تعداد نشریات | 50 |
تعداد شمارهها | 2,232 |
تعداد مقالات | 20,476 |
تعداد مشاهده مقاله | 25,360,958 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 23,012,952 |
ارزیابی و مقایسه سطح پایداری گندم دیم و آبی در استان گلستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
علوم و تکنولوژی محیط زیست | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 11، دوره 22، شماره 7 - شماره پیاپی 98، مهر 1399، صفحه 139-149 اصل مقاله (597.74 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jest.2020.39040.4430 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
فرزانه بهادران1؛ اعظم رضایی 2؛ فرشید اشراقی3؛ علی کرامت زاده3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1دانشجوی کارشناسی ارشد گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2استادیار گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. * (مسوول مکاتبات) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3استادیار گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
زمینه و هدف: پایداری کشاورزی بهعنوان پیشنیاز اصلی برای سودآوری بلندمدت بخش کشاورزی تلقی میشود. ارزیابی پایداری کشاورزی نقش مهمی در دستیابی به توسعه پایدار دارد. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی و مقایسه پایداری گندم دیم و آبی در استان گلستان انجام یافته است. روش بررسی: دادههای مورد نیاز با مراجعه به سازمان جهادکشاورزی استان گلستان، استفاده از سیستم هزینه تولید جهاد کشاورزی و همچنین تکمیل پرسشنامه، استخراج و جمعآوری گردید. برای وزندهی معیارهای تعیینکننده پایداری ازنظرات متخصصان اقتصاد کشاورزی، ترویج کشاورزی، محیطزیست، زراعت و گیاهپزشکی استفاده شد. در نهایت، با استفاده از تجمیع شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی به ارزیابی و مقایسه پایداری محصولات گندم آبی و دیم در استان گلستان طی سال زراعی 95-1394 پرداخته شد. برای تحقق اهداف تحقیق از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. یافته ها: نتایج تحقیق نشان داد که در شاخصهای زیستمحیطی (مصرف کود، آفتکشها، مصرف آب آبیاری ، ورود ماشین آلات به مزرعه و کشاورزی تلفیقی) گندم دیم سازگاری بیشتری با محیطزیست دارد و با نمره 679/0 پایدارتر از گندم آبی با نمره 321/0 است. همچنین، در شاخصهای اقتصادی (حاشیه ناخالص کشاورزی، ارزش ناخالص محصول، عملکرد تولیدات زراعی و بیمه) گندم آبی با نمره 538/0 پایدارتر از گندم دیم با نمره پایداری 462/0 میباشد. در شاخصهای اجتماعی نیز (تحصیلات، سن، شغل جانبی نیروی کار و تعداد افراد تحت تکفل) گندم دیم با نمره 56/0 پایدارتر از گندم آبی با نمره 44/0 می باشد. به علاوه، میزان شاخص پایداری کل نشان میدهد که گندم دیم از گندم آبی پایدارتر است. بحث و نتیجهگیری: با توجه به نتایج، پیشنهاد میشود کشت محصول گندم با گونههای مقاوم به کمآبی ترویج گردد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پایداری؛ تحلیل سلسله مراتبی؛ گندم آبی و دیم؛ گلستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و دوم، شماره هفت، مهرماه 99
ارزیابی و مقایسه سطح پایداری گندم دیم و آبی در استان گلستان
فرزانه بهادران[1] اعظم رضایی[2]* فرشید اشراقی2 علی کرامتزاده2
