ارزیابی و تهیه نقشه خسارت بیابان‌زایی در دشت ابوغویر دهلران، استان ایلام

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 54، پاییز 99

ارزیابی و تهیه نقشه خسارت بیابان­زایی در دشت ابوغویر دهلران، استان ایلام

زاهده حیدری زادی[1]

حاجی کریمی[2]

h.karimi@ilam.ac.ir

سید عبدالحسین آرامی¹

فرزاد آزادنیا[3]

تاریخ دریافت: 31/05/95                                                                                                                     تاریخ پذیرش: 25/12/95

چکیده

بیابان­زایی پدیده­ای جهانی است که می­تواند خسارات زیادی را در هر منطقه به همراه داشته باشد. ارزیابی و تهیه نقشه خطر و خسارت بیابان­زایی اساس و زمینه لازم برای برنامه­ریزی منطقی بیابان­زدایی است. از این رو هدف از این تحقیق ارزیابی خسارت بیابان­زایی با استفاده از معادله عمومی ریسک در دشت ابوغویر دهلران استان ایلام می­باشد.

بدین منظور ابتدا نقشه خطر بیابان­زایی با استفاده از مدل 9 معیاری IMDPA تهیه شد. برای تهیه نقشه خطر، نقشه واحدهای کاری (رخساره­های ژئومورفولوژی) با استفاد از نقشه­های شیب، زمین­شناسی و کاربری اراضی تهیه گردید. با استفاده از این روش واحدکاری به عنوان واحد اصلی بیابان­ز­ایی در نظر گرفته شد و برای هر شاخص با توجه به وزن دهی انجام شده یک نقشه تهیه گردید، به طوری که از میانگین هندسی شاخص­های هر معیار نقشه کیفی معیار مورد نظر به دست آمد، سپس با تلفیق  و تعیین میانگین هندسی لایه­های حاصل از معیارها و با طبقه­بندی نقشه به دست آمده، نقشه خطر بیابان­زایی منطقه حاصل گردید. سپس عناصر در معرض خطر در هر واحدکاری شناسایی و نقشه فراوانی عناصر فراهم گردید و با توجه به کلاس خطر عناصر، درجه آسیب پذیری آنها نیز تعیین شد. در نهایت نقشه خسارت با ترکیب نقشه­های شدت خطر، فراوانی و درجه آسیب­پذیری عناصر بر اساس معادله ریسک و در قالب 4 کلاس آماده شد. نتایج نشان داد که 73/49 درصد از منطقه در کلاس خسارت زیاد و خیلی زیاد قرار دارد.

واژه­های کلیدی: خطر بیابان­زایی، واحد کاری، معیار، میانگین هندسی، دشت ابوغویر.

Human and Environment, No. 54, Autumn 2020

Assessment and Providing Map of the Desertification Riskin Abu-Ghoveyr Plain, Dehloran, Ilam Province

Zahedeh Heidarizadi^[4]

Haji Karimi^[5]

h.karimi@ilam.ac.ir

SeyedAbdolhossein Arami¹

Farzad Azadnia^[6]

Abstract

Desertification is a global phenomenon which can occur in any place and cause significant damages. Therefore, classification and generation of desertification intensity and risk map is a reasonable basis for planning. 

The present study aims to evaluate desertification risk in the Abu Ghoveyr Plain in Ilam province, using general risk equation. To this end, first, desertification hazard map was prepared using the Iranian 9-criteria model of IMDPA. For preparing this map, working units map (geomorphologic facies) was created using slope, geology, and land use maps. Using this method, working units were considered as the main unit of desertification then a map was generated for each index according to assigned weights, such that the qualitative map of the desired factors were obtained using the geometric mean of indicators. Then, through integration and determining the geometric mean of layers obtained from indices and finally classification of the obtained maps, map of the current status of desertification in the studied area was generated. Then, elements at hazard in each working units were identified and were transformed to a map. Considering the hazard class of elements, degree of vulnerability of elements was determined. Finally, desertification risk was prepared in 4 classes by combining the risk intensity map, frequency, and the degree of vulnerability of elements. The results suggested that 49.73% of the area was in the high and very high damage classes.

