بررسی نقش سرمایه اجتماعی در افزایش پایداری محله ای (نمونه موردی: محله حصارک تهران)

مستخرج از پایان نامه

 

 

 

 

 

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 57، تابستان1400

بررسی نقش سرمایه اجتماعی در افزایش پایداری محله ای (نمونه موردی: محله حصارک تهران)

 

امیر صناعی[1]

فرح حبیب^*[2]

frh_habib@yahoo.com

ایرج اعتصام[3]

تاریخ دریافت: 20/05/99                                                                                  تاریخ پذیرش: 27/08/99

چکیده

زمینه و هدف: رشد فزاینده شهرنشینی و تغییر در ماهیت و پیچیدگی مسائل، موجب ناکارامدی برنامه­ریزی و مدیریت در مقیاس کلان شده است. این امر ضرورت توجه به سطوح پایین­تر و داشتن نگاه از «پایین به بالا» را به منظور حل پایدار مسائل شهری، بیش از پیش آشکار ساخته است؛ زیرا در خردترین واحد شهری یعنی محله، ابعاد زندگی ملموس­تر بوده و توجه همه جانبه و جامع­نگر، گریزناپذیر به نظر می­­رسد. در این راستا توجه به سرمایه­های محلی در برنامه­ریزی و طراحی شهری جایگاه ویژه­ای یافته است. بنابراین، درک مکانیزم و نقش سرمایه اجتماعی برای تحقق هدف کوچک­سازی وظایف و واگذاری مسئولیت­ها به نهادها، فراهم نمودن زمینه برای گسترش سرمایه اجتماعی در راستای افزایش تعاملات و ارتباطات اجتماعی و فرهنگی در سطح محله­ای به منظور کمک گرفتن از شهروندان در رسیدن به توسعه پایدار، از اهم اهداف تحقیق حاضر است.

روش بررسی: این پژوهش از نوع توصیفی– تحلیلی است. در این راستا تجزیه تحلیل داده­ها با تکمیل پرسشنامه توسط 380 نفر از اهالی محله حصارک، جهت سنجش میزان سرمایه اجتماعی و پایداری محله­ای انجام گرفته است. به این منظور ابتدا با استفاده از ادبیات نظری تحقیق، شاخص­های سرمایه اجتماعی و پایداری محله تعیین شده، سپس جهت تجزیه و تحلیل داده­های تحقیق از آزمون آماری ضریب همبستگی پیرسن و رگرسیون برای آزمون فرضیات تحقیق استفاده شده است.

یافته ها: یافته­های پژوهش حاکی از آن است که ارتباط معنادار و مثبتی بین پایداری محله و سرمایه اجتماعی وجود دارد. به بیان دیگر اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی در محله موجب افزایش پایداری محله می­شود.

بحث و نتیجه گیری: نتایج تحقیق بیانگر آن است که رابطه­ای مستقیم و معناداری بین متغیر سرمایه اجتماعی و پایداری محله­ای وجود دارد. که به این منظور باید از نیروهای مستعد و جوان برای پیشبرد اهداف توسعه نهایت بهره را برد و با شبکه­ها و تشکل­های متفاوت و سازمان­های دولتی و آحاد مردم روابط متقابل برقرار کرد.

واژه­های کلیدی: سرمایه اجتماعی، پایداری محله­ای، محله حصارک تهران

Human and Environment, No. 57, Summer 2021

Investigating the Role of Social Capital in Increasing Neighborhood Sustainability (Case study: Hesarak Neighborhood of Tehran)

 

Amir Sanaei[4]

Farah Habib^*[5]

frh_habib@yahoo.com

Eraj Etesam[6]

Received: August 10, 2020

Accepted: November 17, 2020

 

 

Abstract

Background and Aim: The increasing growth of urbanization and the change in the nature and complexity of issues have led to the inefficiency of large-scale planning and management. This has made it even more apparent the need of paying attention to the lower levels and look from the bottom up in order to solve urban problems sustainably; because in the smallest urban unit, the neighborhood, the dimensions of life are more tangible and all-round and comprehensive attention seems inevitable. In this regard, attention to local capital in urban planning and design has found a special place. Therefore, understanding the mechanism and role of social capital to achieve the goal of downsizing tasks and delegating responsibilities to institutions, providing a basis for expanding social capital in order to increase social and cultural interactions and communication at the neighborhood level to help citizens achieve the sustainable development is one of the most important goals of the present study.

Methods: This is a descriptive-analytical study. In this regard, data analysis was performed by completing a questionnaire by 380 residents of Hesarak neighborhood, to measure the amount of social capital and neighborhood sustainability. For this purpose, first using the theoretical literature of the research, social capital indicators and neighborhood sustainability were determined, then to analyze the research data, Pearson correlation coefficient and regression statistical tests were used to test the research hypotheses.

Findings: The research findings indicate that there is a significant and positive relationship between neighborhood sustainability and social capital. In other words, social trust, social cohesion and social participation in the neighborhood increase the stability of the neighborhood.

Discussion and Conclusion: The results indicate that there is a direct and significant relationship between social capital and neighborhood sustainability. For this purpose, it is necessary to make the most of the talented and young forces to advance the development goals and to establish mutual relations with different networks and organizations and government organizations and individuals.

Keywords: Social capital, neighborhood sustainability, Hesarak neighborhood of Tehran                          
مقدمه

 

