چارچوب مدل توسعة تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش با رویکرد طرح‏های ترکیبی

مقاله پژوهشی

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 61، تابستان 1401، صص 249-266

چارچوب مدل توسعة تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش با رویکرد طرح‏های ترکیبی

پونه قنبری [1]

مینا حکاک زاده [2]^*

hakakzadeh_m@yahoo.com

محسن منوچهری نژاد ^[3]

تاریخ دریافت: 11/7/1399                                                                                                                 تاریخ پذیرش:19/11/1399

چکیده

زمینه هدف: هدف این مقاله تدوین چارچوب مدل توسعة تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش با رویکرد طرح‏های ترکیبی بود.

روش بررسی: روش پژوهش ترکیبی اکتشافی دو مرحله‏ای از نوع ابزارسازی بود. روش پژوهش کیفی، مطالعةموردی کیفی و مشارکت‏کنندگان بالقوه شامل14 نفر از متخصصان عضو هیئت علمی بودند. رویکرد نمونه‏گیری، هدفمند و روش نمونه‏گیری صاحب‏نظران کلیدی بود. گردآوری اطلاعات تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. ابزار پژوهش مصاحبة نمیه‏ساختارمند بود. در بخش کمی روش پژوهش توصیفی- پیمایشی بود؛ که تعداد آنان با توجه به تعداد 51 فدراسیون فعال در کشور، شامل 153 نفر بودند. با توجه به جدول حجم نمونه مورگان، تعداد 113 نفر بر اساس روش نمونه‏گیری دردسترس به عنوان نمونة پژوهش مشخص گردیدند. در نهایت پس از پخش و جمع‏آوری پرسشنامه‏های پژوهش؛ تعداد 89 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده‏ها از آمار توصیفی و مدل معادلات ساختاری برای بررسی برازش مدل پژوهش استفاده گردید.

یافته‏ها: نتایج پژوهش نشان داد که مقدار T مربوطه هر عامل تأثیر معناداری را دارن و تمامی چارچوب مدل توسعة تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش مورد تأیید قرار گرفت. همچنین نتایج پژوهش حاضر نشان داد که توسعة تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش شامل شرایط علی، شرایط زمینه‏ای، شرایط مداخله‏ای، پیامدها، راهبردها می‏باشد. همچنین نتایج پژوهش حاضر نشان داد که مدل پژوهش از برازش مناسبی برخوردار می‏باشد.

بحث و نتیجه‏گیری: همانگونه که نتایج این پژوهش نشان داد فعالیت‏های سازمان‏های ورزشی بر توسعه تمدن بوم شناختی و زیست محیطی در ورزش تأثیر فراوانی دارد.

واژگان کلیدی: تمدن بوم شناختی، محیط زیست، توسعه پایدار

Human and Environment, No. 61, Summer 2022, pp. 249-266

Framework model for the development of ecological and environmental civilization in sport with a hybrid approach

Poneh Ghanbari [4]

Mina Hakakzadeh [5]*

hakakzadeh_m@yahoo.com

Mohsen Manochehri Negad [6]

Abstract                                                                

Background: The purpose of this study was to develop a framework for modeling ecological and environmental civilization in sport using a hybrid approach.

Studying Method: The research method was a two-stage instrumental exploratory combination. The qualitative research method, the qualitative case study, and the potential participants included 14 faculty members. The sampling approach was purposeful and the method of sampling was key. The data collection continued until theoretical saturation. The research tool was a semi-structured interview. In the quantitative part of the descriptive-survey research method, the head, vice chairman and secretary of sport federations were 153 persons with 51 active federations in the country. According to Morgan sample size table, 113 individuals were selected as the research sample according to available sampling method. Finally, after distribution and collection of research questionnaires, 89 questionnaires were analyzed. Descriptive statistics and structural equation modeling were used to analyze the data.

Findings: The results showed that the respective T values ​​of each factor had a significant impact and the whole framework of ecological and environmental civilization development model in sport was approved. The results also show that the development of ecological and environmental civilization in sport includes causal conditions, contextual conditions, intervention conditions, consequences, strategies. The results of this study also showed that the research model has a good fit.

Conclusion & Results: As the results of this research showed, the activities of sports organizations have a great impact on the development of ecological and environmental civilization in sports.

Keywords: Ecological Civilization, Environment, Sustainable Development.