چکیده زمینه و هدف: پایداری کشاورزی بهعنوان پیشنیاز اصلی برای سودآوری بلندمدت بخش کشاورزی تلقی میشود. ارزیابی پایداری کشاورزی نقش مهمی در دستیابی به توسعه پایدار دارد. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی و مقایسه پایداری گندم دیم و آبی در استان گلستان انجام یافته است. روش بررسی: دادههای مورد نیاز با مراجعه به سازمان جهادکشاورزی استان گلستان، استفاده از سیستم هزینه تولید جهاد کشاورزی و همچنین تکمیل پرسشنامه، استخراج و جمعآوری گردید. برای وزندهی معیارهای تعیینکننده پایداری ازنظرات متخصصان اقتصاد کشاورزی، ترویج کشاورزی، محیطزیست، زراعت و گیاهپزشکی استفاده شد. در نهایت، با استفاده از تجمیع شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی به ارزیابی و مقایسه پایداری محصولات گندم آبی و دیم در استان گلستان طی سال زراعی 95-1394 پرداخته شد. برای تحقق اهداف تحقیق از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. یافته ها: نتایج تحقیق نشان داد که در شاخصهای زیستمحیطی (مصرف کود، آفتکشها، مصرف آب آبیاری ، ورود ماشین آلات به مزرعه و کشاورزی تلفیقی) گندم دیم سازگاری بیشتری با محیطزیست دارد و با نمره 679/0 پایدارتر از گندم آبی با نمره 321/0 است. همچنین، در شاخصهای اقتصادی (حاشیه ناخالص کشاورزی، ارزش ناخالص محصول، عملکرد تولیدات زراعی و بیمه) گندم آبی با نمره 538/0 پایدارتر از گندم دیم با نمره پایداری 462/0 میباشد. در شاخصهای اجتماعی نیز (تحصیلات، سن، شغل جانبی نیروی کار و تعداد افراد تحت تکفل) گندم دیم با نمره 56/0 پایدارتر از گندم آبی با نمره 44/0 می باشد. به علاوه، میزان شاخص پایداری کل نشان میدهد که گندم دیم از گندم آبی پایدارتر است. بحث و نتیجهگیری: با توجه به نتایج، پیشنهاد میشود کشت محصول گندم با گونههای مقاوم به کمآبی ترویج گردد.
واژههای کلیدی: پایداری، تحلیل سلسله مراتبی، گندم آبی و دیم، گلستان.
Evaluation and Comparison of Rain Fed and Irrigated Wheat Sustainability in Golestan Province
Farzaneh Bahadoran1 *2Azam Rezaei Farshid Eshraghi2 Ali Karamatzade2
Abstract Background and Objective: The present study was conducted to evaluate and compare the sustainability of rain fed and irrigated wheat products in Golestan province. Method: The required data were collected from Golestan Agricultural Jihad Organization, Agricultural Jihad Agricultural Production Cost System and also by completing the questionnaires. Also, to weighing criteria and sub-criteria that determines the sustainability, some expert’s opinions in agricultural economics, agricultural extension and education, environment, agronomy and plant protection were used. Finally, using aggregation of economic, social and environmental indicators, the sustainability of the irrigated and rain fed wheat in Golestan province during 2015-2016 was evaluated and compared. Hierarchical analysis method was used for achieving the research purpose. Findings: The results of this study showed that rain fed wheat in the environmental indices (fertilizer use, pesticides use, irrigation water, farm machinery and combined agriculture) with the score of 0.679is more compatible with the environment than irrigated wheat with a score of 0.331. Also, in economic indices (gross margin of agriculture, product gross margin, crop yield and insurance yield), irrigated wheat with the score of 0.538 was more sustainable than rain fed wheat, with a sustainability score of 0.462. Finally, in social indicators (level of education, age of farmers, labor sub jobs and family size), rainfed wheat with a score of 0.56 is more sustainable than irrigated wheat with a score of 0.44. In addition, the overall sustainability index indicates that rainfed wheat is more sustainable than irrigated wheat. Discussion and Conclusion: According to the results, it is recommended that wheat cultivation should be promoted with dehydration-resistant species.
Keywords: Sustainability, Analytical Hierarchy, irrigated and rainfed wheat, Golestan.