با نگاهی به تاریخ برنامه­ریزی شهری می­توان شاهد تغییر در رویکرد برنامه­ریزان شهری و ارتقاء برنامه­ریزی شهری از نگاه صرف کالبدی به نگاه چند بعدی بود، که کلیه ابعاد اقتصادی، اجتماعی، روانی و غیره را در بر می­گیرد. از طرف دیگر محله نیز به عنوان یکی از ابزارهای برنامه­ریزی شهری در طول قرن بیستم برای غلبه بر مسائل و مشکلات شهری مطرح بوده و از دیدگاه­های مختلف به آن توجه شده است که یکی از آنها دیدگاه اجتماعی است که به محله به عنوان یک ساختار اجتماعی می­نگرد(غیاثوند، 1388: 22). دیدگاه توسعه پایدار، حل مشکلات شهری را در استفاده از نیروهای توانمند درون­زا در محلات شهری یعنی گروه­ها و اجتماعات محلی به عنوان سرمایه­های اجتماعی، که از جایگاه و کارکرد ویژه­ای از لحاظ حفظ و توسعه تنظیمات اجتماعی در کلانشهر برخوردار هستند، می­داند(معصومی، 1390: 11). موضوع اجتماع محلی وسیله­ای برای پیشبرد نوسازی اجتماعی و کالبدی محلات شهرها و منطق مهم شهری است(گیدنز، 1378: 89). از گذشته­های دور، محلات مسکونی شهرها، به عنوان سلول­های حیات شهری، نقش اساسی در زندگی ساکنان آن داشته­اند. وجود یک شیوه زندگی خاص در میان افراد ساکن در یک محله معمولا منجر به ایجاد اهداف و علایق مشترک در میان ساکنان محله می­گردید(معصومی، 1390: 15). همین عامل هویتی، در آن محدوده سبب ایجاد فضاهایی با کارکرد و عملکرد خاص می­شد که بافت آن را نیز از محدوده­های اطراف متمایز می­گرداند. بطور کلی ویژگی مهم و مثبت محله، داشتن نوعی روح جمعی بود که مظاهر آن وحدت و پیوستگی افراد به یکدیگر و احساس یگانگی و نیز آمادگی برای مساعدت و همکاری در راه حفظ شعار محله و بهبود اوضاع آن است. هر محله با ارایه خدمات روزمره مورد نیاز خود و با ایجاد نمادهای محله­ای و ویژگی­های خاص موجب می­شد، ساکنان آن نوعی احساس تعلق و نوعی هویت داشته باشند تا جایی که هر شهروند با نام محله­ای که در آن می­زیسته شناخته می­شد (کوهی فرد، 1392: 10). توسعه محله­ای نیز بیانگر فرآیندی است که بر اساس آن سرمایه­ای که اجتماع به صورت بالقوه قادر به جمع­آوری و استفاده از آنها است، افزایش می­یابد تا به کمک آنها کیفیت زندگی مردم خویش را بهبود بخشد(شارع پور ،۱۳۸۳: ۲۸۹). برای دستیابی به پایداری محله­ای که مبتنی بر مشارکت شهروندان در برنامه­های توسعه می­باشد، بایستی ظرفیت­سازی کرد. ظرفیت­سازی در سطح محله، از طریق شناخت سرمایه اجتماعی و عوامل مؤثر در آن میسر می­شود. از این رو سنجش میزان سرمایه اجتماعی در سطح محله و چگونگی باز تولید سرمایه اجتماعی به منظور کمک گرفتن از شهروندان در رسیدن به توسعه پایدار، ضروری است(خنده­رو، 1387: 3). شهر تهران به عنوان پایتخت کشور به دلیل ویژگی­های خاص آن دارای مسائل و معضلات ویژه بوده است. وجود خرده فرهنگ­ها و نیز سنخ­های فرهنگی متنوع در سطح محلات آن به دلیل مهاجرت و سایر عوامل، لزوم توجه به مفهوم سرمایه اجتماعی در جهت حل مناسب این مشکلات را ضروری ساخته است. محله حصارک دارای بافتی بسیار نامتراکم است؛ بافت پراکنده روی محله، بافتی غیرمنسجم، با رشدی تقریبا بدون برنامه و ساختار کالبدی نامنظم که بیشتر محل زندگی افراد مهاجر است. ساختار اجتماعی آنومیک و گسسته که پیوندهای اجتماعی در آن ضعیف است و در کنار شرایط کالبدی و اقتصادی نامناسب، پتانسیل بالایی در ناپایداری اجتماعی در شهر تهران دارد. از این رو، محله حصارک تهران واقع در منطقه 5 تهران، به عنوان نمونه مورد مطالعه در زمینه پایداری محله­ای انتخاب شد.

 

پیشینه تحقیق

در مورد ارتباط دو مفهوم سرمایه اجتماعی و پایداری محله­ای در ادامه به تعدادی از کارهای انجام شده اشاره می­گردد(جدول 1).

 

 

جدول 1- پیشینه تحقیق های انجام گرفته

نام اثر	پدید آورندگان	سال	نتایج
بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی تشکل­های مردم نهاد استان مرکزی بر مردم سالاری	بیات، خیری و پوریانی	1399	سرمایه اجتماعی تشکل های مردم نهاد استان مرکزی بر مردم سالاری تاثیر مثبت و معنادار می­گذارد.
ارزیابی پایداری اجتماعی کلان شهر مشهد	مافی و عبداله زاده	1396	از شاخص های تاثیرگذار بر پایداری اجتماعی، سرمایه اجتماعی است که با روابط صمیمانه با همسایگان، همفکری و مشورت با آنها در حل مشکلات و اعتماد به همسایگان ارتباط مستقیم دارد.
تحلیل تطبیقی نقش سرمایه اجتماعی در پایداری محله ای در بافت های فرسوده و جدید (نمونه موردی: محلات نارمک و یوسف آباد)	جوادزاده اقدم و علوی	1395	رابطه­ای مستقیم و معناداری بین متغییر سرمایه اجتماعی و پایداری محله­ای وجود دارد.
دستیابی به توسعه پایدار محلی از طریق ظرفیت اجتماعی ساکنین و فعالان اقتصادی محله غیررسمی مطالعه موردی: محله شمیران نو	شفیعا، کاظمیان و قربانی زاده	1392	این تحقیق تایید نمود، ظرفیت اجتماعی سازه­ای ذهنی است، که از انگیزه های اصلی کنش گران برای حضور در محله اثر می­پذیرد.
ارزیابی عملکرد مدیریت شهری در پایداری محله­ای ناحیه 2 شهرداری منطقه 4 تهران	شادی بیگلری	1389	ناحیه 2 شهرداری منطقه 4 در مرز پایداری قرار دارد.
نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایداری محله­ای	براتعلی خاکپور و همکاران	1388	می­توان با تقویت سرمایه اجتماعی به پایداری محله­ای دست یافت. توجه به مفهوم ذهنی سرمایه اجتماعی شرط انکارناپذیر بر تحقق مفهوم عینی پایداری است.
عوامل موثر بر پایداری توسعه محله در فرایند برنامه ریزی شهری	نیما سالک	1386	مطالعات کلی حاکی از آن است که میزان پایداری محله ده ونک 4.76 است و به صورت معنی داری از عدد 5 که در این تحقیق به عنوان شاخص پایداری در نظر گرفته شده پایین تر بوده است.
برنامه ریزی توسعه محله ای با تاکید بر سرمایه اجتماعی	سید احمد موسوی	1385	ارتقا سرمایه اجتماعی باعث ایجاد نگرشی مثبت به محیط زندگی و محله می­گردد و این نگرش مثبت می­تواند منشا بسیاری از کنش­های اجتماعی کارامد، از جمله مشارکت اجتماعی گردد.
تأثیر سرمایه اجتماعی بر مشارکت مردم محله را در مدیریت جمع آوری ضایعات در مناطق مختلف شهر داکای بنگلادش	پاراگال، گلیکان و هوک	2002	آنها علت اصلی موفقیت در جمع آوری صحیح را سرمایه اجتماعی افراد این محلات می­دانند، سرمایه ای که ناشی از تعاملات و نهادهای سنتی یا مرسوم، میراث و زمینه ارزشی قومی یا دینی مشترک است.
تاثیر همیاری میان منابع محلی در فرایند شکل گیری اجتماعات محله ای در محله کرنشا در لوس آنجلس	کوییش و همکارانش	1999	گروهی از ساکنان محله کرنشا در لس آنجلس، در تلاش برای صورت برداری و بسیج دارایی های آنان، فهرستی از منابع، استعدادها و ذخایر پنهان اجتماع محلی تهیه کرده اند. آنان این تلاش را در تقابل با برآورد نیازها که حاکی از کمبودهای اجتماع محلی است قلمداد می کنند.
بررسی ارتباط میان سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار را در روستاهای تانزانیا	ناریان و پریچت	1999	شاخص­های بالای سرمایه اجتماعی از جمله مشارکت والدین در مدرسه ها با کیفیت مدرسه­ها ارتباط دارد. روستاهایی که سرمایه اجتماعی بالایی دارند فعالیت­های جاده سازی و روش­های نوین کشاورزی، بهبود یافته است.
سرمایه اجتماعی و ثبات محله یک تحقیق تجربی	تمکین و روهه	1998	ارائه یک مدل از سرمایه اجتماعی محله که سرمایه اجتماعی را به عنوان یک تابع از دو عنصر تشکیل دهنده: محیط اجتماعی فرهنگی و زیرساخت­های سازمانی نشان می­دهد. علاوه بر این به ارائه چگونگی تاثیر سرمایه اجتماعی بر ثبات محله می­پردازد.
مرگ و زندگی شهرهای بزرگ امریکایی	جین جاکوبز	1960	وی به اصلاح تمامی جنبه­های توسعه­شهر و برنامه­ریزی شهری اهتمام داشت و مفهوم سرمایه اجتماعی را در ارتباط با مباحث فضایی کالبدی­شهر و محلات شهری مطرح نمود.