مقدمه

در سال‏های اخیر به علت مسائل مختلفی نیاز شده است که سازمان‏ها به مسائل مختلف اقتصادی از جمله کاهش هزینه‏ها فکر نمایند. امروزه سازمان‏ها می‏بایستی در انجام فعالیت‏های مختلف به جنبه‏های گوناگونی از جمله جامعه و محیط‏زیست نیز توجه نمایند. امروزه اهمیت محیط‏زیست سالم و ضرورت تلاش برای حفظ آن بر کسی پوشیده نیست. حفاظت ازمحیط‏زیست کره زمین بدون مشارکت تمامی کشورها و مردم امکان پذیر نمی‏باشد. به همین دلیل در اسناد حقوقی بین المللی از جمله اعلامیه ریو، دستور کار 12 و ... بر اصل مشارکت عمومی در حفظ محیط‏زیست تأکید شده است (1). با مطالعه این اسناد و جمع‏بندی آن‏ها سه مؤلفه لازم برای مشارکت عمومی تعیین می‏شود. این سه مؤلفه عبارتند از: حق دسترسی به اطلاعات زیست‏محیطی، مشارکت عموم در فرآیند تصمیم‏سازی و تصمیم‏گیری و همچنین دسترسی و توسل به مراجع اداری و قضایی در حوزة محیط زیست (2)و این مسئله بازگو کننده این مهم می‏باشد که تأکید جهانی بر مسئله محیط زیست وجود دارد. از طرفی ارتقاء مسائل بوم شناختی به عنوان یکی از دغدغه‏های مهم سازمان‏ها در سطح بین المللی وجود داشته است. این مسئله سبب گردیده است تا امروزه تلاش جهت توسعه مسائل بوم شناختی از سوی سازمان و افراد مختلفی انجام گردد. ارتقا تمدن بوم شناختی سبب می‏گردد تا بتوان به صورت مناسب تری مسیر توسعه و بهبود محیط زیست را به دنبال داشت (3). اهمیت توجه به محیط در سازمان‏ها سبب شده است تا بسیاری از سازمان‏ها در مسیر توسعة محیط‏زیست برنامه‏ریزی مدونی داشته باشند. اما در این مسیر منابع انسانی به عنوان یک نیروی قوی در سازمان‏ها می‏توانند، میزان دستیابی سازمان‏ها به اهداف زیست محیطی سازمان را دستخوش تغییرات دهد (4). سازمان‏ها با الزامات گریزناپذیر برای مواجهه با چالش حفاظت محیط‏زیست روبرو هستند و مدیریت مناسب زیست محیطی به عامل موفقیت سازمان‏ها تبدیل شده است. یکی از اهداف کلان سازمان‏ها همزمان با توسعه کمی در ظرفیتها و افزایش تنوع و کیفیت محصولات و خدمات، بهبود مستمر وضعیت زیست محیطی می‏باشد (5). اجرای سیستم مدیریت زیست محیطی با وجود شرایط ناپایدار اقتصادی و وجود شرایط سخت و قوانین و مقررات زیست محیطی در اکثر سازمان‏ها بمنظور راه حلی برای بهبود عملکرد زیست محیطی خود مطابق با قوانین و مقررات و افزایش توان رقابتی خود در بازارهای جهانی رواج بسیاری پیدا کرده است (6). اهمیت عملکرد محیطی در سازمان‏ها سبب شده است تا بررسی‏های عمیق در مسیر گسترش عملکرد محیطی سازمان‏ها مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد (7).