Key words: Desertification Hazard, Working Unit, Criteria, Geometric Mean, Abu Ghoveyr Plain.

مقدمه

بیابان­زایی مشتمل بر فرآیندهایی است که در نتیجه عوامل طبیعی و عملکرد نادرست انسان ایجاد می­گردد (1). امروزه ثابت شده است که اثرات بیابان­زایی ممکن است به وسعت کره زمین باشد؛ پس مرزهای جغرافیایی در مسائل مربوط به منابع طبیعی و محیط زیست تنها خطوطی فرضی روی نقشه جغرافیایی هستند و نمی­توانند از گسترش این معضل جلوگیری کنند (2). مدل­سازی بیابان­زایی در تجسم و پیش­بینی خطر محیطی بسیار مهم است (3)، همچنین ارزیابی خطر و خسارت پدیده­های طبیعی امکان تهیه نقشه­های حساسیت را با هزینه­ای کم برای مقاصد آمایش و مدیریت سرزمین فراهم می­کند. خسارت امروزه دارای معانی گسترده و ابعاد چندگانه‌ای است که به موضوعات ایمنی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی وابسته است. معنی متفاوتی که عموما ناشی از کاربرد‌های مختلف مراجع تصمیم گیرنده است. شاید بهترین تعریف برای ریسک، بیان رابطه بین پارامتر (عنصر) و واژه خطر باشد (4). تاکنون مطالعات مختلفی در زمینه خطر و خسارت صورت گرفته است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می­شود:

اونق (2009) با استفاده از مدل‌های ذهنی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی به ارزیابی شدت خطر و برنامه‌های مدیریت تخریب زمین در دشت گرگان پرداخته که در آن کلاس‌های خطر I، II، III و IV تخریب زمین با یک الگوی فضایی مرتب از کوه پوشیده از جنگل در جنوب به دشت استیپی ساحلی در شمال در امتداد یک شیب تند ژئو- اکولوژیکی منطقه مورد مطالعه افزایش یافته است (5). سری ­هادموکو و همکاران (2010)، خطر و خسارت زمین لغزش و کاربرد آن‌ها در مدیریت بحران و آمایش سرزمین را در دامنه شرقی کوه‌های منوره، استان یوگی آکارتا، اندونزی ارزیابی و نقشه‌بندی نمودند. مدیریت خطر زمین لغزش و آمایش سرزمین منطقه در سه کلاس خطر کم، متوسط و زیاد ارائه گردید. برای مدیریت بهینه و مناسب خسارت زمین لغزش در مناطق مستعد، همکاری بین نهاد‌ها و ادارات مرتبط، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، سازمان‌های غیردولتی و مردم محلی لازم می‌باشد. نتایج این مطالعه در برنامه جامع کنترل خسارت و آمایش سرزمین حوضه مورد مطالعه به کار گرفته شده است (6). هنردوست و همکاران (2011) به منظور ارزیابی شدت و خسارت بیابان­زایی در بخش شمالی دشت گرگان، از مدل مدالوس اصلاح شده استفاده کردند. نتایج نشان داد که 48/52، 27/44 و 79/2 درصد از منطقه به شدت، در حد متوسط و کمی تحت تأثیر بیابان­زایی است و شاخص خاک و ماندابی شدن مهمترین عوامل مؤثر بر روند بیابان­زایی در منطقه مورد مطالعه به شمار رفته است. در این تحقیق برنامه‌های مدیریتی جهت پایداری پروژه‌های کشاورزی ضروری خوانده شده و  قسمت جنوبی نسبتاً حساس به بیابان­زایی معرفی شده است (7). . ممبنی و همکاران (1394) وضعیت بالفعل بیابان­زایی منطقه دشت عباس را با استفاده از معیارهای اقلیم، آب و خاک مورد بررسی قرار دادند، نتایج حاکی از آن بود که معیار اقلیم با میانگین وزنی 61/2 موثرترین معیار در افزایش شدت بیابان­زایی منطقه بوده است. ارزش کمی بیابان­زایی برای کل منطقه در کلاس متوسط به دست آمد (8).

