(in Persian).
• Mohammadi Yeganeh, Behrouz; Sanai Moghadam, Soroush; Cheraghi, Mehdi, Rural Housing Sustainability Based on Mutual Information Analysis - Case Study: Peshte Zilai Village, Cheram City, Physical Development Planning, 2016, Volume 2, Number 1, pp. 91-108(in Persian).
• Iran Statistics Center, detailed results of the whole country, 2015. (in Persian).
• Nasiri, Behrouz; Gholami, Alireza, a comparative analysis of the physical sustainability of rural housing in Lorestan province in the periods of 137 and 1392, Zagros landscape geography and urban planning, 1395, volume 8, number 28, pp. 61-80(in Persian).
• Chan, Albert P. C., AtafoAdabre Michael (2019), Bridging the gap between sustainable housing and affordable housing: The required critical success criteria (CSC), Building and Environment, Volume 151, 15 pp: 112-125
• L., Choguill, The search for policies to support sustainable housing, Journal of Habitant International,2007, Vol. 31, No. 1, pp. 143-149.
• Héctor Saldaña-Márqueza José M.Gómez-SoberónbArredondo-ReacDiana C.Gámez-GarcíaaRamónCorral-Higuerac, Sustainable social housing: The comparison of the Mexican funding program for housing solutions and building sustainability rating systems, Building and Environment, Volume 133, Pages 103-122
• M. S. A longitudinal investigation of satisfaction with personal and environmental quality of life in an informal South African housing settlement, Doornkop, Soweto’, Habitat International, 2006, vol. 30, No. 1, pp. 175-189.
• Gana, Xiaolong, Zuo, Wu, Peng. Wang, Jun. Chang, Ruidong. Wene, Tao. How affordable housing becomes more sustainable? A stakeholder study, Journal of Cleaner Production, Volume 162, 20 September 2017, Pages 427-437

[1]- دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه رازی

[2]- استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه رازی (مسئول مکاتبات)

[3]- استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه رازی

[4]- M.A student in Geography and rural planning in Razi university

[5]- Assistant professor in Geography and rural planning in Razi university *Corresponding author

[6]- Assistant professor in Geography and rural planning in Razi university

[7] Organization for Economic Cooperation and Development