توجه به جنبه‏های مختلف محیط زیست و بوم شناختی در ورزش سبب می‏گردد تا بتوان ضمن ارتقا جنبه‏های زیست محیطی؛ شرایط جهت استفاده ابزاری از توسعه تمدن بوم شناختی و محیط زیست جهت ارتقا عملکرد ارکان مختلف ورزش را در پی داشت. به عبارتی ورزش به واسطه توسعه تمدن بوم شناختی و محیط زیست می‏تواند به ارتقا نام و جایگاه خود در میان سایر حوزه‏ها کمک نماید. همچنین پژوهشات چندین عامل تأثیر گذار بر نظر مردم را درباره افراد معروف به منزله حامیان زیست محیطی و بوم شناختی شناسایی کرده‏اند. ویژگی‏های افراد مانند جذابیت آنها و اعتبار، و قابلیت اطمینان و تخصص همگی بر تناسب و کارایی فرد معروف تأثیرگذار بوده است (4). همچنین تامسون (2006) دریافت که نیازهای افراد به خود مختاری، ارتباط و رقابت بر دلبستگی به افراد مشهور تأثیر گذار است. ازیکسون به دو ویژگی تخصص و قابل اعتماد بود افراد مشهور جعت توسعه فعالیت‏ها تأکید شده است (8). برگسترام[7] (2004) هم پی برد که رفتار احترام آمیز جذابیت و مشابهت از ویژگی‏های دیگری است که بر انها تأکید داشته‏اند. همچنین بانیته[8] (2011) در پژوهش خود پی برد که هشت‏ ویژگی تعیین کننده افراد معروف عبارت‏اند از ارتباط با تماشاگران با ورزشکار و محصول، ارتباط محصول با حوزه فعالیت ورزشکار، جذابیت، احترام، آشنایی جامعه با ورزشکار، قابل اعتماد بودن، تخصص، و علاقه جامعه به ورزشکار. در پژوهشات مختلفی به بررسی برخی مسائل مربوط به بوم شناختی و زیست محیطی پرداخته شده است (9). ارائجو[9] و همکاران (2006) در پژوهش خود مشخص نمودند که ورزش نقش مهمی بر محیط خود دارد که این مسئله سبب گردیده است تا ضرورت استفاده از تمدن بوم شناختی در فعالیت‏ها و برنامه‏های ورزشی درک گردد (10). هستی[10] (2000) در پژوهش خود مشخص نمود که اهمیت مسائل بوم شناختی چنان زیاد می‏باشد که نیاز است تا در برنامه ریزی‏های درسی در حوزه ورزش به نوعی تمدن بوم شناختی و ورزش را وارد برنامه‏های درسی افراد نمود (11). جیان لین (2008) مشخص نمود که ورزش و تمدن بوم شناختی نیاز به ایجاد ارتباطات نزدیک دارند. وی مشخص نمود که ورزش به علت اهمیت خود نقش مهمی در بهبود تمدن بوم شناختی دارد. از طرفی در پژوهشات اندکی به ارائه مدل اکتشافی در حوزه محیط زیست و بوم شناختی پرداخته‏اند (12). ممیوند و همکاران (1397) در پژوهش خود پس از استفاده از روش گرانند تئوری مشخص نمودند که شرایط علی از جمله تدوین فکورانه و همسویی ارزشی نقش مهمی در جهت اجرای موفق خط مشی‏های زیست محیطی دارد (13). از طرفی اسمیت سباستو و والکر[11] (2005) در پژوهش خود مشخص نمودند که برخی جنبه‏های مدیریتی در مسیر بهبود و توسعه آموزش‏های اکولوژیکی در قالب مسائل علی تأثیرگذار می‏باشد (14). نامدار و همکاران (1396) نیز در پژوهش خود مشخص نمودند که از میان مقولات استخراج شده تعداد سه مقوله "نگرش زیست محیطی"، "موقعیت اقتصادی" و "سیاست‏های زیست‏محیطی"، به‏عنوان مقوله‏های اصلی و شش مقوله با عنوان‏های دسترسی به منابع، مسایل زمینه‏ای، آموزش، تکنولوژی، تعاون و مشارکت و تأثیر هم‏نوعان و تجارب بومی به‏عنوان مقولات فرعی قلمداد شدند (15). همانگونه که نتایج این پژوهش نشان داد فعالیت‏های سلبریتی‏های ورزشی بر توسعه تمدن بوم شناختی و زیست محیطی در ورزش تأثیر فراوانی دارد. افراد مشهور وررزشی با اطلاع رسانی دقیق در زمینه محافظت از محیط زیست و توسعه تمدن بوم شناختی می‏توانند موجب مشارکت مردم گردد. مشارکت موثر مردم در زمینه توسعه پایدار در ورزش در فرآیند تصمیم گیری در یک فضای شفاف، اعتماد عمومی به دولت را افزایش داده است. برای موثر بودن مشارکت و شفاف بودن فضا نیاز به داشتن آگاهی و اطلاعات است تا مردم آگاهانه در فرآیند تصمیم گیری در امور محافظت از محیط زیست ورزشی مشارکت نمایند. مشارکت مردم علاوه بر ایجاد مشاهده و نظارت بر اجرای سیاست‏های محافظت از محیط زیست ورزشی، امکان مشارکت در فرآیندهای سیاستگذاری دولتی را نیز فراهم می‏سازد. بدون شک تقویت و توسعه شاخص‏های پایدار در ورزش کاهش اثرات تخریب زیست محیطی در ورزش را به دنبال خود خواهد داشت، و ساختارهای و منابع اجتماعی، فرصت‏ها و توانایی‏های افراد را در هنگام مواجه با چالش‏های زیستی در ورزش را تحت تأثیر قرار می‏دهند. فدراسیون‏های ورزشی بایست با فعالیت‏های ورزشی، نقش مؤثر خود در توسعه ورزش را به عموم اطلاع رسانی نماید. آنگاه با ایجاد آگاهی نسبت به خطرات زیست‏محیطی و حفظ منابع طبیعی در ورزش روحیه مشارکت و مسئولیت پذیری ورزش همه آحاد جامعه را تحت تأثیر قرار دهند. در بحث توسعه تمدن بوم شناختی و زیست محیطی در ورزش این پژوهش را به سوی شناسایی ظرفیت‏های پیش روی صنعت ورزش هدایت کرده است، همچنین کاملا مشخص می‏باشد که توسعه تمدن بوم شناختی و زیست‏محیطی هم بر سازمان‏ها تأثیرگذار می‏باشد و هم جامعه تأثیرگذار می‏باشد. از طرفی با بررسی پیشینه پژوهشات و مرور مبانی نظری در خصوص توسعه تمدن بوم شناختی و زیست‏محیطی انجام گردید، فقدان مدلی جامع در جهت ظرفیت‏های موجود در صنعت ورزش در سازمان‏های کشور ایران درک می‏گردد. با توجه به فقدان مدل‏های جامع در این خصوص، جهت ارائه مدل در پژوهش حاضر از روش داده بنیاد جهت کشف مفاهیم در این حوزه و ارائه مدل توسعه تمدن بوم شناختی و زیست محیطی در ورزش استفاده خواهد شد. شکل 1 مدل مفهومی پژوهش بر مبنای روش داده بنیاد را نشان می‏دهد.

روش پژوهش

با توجه اینکه هدف پژوهش حاضر مطالعه عمیق چارچوب توسعه تمدن بوم شناختی و زیست محیطی در ورزش است، طرح آن از طرحهای ترکیبی است و روش آن، با توجه به اینکه از قبل الگویی وجود نداشته و پژوهشگر درصدد کشف این الگو بوده است، از مدل‏های ترکیبی اکتشافی متوالی )کیفی - کمی( است و چون در پی ساخت ابزاری برای سنجش چارچوب توسعه تمدن بوم‏شناختی و زیست محیطی در ورزش بر اساس داده‏های بخش کیفی است، از نوع اکتشافی متوالی- ابزار سازی است. از این رو ابتدا روش‏شناسی و تحلیل بخش کیفی و سپس روش‏شناسی و تحلیل بخش کمی پژوهش به تفکیک ارائه می‏شود و در بخش نتیجه‏گیری، نتایج به دست آمده در هر دو بخش با هم ادغام و ارائه خواهد شد.

