مقاله پژوهشی

 

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 63، زمستان 1401 (300- 287)

                                                                

واکاوی کتب درسی پیش دبستانی از نظر توجه به مولفه های زیست محیطی

 

آرزو پرکار[1]

خدیجه آذر[2] ^*

azarkh889@yahoo.com

مهدیه شادپورگوابری[3]

 

تاریخ دریافت: 3/9/99

تاریخ پذیرش: 20/12/99

 

چکیده

زمینه و هدف: آموزش، اثربخش‌ترین ساز و کار جامعه برای مقابله با بزرگ‌ترین چالش این قرن؛ یعنی آلودگی زیست محیطی است. پژوهش حاضر، با هدف ارزیابی میزان توجه به آموزش محیط زیست درکتب درسی دوره پیش‌دبستانی انجام گردید.

روش بررسی: این پژوهش از نظر هدف از زمره تحقیقات کاربردی و از نظر روش، تحلیل محتوا سـت. کلیه کتب دوره پیش دبستانی استان گیلان به عنوان جامعه آماری تحقیق و با توجه به ماهیت تحقیق حاضر، کل جامعة آماری به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند.   ابزار تحقیق، چک لیست تحلیل محتوا، دربرگیرندة استانداردهای آموزش محیط زیست ویسکانسین بود. بر این اساس در کتب دوره پیش دبستانی، زیرمؤلفه­های مرتبط با هریک از پنج مؤلفه اصلی استانداردهای فوق، استخراج و هر یک از مؤلفه­ها در قالب 5 مؤلفه فرعی تدوین شد.

یافته ها: پس از کدگذاری و شمارش فراوانی هر یک از زیرمؤلفه­ها با استفاده از آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی نسبی و فراوانی تجمعی)بیشترین میزان توجه درزمینه مهارت پرسش وتحلیل (72/84%) می باشد؛ پس ازآن به ترتیب مسئولیت شخصی و مدنی(38/6%)؛ مهارت عمل و تصمیم گیری (5٪)؛ دانش فرایندها و سیستم های طبیعی (77/2%) و در نهایت مهارت بررسی موضوعات زیست محیطی کمترین میزان توجه (11/1%) رابه خوداختصاص داده­اند

بحث و نتیجه گیری: .با توجه به اینکه میزان توجه به مؤلفه­های‌ آموزش محیط زیست در محتوای برنامه‌ درسی دوره پیش‌دبستانی در حد مطلوب و رضایت‌بخش نبوده، به عنوان نقطه ضعف این کتاب ها از این حیث محسوب می شود. لذا بنا به اهمیت آموزش مؤلفه های زیست محیطی در دوره پیش‌دبستانی به عنوان دوره پایه در فراگیری کودکان، پیشنهاد می‌شود برنامه ریزان محتوای آموزشی در تدوین کتب، بازنگری و در گنجاندن شاخص‌ها و استانداردهای آموزش محیط زیست در کتب درسی اهتمام بیشتری ورزند.

 

واژه های کلیدی: آموزش محیط زیست، آلودگی محیط زیست، استاندارد ویسکانسین،  محتوای کتب درسی پیش‌دبستانی.

 

Human and Environment, No. 63, Winter 2023

 

 

 

 

Analysis of preschool textbooks in terms of attention to environmental components

 

Arezou Porker[4]

Khadijeh Azar [5] ^*

Azarkh889@yahoo.com

Mahdiyeh Shadpoor Gavabari[6]

 

 

Admission Date:March 10, 2021

Date Received: November 23, 2020

 

Abstract

Background and Objective: Education is the most effective mechanism for society to deal with the greatest challenge of this century; That is, environmental pollution. The purpose of this study was to evaluate the attention to environmental education in preschool textbooks.

Material and Methodology: All Guilan preschool education textbooks were selected as the statistical population of the research and considering the nature of the present study, the entire statistical population was considered as the sample. The Study tools was a content analysis research checklist, including Wisconsin standards of environmental education. Accordingly, in the preschool textbooks, the sub-components related to each of the five key components of the above standards were extracted and each component was formulated into five sub-components.