باتوجه به اهمیت پدیده بیابان­زایی بخصوص در مناطق خشک و نیمه خشک، هدف از این تحقیق بررسی خطر بیابان­زایی با استفاده از مدل IMDPA و سپس تهیه نقشه خسارت بیابان­زایی بر اساس معادله ریسک در منطقه خشک ابوغویر استان ایلام می­باشد.

مواد و روش­ها

منطقه مورد مطالعه

منطقه مورد مطالعه دشت ابوغویر با مساحت 583 کیلومترمربع، در جنوب شرقی استان ایلام، شهرستان دهلران، و در حاشیه شرقی رودخانه دویرج و درحدفاصل″29 ′ 31  ^◦47 تا ″01 ′55 ^◦ 47 طول شرقی و″06 ′10 ^◦32 تا ″19  ′ 24 ^◦ 32  عرض شمالی قرار گرفته است (شکل 1). متوسط بارندگی منطقه 195 میلی متر، حداکثر و حداقل دمای منطقه در ماههای مرداد و دی  اتفاق می افتد و به ترتیب 7/46 و4/7 درجه سانتی گراد است. اقلیم منطقه بر اساس روش آمبرژه در طبقه بیابانی گرم میانه و بر
اساس روش دومارتن در طبقه خشک گرم قرار می­گیرد.

شکل 1-  موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

 تهیه نقشه واحدکاری

در این تحقیق رخساره­های ژئومورفولوژی به عنوان واحد اصلی مطالعات در نظر گرفته شد. بدین منظور پس از بررسی­های میدانی و تلفیق نقشه‌‌های کاربری اراضی، زمین‌شناسی و نقشه شیب ، 1 واحد، 3 تیپ و 10 رخساره ژئومورفولوژی (واحدکاری) تفکیک شد (جدول 1 و شکل 2).

شکل 2- نقشه واحدکاری ابوغویر (رخساره ژئومورفولوژی)

جدول1- توزیع فراوانی واحدهای ژئومورفولوژی دشت ابوغویر

ارزیابی خسارت بیابان­زایی

خسارت به صورت مستقیم متاثر از شدت و احتمال وقوع سانحه طبیعی، احتمال آسیب پذیری سرمایه­ها و ارزش یا اهمیت سرمایه­های تحت تاثیر است. در واقع ریسک ترکیبی از احتمال وقوع و وخامت عواقب حادثه یا سانحه می­باشد (9). خسارت کلی بیابان‌زایی با معادله ریسک R = H. E. V برآورد می‌شود (5). که در آن R ریسک، H بزرگی خطر، E عناصر در معرض خطر و V درجه آسیب پذیری عناصر می‌باشد. این رابطه در اصل با ایجاد احتمال شرطی بین عوامل خطر، آسیب پذیری و ارزش سرمایه­ها احتمال وقوع خسارت در سرمایه که همان ریسک است را به دست میدهد (10). عناصر خسارت مورد بررسی در این پژوهش شامل ساختمانها، راهها و تأسیسات زیربنایی می‌باشند. خسارت به
محتوای ساختمانها و خسارت به خودروها در راهها می‌تواند یک بخش بزرگی از خسارت را شامل شوند. اما تخمین این خسارت‌ها مشکل است و همچنین فاقد داده‌های کافی هستند. علاوه بر این، خسارت به جان انسانها (خسارت جانی) قابل برآورد نیست. دیگر عناصر آسیب پذیر مانند شبکه‌های برق و تلفن نیز به عنوان هزینه‌های غیرمستقیم هستند و محاسبه میزان خسارت ناشی از آنها نیز مشکل است (11).