شکل 1: مدل مفهومی پژوهش

Figure 1: Conceptual model of the research

شکل 2: فرآیند تحقیق ترکیبی اکتشافی متوالی از نوع ابزارسازی

Figure 2: The sequential exploratory combined research process of the instrument-making type

الف) روش شناسی بخش کیفی

 روش پژوهش در بخش کیفی مطالعه موردی کیفی است و مشارکت کنندگان خبرگان حوزه مدیریت ورزشی هستند. با بهره گیری از روش نمونه‏گیری هدفمند و تکنیک اشباع نظری، آگاهی دهندگان کلیدی )شامل14 نفر از خبرگان حوزه مدیریت ورزشی( برای شناسایی چارچوب توسعه تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش انتخاب شده‏اند و با آنها مصاحبه به عمل آمده است. ابزار مورد استفاده برای شناسایی عوامل توسعه تمدن بوم شناختی و زیست محیطی در ورزش، مصاحبه نیمه ساختمند )با گروه‏های کانونی( و مطالعه اسناد بوده است. برای تامین روایی و پایایی مطالعه از روش ارزیابی لینوکلن و گوبا استفاده شد. بدین منظور چهار معیار بدین منظور چهار معیار اعتبار (باورپذیری(، انتقال پذیری، اطمینان پذیری و تأییدپذیری برای ارزیابی در نظر گرفته شد و برای دستیابی به هریک از این معیارهای، اقدامات زیر انجام گرفت:

اعتبارپذیری: معادل روایی در پژوهش‏های کمّی است. بدین منظور، پرسش‏ها را اساتید راهنما و مشاور تأیید کردند که میزان موثق بودن داده‏های پژوهش را به حد قابل قبولی افزایش داده است.

انتقال‏پذیری: جایگزین اعتبار بیرونی در پژوهش‏های کمّی است. برای این منظور یافته‏های پژوهشی توسط دو متخصص ظرفیت زیست محیطی که در پژوهش مشارکت نداشتند، مورد بررسی قرار گرفتند.

اطمینان‏پذیری: معادل پایایی در پژوهش کمّی است و به منظور ایجاد اطمینان پذیری، جزئیات پژوهش و یاد داشت برداری‏ها ثبت و ضبط شد.

تأییدپذیری: به معنای پرهیز از سوگیری است. بدین منظور تمامی مراحل به دقت ثبت و ضبط شده و همه مستندات به صورت پیوست در اختیار و تأیید اساتید قرار گرفته است.

برای اخذ مجوز مورد نیاز برای انجام دادن مصاحبه با افراد کانونی، اقداماتی صورت گرفت که در این بخش پس از جلب همکاری صاحب نظران کلیدی برای مصاحبه و جلب اعتماد آنان رای دادن اطلاعات لازم، در زمان مقرر مراجعه و اطلاعات لازم گردآوری شده است. تجزیه و تحلیل داده‏های به دست آمده از مصاحبه‏های انجام شده، با روش تحلیل داده بنیاد انجام گرفته است.

یافته‏های توصیفی پژوهش

یافته‏های توصیفی مربوط به نمونه‏های آماری پژوهش حاضر در جدول 1 به نمایش گذاشته شده است.

نتایج توصیفی پژوهش نشان داد که نمونه‏های بخش کیفی پژوهش شامل 58/78% مرد و 42/21% زن بودند. همچنین از این میان نمونه‏های پژوهش افراد دارای مرتبه علمی دانشیار با 42/71 % بیشترین تعداد را دارا می‏باشند. نتایج توصیفی مربوط به وضعیت جنسیت نمونه پژوهش در بخش کمی حاضر نشان داد که 9/89% از افراد شرکت کننده در پژوهش مردان و 1/10% زنان می‏باشند. نتایج یافته‏های توصیفی پژوهش همچنین نشان داد که از میان نمونه‏های پژوهش، افراد دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد با 9/53% بیشترین تعداد را دارا می‏باشند. نتایج حاصل از 14 مصاحبه که تا حد اشباع نظری ادامه یافت و از طریق تحلیل محتوا و کدگذاری باز، محوری و انتخابی در قالب پنج مؤلفه‏ی کلی شرایط علی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله‏گر، پدیده اصلی، اقدامات و پیامدها انجام شد. جدول شماره 2 نتایج مربوط به بخش کیفی را به نمایش گذاشته است.

جدول 1: یافته‏های توصیفی پژوهش

Table 1: Descriptive findings of the research

جدول 2: کدگذاری بخش کیفی

Table 2: Coding of the qualitative part

با توجه به نتایج بخش کیفی، مدل مفهومی پژوهش شکل گرفت. شکل 3 مدل مفهومی پژوهش را نشان می‏دهد.