Findings: After coding and counting the frequency of each of the sub-components, using descriptive statistics (frequency, relative frequency and cumulative frequency), the most attention was paid to the field of question and analysis skills (84.72%); then, personal and civil responsibility (6.38%); the skill of action and decision making (5%); the knowledge of natural processes and systems (2.77%); and, finally, the skill of studying environmental issues have allocated the least amount of attention (1.11%).

Discussion and Conclusion: Since the attention to the criterias of environmental education in the content of preschool curriculum was not optimal and satisfactory, which is considered as a disadvantage of these books. Therefore, duo to the importance of teaching these issues in preschool education as Basic course in child learning, it is suggested that educational content planners focus more on textbook compilation, revision and incorporation of environmental education indicators and standards into textbooks.

 

Keywords: environmental education, environmental pollution, Wisconsin standard, preschool, Content of preschool textbooks.

 

مقدمه

 

باپیشرفت تمدن بشری و توسعه فن‌آوری و ازدیاد روزافزون جمعیت، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کرة زمین را تهدید می‌کند. به­طوری که در هر کشور حفاظت محیط زیست مورد توجه جدی دولت­مردان است (1). امروزه آلودگی هوا،آب و خاک، به نوعی ناشی ازتوسعه شهرنشینی و صنایع و نیز گرم شدن دمای زمین، نابودی تنوع زیستی وکاهش گونه­های گیاهی وجانوری، تخریب و نابودی جنگل­ها،مراتع،تالاب­هاوبطورکل منابع طبیعی، مصرف بی­رویه انرژی و... می باشد که ازجمله چالش­ها و معضلات محیط­زیستی است که جهان امروز با آن دست به گریبان می­باشد وکلید حل آن درتوسعه پایدارجستجومی­شود (2). ایده توسعه پایدار از دل نگرانیهای محیط زیستی و نقد توسعه اقتصادی و صنعتی پدید آمد و آرمان آن حفظ منابع برای همه نسل ها، در کنار رفع نیازهای نسل کنونی است. توسعه پایدار نیازمند تغییرات وسیعی در زندگی جوامع در همه سطوح است(3). محیط زیست عبارت ترکیبی ازدانش­های متفاوت درعلم است که شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر­زیستی (فیزیکی،شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیرمی‌گذارد وازآن تأثیر می‌پذیرد(4). در حقیقت محیطزیست شامل منابع طبیعی اعم از تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر، کلیه موجودات زنده، محیط مصنوعی دست ساخته بشر (مناطق مسکونی، صنعتی، راه‌ها و غیره) و مناظر و چشم‌اندازها می‌باشد (5). منابع انرژی تجدیدپذیر به منابعی اطلاق می‌شوند که درصورت استفاده صحیح وعلمی وآگاهانه، برای همیشه پایدار و قابل استفاده خواهند بود و به اصطلاح فناناپذیرند. مانند: خاک،آب و پوشش گیاهی (جنگل ومراتع وگیاهان طبیعی). این دسته ازمنابع در صورتی که مورد بهره برداری منطقی و عقلایی قرار گیرند امکان احیاء و بازسازی خود را دارند؛ مثل جنگل، مرتع،  باغ، مزرعه و... (6). و منابع انرژی تجدیدناپذیر برای تولید به زمان بسیارطولانی و حتی میلیون­ها سال نیاز دارند. از نمونه‌های انرژی‌ های تجدید­ناپذیر می‌توان به نفت، گاز، زغال سنگ و اورانیوم اشاره کرد (7). شرط اساسی در حفاظت محیطزیست برقراری تعادل میان عوامل تشکیل دهنده آن می­باشد. آنچه که موجبات عدم تعادل محیط زیست را فراهم آورده و یا آنرا تهدید می­نماید، بطور کلی تخریب یا آلودگی محیط زیست می­نامیم. منشأ و عامل اصلی آلودگی و تخریب محیط زیست، انسان و عملکرد وی می­باشد که متاسفانه امروزه به عنوان معضلات زیست محیطی از روند روبه رشدی برخوردار بوده و جوامع انسانی و کشورها را تحت تاثیر قرارداده است (8). محیط زیست و حفاظت از آن مطمئناً یکی از موضوعات و چالش­های مورد توجه جوامع بشری در آستانه هزاره ی سوم می­باشد(9). پژوهشها نشان داده رابطه مستقیمی بین آموزش محیط زیست با هدف توسعه پایدار و کاهش آلودگی و استفاده صحیح از منابع وجود دارد. عدم آگاهی محیط زیستی بحرانی ترین عاملی است که به تخریب محیط زیست می انجامد(10). به عبارت دیگر باکسب سواد زیست محیطی، افراد قادرند در زندگی روزمرة خود به درک ارتباط متقابل بین انسانها و جوامع در راستای پایداری بیشتر محیط زیست دست یابند(11). تبدیل کردن امر حفاظت از محیط زیست به یک باور ذهنی و عادت تنها راهی است که در نهایت به حفظ محیط زیست می‌انجامد. بهترین زمان برای ایجاد چنین باوری نیز از دوران کودکی است(12). بنابراین آموزش عملی در سطوح مختلف جامعه خواهد توانست جلوی بسیاری از مشکلات زیست ‌محیطی را بگیرد. دراین میان مدارس با آموزش به کودکان و نوجوانان می‌توانند دراین زمینه تأثیرات گسترده‌ای به جابگذارند (13). دوره پیش از دبستان، اولین مرحله آموزش و پرورش رسمی(14) ویکی از دوره­های مهم تحصیلی کودکان است (15). دانشی که کودکان در این دوره به دست می­آورند بسیار مهم و تعیین­کننده است (16) و همچنین محیط رفتاری بسیار مهمی برای اغلب بچه­ها به شمارمی­آید(17) . زیرا رفتاری که در کودکی در نهاد هرشخص شکل می گیرد به صورت الگوی رفتاری در مسیر رشد از وی بروز می نماید.