بزرگی خطر

خطر را می­توان به­عنوان احتمال وقوع در درون دوره­ی خاص زمانی در یک منطقه تعریف کرد که این پدیده طبیعی به طور بالقوه مضر است (12). در این پژوهش برای براورد خطر از 9 معیار و 31 شاخص مدل IMDPA استفاده میشود. در این مدل  به هر لایه بر اساس تاثیر آن در بیابان­زایی باتوجه به بررسی منابع و استناد به کار سایر محققین و با توجه به شرایط منطقه، وزنی بین 1 تا 4 داده میشود (جدول 2)؛ به طوریکه ارزش 1 بهترین و ارزش 4 بدترین وزن می­باشد (13).

 برای هر شاخص با توجه به وزن دهی انجام شده یک نقشه تهیه میگردد، به طوری که از میانگین هندسی شاخص­های هر معیار نقشه کیفی معیار مورد نظر به دست می آید، سپس با تلفیق  و تعیین میانگین هندسی لایه­های حاصل از معیارها و با طبقه­بندی نقشه به دست آمده، نقشه وضعیت فعلی بیابان­زایی منطقه حاصل میگردد.

جدول 2- طبقه‌بندی کلاسهای بیابان‌زایی مدل IMDPA (14)

عناصر در معرض خطر

نقشه مراتع، جنگلها، راههای ارتباطی، تاسیسات صنعتی، مناطق مسکونی، اراضی کشاورزی و چاههای بهره­برداری با استفاده از نقشه‌های کاربری اراضی و توپوگرافی و با فهرست برداری از عناصر در معرض خطر شناسایی شد (15). طبقه بندی عناصر بر اساس تعداد عناصر موجود در 5 طبقه تقسیم بندی شد (جدول 3).

جدول3- کلاس‌های عناصر در معرض خطر در دشت ابوغویر

آسیب پذیری عناصر

پس از مشخص شدن رتبه­های خطر بیابان­زایی و شناسایی عناصر، رتبه­های آسیب پذیری عناصر با استفاده از ارزش­های کارشناسی تعیین گردید (جدول 4). عناصری که در کلاس خطر بالاتری قرار دارند از اهمیت و امتیاز آسیب پذیری بیشتری برخوردار می‌باشند (16).

جدول 4- استاندارد کلاس ‌و عدد آسیب پذیری عناصر در معرض خطر

خسارت

از ضرب رتبه­ی خطر بیابان­زایی در رتبه­ی عناصر در معرض خطر و رتبه­ی آسیب پذیری عناصر، رتبه ریسک محاسبه  و نقشه خسارت با 4 کلاس تهیه گردید (5) و بر اساس جدول 5 طبقه بندی شد.

جدول 5- استاندارد کلاس و عدد ریسک

نتایج

 نقشه خطر بیابان­زایی

نقشه خطر بیابا­ن­زایی دشت ابوغویر براساس مدل IMDPA نشان داد که 68/31 درصد از کل منطقه در کلاس بیابان‌زایی متوسط، 32/68 درصد از کل منطقه در کلاس بیابان‌زایی شدید قرار دارد (شکل 3، جدول 6). ارزش عددی شدت بیابان‌زایی دشت نیز بر اساس میانگین هندسی معیارهای مورد بررسی  56/2 و در کلاس شدید بدست آمد. نتایج به دست آمده حاکی از غالب بودن کلاس خطر شدید  (III) در منطقه بود.

شکل 3- نقشه نهایی شدت بیابان‌زایی دشت ابوغویر بر اساس مدل IMDPA

جدول6- توزیع فراوانی کلاسهای خطر بیابان‌زایی دشت ابوغویر

نقشه عناصر در معرض خطر

نقشه کلاس عناصر در معرض خطر با توجه به تعداد عناصر تهیه

شد. نتایج به دست آمده نشان داد که بیشترین مساحت منطقه در کلاس خیلی زیاد قرار دارد (شکل 4، جدول7)

.