مقدمه
در ایران نیز همانند سایر کشورهای در حال توسعه، کشاورزی یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی است که درصد قابل ملاحظ از تولید و اشتغال را در بر میگیرد (1). اما استفاده بی رویه از نهادههای بیرونی به ویژه آفتکشها و کودهای شیمیایی در ایران، سبب آسیب شدید به منابع آب و خاک، کاهش قدرت عملکرد زمین، آلودگی محیطی، صدمه دیدن چرخه زیستمحیطی طبیعت و مشکلات بهداشتی برای انسان، دام و طبیعت شده است (2). مجموع این عوامل باعث پررنگ شدن مباحث توسعه پایدار در ایران به ویژه در بخش کشاورزی شده است. پایداری کشاورزی بهعنوان یک پیششرط کلیدی برای سودآوری بلندمدت نواحی کشاورزی مطرح میشود. پایداری کشاورزی عموماً برای جنبههای اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی به کار میرود. به زعم صاحبنظران، یک سیستم کشاورزی در صورتی پایدار است که از نظر زیستمحیطی با کیفیت، از جنبه اقتصادی دارای ثبات و از حیث اجتماعی عادلانه باشد. پایداری کشاورزی در سطوح مختلف مزرعه، منطقهای، ملی و بینالمللی مطرح است. (3). برای ارزیابی پایداری روشهای مختلفی وجود دارد، اما کارآمدترین آنها بر تبیین معیارها و شاخصهای مختلف از جمله شاخصهای زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی استوار است (4). پایداری کشاورزی از این نظر حائز اهمیت است که هم بهطور معناداری بر محیطزیست اطراف خود تأثیر میگذارد و هم از تغییرات محیطزیست تأثیر میپذیرد. افزون بر این، کشاورزی منبع اصلی معیشت کشورهای در حال توسعه به شمار میرود (5). مطالعات مختلفی در زمینه پایداری در کشاورزی صورت گرفته است. بریمنژاد و صدرالاشرافی به مدلبندی پایداری منابع آب کشاورزی با استفاده از معیارهای زیستمحیطی پرداختند. در این مطالعه معیارهایی همچون کیفیت هوا، کیفیت آب، کمیت آب و تنوع زیستی به کارگرفته شد (6). شاهنوشی و همکاران بهمنظور بهرهبرداری پایدار از منابع آبی منطقه گنبد کاووس و مدیریت خشکسالی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی(AHP)[3]راهکارهای عملی مدیریت خشکسالی برای دوره کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت ارائه دادند (7). رضایی و همکاران با تجمیع جنبههای مختلف پایداری و استفاده از تکنیک تصمیمگیری چند معیاره به سنجش و مقایسه سطح پایداری محصولات زراعی در مقیاس مزرعهای پرداخته اند (2). داداشیان سرای و همکاران به ارزیابی پایداری مؤلفههای کشاورزی رایج شهرستانهای منتخب استان آذربایجان شرقی شامل تبریز، اهر و مراغه با استفاده از روش ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و تکنیک تاپسیس (TOPSIS) پرداختند (8). نتایج نشان داد که معیار زیستمحیطی بیشترین و معیار اجتماعی کمترین تاثیر را در پایداری کشاورزی مناطق منتخب دارد. محمدزاده و همکاران به تعیین پایدارترین محصول جهت اعطای تسهیلات بانک کشاورزی شهرستان ماکو با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی پرداختند و نتیجه گرفتند که طرحهای توجیهی کشت موز بیشترین پایداری را از نظر کارشناسان و اساتید دانشگاه دارد (9). مطالعه منافی ملا یوسفی و همکاران با هدف ارزیابی پایداری کشاورزی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی و با روش توصیفی- همبستگی انجام شد. نتایج مطالعه نشان داد که کلیبر پایدارترین و بناب ناپایدارترین شهرستان از لحاظ پایداری کشاورزی