اصلاح و رفع مشکلات زیست محیطی کنونی، درگروی اصلاح آموزه های انسان و تغییر در نگرش، بینش و دانش وی نسبت به سرنوشت خود و محیط پیرامونشان است و با توجه به اینکه بحران محیط زیست یکی از اساسی ترین بحرانهای موجود درجهان و به خصوص ایران به شمار می رود. بنابراین با توجه به اینکه رفتارهای نامطلوب زیست محیطی انسان، موجبات بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی، تعارض فناوری و طبیعت، تهدید و آسیب پذیری سلامت و رفاه نسل کنونی و ... شده است(18).  لذا اجرای این پژوهش ضرورت می­یابد تا اندیشه و اراده­ای نو در به کارگیری روش­های سازگار با طبیعت صورت گیرد؛ زیرا آشکار است که آموزش نه تنها شرط لازم برای مشارکت مؤثر زندگی در دنیای امروزی است، بلکه با توجه به موقعیت حساس اکولوژیکی که در آن به سر می­بریم آموزش محیط زیست به کلیه اقشاراجتماع به ویژه کودکان و نوجوانان و گنجاندن آن در برنامه­های آموزشی و درسی ازضروری‌ترین اهداف نظام آموزش و پرورش کشور محسوب می شود. در زمینه ی توجه به مولفه آموزش محیط زیست تحقیقاتی در ایران و جهان صورت گرفته است که به نمونه هایی از آن می توان اشاره کرد: محمدی استادکلایه و همکاران (19) به تحقیقی با عنوان طراحی و اعتبارسنجی درسی تلفیقی آموزش محیط زیست برای کودکان پیش از دبستان پرداختند که نتایج آن نشان داد تلفیق آموزش محیط زیست با کلیه دروس دیگر می‌تواند بدون لزوم رقابت به دلیل زمان و منابع محدودی برای برنامه درسی، سبب اعتلای برنامه‌های آموزشی موجود شود. در نتایج پژوهش مهربان (20) که با هدف بررسی آموزش‌های زیست‌محیطی در کتاب‌های درسی علوم تجربی دوره اول ابتدایی (اول تا سوم) و مقایسه این آموزش‌ها در پایه‌های مختلف این دوره ها انجام شده بود، استخراج پنج مؤلفه: ۱. ایجاد آگاهی و حساسیت در مورد محیط زیست، ۲. ایجاد و بهبود دانش و درک در مورد محیط زیست و درک آن، ۳. طرح نگرانی‌های مرتبط با محیط زیست و ترغیب دانش‌آموزان برای بهبود و حفظ کیفیت آن، ۴. ایجاد مهارت‌ برای تعیین چالش‌های زیست‌محیطی و کمک به رفع آن‌ها، ۵. ترغیب دانش‌آموزان به شرکت در فعالیت‌های مرتبط با حل چالش‌های زیست‌محیطی، را برای آموزش محیط زیست نشان دادند. لاهیجانیان و عباسی (21) در تحقیقی با عنوان آموزش مصرف بهینه انرژی در مدارس دوره ابتدایی، نشان دادند ارتباط معناداری بین آگاهی دانش آموزان و میزان مصرف انرژی وجود دارد. در تحقیق همتی و شبیری (22) با عنوان بررسی وضعیت آموزش محیط‌زیست در کشور ایران و مقایسه آن با سایر کشورهای جهان، نتیجه‌گیری شد که ایران در ابتدای مسیر آموزش محیط‌زیستی قرار دارد، گرچه اقدامات محدود ولی مؤثر در این حوزه صورت گرفته است. نصیری و همکاران (23) در تحقیقی با عنوان تاثیر فعالیت‌های نمایشی خلاق بر آموزش و یادگیری مفاهیم محیط زیست در کودکان پیش‌دبستانی شهر بابک، نشان دادند که نمایش خلاق برآموزش و یادگیری مفاهیم محیط زیست درکودکان پیش‌دبستانی تاثیر مثبت دارد. فائزه فاضلی وهمکاران (24) در بررسی کتاب های درسی علوم تجربی 8 سال دوره آموزش عمومی دریافتند که به طور کلی در کتاب های علوم