 

 

مطالعه پیشینه پژوهش­های انجام گرفته نشان می­دهد؛ اهمیت سرمایه اجتماعی به عنوان عاملی جهت پایداری محله­ای به گونه­ای است که برخی از صاحب نظران، پایداری محله­ای را بدون سرمایه اجتماعی غیرممکن دانسته­اند.

مبانی نظری  

سرمایه اجتماعی

مفهوم اصلی سرمایه اجتماعی را در جمله "برقراری ارتباط مهم است" می­توان خلاصه کرد. مردم از طریق مجموعه­ای از شبکه­ها با هم در ارتباط بوده و با دیگر اعضای شبکه­ها ارزش­های مشترکی دارند، به طوری که این شبکه­ها منبعی ایجاد می­کنند و به نظر می­آید آنها نوعی سرمایه ایجاد کرده­اند(فیلد، 1385: 1). اما نخستین بار در اثر کلاسیک جین جاکوب «مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی» (۱۹۹۱)، به کار رفته است (نیکومرام،31:1387). او در این اثر علمی توضیح داده است که شبکه های اجتماعی فشرده در محدوده­های حومه قدیمی و مختلط شهری، صورتی از سرمایه اجتماعی را تشکیل داده و در ارتباط با حفظ نظافت، عدم وجود جرم و جنایت خیابانی و دیگر تصمیمات در مورد بهبود کیفیت زندگی، در مقایسه با عوامل نهادهای رسمی همچون نیروی حفاظتی پلیس و نیروهای انتظامی، مسئولیت بیشتری را از خود نشان داده است (الوانی، 1381: 19). چانگ و همکارانش(2017) بر این باورند که سرمایه اجتماعی باعث بنیان رشد و توسعه اقتصادی جوامع و عامل کلیدی در کسب مزیت رقابتی و موفقیت اقتصادی پایدار سازمان­هاست(فلاح شمس و همکاران، 1399: 298). بحث در زمینه سرمایه اجتماعی را هانی فان(1916) آغاز و اعلام کرد که سرمایه اجتماعی نه تنها دارایی ارزشمند برای افزایش سطح زندگی است بلکه روشی برای افزایش سطح رفاه اجتماعی در کل جامعه است(دیهیم پور،1398) گیسو و همکارانش(2004) سرمایه اجتماعی را سطح اعتماد متقابل و گرایش نوع دوستانه در یک جامعه تعریف می کنند. فوکویاما(1997) سرمایه اجتماعی را "وجود مجموعه خاصی از ارزش­ها یا هنجارهای غیر رسمی مشترک بین اعضای گروه" تعریف می­کند و همکاری بین آن ها را مجاز می­داند(Jha & Cox 2015). مالکی(2012) سرمایه اجتماعی را تسهیل کننده سایر اشکال سرمایه اجتماعی معرفی می­کند( Soulard et al 2018). در نهایت دیدگاه و تعریف نظریه پردازان در مورد سرمایه اجتماعی در جدول 2 آورده شده است.

 

 

جدول 2- دیدگاه صاحب نظران در مورد سرمایه اجتماعی

نظریه پرداز	تعریف	دیدگاه ها	نتایج
پی یر بوردیو	مجموعه منابع بالفعل و بالقوه که نصیب فرد یا گروه آن هم به علت داشتن شبکه­ای پایدار از روابط اجتماعی کمابیش نهادینه شده می­گردد.	شروع از اصلی که سرمایه و شکل های متفاوتش می­تواند ورای جنبه­های جامعه سرمایه­داری وشکل­های دیگر تولید طراحی شود.	مزایای فردی و همچنین مزایایی برای طبقه اجتماعی تا از تعلق افراد فایده ببرند.
جیمز کلمن	به وسیله کارکرد خودش تعریف شده، یک موجودیت تنها نیست بلکه تنوعی از موجودیت­هاست و شکلی از ساختار اجتماعی هستند و کنش­های درون ساختار اجتماعی را تسهیل می­کنند.	پیروی از نظریه انتخاب عقلانی و کاربردهایش در جامعه شناسی، کلمن باور داشت که مبادلات اجتماعی حاصل جمع کنش­های افرادند.	نتایج سودمندی از همدلی یک شخص با یک گروه اجتماعی و احساس وظیفه در ارتباط با مردم.
رابرت پانتام	سرمایه اجتماعی استناد به جنبه­هایی از سازمان­های اجتماعی است مانند شبکه­ها، هنجارها و اعتماد هماهنگی و همکاری را برای نفع متقابل تسهیل می­کند.	در دید پاتنام عوامل سیاسی بالاتر از عوامل اقتصادی قرار گرفته­، سنت­های مدنی به ما اجازه می­دهد تا درجات توسعه را مرور کنیم و نه کشورها را	مزایای هم فردی هم جمعی

    منبع: جوادزاده اقدم و همکاران، 89:1395

 

 

شاخص ها و گویه­های سرمایه اجتماعی

سرمایه اجتماعی یکی از شاخص­های مهم رشد و توسعه در هر جامعه است. شرط لازم برای پیشرفت جامعه، توسعه همه جانبه، ایجاد روابط گرم، گسترش انسجام اجتماعی، بسط مشارکت اجتماعی و اعتماد متقابل اجتماعی است(ازکیا و همکاران،1389: 253).