است (4). همچنین، در مطالعات خارجی میتوان به مطالعه تیواری و همکاران اشاره کرد که با استفاده از تکنیک تحلیل چند معیاره به ارزیابی پایداری در سطح منطقهای پرداختند. هزینههای زیستمحیطی، تقاضای آب، نسبت نهاده به ستاده انرژی و تناسب زمین بهعنوان معیارهای زیستمحیطی و تحلیلهای هزینه-فایده به عنوان معیار پایداری اقتصادی در نظر گرفته شد (10). کوراونبرگ و همکاران یک چارچوب همراه با معیارهای همهجانبه آن برای ارزیابی پایداری در سطح مزرعه، منطقه، ملی و بینالمللی ارائه دادند (11). مانچینی و همکاران با در نظر گرفتن جنبههای اجتماعی و زیستمحیطی پایداری برای کشاورزان پنبهکار در هندوستان آموزش در مزرعه را یکی از راهکارهای افزایش پایداری مطرح کردند (13). دانتسیس و همکاران به ارزیابی و مقایسه پایداری کشاورزی با استفاده از تجمیع شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی و نظریه ارزش چندوجهی در یونان پرداختند و در دو منطقه کشاورزی سطح پایداری محصولات مختلف را مقایسه کردند (14). لیو و زونگ به ارزیابی جامع پایداری در دو منطقه مهم کشاورزی چین پرداختند. همچنین مطالعات اندکی جنبههای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی را بطور همزمان بررسی کردند (15). ویدایاتی و همکاران استراتژیهایی برای پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی برای کشت سیبزمینی در اندونزی پیشنهاد دادند. در این مطالعه با استفاده از شاخصهای مختلف کیفی و کمی، پایداری کشاورزی در منطقه دینگ پلاتو اندونزی بررسی شده است. شاخصهای اقتصادی شامل درآمد، بهرهوری و کارایی فنی و شاخصهای زیستمحیطی شامل مصرف کودهای آلی و حیوانی، سطح فرسایش خاک و کیفیت آب و شاخصهای اجتماعی شامل سطح آموزش و شرایط زندگی بودند. نتایج نشان داد که کشت سیبزمینی با نمره پایداری 57/48 ناپایدار است (16). از آنجا که گندم، مهمترین محصول کشاورزی در ایران و جهان محسوب میشود و حدود 20 درصد از منابع غذایی جهان را تشکیل میدهد و به دلیل اهمیت اقتصادی آن، لازم است که بررسی پایداری این محصول مورد توجه قرار گیرد. لذا این مطالعه به دنبال ارزیابی و مقایسه پایداری گندم دیم و آبی در استان گلستان است.
روش بررسی در این مطالعه با استفاده از یک معیار تجمیع شده از شاخصهای زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی به ارزیابی و مقایسه پایداری گندم دیم و آبی در استان گلستان پرداخته شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل گندمکاران استان گلستان بود که دادهای مورد نیاز با استفاده از تکمیل پرسشنامه از 120 کشاورز گندمکار که با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند، جمعآوری گردید. آمار و اطلاعات مورد نیاز با مراجعه به سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان و استفاده از سیستم هزینه تولید کشاورزی طی سال 95-1394 و همچنین، تکمیل پرسشنامه جمعآوری شده است. آمار مربوط به قیمت تضمینی گندم، سهم بیمه کشاورز، میزان مصرف آب آبیاری، تعداد دفعات ورود ماشینآلات به مزرعه و عملکرد محصولات گندم آبی و گندم دیم با مراجعه به سازمان جهاد کشاورزی، آمار و ارقام مربوط به آفتکش، کود و تعداد نیروی کار بخش کشاورزی با استفاده از سیستم هزینه تولید کشاورزی و اطلاعات مربوط به سن کشاورزان، سطح تحصیلات، شغل جانبی، تعداد افراد تحت تکفل و کشاورزی تلفیقی با استفاده