شکل 3: مدل مفهومی پژوهش

Figure 3: Conceptual model of the research

ب. روش شناسی بخش کمی پژوهش

در بخش کمی از روش پژوهش توصیفی، از نوع همبستگی و روش اجرا به صورت میدانی است. هدف از انجام این مرحله، تدوین الگو چارچوب مدل توسعه تمدن بوم شناختی و زیست محیطی در مرحله کیفی بوده است. جامعه آماری این پژوهش پژوهش شامل رئیس، نائب رئیس و دبیر فدراسیون‏های ورزشی بودند که تعداد آنان با توجه به تعداد 51 فدراسیون فعال در کشور، شامل 153 نفر بودند. با توجه به جدول حجم نمونه مورگان، تعداد 113 نفر بر اساس روش نمونه‏گیری دردسترس به عنوان نمونه پژوهش مشخص گردیدند. در نهایت پس از پخش و جمع‏آوری پرسشنامه‏های پژوهش؛ تعداد 89 پرسشنامه  مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت برای بررسی روایی صوری از نظر ده تن از اساتید مدیریت ورزشی بهره گرفته شد و برای روایی محتوایی سوال‏های پرسش نامه از مدل لاشه استفاده شد و روایی محتوایی تأیید شد. همچنین روایی همگرا در جدول (1) ارائه شده است. برقراری روایی همگرا و مطلوب مدل حاکی از اعتبار مناسب ابزار اندازه‏گیری در جامعه مورد مطالعه دارد. تحلیل نتایج این مطالعه به روش معادلات ساختاری با استفاده از نرم‏افزار Amos 20 و SPSS20 انجام شده است. همانطور که در جدول شماره (3) مشخص است همه متغیر‏ها از پایایی ترکیبی و آلفای کرونباخ بالای 7/0؛ میانگین واریانس استخراج شده بالای 5/0 را کسب نموده‏اند. می‏توان پایایی و روایی همگرای پژوهش حاضر را تأیید نمود. پایایی ترکیبی و میانگین واریانس استخراج شده الگو چارچوب مدل توسعه تمدن بوم‏شناختی و زیست محیطی با توجه به اینکه بصورت مدل سلسله مراتبی آورده شده است به صورت دستی محاسبه گردیده است.

یافته‏های بخش کمی پژوهش

جهت بررسی ساختار عاملی، چارچوب مدل توسعه تمدن بوم‏شناختی و زیست محیطی از روش تحلیل مسیر استفاده گردید. پس از محاسبه مقدار T مربوطه هر عامل مشخص گردید که تمامی چارچوب توسعه تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی تأثیر معناداری را دارند. شکل 1 مدل آماری پژوهش حاضر را به نمایش گذاشته است.

جدول3. پایایی و روایی همگرایی

Table 3. Convergent reliability and validity

جدول 4: اثرات متغیرها بر مدل

Table 4: Effects of variables on the model

همان طور که جدول 4 نشان می‏دهد تمامی متغییرها دارای اثر معناداری می‏باشد. همچنین نشان داد که براساس شاخص‏های برازندگی (جدول 5 و نمودار 1) نیز مشخص گردید که مدل پژوهش مدل مناسبی می‏باشد.

جدول 5: شاخص‏های برازش مدل

Table 5: Model fit indices

شکل 4: مدل ساختاری پژوهش

Figure 4: Structural model of the research

شکل5: مدل نهایی پژوهش

Figure 5: The final research model

بحث و نتیجه گیری

در این پژوهش به بررسی ارایه توسعه تمدن بوم شناختی و زیست محیطی در ورزش پرداخته شده است. محیط ورزش به عنوان یکی از تأثیرگذارترین محیط‏ها در عرصه حاضر نقش مهمی در سطح جهان دارد. ورزش با توجه به گستردگی خود سبب گردیده است تا دامنه فعالیت زیادی در سطح ملی و بین المللی داشته باشد که این مسئله ضمن بروز برخی پتانسیل‏ها سبب شکل‏گیری برخی آسیب‏ها شده است. محیط‏های ورزشی به علت جذب مخاطبان بسیار از منظر زیست‏محیطی آسیب‏های جدی بر محیط داشته‏اند که این مسئله سبب گردیده است تا امروزه مدیریت مسائل زیست‏محیطی در ورزش به عنوان یکی از چالش‏های مهم مدیران ورزشی مشخص گردد (16). این مسئله نشان از اهمیت محیط زیست و توجه به آن در سطح بین المللی می‏باشد. حفاظت از محیط زیست نه تنها به عنوان جزء تفکیک ناپذیر توسعه پایدار بلکه به عنوان ارزش بنیادین مورد نیاز نسل امروز و نسل‏های آتی مورد پذیرش و تأکید قرار گرفته است (2). یکی ازآرمان‏های اهداف توسعه هزاره، تضمین پایداری زیست محیطی است که بسیاری از کشورها به اصول توسعه پایدار متعهد شده‌اند، ولی این امر به پیشرفت کافی برای معکوس کردن روند تخریب منابع زیست محیطی جهان منجر نشده است (17). منابع طبیعی تجدید شونده امروزه در ابعاد مختلف زندگی بشر نقش بسزایی را ایفا می‌نمایند. در اغلب کشورهای در حال توسعه در اثر رشد فزاینده جمعیت، گسترش بی‌رویه شهرها، عدم آگاهی بهره‌برداران و فقدان برنامه‌ریزی اصولی سطح منابع طبیعی شدیداً کاهش یافته و به واسطه تخریب کمی و کیفی، منابع طبیعی در خطر نابودی قرار گرفته است (1). نتایج پژوهش نشان داد که از طریق تحلیل محتوا و کدگذاری باز، محوری و انتخابی در قالب پنج مؤلفه‏ی کلی شرایط علی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله‏گر، پدیده اصلی، اقدامات و پیامدها انجام شد. که یافته‏های این پژوهش با پژوهش‏های ممیوند و همکاران (1397)، عباس زاده و کریم‏زاده (1396)، اسمیت سباستو و والکر (2005) و نامدار و همکاران (1396) همخوان می‏باشد ممیوند و همکاران (1397) در پژوهش خود پس از استفاده از روش گرانند تئوری مشخص نمودند که شرایط علی از جمله تدوین فکورانه و همسویی ارزشی نقش مهمی در جهت اجرای موفق خط مشی‏های زیست محیطی دارد (13). از طرفی اسمیت سباستو و والکر[12] (2005) در پژوهش خود مشخص نمودند که برخی جنبه‏های مدیریتی در مسیر بهبود و توسعه آموزش‏های اکولوژیکی در قالب مسائل علی تأثیرگذار می‏باشد (14). نامدار و همکاران (1396) نیز در پژوهش خود مشخص نمودند که از میان مقولات استخراج شده تعداد سه مقوله "نگرش زیست محیطی"، "موقعیت اقتصادی" و "سیاست‏های زیست‏محیطی"، به‏عنوان مقوله‏های اصلی و شش مقوله با عنوان‏های دسترسی به منابع، مسایل زمینه‏ای، آموزش، تکنولوژی، تعاون و مشارکت و تأثیر هم‏نوعان و تجارب بومی به‏عنوان مقولات فرعی قلمداد شدند (15). توسعه تمدن بوم شناختی و زیست‏محیطی به عنوان یک دغدغه مهم و کلیدی می‏تواند در جهت هماهنگی میان محیط ورزش و ورزش نقش مهم و کلیدی داشته باشد. دستیابی به مدلی جهت توسعه تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش می‏تواند زمینه جهت پویایی محیط ورزش در پاسخ به نیازهای بومی و محیطی را فراهم نماید. این مساله سبب گردیده است تا ارائه مدلی جهت توسعه تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش بتواند زمینه جهت ایجاد فعالیت‏های اجرایی و عملیاتی در این خصوص در ورزش را فراهم نماید.