 

جدول 3- شاخص­ها و گویه های سرمایه اجتماعی                                                                                   

	شاخص	گویه
سرمایه اجتماعی	اعتماد اجتماعی	تمایلات همکاری جویانه
		پایبندی به تعهدات
		صداقت
		رعایت اخلاق و انصاف
		صراحت
	مشارکت اجتماعی	ارتباط متقابل
		همکاری و تعاون در بخش­های مختلف اجتماعی
		همکاری با تشکل­های مردم نهاد
		مشارکت فرد در گروه
		شرکت داوطلبانه در گروه­های اجتماعی
		برگزاری جلسات اجتماعی
	انسجام اجتماعی	حس تعلق به اجتماع
		توافق جمعی با اطرافیان
		هماهنگی و همکاری متقابل
		درک از محیط اطراف
		سازگاری با موقعیت های جدید

                           منبع: بیات و همکاران، 1399: 121

 

 

اعتماد اجتماعی

اعتماد یکی از جنبه­های مهم روابط انسانی بوده است و زمینه­ساز مشارکت و همکاری میان اعضای جامعه هست. اعتماد مشارکت را در زمینه­های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سرعت بخشیده و تمایل افراد را برای همکاری با گروه­های مختلف جامعه افزایش می­دهد(حیدر آبادی،1389:60). کلمن نیز اهمیت ویژه­ای برای این مفهوم قائل است. او اعتماد اجتماعی را یکی از شاخص­های مهم ایجاد و سنجش میزان سرمایه اجتماعی می­داند. مفهوم اعتماد، برای کلمن مفهومی محوری است. دین مبین اسلام نیز برای مقوله اعتماد اجتماعی اهمیت زیادی قائل شده است؛ به گونه­ای که صداقت و شفافیت در اندیشه، بیان، تلاش در جهت پدید آوردن اعتماد متقابل، تشویق روحیه همگرایی و احترام متقابل از این نوع شمرده می­شوند(نجفی، ۱۳۸۵: ۲۷).  مطالعه اعتماد اجتماعی، در جایگاه یک مکانیسم اجتماعی، تعاملات اجتماعی انسان ها را به وسیله انگیزه ما، احساسات و باورهای آنان بررسی می­کند( بیات و همکاران، 1399به نقل از Misztal 1997:15).

مشارکت اجتماعی    

مشارکت اجتماعی در نگاه کلی، به معنای شرکت فعال و سازمان یافته افراد و گروه­های اجتماعی در امور اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است و به عقیده بسیاری از اندیشمندان از جمله پاتنام، تأثیر مستقیمی بر میزان سرمایه اجتماعی دارد. هر قدر شبکه­های ارتباط اجتماعی متراکم­تر باشند احتمال بیشتری وجود دارد که شهروندان بتوانند در جهت منافع متقابل همکاری کنند، زیرا مشارکت اجتماعی از طریق افزایش هزینه­های بالقوه عهدشکنی، کاهش فضای ابهام آمیز و غیر شفاف، تقویت هنجارهای معامله متقابل، ایجاد حس اعتماد به دیگران از طریق تسهیل ارتباطات و ارائه الگوی همکاری نسبت به آینده، زمینه همکاری و اعتماد به یکدیگر را در میان کنشگران افزایش­می دهد (پاتنام،۱۳۸۰: ۲۹۹تا297). مشارکت اجتماعی حوزه وسیعی از فعالیت­ها را دربر می­گیرد؛ مثل عضویت، همکاری و فعالیت­های فردی و جمعی افراد جامعه در انجمن ها و تشکل های دولتی و غیر دولتی و مشارکت مبتنی بر فرایندی است که طی آن اطمینان و همبستگی میان مردم برقرار می­شود( بیات و همکاران، 1399 به نقل از محسنی و جاراللهی، 12،1382)

انسجام اجتماعی

انسجام در اجتماع یعنی استفاده از امکانات موجود در اجتماع، حضور در رویدادهای اجتماعی، حس تعلق به اجتماع، ادراک فرد در خصوص دوستی از سوی اجتماع و میزان شبکه­های دوستی در محل (غفاری، 1390: 238). امیل دورکیم، از اولین جامعه شناسانی است که مفهوم انسجام و همبستگی اجتماعی را مورد مطالعه قرار داده است و وجود آن را برای هر تقسیم کار اجتماعی لازم می­داند. او در کتاب معروف خود تقسیم کار اجتماعی" که حاصل تز کارشناسی­ارشد او بوده است، علت اصلی انتقال جوامع از حالت سنتی به حالت مدرن را از بین رفتن پیوندهای کهنه مبتنی بر انسجام مکانیکی می­داند. به­زعم وی، جوامع­مدرن مبتنی بر انسجام ارگانیکی هستند، زیرا انسجام مکانیکی در جایی حاکم است که افراد تفاوت ­بسیار اندکی باهم دارند، دارای ارزش­ها و اهداف مقدس واحدی هستند و فعالیت­های اقتصادی مشابهی را ایفا می­کنند (ازکیا، ۱۳۷۷: ۷۵-۷۶).

محله پایدار

در مقایسه با تعاریف و مفاهیم بسیاری که از توسعه پایدار در سطوح بین­المللی، ملی، منطقه­ای و شهری تاکنون ارائه شده است، محله و ابعاد آن به ویژه در کشورمان تاکنون مورد بررسی و تجزیه تحلیل جدی قرار نگرفته است. این در حالی است که محله­های شهری، مکان­ها و محدوده­هایی بوده که ابعاد و مسائل در آنها کاملا محسوس بوده است(نوریان و عبدالهی، ۱۳۸۸: ۵۷). با این وجود تعاریف و مفاهیم زیادی از توسعه محله­ای پایدار در سطح جهانی ارائه شده است، که هیچ کدام جامعیت نداشته، زیرا توسعه هر مکانی با توجه به ویژگی­های خاص و منحصر به فرد آن شکل گرفته و منجر به فرصت­ها و محدودیت­های خاص آن مکان گردیده است. در واقع جوامع محلی باید خود در تعریف پایداری از منظر محلی دخیل بوده باشند(میرزائیان، ۱۳۸۹: ۲۰-۲۵). باتوجه به این موارد، ویژگی­های اجتماعی و کالبدی محله­ها را که منجر به پایداری آن شده می­توان به­صورت نمودار زیر نشان داد( شکل 1)

 

 

 

شکل1- الگوی ایجاد محلات پایدار(منبع: میرزائیان، ۱۳۸۹)

 

 

بنابراین آنچه می­توان از معیارهای حاکم بر محله سنتی و بارزه­های مطرح شده در محله پایدار استنباط نمود، دستیابی به محله­ای بوده است که در هم پیوندی نزدیک به خصائل اجتماعی و کالبدی شکل می­گیرد و زمینه­ساز تعاملات بالای اجتماعی است و حس­تعلق به مکان را در خود مستتر دارد.