از تکمیل پرسشنامه جمع آوری شده است. همچنین، برای وزندهی معیارها و زیرمعیارهای تعیینکننده پایداری از نظرات متخصصان اقتصاد کشاورزی، ترویج و آموزش کشاورزی، محیط زیست، گیاهپزشکی و زراعت استفاده شد. انتخاب افراد متخصص کاملاً تعمدی و غیرتصادفی بود. در نهایت، برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرم افزار Expert choice 11 استفاده شد. تکنیک تصمیم چند معیاره [4](MCDA)یک معیار مناسب برای تحلیل مسائل پیچیده است که با ترکیبی از دادههای کمی وکیفی شامل نظرات کارشناسان مواجه میباشد (17). تکنیک مذکور در مطالعات مختلف برای ارزیابی پایداری کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته است که همگی بر استفاده از این معیار برای سنجش پایداری تأکید داشتهاند (12، 14، 15، 18، 19). روش تحلیل سلسله مراتبی یکی از جامعترین سیستمهای طراحی شده بر اساس (MCDA) میباشد (20). برای بررسی پایداری در استان گلستان مراحل زیر انجام شد: 1-مدل سازی (توسعهی درخت تصمیم): اولین گام برای انتخاب پایدارترین محصول درمنطقه، ایجاد درخت تصمیم همراه با شاخصهای انتخابی است. 2- مقایسات زوجی معیارها: یک سری ماتریس مقایسات زوجی معیارها در سه سطح برای تعیین وزن شاخصها در سطح مزرعه به کار برده شدند. بر اساس تعریف پایداری کشاورزی وزن سه شاخص اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی در پایداری یکسان در نظر گرفته شد(21). در نهایت، با تجمیع شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی، شاخص پایداری کل به دست آمد (22). برای وزندهی زیر معیارها از 5 نفر از متخصصان در زمینه پایداری استفاده شد. انتخاب افراد کاملاً تعمدی و غیرتصادفی بود. برای این کار، ابتدا ماتریس مقایسات زوجی شاخصها تشکیل میگردد (رابطه 1). در این ماتریس،aij معرف قضاوت شخصی تصمیمگیرنده در مورد مقایسهی زوجی بین شاخصiام نسبت به شاخصjام میباشد. بهعبارت دیگر برای یک تصمیمگیرنده، شاخصi ام نسبت به شاخص jام داری اهمیت و ارجحیت متفاوتی میتواند باشد. معکوس بودن ماتریس مقایسه، استفاده از این میانگین را بیشتر از هر چیز موجه میسازد. اگر فرض شود aijkمؤلفهi مربوط به شخصkام برای مقایسه شاخص i بهj است، بنابراین میانگین هندسی برای تمام مؤلفههای متناظر بهصورت رابطه (2) محاسبه میشود (20).
جدول 1- شاخصهای پایداری زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی گندم دیم و آبی در استان گلستان (به تفکیک وزن و رتبه) Table 1- Environmental, Economic, and Social Sustainability Indices of rainfed and irrigated wheat in Golestan province
مأخذ: دانتسیس و همکاران (2010)، رتبه و درصد اهمیت زیرمعیارهابا استفاده از نظر متخصصان محاسبه شده است.
رتبه و وزن هر معیار و رتبه و وزن هر کدام از زیر معیارها، جهت اثر بر پایداری و مقیاس آنها در جدول شماره 1 نشان داده شده است. از میان شاخصهای مطرح شده، کودها، آفتکشها، مصرف آب آبیاری، ورود ماشینآلات به مزرعه اثر منفی و سهم بیمه کشاورز، اشتغالزایی فعالیت کشاورزی، عملکرد تولیدات زراعی، ارزش ناخالص محصول و حاشیه ناخالص کشاورزی اثر مثبت بر پایداری دارند. 3- استخراج اولویتها با استفاده از ماتریس مقایسات زوجی: برای این منظور، در ابتدا باید با تقسیم هر یک از مؤلفههای ماتریس تصمیمگیری بر مجموع مؤلفههای ستون مربوطه این ماتریس را بیمقیاس نمود. (رابطه (3)).