شکل4- نقشه کلاس عناصر درمعرض خطر بیابان‌زایی

جدول 7- توزیع فراوانی کلاس‌های عناصر درمعرض‌خطر بیابان‌زایی دشت ابوغویر

نقشه آسیب‌پذیری عناصر درمعرض خطر

جهت تعیین کلاس‌های آسیب پذیری عناصر از ضرایب کارشناسی برای هر یک از عناصر در پهنه خطر استفاده شد. منطقه مورد مطالعه دارای تاسیسات مهم صنعتی است. راه‌های ارتباطی، مراتع و اماکن مسکونی نیز دارای اهمیت می­باشند. جاده در این منطقه برای عبور و مرور وسایل نقلیه و ارتباط اهالی
روستاها با دهستان­ها و شهر­های اطراف اطراف مانند دشت عباس و دهلران حائز اهمیت است. پس از تعیین کلاس آسیب­پذیری واحدها و ضریب حساسیت آن در برابر بیابان‌زایی، کلاس آسیب‌پذیری و درصد مساحت آنها به ترتیب،کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد، 8/23، 88/37، 65/14 و 67/23 بدست آمد (شکل 5 و جدول 8).

شکل 5- نقشه آسیب‌پذیری عناصر در معرض خطر بیابان‌زایی دشت ابوغویر

جدول8- فراوانی مساحت کلاس‌های آسیب‌پذیری عناصر در معرض خطر در دشت ابوغویر

نقشه خسارت بیابان­زایی

با استفاده از معادله عمومی ریسک، عدد ریسک محاسبه و در 4 کلاس، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد طبقه‌بندی شد (شکل 6) و
بیشترین سطح منطقه را کلاس متوسط به خود اختصاص داد (جدول 9).

            شکل 6-  نقشه ریسک بیابان‌زایی منطقه مورد مطالعه

جدول 9- توزیع فراوانی کلاس‌های ریسک بیابان‌زایی دشت ابوغویر

بحث و نتیجه گیری

مبارزه با بیابان‌زایی و مقابله با آثار نابهنجار آن برای جامعه جهانی به عنوان یک چالش جدید و فراگیر اجتناب ناپذیر است، زیرا اگر پدیده بیابان‌زایی در بخشی از جهان رخ دهد، پیامد‌های آن تمام ساکنان کره زمین را به نحوی در معرض خطر قرار می‌دهد. بی‌شک شناسائی مناطق حساس برای پیشگیری یا دوری جستن از خسارت ناشی از بیابان‌زایی را می‌توان به عنوان گام نخست برای مبارزه با این پدیده دانست (17). در این تحقیق سعی شد تا با استفاده از 9 معیار و 31 شاخص مدل IMDPA وضعیت فعلی بیابان­زایی دشت ابوغویر ارزیابی شود. ارزش کمی شدت بیابان‌زایی (وضعیت فعلی بیابان‌زایی) برای کل منطقه بر اساس 9 معیار مورد مطالعه 56/2 و در کلاس شدید تعیین گردید، همچنین نتایج نشان داد بیشتر منطقه در کلاس شدید خطر بیابان­زایی قرار گرفته است. وجود تپه­های ماسه­ای در منطقه، فقر و محرومیت و از بین رفتن پوشش گیاهی از عوامل موثر در بروز و تشدید این پدیده هستند که اگر مهارنشوند وضعیت منطقه از شرایط کنونی بجرانی­تر می­شود. اما نقشه خطر به تنهایی نمی­تواند ابزاری مفید برای ارائه برنامه مدیریت بحران بیابان­زایی باشد، شاید منطقه­ای در رتبه شدید بیابان­زایی قرار داشته باشد ولی به علت فقدان عناصر در معرض خطر، ریسک بیابان­زایی آن قابل توجه نباشد. به همین منظور پس از تهیه نقشه خطر با توجه به نوع و تعداد عناصر موجود در منطقه نقشه خسارت بیابان­زایی تهیه شد .جاده، اماکن مسکونی، چشمه، اراضی کشاورزی راههای ارتباطی و تاسیسات صنعتی به عنوان عناصر در معرض خطر در این تحقیق انتخاب شدند. اونق (1388) در آبخیز زیارت گرگان، جاده­های ارتباطی، شبکه برق، اماکن مسکونی، مجتمع گردشگری، منابع آب و تراکم جمعیت (18)، و انریکه و همکاران در کوانتاموکوبا، خانه­ها، مدارس، قبرستان­ها و جاده­ها را به عنوان عناصر در معرض خطر انتخاب کردند (19). رموندو و همکاران (2008) در منطقه باجودبا در شمال اسپانیا (20)، کریمی­سنگ چینی و همکاران (1389) در منطقه چهل چای گلستان (21)، عبدالله زاده و همکاران (1392)  در شهرستان گرگان (22)، جمشیدی (1388) در ارگ خارتوران (23) و کنلونگ و همکاران (2007) در شهر یانگجیا (24) از معادله عمومی ریسک برای ارزیابی خسارت استفاده کردند. واحدها بر اساس انواع عناصر در معرض خطر موجود به پنج کلاس خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تقسیم شدند، پس از تعیین عدد آسیب‌پذیری عناصر در معرض خطر، بر اساس ارزش عددی آنها به چهار کلاس کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تقسیم شد که به ترتیب 8/23، 88/37،  65/14 و 67/23 درصد از سطح منطقه را به‌خود اختصاص ‌دادند. کلاس‌های ریسک در منطقه  نیز به همان چهار کلاس تقسیم شدند. پس از ضرب نقشه‌ خطر بیابان‌زایی در عناصر در معرض خطر و آسیب‌پذیری عناصر، نقشه خسارت بیابان‌زایی منطقه مورد مطالعه تهیه شد و نتایج نشان داد که 73/49 درصد از منطقه در کلاس خسارت زیاد و خیلی زیاد قرار دارد.نتایج پژوهش می­تواند به منظور ارزیابی سریع و شناسایی این پدیده با درجات مختلف مورد استفاده قرار گیرد و بر اساس نتایج حاصل اولویت بندی برای برنامه­های مدیریتی صورت گیرد.