شاخص­های پایداری محله ای پژوهش

مفهوم پایداری محله­ای، فراهم گردیدن شرایطی از زیست در محله است تا جریان نیازهای زیست محیطی، سلامت، خدماتی و آموزشی، بهداشتی، دسترسی و حمل ونقل و... برآورده گردد که با اندکی تغییر اکثر محققین پایداری محله­ای را ناظر بر مفاهیمی همچون هویت و سرزندگی و تداوم و سازگاری، دسترسی، تنوع، ظرفیت قابل تحمل زیست محیطی و ... می دانند که هر یک از این مفاهیم خود متشکل از شاخص­های زیادی می­باشد از مجموع شاخص­های مورد توافق برای مفاهیم یاد شده محقق با توجه به امکانات تحقیق و موضوع مربوطه به گزینش ۱۸ شاخص اقدام نمود که ضمن پوشش دادن تمامی مفاهیم بالا، بتوان آنها را معرف پایداری محله­ای دانست(جدول 4).

 

 

جدول 4- شاخص­های پایداری محله                  

مفهوم	مولفه	شاخص ها
توسعه پایدار محلی	اجتماعی	١. مشارکت ۲. وجود حس تعلق نسبت به محله در ساکنین ( برآورد نیاز، عضویت، اثر گذاری، پیوندهای احساسی)۳. امنیت
	اقتصادی	میزان درآمد ماهیانه سرپرست خانوار ۲. امکان خرید آسان مایحتاج روزانه ۳. تنوع گونه های مسکن
	زیست محیطی	١. میزان آلودگی صوتی ۲. کیفیت هوای محله ۳. نحوه جمع آوری زباله ۴. نزدیکی به طبیعت
	نهادی	١. میزان آگاهی رسانی به مردم در باب محله ۲. میزان مشارکت مردم در طرح های شهری ۳. میزان رضایت ساکنین از عملکرد مسؤلین شهری
	کالبدی	1.کیفیت ابنیه ۲. عدم وجود ترافیک عبوری ۳. خوانایی ۴. دسترسی

منبع: Barton,2003

 

 

رابطه سرمایه اجتماعی با پایداری محله­ای

سرمایه اجتماعی را می­توان یکی از مشخصه­های توسعه محلی، که اصلی­ترین عنصر توسعه اجتماعی است تلقی کرد. تحرک گروه­ها و تشریک مساعی بین آنها، تقویت و توسعه پایه­های دموکراسی در جامعه (محله)، ایجاد اعتماد به نفس در سطوح فردی و محلی، ازدیاد رهبران بومی و محلی و بالاخره ایجاد حالتی که در آن مشکلات اجتماعی به وسیله اعضای محله حل شود. باید خاطر نشان کرد که موضوع محله در متون اسلامی در غالب روابط همسایگی و حقوق مربوط به آن مطرح می­شود که بخش قابل توجهی از آنها از مقولات مربوط به سرمایه اجتماعی است که در دنیای امروز مورد تأکید قرار می­گیرد (زاهدی اصل، ۱۳۸۳ :۲۷۹-۲۷۸).  

 

روش پژوهش

تحقیق حاضر یک مطالعه موردی و از سنخ توصیفی– تحلیلی و هم­بستگی است. جهت پاسخ­گویی به فرضیه­های تحقیق و اهداف پژوهش سعی شده است دیدگاه ساکنان محله حصارک از بعد ذهنی سنجیده شود. برای این­کار با در نظر داشتن شاخص­های پایداری محله­ای در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی و شاخص­های سرمایه اجتماعی در ابعاد اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی با طراحی گونه­های مناسب از طریق پرسشنامه به بررسی موضوع در محله­های مورد مطالعه پرداخته شده است. سپس اقدام به توزیع پرسشنامه در بین ساکنان محله مورد مطالعه کرده و با جمع­آوری پرسشنامه­ها به تجزیه و تحلیل داده­ها پرداخته شده است. این پرسشنامه حاوی 64 سؤال در مورد موضوع تحقیق است. شامل ۳۰ سؤال در زمینه پایداری محله­ای و ۳4 سؤال در زمینه سرمایه اجتماعی است. در سؤالات بسته از طیف لیکرت استفاده شد. این طیف با 5 قسمت مساوی میزان موافقت و مخالفت پرسشگران را با سؤالات مطروح شده نشان می­دهد. در این راستا با استفاده از اسناد و اطلاعات موجود و پرسش­نامه و مشاهده میدانی اطلاعات مورد نیاز جمع­آوری و به سوال تحقیق پاسخ داده شده و فرضیه مورد آزمون قرار گرفت، در نهایت بعد از مشخص شدن نقش سرمایه اجتماعی در پایداری محله­ای به ارائه پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت محله­های مورد مطالعه پرداخته شده است( جدول 5).

 

 

جدول 5- شکل کلی امتیازدهی طیف لیکرت

شکل کلی	کاملا مخالفم	مخالفم	نظری ندارم	موافقم	کاملا موافقم
امتیازبندی	1	2	3	4	5

 

 

معرفی متغییرها و شاخص­های پژوهش

با توجه به فرضیه تحقیق که از نوع هم­بستگی است متغیر مستقل سرمایه اجتماعی و متغییر وابسته پایداری محله­ای است. در این پژوهش پایداری محله­ای توسط هفده گویه و به صورت یکجا، و سرمایه اجتماعی به سه شاخص و شانزده گویه مورد پرسش قرار گرفته است(جدول 6).

 

 

جدول 6-شاخص های مورد سنجش در بخش سرمایه اجتماعی و پایداری محله

شاخص های سرمایه اجتماعی و پایداری محله
سرمایه اجتماعی	اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی
پایداری محله	اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، کالبدی، زیست محیطی

 

 

در این پژوهش شاخص اعتماد اجتماعی؛ دارای پنج­گویه، شاخص انسجام اجتماعی؛ پنج گویه و شاخص مشارکت اجتماعی؛ شش گویه است .

محدوده و قلمرو پژوهش

محله حصارک با مساحت 499713 مترمربع در شمال منطقه 5 شهرداری تهران واقع شده است. همانطوری­ که از موقعیت

قرارگیری محله مشخص است، این محله از شمال به ارتفاعات البرز و اراضی دانشگاه آزاد اسلامی، از جنوب به سیمون بولیوار، از غرب به باغات میوه، مسیل وسک و تاسیسات انبارهای نفت و از شرق به محوطه ساختمانهای واحد علوم و تحقیقات و بیمارستان فرهیختگان محدود شده است. این محله از لحاظ ارتفاعی در ارتفاع بالای 1500 متر از سطح دریا واقع شده و در دامنه کوه و به صورت دره­ای ایجاد شده، که این عامل دلیل آب و هوای معتدل و مطلوب این محله است.