تجربی بیشترین توجه به نقش انسان در محیط زیست وکمترین توجه به آلودگی صوتی شده است. اندریکوپولو و کوتروبا (25)دیدگاه و نگرش معلمان را در تاثیر استفاده از نمایشنامه بر روی  ترویج ذهن آگاهی نسبت به محیط زیست در دوره ابتدایی بررسی کردند که نتایج نشان دهنده ی تاثیر مثبت استفاده از این روش بر آمادگی ذهنی دانش آموزان و عملکرد آنان در حفاظت از محیط زیست بود. آرتون و ازسوگک (26)در پژوهشی با عنوان تاثیر برنامه درسی پودمانی آموزش محیط زیست، بر روی درک مفهومی و پیشرفت تحصیلی دریافتند که انجام پروژه های متنوع با توجه به آموزش محیط زیست در چهارچوب برنامه درسی پودمانی، فرصتهایی را برای دانش آموزان، جهت دریافت اطلاعات در خصوص مفاهیم مرتبط با آموزش محیط زیست و مشارکت برای توسعه مهارتهای تفکر انتقادی شان را فراهم می کند که این تأثیر مثبتی بر درک مفهومی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در این زمینه داشت. در پژوهش آرتون و ازسوگک (27) با عنوان مطالعه‌ای روی ارزیابی قابلیت استفاده از یک برنامه آموزشی مدون زیست محیطی؛ مشخص شد که برنامه آموزشی مدون محیط زیست نه تنها محتوا محور بود بلکه نیازهای دانش آموزان را نیز برآورده می ساخت و به آن­ها اجازه می داد راه حل­هایی برای مشکلات محیط زیستی پیدا کنند. ایکوز (28)در تحقیقی با عنوان دیدگاه معلمان شیمی ترکیه در مورد برنامه درسی شیمی دبیرستان، چشم­انداز آموزش محیط زیست، نشان می دهد که بین معلمان در مورد عدم برنامه درسی شیمی ثانویه برای ارائه آموزش محیط زیست موثر به دانش آموزان، اجماع وجود دارد. با این حال، بین دیدگاه معلمان نسبت به قرار دادن موضوعات زیست محیطی در برنامه درسی شیمی و ادغام موضوعات زیست محیطی با برنامه درسی، تفاوت چشمگیری وجود دارد استانیزیک و ماسیک (29) در تحقیقی با عنوان آموزش و پرورش محیط زیست در مدارس ابتدایی صربستان: چالش­ها و تغییرات در برنامه درسی، آموزش و پرورش و آموزش معلمان؛ پیشنهاداتی را برای تغییر در برنامه درسی، آموزش و آموزش معلمان به منظور ارتقاء آموزش محیطی ارائه می­دهند. فورتایر و همکاران (30) با ارائه تعریف اداره آموزش محـیط زیـست ویسکانـسین(Wisconsin) از آموزش محیط زیست به عنوان یک فرآیند یادگیری مادام­العمر که منتهی به تربیت شهروندانی آگاه، پویا و برخوردار از مهارت­های حل مسأله، سـواد علمـی و اجتمـاعی، آگـاهی اخلاقـی و توجه و حساسیت نسبت به ارتباط میان محـیط انـسان­هـا و محـیط و متعهـد بـه مـشارکت در فعالیت­های فـردی و اجتمـاعی مـرتبط بـه محـیط زیـست مـی­شـود، اسـتانداردها و اهـداف برنامه­های درسی آموزش محیط زیست را در قالب  پنج استاندارد یعنی پرسیدن و تحلیل، دانش و آگاهی از فرآیندها و سیستم­های محیطی، مهارت­های وارسی مـشکلات زیـست محیطـی، مهارت­های تصمیم و عمل و مسؤولیت­های شخصی و مدنی مطرح و برای هـر یـک از آن­هـا فهرستی از اهداف رفتاری و عملکردی که دانش­آموزان باید در آمـوزش محـیط زیـست بـدان برسند را ارائه کرده است در مجموع با توجه به اهمیت آموزش محیط زیست پژوهش حاضر در صدد بررسی سوال های پژوهشی زیر است:

سوال اصلی: میزان توجه به مؤلفه­های‌ آموزش محیط زیست در محتوای کتب درسی دوره پیش‌دبستانی چگونه است؟

سوال های ویژه:

• میزان توجه به مؤلفه پرسش و تحلیل در محتوای کتب درسی دوره پیش­دبستانی چگونه است ؟
• میزان توجه به

کلاس: هفتم مدرسه: زهره بنیانیان

• مؤلفه موضوعات زیست محیطی در محتوای کتب درسی دوره پیش­دبستانی چگونه است ؟
• میزان توجه به مؤلفه دانش فرآیندها و نظام های طبیعی در محتوای کتب درسی دوره پیش دبستانی چگونه است؟
• میزان توجه به مؤلفه مهارت­های عمل و تصمیم­­گیری در محتوای کتب درسی دوره پیش دبستانی چگونه است ؟
• میزان توجه به مؤلفه مسئولیت شخصی و مدنی در محتوای کتب درسی دوره پیش دبستانی چگونه است ؟

روش شناسی پژوهش

این پژوهش از نظر هدف از زمره تحقیقات کاربردی و از نظر روش، تحلیل محتوا سـت و با توجه به این‌که محتوای کتاب‌های درسی دوره پیش دبستانی بر پایه تصویر طراحی شده است، در این تحقیق از روش تحلیل محتوای مقوله‌ای جهت ارزیابی و تحلیل کتب استفاده ‌شد. به این منظور ابتدا کتاب‌های درسی دوره پیش دبستانی از نظر محتوا در قالب استاندارد آموزش محیط زیست ویسکانسین طبقه بندی و مؤلفه‌های مرتبط با شاخص‌های آن از تصاویر استخراج (واحد تحلیل صفحات متون، پرسش‌ها، تمرین‌ها، تصاویر می‌باشد) و در طبقه‌های مربوطه نوشته شده و پس از شمارش تمامی متغیرهای مرتبط با شاخص مورد بررسی فراوانی و درصد فراوانی آن‌ها تعیین شد. در نهایت به منظور اندازه‌گیری میزان تأکید و توجه به شاخص آموزش زیست محیطی مربوطه هر یک از آنها بر حسب درصد فراوانی مورد مقایسه قرار گرفتند.نوشته شده و پس از شمارش تمامی متغیرهای مرتبط با شاخص مورد بررسی فراوانی و درصد فراوانی آن‌ها تعیین شد. در نهایت به منظور اندازه‌گیری میزان تأکید و توجه به شاخص آموزش زیست محیطی مربوطه هر یک از آنها بر حسب درصد فراوانی مورد مقایسه قرار گرفتند.  مدل مفهومی تحقیق (30).

جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه کتاب‌های درسی دوره پیش‌دبستانی بود که از طرف اداره کل آموزش و پرورش استان گیلان در دوره پیش دبستانی اعم از مدارس دولتی و خصوصی تحت نظارت آموزش و پرورش استان گیلان معرفی شده بود، که عبارتند از کتاب آموزه­های قرآنی 1و2، کتاب واحد کار 1و2، فعالیت­های آموزشی و مناسبت­ها. در این تحقیق با توجه به ماهیت پژوهش، کل جامعة آماری (کلیة کتاب‌های ذکر شده) به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند، به عبارت دیگر نمونه برابر با جامعه آماری است. پژوهش حاضر به منظور جمع آوری داده های مربوط به مبانی نظری پژوهش و پیشینه و ادبیات موضوع از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده گردید. در بخش میدانی با استفاده از نظرات افراد متخصص، مقاله حاضر پیرامون تحلیل محتوای کتب مورد نظر، با استفاده از پرسش نامه معکوس که در آن مولفه­های زیست محیطی براساس ادبیات تحقیق گنجانده شده بود، نظرخواهی شد و داده­های حاصل به روش تحلیل محتوای کیفی مورد بررسی قرار گرفت. در پژوهش حاضر از روش تحلیل محتوای مقوله‌ای استفاده شد. جهت تحلیل محتوا، کل متن به واحدهایی از معانی (واحد تحلیل) تقسیم بندی شد. سپس این واحدها در قالب یک عبارت محدود و کمی شدند و به عنوان نمادی از یک مجموعه در نظر گرفته ­شدند. در ادامه کدگذاری مشخص شد و روایی و پایایی انجام گردید. در مرحله بعدی کدگذاری با استفاده از سه کدگذار انجام شد. رویکرد تحلیل و تفسیر کدگذاران بنابر مدل ویلیام رومی رویکرد استنباطی می‌باشد. چون واحدهای ما شامل تصاویر و جملات هستند. همچنین از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد جامع برای تفسیر محتوای متن و تصاویر استفاده شد. بدین منظور تحلیل را از شمارش واژگان و تصاویر آغاز شده و سپس بافت و زمینه مربوط به آن­ها تفسیر شد. به منظور محاسبه میزان توجه به جملات و تصاویر کتاب از درصد نسبت هر شاخص به کل جملات/ تصاویر کتاب استفاده شد. مثلاً به منظور مشخص کردن مهارت بررسی موضوعات زیست­محیطی کلیه شکل­ها و جملات مربوط به این موضوع شمارش شد و سپس نسبت آن به کل جملات و تصاویر کتاب محاسبه ­شد. ابزار اساسی تحلیل محتوا، پرسش نامه معکوس تحلیل بود که از طریق مطالعه ادبیات تحقیق و بررسی مطالعات داخلی و خارجی انجام شده، محتوای کتاب­های دوره پیش دبستانی ازلحاظ توجه به آموزش محیط زیست و بر اساس مدل علمی استانداردهای آموزش محیطزیست ویسکانسین(30)که شامل پرسش و تحلیل ، دانش فرایندها و سیستم­های طبیعی ، مهارت بررسی موضوعات زیست محیطی ، مهارت عمل و تصمیم‌گیری و مسؤولیت شخصی و مدنی می­باشد، که هر کدام در قالب 5 زیر مولفه (در مجموع 25 مولفه)و همچنین شاخص های آموزش مهارت های زیست محیطی (1. زباله و پسماند؛ 2. حیات وحش؛ 3. شکاروصید؛ 4. آلاینده های هوا،آب،زمین؛ 5. ارزش زیستگاه) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. برای بررسی روایی محتوایی و صوری، چک لیست وارسی در اختیاراستادان علوم تربیتی و کارشناسان محیط زیست قرار گرفت و پس از دریافت نظرات آنان، تجدیدنظرها و تغییراتی به عمل آمد و فهرست نهایی تنظیم گردید. در این تحقیق به منظور سنجش اعتبار محتوای پرسشنامه­ها (روایی) و قابلیت اطمینان (پایایی) از متخصصان در حیطه برنامه­ریزی درسی و آموزشی نظرخواهی صورت گرفت. برای اطمینان از سه کدگذار آگاه به تکنیک های تحلیل محتوا و با سابقه در آموزش پیش دبستانی جهت کدگذاری محتوای هر کتاب، بهره گرفته شد. به این منظور، قریب به بیست درصد از محتوای کتاب های درسی مورد بررسی در اختیار ارزیاب دوم (متخصص برنامه درسی) قرار گرفت و از وی خواسته شد تا فرایند کدگذاری را بر اساس مقوله های معین شده انجام دهد. میزان توافق میان سه کدگذار برابر با 95/0 مشاهده شد که میزان توافق بالا (توافق با تمامی جملات و تصاویر انتخابی مرتبط با استانداردهای آموزش محیط زیست) مؤید روایی بالای سنجش می­باشد.