 منابع

1-                                Reynolds James, (2009), Cutting through the confusion Desertification an old problem viewed through the lens of a new framework, the dry lands development paradigm. Dry lands, Deserts & Desertification, 45, 65-78.

2-                  جعفری، محمد.، نصری، مسعود.، و طویلی، علی، (1388)، تخریب خاک و اراضی، چاپ اوّل، دانشگاه تهران، 314 ص.

3-                                Rasmy, Mohammed, Gad, Abd-Alla., Abdelsalam, Hisham. And Siwailam, Mohammed, (2010),  A dynamic simulation model of desertification in Egypt. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Sciences, (13): 101–111.

4-                                Messner, Frankb and Mayer, Volker, (2005),  Flood damage, vulnerability and risk perception challenges for flood damage research. UFZ, Leipzig. 19 pp.

5-                                Ownegh, Majid, (2009), Assessing land degradation hazard intensity and management plans using subjective models and the analytical hierarchy process in Gorgan, Iran. International Journal of Sustainable Development and Planning. No 1, 11 pp.-35-45.

6-                                Sri Hadmoko, Danang. Lavigne, Franck. Sartohadi, Junun J. and Hadi, Pramono, (2010), Landslide hazard and risk assessment and their application in risk management and landuse planning in eastern flank of Menorah Mountains, Yogyakarta Province, Indonesia. Hazards. No 3, 623-642.

7-                                Honardoust Farhad, Ownegh Majid, Vahedbordi Sheikh, (2011). Assessing desertification sensitivity in the northern part of Gorgan Plain, southeast of the Caspian Sea, Iran: Research Journal of Environmental Sciences 5 (3): 205-220.

8-                  ممبنی، مریم، کرمشاهی، عبدالعلی، گرایی، پرویز، آزادنیا، فرزاد، خسروی، حسن، (1394)، ارزیابی وضعیت بالفعل بیابان­زایی، با تاکید بر معیار آب، اقلیم و خاک با استفاده از مدل IMDPA (مطالعه موردی: دشت عباس)، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، سال 19، شماره 72. 359-349.