در سال 1335 از روستاهای توابع طرشت بوده و جمعیت روستا بالغ بر 559 نفر و در سال 1345، 571 نفر ثبت گردیده است.که این روند تا سالهای 1365 با روند خیلی آرامی افزایش پیدا کرده و در نهایت در سال 1375 از 2988 نفر سال 1365 به 5272 نفر رسیده است. مطابق سرشماری سال 1385 این تعداد به 5909 نفر و با تغییر جزیی در سال 1395 به 7090 نفر رسیده است(مرکز آمار ایران-سرشماری سال 1395). پس مهمترین بحث پس از بررسی روند افزایش تعداد نفرات، مهاجرپذیر بودن منطقه است که بی­شک یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار، احداث دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات در سال 1363 است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی با شتاب روند مهاجرت به تهران و به تبع آن رشد و شکل­گیری سریع منطقه­، همزمان با عدم نظارت جدی مدیریت شهری بر اراضی شهری­، ساخت و سازهایی بصورت خرد و بدون برنامه­ریزی در این محدوده صورت گرفته است. به­طوری­که اراضی شمال محله که عمدتاً بعنوان چراگاه حیوانات و اراضی زراعی مورد استفاده قرار می­گرفته به سرعت تبدیل به بناهای مسکونی به شکل­های مختلف گردید این ساخت و سازها دارای ویژگی حاشیه­نشینی بوده و فاقد رعایت اصول معماری و شهرسازی می­باشد. همچنین تراکم ساختمانی موجود در محله، به دلیل فشردگی و روستایی بودن منطقه می باشد. بررسی اجمالی سرانه­های مختلف محله در وضع موجود و مقایسه با استانداردها، کمبودهای اساسی در کلیه زمینه­ها را در این محدوده بازگو می کند.

 

 

نقشه 1- موقعیت منطقه 5 در تقسیم بندی مناطق شهرداری شهر تهران(www.tehran.ir)

 

تصویر 1- عکس هوایی محله حصارک تهران در سال ۱۳98(منبع: Google Earth)

یافته­های پژوهش

حجم نمونه و شیوه نمونه­گیری

با استفاده از فرمول کوکران و با توجه به جمعیت محله­ مورد مطالعه حجم نمونه این پژوهش با ضریب اطمینان 95 درصد ۳۸۰ نفر به­دست آمده است. از آنجایی که در هنگام توزیع پرسشنامه­ها برای همه اعضای جامعه شانس برابر در نظر گرفته می­شود و هر کدام هر یک که در دسترس بوده­اند مورد آزمون قرار داده­ایم. بنابراین، نوع نمونه گیری در این را پژوهش احتمالی از نوع ساده بوده است.

 

فرمول کوکران (برای جامعه محدود) 

      (Nz2pq)/(Nd2+z2pq)

تعیین روایی و پایایی پرسشنامه­ها

مفهوم روایی به این سؤال پاسخ می­دهد که ابزار اندازه­گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می­سنجد. اعتبار محتوای یک آزمون، معمولا توسط افرادی متخصص در موضوع مورد مطالعه تعیین می­شود. برای افزایش اعتبار این پژوهش، اولا این که پرسشنامه تهیه شده برگرفته و تلفیقی از پرسشنامه­های متفاوت در این زمینه است و همچنین با اساتید راهنما مورد بررسی قرار گرفته است. تا مقصود از پایایی، قابلیت اعتماد پرسشنامه آن است که اگر ابزار اندازه­گیری چندین بار در مورد موضوع واحدی به­کار برده شود، نتایج حاصله یکسان و یا نزدیک به هم باشند(سرمد و دیگران، ۱۳۸۲: ۱۷۰). در این پژوهش برای سنجش پایایی کار پیمایش از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. ابتدا ۳۰ پرسشنامه مورد پیش آزمون قرار گرفته و سپس پایایی درونی این گویه­ها از طریق آلفای کرونباخ مورد آزمون قرار گرفت. آلفای به­دست آمده 0.88 است که نشان دهنده پایایی بسیار خوب بوده است.

 

حجم نمونه و شیوه نمونه گیری

سنجش پایداری محله

با بررسی نتایج بدست آمده از پرسشنامه­های پایداری محله به این نتیجه رسیدیم که از دیدگاه (ذهنیت)، شهروندان ساکن در این محله نسبت به محله­شان تفاوت قابل توجهی وجود ندارد و با امتیاز ۳٫06 از حد متوسط طیف لیکرت بالا بود(جدول 7).

 

 

جدول7- امتیاز نهایی پایداری محله­ای

عنوان	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	میانگین انحراف از استاندارد
حصارک تهران	380	3.06	0.48	0.02

 

 

سنجش وضعیت سرمایه اجتماعی در محله

در این بخش میانگین به دست آمده از 5 شاخص سرمایه اجتماعی

در محله حصارک تهران بدست آمده و نتیجه­گیری نهایی انجام شده و به فرضیه پژوهش پاسخ داده خواهد شد(جدول 8).

 

 

جدول 8- امتیاز شاخص­های سرمایه اجتماعی محله

عنوان	انسجام اجتماعی	اعتماد اجتماعی	مشارکت اجتماعی
حصارک تهران	2.62	3.01	3.51

 

 

جداول 7 وضعیت میانگین پاسخ به سوالات سرمایه اجتماعی در محله حصارک تهران را نشان می­دهد، هر چند که این محله در بخش پایداری محله از حد متوسط بالاتری(06/3) برخوردار بوده ولی این محله از سطح پایینی از سرمایه اجتماعی بر خوردار است.

 

آزمون فرضیه

فرضیه پژوهش: به نظر می­رسد بین سرمایه اجتماعی و پایداری محله­ای در محله حصارک رابطه معنی­داری وجود دارد.

برای آزمون فرضیه پژوهش از ضریب همبستگی پیرسون استفاده

شده است. ضریب همبستگی یکی از معیارهای مورد استفاده در تعیین همبستگی دو متغیر است. ضریب همبستگی شدت رابطه و همچنین نوع رابطه (مستقیم یا معکوس) را نشان می­دهد. این ضریب بین ۱ تا ۱- است و در صورت عدم وجود رابطه بین دو متغیر برابر صفر است. جدول زیر ضریب همبستگی پیرسون، sig و تعداد داده­ها را نشان می­دهد. Sig=0,000  است به همین دلیل با اطمینان 95 درصد فرض H0 رد و فرض H1 تایید می­شود یعنی بین سرمایه اجتماعی و پایداری محله­ای در محله
رابطه معنی­داری وجود دارد. همچنین بر اساس جدول می­توان گفت شدت همبستگی بین دو متغیر سرمایه اجتماعی و پایداری در محله حصارک ۰٫۱۱۷+ درصد است که این امر بیانگر رابطه مستقیم بین دو متغیر است. به منظور پیش بینی تاثیر یک متغیر روی متغیر وابسته از رگرسیون ساده استفاده می­شود. در رگرسیون ساده نیز فرض خطی بودن رابطه بین متغیرها برقرار است. معادله رگرسیونی ساده با یک متغیر وابسته به شکل Y=a+bx تعریف می­شود ( جدول 9).