به نظر می‏رسد بهره گیری از تمدن بوم‏شناختی در ورزش به واسطه ایجاد منابع مناسب برای ورزش، ایجاد ظرفیتی در جهت بهره‏گیری از تمامی پتانسیل‏های محیطی و همچنین ایجاد تعاملات میان ورزش و محیط پیرامون خود می‏تواند بستر مناسبی برای توسعه پایدار در ورزش را فراهم نمود. از این رو توجه به تمدن بوم شناختی به واسطه تاثیرگذاری در خصوص خدمات محیط ورزشی، الگوی زیستی، گرایشات بوم شناختی و احساس تعلق به بوم شناختی می‏تواند شرایطی مناسب در خصوص بهبود سطح توسعه پایدار در ورزش را فراهم نماید. بنابراین توجه به جنبه‏های مختلف محیط زیست و بوم شناختی در ورزش سبب می‏گردد تا بتوان ضمن ارتقا جنبه‏های زیست محیطی؛ شرایط جهت استفاده ابزاری از توسعه تمدن بوم شناختی و محیط زیست جهت ارتقا عملکرد ارکان مختلف ورزش را در پی داشت. به عبارتی ورزش به واسطه توسعه تمدن بوم شناختی و محیط زیست می‏تواند به ارتقا نام و جایگاه خود در میان سایر حوزه‏ها کمک نماید. اهمیت توجه به مسائل زیست محیطی و همچنین حوزه‏های مربوط به بوم شناختی سبب گردیده است تا امروزه تلاش‏هایی جهت بهبود تمدن بوم شناختی و زیست محیطی در ورزش ایجاد گردد. همچنین نتایج تحلیل مسیر نشان داد بین که بین متغییرهای توسعه زیست محیطی و بوم شناختی در ورزش اثر معنادار مثبت و مستقیمی وجود دارد. توسعه ورزش همگام با سایر تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فناوری و غیره در سال‏های اخیر دستخوش تغییرات ماهیتی و فرایندی بسیاری شده است؛ درک تغییرات و شناسایی و بهره‏گیری از فرصت‏های زیست محیطی از ویژگی‏های اساسی توسعه پایدار محسوب می‏شود؛ از این رو برای حل بنیادی مشکلات بحرانی محیط زیست در ورزش می‏بایست دیدگاه های کلان و زیربنایی توسعه ورزش منطبق با قانونمندی‏های حفاظت محیط‏زیست طراحی شود و هرگونه سیاستگذاری و برنامه‏ریزی‏های توسعه ورزشی آینده کشور بر شالوده حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و بهره وری خردمندانه از این منابع با نگرش ایجاد تعادل و تناسب بین قانونمندی‏های محیط زیست و توسعه پایدار در ورزش صورت گیرد. این یافته همسو پژوهش‏های گری (2005) و هافمن (2005) است (3 و 4). توجه به جنبه‏های علی می‏تواند زمینه جهت رشد و پویایی محیط‏های ورزشی در پاسخ به تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش را فراهم نماید. این مساله سبب گردیده است تا عوامل ساختاری، مدیریتی، فرهنگی و سازمانی مختلفی در جهت ایجاد نیازها و دغدغه‏های اولیه جهت ارائه تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش درک گردد.