9-                  صنیعی، ابراهیم، (1390)، ارزیابی خطر، خسارت روانگرایی خاک در دشتهای ساحلی دریای خزر، استان گلستان پایان‌نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری، استاد راهنما خوشروان، همایون ، اونق، مجید، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ،105 ص.

10-              ذوالفقاری، محمدرضا، (1390)، جایگاه مدل سازی و تخمین خسارات و تلفات سوانح در مدیریت ریسک و بحران سوانح طبیعی، پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله، سال چهارم، شماره اول و دوم،  61-73.

11-                            Zezere Jose Luis, Garcia Ricardo, Oliveira Sergio, Reis Elfany, (2008), Probabilistic landslide risk analysis considering direct costs in the area north of Lisbon (Portugal), Journal of Geomorphology, 94:.467-495.

12-                            Anagnostopoulos Stavros, (2006),  A brief report on research needs for natural hazards, based on the recent workshop “Climate change-research challenges” brussels in memory of anver ghazi.  5Pp.

13-              جعفری‌زاده، مسعود، (1389)،  ارزیابی شدت بیابان‌زایی با استفاده از مدل IMDPA. پایان‌نامه کارشناسی ارشد بیابان‌زدایی، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.راهنما محمد فرجی181 ص.

14-              اختصاصی، محمدرضا. سپهر، عادل، (1390)، روش‌ها و مدل‌های ارزیابی و تهیه نقشه بیابان‌زایی، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ اول، 286 ص.

15-              آرامی، عبدالحسین، (1391)،ارزیابی خطر(مدل IMDPA)، خسارت و تدوین برنامه مدیریت بیابان در منطقه نیمه خشک آق بند، استان گلستان پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 187 صفحه.

16-              سیلاخوری، اسماعیل، (1391)، ارزیابی خطر (مقایسه مدل‌های MICD و IMDPA)، خسارت و تدوین برنامه مدیریت بیابانزایی منطقه سبزوار، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان - دانشکده مرتع و آبخیزداری و شیلات و محیط زیست.

17-              چمن‌پیرا، غلامرضا. زهتابیان، غلامرضا. احمدی، حسن، (1385)، کاربرد روش ICD به منظور تعیین شدت وضعیت فعلی بیابان‌زایی در حوضه آبخیز کوهدشت. نشریه دانشکده منابع طبیعی، شماره 3، 13 ص.

18-              اونق، مجید،(1388)، پهنه‌بندی خطر و خسارت زمین لغزش آبخیز زیارت گرگان، طرح پژوهشی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 120 ص.

19-              Enrique Castellanos Abella, Van Westen Cees, (2008), Qualitative landslide susceptibility assessment by multicriteria analysis: A case study from San Antonio del Sur, Guantánamo, Cuba. Geomorphology, 94: 453–466.

20-                            Remondo Juan, Bonachea Jaime, Cendreo Antonio, (2008), Quantitative landslide risk assessment and mapping on the basis of recent occurrences. Geomorphology. J. 94:496-507.

21-              کریمی سنگچینی، ابراهیم، (1389)، ارزیابی خطر، خسارت و برنامه مدیریت زمین لغزش خوضه آبخیز چهل‌چای، استان گلستان. پایان نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری، استاد راهنما اونق، مجید، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان،. 137 ص.

22-              عبدالله زاده، علی, اونق، مجید، مصطفی زاده، رئوف، (1392)، ارزیابی خطر و خسارت ناشی از پدیده روانگرایی خاک، مطالعه موردی شهرستان گرگان در استان گلستان، مجله مدیریت بحران، سال چهارم، صفحات 25 تا 32.

23-              جمشیدی، محمد، (1388)، پهنه‌بندی خطر و خسارت و برنامه مدیریتی تپه‌های ماسه‌ای ارگ خارتوران- استان سمنان ، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 128 ص.

24-              Kunlong, Y., Lixia, CH. and Guirong, ZH. 2007. Regional landslide hazard warning and risk assessment. Earth Science Frontiers, 14 (6): 85–97.