 

 

 

جدول 9- خلاصه ضریب همبستگی شاخص های سرمایه اجتماعی بر پایداری محله­ای حصارک

خطای معیار میانگین	ضریب تعدیل شده	ضریب تعیین	ضریب همبستگی	مدل
0،43520	0،210	0،224	a0،472	1

a :پیش بینی کننده روابط همسایگان، اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماع

 

 

همانطوری که در جدول 8 مشاهده می­گردد، با توجه به مقدار ضریب همبستگی بدست آمده (0،472) متغیر سرمایه اجتماعی پیش بینی کننده مناسبی برای متغیر ملاک یا وابسته (پایداری محله­ای) است. که این همبستگی میان مقدار مشاهده شده متغیر ملاک و مقدار پیش بینی شده آن از روی مدل رگرسیون است و می­توان به واسطه متغیرهای پیش بین، مقدار متغیر ملاک را پیش بینی کرد. با توجه به مقدار مجذور ضریب همبستگی تعدیل شده (0،210) می­توان چنین قضاوت کرد که مدل انتخاب شده، تقریبا ۲۱ درصد واریانس متغیر ملاک ( پایداری محله­ای) را شامل می­شود (جدول 10).

 

 

جدول 10- خلاصه تحلیل واریانس برای شاخص­های سرمایه اجتماعی بر پایداری محله­ای حصارک

مجموع مجذورات	f نسبت	سطح معناداری	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مدل
20،169	21،319	a 0،000	5	4،030	رگرسیون
70،796	-	-	373	0،185	باقی مانده
90،965	-	-	378	-	کل

 

 

با توجه به جدول 9، نسبت F محاسبه شده (319/21) در سطح اطمینان 95 درصد معنی­دار است (p>0.05). بنابراین می­توان چنین قضاوت کرد که بین سرمایه اجتماعی و پایداری محله­ای در محله حصارک رابطه معنی­دار وجود دارد. بنابراین، فرض خطی بودن مدل نیز تأیید می­گردد(جدول 11).

 

 

جدول 11- ضرایب رگرسیون تاثیر شاخص­های سرمایه اجتماعی بر پایداری محله­ای در محله حصارک

سطح معناداری	T	ضریب استاندارد	ضریب استاندارد نشده		مدل
		بتا	خطای معیار	A
0،000	19،386	-	0،135	2،612	عدد ثابت
0،000	4،499	0،305	0،039	0،186	انسجام اجتماعی
0،000	3،521	0،228	0،038	0،141	اعتماد اجتماعی
0،000	5،185-	0،387-	0،37	0،204-	مشارکت اجتماعی

                    بتا: متغیر وابسته؛ پایداری محله حصارک

 

 

 

همانگونه که از داده های ارائه شده در جدول 11 بر می­آید، از میان شاخص­های سرمایه اجتماعی؛ انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی به ترتیب با میزان بتای  0،305، 0،228 و 0،387- بر پایداری محله­ای در محله حصارک تأثیرگذار هستند.

بنابراین در پاسخ به فرضیه پژوهش می­توان گفت که این فرضیه برای محله حصارک اثبات می­شود. به عبارت دیگر فرضیه پژوهش در مورد محله حصارک با ارتباط ۱۱۷ و احتمال ۹۵ درصد اثبات شده است.

 

نتیجه گیری

یافته­های پژوهش حاکی از آن است که ارتباط معنادار و مثبتی بین پایداری محله و سرمایه اجتماعی وجود دارد. به بیان دیگر اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی در محله موجب افزایش پایداری محله می­شود. محله حصارک در تهران را می­توان مصداق بارزی از محله­های انسان ساخت دوران معاصر دانست. به طور کلی این محله از لحاظ شکل کالبدی و کارکرد اجتماعی یکی از محله­های ناموفق شهر تهران محسوب می­شود. در این محله زمینه­های لازم برای جذب افراد پیاده و تطابق داشتن شرایط محیط و همچنین معانی که محیط را القاء می­کند، وجود ندارد، به همین دلیل این محله را نمی­توان یک محله پایدار دانست. یافته­های پژوهش حاضر نشان می­دهد اصول پایداری محله در حد نسبتا خوبی تحقق نیافته است. دلیل این امر را می­توان در عدم اجرای طرح­های توسعه شهری یا به عبارت دیگر عدم توجه به استانداردها در برنامه­ریزی شهری توسط طراحان شهری، معماران و شهرسازها دانست که بافت فرسوده محله فاقد این استانداردها هست. اما در ادامه پژوهش در بخش سرمایه اجتماعی این محله که از سطح پایینی برخوردار است دلیل این موضوع به نوع طراحی کالبد محله­ای برمی­گردد که موجب ­شده تا ساکنان از سطح تماس کمتری برخوردار بوده و روابط اجتماعی کمتری را تجربه کنند که این روابط اجتماعی پایین خود به خود موجب تقلیل سایر بخش­های سرمایه اجتماعی می­شود. به منظور حل این معضل در محله، می­بایست از سرمایه جوانان مستعد در توسعه جامعه مدنی، ایجاد نهادهای دموکراتیک و همچنین حل چالش­های پیش­رو استفاده گردد.

 