سرمایه‏گذاری در حوزه زیست‏محیطی می‏تواند فواید بیشماری را به ارمغان آورد. این مساله در برخی حوزه‏ها از جمله ورزش به علت وجود حجم گسترده‏ای از فعالیت‏ها و برنامه‏ها مهم‏تر می‏باشد. به عنوان مثال هر مسابقه از جام جهانی فوتبال 2006 در کشور آلمان حدود 3 میلیون کیلووات ساعت انرژی را به خود اختصاص داد و حدود بین 5 تا 10 تن زباله را نیز ایجاد نمود. این در حالی بود که قوانین زیست محیطی شفاف و مشخصی از سوی فیفا در قبل و حین برگزاری مسابقات اجرایی گردید و فعالیت هایی از جمله افزایش آگاهی و دانش محیط‏زیستی افراد، مکانیزمه شدن تبدیل زباله‏های رویدادهای ورزشی به سوخت‏های قابل مصرف، بهبود پوشش گیاهی، ارتقا سیستم حمل و نقل عمومی و همچنین فرهنگ سازی حفاظت از محیط زیست اجرایی گردید. این مساله سبب گردیده است تا استانداردها و قوانین‏های مشخصی از جمله صدور گواهینامه‏های رعایت استانداردهای محیط زیستی، فشار جهت بهبود پوشش گیاهی، نظارت بر حسن تبدیل و دفع زباله‏های ایجاد شده، ایجاد حمل و نقل‏های الکترونیکی و انرژی پاک جهت بهبود وضعیت محیط زیست در ورزش از سوی سازمان‏های ورزشی بین‏المللی اعمال گردد. این مساله سبب شد که سازمان‏های ورزشی جهت بهبود آموزش‏های محیط زیستی و مراقبت از مسائل محیط زیستی، اقدام به ایجاد تشکل‏هایی اختصاصی جهت پیگیری اهداف مذکور نمایند. به عنوان مثال در جام جهانی 2006 آلمان، کمیته سبز جهت بهبود وضعیت محیط زیستی شهرهای میزبان این مسابقات ایجاد گردید و عملا از مسابقات 2010 آفریقای جنوبی فعالیت خود را آغاز نمود (18). این مساله سبب گردیده است تا امروزه از محیط‏های ورزشی انتظار می‏رود تا در فعالیت مربوط به زیست محیطی فعالیت داشته باشند چراکه محیط‏های ورزشی از طرفی می‏توانند با مدیریت مناسب آسیب‏های محیط زیستی از جمله کاهش منابع طبیعی، مشکلات مربوط به پسماند، نابودی تنوع بیولوژیکی، آلودگی و مشکلات مربوط به سلامت عمومی را کاهش دهند و از طرفی می‏تواند به عنوان یک حوزه فرهنگی سبب ارتقا فعالیت‏های زیست محیطی در سطح جامعه گردد. این مساله سبب گردیده است تا بهره گیری از ظرفیت‏های محیط زیستی سبب ایجاد فوایدی گسترده در محیط‏های ورزشی گردد. بنابراین توسعه محیط زیست می‏تواند به عنوان یک مساله کلیدی بر توسعه پایدار تاثیر داشته باشد. بنابراین توجه به توسعه محیط زیست در ورزش به واسطه تاثیرگذاری در مدیریت منابع، تحول فرهنگی و همچنین کاهش معضلات محیطی سبب می‏گردد تا گام مهمی در جهت شکل‏گیری و ارتقا سطح توسعه پایدار در ورزش برداشته شود.

همانگونه که نتایج این پژوهش نشان داد فعالیت‏های سازمان‏های ورزشی بر توسعه تمدن بوم شناختی و زیست‏محیطی در ورزش تأثیر فراوانی دارد. افراد سازمان‏های وررزشی با اطلاع رسانی دقیق در زمینه محافظت از محیط‏زیست و توسعه تمدن بوم شناختی می‏توانند موجب مشارکت مردم گردد. مشارکت موثر مردم در زمینه توسعه پایدار در ورزش در فرآیند تصمیم‏گیری در یک فضای شفاف، اعتماد عمومی به دولت را افزایش داده است. برای موثر بودن مشارکت و شفاف بودن فضا نیاز به داشتن آگاهی و اطلاعات است تا مردم آگاهانه در فرآیند تصمیم گیری در امور محافظت از محیط‏زیست ورزشی مشارکت نمایند. مشارکت مردم علاوه بر ایجاد مشاهده و نظارت بر اجرای سیاست‏های محافظت از محیط‏زیست ورزشی، امکان مشارکت در فرآیندهای سیاستگذاری دولتی را نیز فراهم می‏سازد. بدون شک ایجاد رویه مناسب در محیط‏های ورزشی جهت توسعه تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی می‏تواند پیامدهای مناسبی در حوزه‏های ارزشی، رفتاری و دانشی داشته باشد. توجه به این پیامدها می‏تواند رمز موفقیت فعالیت‏های اجرایی در حوزه توسعه تمدن بوم‏شناختی و زیست‏محیطی در ورزش باشد. بدون شک تقویت و توسعه شاخص‏های پایدار در ورزش کاهش اثرات تخریب زیست محیطی در ورزش را به دنبال خود خواهد داشت، و ساختارهای و منابع اجتماعی، فرصت‏ها و توانایی‏های افراد را در هنگام مواجه با چالش‏های زیستی در ورزش را تحت تأثیر قرار می‏دهند. لذا سازمان‏های ورزشی بایست با فعالیت‏های ورزشی، نقش مؤثر خود در توسعه ورزش را به عموم اطلاع رسانی نماید. آنگاه با ایجاد آگاهی نسبت به خطرات زیست محیطی و حفظ منابع طبیعی در ورزش روحیه مشارکت و مسئولیت پذیری ورزش همه آحاد جامعه را تحت تأثیر قرار دهند. این سازمان‏ها بوسطه مشهوریت خود می‏توانند گام‏های اساسی در ترویج فرهنگ حفاظت از محیط‏زیست ورزشی و توسعه ورزش کشور داشته باشند.