در این رابطهrijمعرف ارزش نرمال شده گزینه شاخص iام نسبت به شاخص jام است. پس از نرمال کردن و تشکیل ماتریس بهنجار شده، میانگین هر سطر این جدول نشاندهندهی اولویت هر معیار یا گزینهی رقیب میباشد. وزن شاخصهای زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی در پایداری یکسان و هر کدام برابر با 33/33% در نظر گرفته شد.
نتایج با توجه به آمار و اطلاعات جمع آوری شده از محصول گندم در استان گلستان،در سال 95 میزان عملکرد محصول گندم آبی5/4475 کیلوگرم در هکتار، سطح زیرکشت برابر با 159688 هکتار و میزان تولید محصول گندم آبی نیز 5/714689 تن میباشد. همچنین برای گندم دیم میزان عملکرد 3/3611 کیلوگرم در هکتار، سطح زیرکشت 220311 هکتار و تولید 1/795607 تن میباشد. برای مقایسه و سنجش پایداری ابتدا شاخصهای پایداری زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی طراحی شدند. سپس، درصد اهمیت و رتبه هر کدام مشخص گردید. شاخصهای نشاندهنده پایداری در درخت تصمیم (نمودار 1) نشان داده شده است.
نمودار 1- درخت تصمیم Figure 1. Decision tree
بر اساس درخت تصمیم برای بررسی پایداری کل سه دسته شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی در نظر گرفته شدند. شاخصهای زیستمحیطی به ترتیب اولویت عبارتنداز مقدار مصرف آفتکشها، مقدار مصرف کودها، مصرف آب آبیاری، ورود ماشینآلات به مزرعه و کشاورزی تلفیقی. همچنین، شاخصهای اقتصادی به ترتیب اولویت عبارتند از: حاشیه ناخالص کشاورزی، ارزش ناخالص محصول، عملکرد تولیدات زراعی و بیمه. شاخص های اجتماعی نیز به ترتیب اولویت عبارتند از:سطح تحصیلات، سن کشاورزان، شغل جانبی، نیروی کار و تعداد افراد تحت تکفل. همچنین با توجه به نمودار 2 که مقایسه پایداری محصولات گندم دیم و گندم آبی را نشان میدهد، مشاهده میکنیم که از نظر پایداری اجتماعی گندم دیم با نمره 56/0پایدارتر از گندم آبی بانمره 44/0 میباشد.
نمودار 2- مقایسه پایداری اجتماعی گندم آبی و دیم(نرخ ناسازگاری صفر) Figure 2. Comparison of social sustainability of irrigated and rainfed wheat (IR=0)
بر اساس نمودار 3 که مقایسه پایداری گندم آبی و دیم را از نظر شاخص اقتصادی نشان میدهد، گندم آبی با 8/53 درصد پایدارتر از گندم دیم با 2/46 درصد میباشد. به دلیل بالاتر بودن عملکرد، ارزش ناخالص تولید و حاشیه ناخالص گندم آبی، این محصول پایداری بیشتری دارد.
نمودار 3- مقایسه پایداری اقتصادی گندم آبی و دیم(نرخ ناسازگاری صفر) Figure 3. Comparison of Economic Sustainability of irrigated and rainfed wheat (IR=0)
همانطور که نمودار (4) نشان میدهد در مقایسه پایداری گندم آبی و دیم از نظر شاخص زیستمحیطی گندم دیم با نمره 9/67 درصد پایداری بیشتری نسبت به گندم آبی با 1/32 درصد دارا میباشد.
نمودار 4- مقایسه پایداری زیست محیطی گندم آبی و دیم(نرخ ناسازگاری صفر) Figure 4. Comparison of environmental sustainability of irrigated and rainfed wheat (IR=0)
بر اساس نمودار 5 از نظر اقتصادی گندم آبی و از نظر اجتماعی و زیستمحیطی گندم دیم پایدار میباشند. اما، با در نظر گرفتن هدف پایداری کل، نمودار نشان میدهد که به طور کلی گندم دیم پایدارتر از گندم آبی میباشد.