منابع

• ازکیا و دیگران (1389)"نظریه های اجتماعی معاصر با رویکرد توسعه، تهران، علم.
• الوانی، سید مهدی و نقوی، میرعلی(۱۳۸۱) "سرمایه اجتماعی: مفاهیم و نظریه­ها"، فصلنامه مطالعات مدیریت، شماره۳۳ و۳۶،ص16.
• ازکیا، مصطفی، علی ایمانی (۱۳۷۷)" توسعه روستایی، تهران، نشر نی، ص ۷۹-۷۵.
• بیات، میترا و خیری،حسن و پوریانی، محمدحسین (1399) "بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی تشکل­های مردم نهاد استان مرکزی بر مردم سالاری" مجله مدیریت سرمایه اجتماعی، شماره 1، ص121.
• بیگلری، شادی( ۱۳۸۹) ارزیابی عملکرد مدیریتشهری در پایداری محله ای" پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
• پانتام، روبرت (۱۳۸۰) "دموکراسی و سنت های مدنی"، ترجمه محمد تقی دلفروز، انتشارات تهران، ص۲۹۹، ۲۹۷ و ۲۹۸.
• جوادزاده اقدم،هادی، علوی، سید علی(1395)"تحلیل تطبیقی نقش سرمایه اجتماعی در پایداری محله ای در بافت های فرسوده و جدید(نمونه موردی: محلات نارمک و یوسف آباد)"، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال7، شماره 24، ص 89 .
• جیکوبز، جین (۱۳۹5)" مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی"، ترجمه حمیدرضا پارسی، آ.افلاطونی، ویرایش اول, چاپ سوم.
• حیدر آبادی، ابوالقاسم (۱۳۸۹) "اعتماد اجتماعی و عوامل اجتماعی - فرهنگی موثر بر آن (مطالعه موردی جوانان ۲۰ تا ۲۹ ساله استان مازندران)"، مجله مطالعات جامعه شناختی جوانان، پیش شماره - ۱، ص 40
• خاکپور، براتعلی، مافی، عزت الله، باوان پوری،علیرضا (۱۳۸۸)" نقش سرمایه ی اجتماعی در توسعه ی پایدار محلهای (نمونه : کوی سجادیه مشهد) "، مجله جغرافیا و توسعه ی ناحیه ای،شماره دوازدهم
• خنده­رو، مهدی (۱۳۸۷) بررسی سرمایه اجتماعی و عوامل موثر بر شکل گیری آن در سطح محله، پایان نامه ی کارشناسی ارشد رشته ی علوم اجتماعی گرایش جامعه شناسی، دانشگاه اصفهان، گروه علوم اجتماعی، ص۳.
• دیهیم پور، مهدی(1398) "تاثیر شفافیت سازمانی بر مدیریت جنجال- نتیجه با میانجیگری سرمایه اجتماعی"، مطالعات مدیریت(بهبود و تحول)، 28(94)، صص 39-62 .
• زاهدی اصل، محمد(۱۳۸۳) "باز تولید سرمایه اجتماعی در سطح محله"، چکیده مقالات همایش توسعه محله­ای، تهران، ص ۲۷۸.
• سرمد زهره، بازرگان، ع، حجاری (۱۳82) "روش های تحقیق در علوم رفتاری"، تهران، انتشارات آگاه، ص ۱۷۰.
• سالک، نیما(۱۳۸۶)" ارائه الگوی برنامه ریزی پایدار محله ای در فرآیند برنامه ریزی شهری"، رشته برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشگاه تربیت مدرس.
• شارع پور، محمود(۱۳۸۳) "تحکیم مناسبات انسانی برای جلب مشارکت مردم"، چکیده مقالات همایش توسعه محله ای، شهرداری تهران،ص ۲۸۹.
• غفاری، غلام­رضا(1390) "سرمایه اجتماعی و امنیت نظامی"، سازمان تحقیقات و مطالعات ناجا، تهران، انتشارات جامعه شناسان.
• غیاثوند، الهام (۱۳۸۸) "تاثیر سرمایه های اجتماعی برکیفیت زندگی ساکنان محلات شهری"، سایت مرجع مدیریت شهری، فصلنامه مهندس مشاور،شماره 45، ص ۲۲.
• فلاح شمس، میرفیض، اسکندری،بهمن، عزیزی،فرهاد و نوروزی،محمد(1399) "سرمایه اجتماعی و رفتار نامتقارن هزینه­ها" مدیریت سرمایه اجتماعی، شماره 3، صص 297-317.
• فیلد، جان (۱۳۸۵) "سرمایه اجتماعی"، ترجمه جلال متقی، موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، تهران، ص ۱.
• کوهی فرد، الناز (۱۳۹۲) "بررسی نظری مفهوم محله و تاثیر هویت بر شکل دهی آن در معماری "هشتمین سمپوزیوم پیشرفت در علم و تکنولوژی، مشهد، ص ۱.
• گیدنز، آنتونی (۱۳۷۸)" راه سوم، بازسازی سوسیال دموکراسی"، ترجمه منوچر صبوری، تهران، ص ۸۹
• مافی،عزت­اله و عبداله­زاده،مهدی(1396) "ارزیابی پایداری اجتماعی کلان شهر مشهد"، پژوهش­های بوم شناسی شهری، شماره1، ص 65-78.
• محسنی،منوچهر و جاراللهی،عذرا(1382) "مشارکت اجتماعی در ایران"، تهران، انتشارات آرون.
• مرکز آمار ایران،1395
• موسوی، سید احمد( ۱۳۸۵) برنامه ریزی توسعه محله ای با تأکید بر سرمایه اجتماعی"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
• میرزائیان، کتایون( ۱۳۸۹) "بررسی نقش اجرای طرح ناحیه محوری شهرداری تهران در توسعه پایدار محله ای (مطالعه موردی: شهرداری منطقه 5تهران)"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران،ص ۲۵-۲۰.
• معصومی، سلمان (۱۳۹۰) "توسعه محله ای در راستای پایداری کلانشهر تهران ، اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، انتشارات جامعه و فرهنگ، ص ۱۱.
• نجفی، یدالله (۱۳۸۵) " اقتصاد اسلامی "، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی، شماره ۲، ص ۲۷.
• نیکومرام، هاشم، اصفهانی، مینا(۱۳۸۷)"سرمایه اجتماعی و باز تولید آن در قلمرو مدیریت اسلامی"، پژوهشنامه مدیریت و سرمایه اجتماعی، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، پژوهشنامه شماره ۲۹، ص ۳۱.
• نوریان، فرشاد، عبدالهی، محمد مهدی (۱۳۸۸) "تبیین معیارها و شاخص های پایداری در محله های مسکونی "، مجله شهر نگار، شماره ۵۰، ص۹۳
• Barton, Hugh, Grant, Marcus, Guise, Richard(2003); Shaping Neighborhoods : For Local Health and Global Sustainability,London and New York, spoon press, 16.
• Jha, A & Chen,Y(2015).”Audit fees and social capital. Account. Rev, 90(2): pp. 611-639.
• Misztal, Barbara A. (1997). Trust in Modern Societies. Oxford: Blackwell.
• Milani, C. (2005). Social capital and local devlopment theories:lessons from the pintadas experience (Bahia, Brazil).
• Rhonda Phillips and Robert H. Pittman(2009), AN INTRODUCTION TO COMMUNITY DEVELOPMENT, Simultaneously published in the USA and Canada, by Routledge,p22.
• Sen, A. 1989. Food and Freedom. World Vol17(6): 769-781.
• Soulard,J. & Knollenberg, W. & Boly, B.B. & Perdue, R.R. & MeGehee, N. G.(2018). “Social capital and destination strategic planning”, Tourism Management, 69, pp. 189-200.
• Temkin, Kenneth , Rohe, M William(1998), “ Social Capital and Neighborhood Stability: An Empirical Investigation” Housing Policy Debate, Fannie Mae Foundation, Volume 9, Issue 1.
• tehran.ir/.
• googleearth.com/.

 

 

 

[1] - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

[2] - استاد معماری و شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(مسئول مکاتبات)

[3] - استاد معماری و شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

[4]- PhD Student, Architecture, Sanandaj, Islamic Azad University, Sanandaj, Iran                                                             

[5]- Professor of Architecture and Urban Planning, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran(corresponding author)

[6]- Professor of Architecture and Urban Planning, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

تعداد مشاهده مقاله: 1,320

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 427