Reference

1. Renwick, D. W., Redman, T., & Maguire, S. 2013. Green human resource management: A review and research agenda. International Journal of Management Reviews, 15(1), 1-14.‏
2. Jabbour, C. J. C., de Sousa Jabbour, A. B. L., Govindan, K., Teixeira, A. A., & de Souza Freitas, W. R. 2013. Environmental management and operational performance in automotive companies in Brazil: the role of human resource management and lean manufacturing. Journal of Cleaner Production, 47, 129-140.‏
3. Khatibzadeh, M., Kuzechian, H., Ehsani, M., Hanrour, A. 2015. Designing the social-ecological model of people's participation in leisure time sports activities, National

Conference of the Scientific Association of Sports Management. (In Persian)

4. Tatian, M., Tamartash, R., Yousefian, M. 2008. Investigating the harmful effects of human activities on the environment in Mazandaran province, the third specialized conference on environmental engineering, Tehran University, Faculty of Environment. (In Persian)
5. Tao, Y., Li, F., Crittenden, J. C., Lu, Z., & Sun, X. 2016. Environmental impacts of China’s urbanization from 2000 to 2010 and management implications. Environmental management, 57(2), 498-507.‏
6. Wagner, M. 2012. ‘Green’ human resource benefits: do thy matter as determinants of environmental management system implementation? Journal of Business Ethics, 1–14.
7. Dashtinejad, Y., Azarshah, A., Chegini, H. 2015. The problems of obstacles to the training of private sector human resources in the field of environment, the second national congress of biology and natural sciences of Iran, Tehran, the center for achieving sustainable development and Mehr Arvand Institute of Higher Education. (In Persian)
8. Peng, Z., & Song, Y. 2018. A brief analysis of the bridge between sports and the environment--Ecological Sports. In 2018 7th International Conference on Energy, Environment and Sustainable Development (ICEESD 2018). Atlantis Press.
9. Breivik, G. 2019. What would a deep ecological sport look like? The example of Arne Naess. Journal of the Philosophy of Sport, 46(1), 63-81.
10. Araujo, D., Davids, K., & Hristovski, R. 2006. The ecological dynamics of decision making in sport. Psychology of sport and exercise, 7(6), 653-676.
11. Hastie, P. A. 2000. An ecological analysis of a sport education season. Journal of Teaching in Physical Education, 19(3), 355-373.
12. Jian-lin, G. O. N. G. 2008. Ecological sport from the perspective of ecological civilization [J]. Journal of Physical Education, 7.
13. Mamivand, B., Amini, Z., Saad, E., Khalaj, M. 2017. Designing a model for the implementation of environmental policy in Iran, Social Sciences Quarterly of Islamic Azad University, Shoshtar Branch, 40, 31-85. (In Persian)
14. Teixeira, A. A., Jabbour, C. J. C., & Jabbour, A. B. L. S. 2012. Relationship between green management and environmental training in companies located in Brazil: A theoretical framework and case studies. International Journal of Production Economics, 140(1), 318–329.
15. Namdar, R., Pezeshki Rad, Gh., Siddiqui, H. 2016. Application of basic theory in the study of sustainable environmental behavior of farmers; An Exploratory Review, 48(4), 609-597. (In Persian)
16. Higgs, G., Langford, M., & Norman, P. 2015. Accessibility to sport facilities in Wales: A GIS-based analysis of socio-economic variations in provision. Geoforum, 62, 105-120.‏
17. Dangelico, R. M., & Pujari, D. 2010. Mainstreaming green product innovation: Why and how companies integrate environmental sustainability. Journal of Business Ethics, 95, 471–486.
18. Pfahl M. (2013). The environmental awakening in sport. The Solutions Journal, 4(3), 67-76.

[1]- دانشجوی دکتری مدیریت ورزشی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

[2]- استادیار مدیریت ورزشی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران ^*(استاد راهنما و نویسندة مسئول)

[3]- استادیار مدیریت ورزشی، واحد تهران، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

[4]- PhD Student of Sport Management, Kerman Branch,  Islamic Azad University, Kerman, Iran

[5]- Assistant Professor of Sport Management, Branch, Kerman, Islamic Azad University, Kerman, Iran *)Corresponding author(

[6]- Assistant Professor of Sport Management, Tehran Branch, Farhangian University, Tehran, Iran

^[7] Bergstrom

^[8] Banyte

^[9] Araujo

^[10] Hastie

^[11] Smith-Sebasto & Walker

^[12] Smith-Sebasto & Walker