نمودار 5- میزان پایداری کل گندم آبی و دیم Figure 5.The sustainability level of irrigated and rainfed wheat
جدول 2 نمرات پایداری محصولات گندم دیم و گندم آبی را به تفکیک شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی نشان میدهد. همان طور که مشاهده میشود از نظر شاخص اقتصادی گندم آبی و از نظر شاخصهای اجتماعی و زیستمحیطی گندم دیم پایداری بیشتری دارد.
جدول 2- نمره پایداری زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی گندم دیم و آبی در استان گلستان Table 2. Environmental, economic and social sustainability score of rainfed and irrigated wheat in Golestan province
بحث و نتیجه گیری
این پژوهش با هدف ارزیابی پایداری محصولات گندم آبی و گندم دیم در استان گلستان و انتخاب پایدارترین نوع محصول گندم انجام گرفت. با توجه به اهمیت معیارهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی در پایداری بخش کشاورزی، برای سنجش پایداری از یک معیار تجمیع شده که تمام شاخصهای بالا را دارا باشد، استفاده شد. بر اساس معیار زیستمحیطی که شامل زیر معیارهای مختلفی از جمله مقدار مصرف کودها، مقدار مصرف آفتکشها، آب مصرفی و تعداد ورود ماشینآلات به مزرعه است، گندم دیم با نمره 9/67 درصد پایدارتر از گندم آبی با نمره 1/32 درصد میباشد، زیرا با توجه به منفی بودن اثر هر یک از معیارهای زیستمحیطی، افزایش استفاده آنها از میزان پایداری میکاهد. بر اساس معیارهای اقتصادی، گندم آبی با نمره 8/53 درصد بالاترین سطح پایداری را داشت. شاخصهای اقتصادی از جمله ارزش ناخالص کشاورزی و حاشیه ناخالص کشاورزی بیانگر سودآوری و ثبات اقتصادی مزرعه هستند.همچنین، براساس معیارهای اجتماعی گندم دیم با نمره پایداری 56 درصد پایدارتر از گندم آبی با نمره 44 درصدمیباشد. در ان مطالعه نشان داده شد که در بعد اقتصادی مهمترین شاخص حاشیه ناخالص کشاورزی و پس از آن ارزش ناخالص محصول، عملکرد محصولات زراعی و سهم بیمه قرار دارند، در مطالعه منافی ملایوسفی و همکاران اثر شاخص بیمه و عملکرد مورد تاکید قرار گرفته است. همچنین مطالعه محمدی و همکاران نیز بر اثر مثبت شاخص عملکرد بر پایداری اقتصادی تاکید دارد (5). در بعد زیستمحیطی نیز مهمترین شاخص مقدار مصرف آفتکشها و پس از آن به ترتیب مقدار مصرف کود، مصرف آب آبیاری، ورود ماشین آلات و کشاورزی تلفیقی قرار دارند. در مطالعه ویدایاتی نیز شاخص مصرف کود مورد تاکید قرار گرفته است (15). و در نهایت در بعد اجتماعی مهمترین شاخص سطح تحصیلات میباشد و پس از آن شاخصهای سن، شغل جانبی، نیروی کار و تعداد افراد قرار دارند. در مطالعه داداشیان سرای و همکاران نیز شاخص با سوادی جزء عوامل مهم پایداری اجتماعی شناسایی شد (8). به طور کلی نتایج این مطالعه نشان دهنده پایداری بیشتر گندم دیم نسبت به گندم آبی در استان گلستان است.
Reference
1- M.Sc. Student, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Goragan, Iran 2- Assistant Professor, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Goragan Iran. *(Corresponding Author) [3]-Analytical Hierarchy Process (AHP)
[4]- Multiple Criteria Decision Analysis (MCDA) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,615 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 259 |