 

یافته‌های پژوهش  

نتایج حاصل از تحلیل محتوا با توجه به سوال ویژه اول: میزان توجه به مؤلفه پرسش و تحلیل در محتوای کتب درسی دوره پیش دبستانی چگونه است ؟

 

 

جدول 1- جدول فراوانی مؤلفه پرسش و تحلیل

Table 1. frequency table of question and analysis component

مولفه های فرعی پرسش و تحلیل	فراوانی	فراوانی نسبی	فراوانی تجمعی	فراوانی نسبی تجمعی
توجه به مشکلات محیط زیست و لزوم حفظ آن	26	08/0	26	8
جذابیت موضوعات و مباحث محیط زیست برای دانش‌آموزان	263	86/0	289	94
اتخاذ روشهای جدید جهت حل مشکلات محیط زیست	16	06/0	305	100
اثرات رشدجمعیت وتاثیر آن بر تخریب محیط زیست	0	-	-	-
همبستگی بوم‌شناسی در سطح کره زمین برای ادامه حیاط	0	-	-	-
جمع	305	1

 

 

با توجه به جدول (1) بیشترین میزان توجه در زمینه جذابیت موضوعات و مباحث زیست محیطی و کمترین میزان آن روی اتخاذ روشهای جدید جهت حل مشکلات محیط زیست می­باشد. همچنین به دو شاخص اثرات رشدجمعیت وتاثیر آن بر تخریب محیط زیست و همبستگی بوم‌شناسی در سطح کره زمین برای ادامه حیاط توجهی نشده است.

نتایج حاصل از تحلیل محتوا با توجه به سوال ویژه دوم: میزان توجه به

کلاس: هفتم مدرسه: زهره بنیانیان

 مؤلفه موضوعات زیست محیطی در محتوای کتب درسی دوره پیش­دبستانی چگونه است ؟

 

 

جدول 2- جدول فراوانی مؤلفه مهارت بررسی موضوعات زیست محیطی

Table 2. Table of the frequency of the skill component of investigating environmental issues

 

 

مولفه های فرعی مهارت بررسی موضوعات زیست محیطی	فراوانی	فراوانی نسبی	فراوانی تجمعی	فراوانی نسبی تجمعی
بررسی مسائل مربوط به آلودگی محیط زیست (آب، هوا، خاک)	1	25/0	1	25
بررسی مشکلات ناشی از تخریب جنگل ها	3	75/0	4	100
بررسی مسائل انقراض گونه های حیوانات	0	-	-	-
بررسی مشکلات از بین رفتن منابع غذایی و محل زندگی حیوانات	0	-	-	-
بررسی تأثیر تخریب محیط زیست بر زندگی انسان ها	0	-	-	-
جمع	4	1

با توجه به جدول (2) بیشترین میزان توجه در بررسی مشکلات ناشی از تخریب جنگل ها و کمترین میزان آن روی بررسی مسائل مربوط به آلودگی محیط زیست می­باشد. همچنین به سه شاخص بررسی مسائل انقراض گونه های حیوانات؛ بررسی مشکلات از بین رفتن منابع غذایی و بررسی تأثیر تخریب محیط زیست بر زندگی انسان ها توجهی نشده است.

نتایج حاصل از تحلیل محتوا با توجه به سوال ویژه سوم: میزان توجه به مؤلفه دانش فرآیندها و نظام های طبیعی در محتوای کتب درسی دوره پیش دبستانی چگونه است ؟

 

 

جدول 3- جدول فراوانی مؤلفه دانش فرایندها و سیستمهای طبیعی

Table 3. frequency table of the knowledge component of natural processes and systems

مولفه های فرعی دانش فرایندها و سیستم های طبیعی	فراوانی	فراوانی نسبی	فراوانی تجمعی	فراوانی نسبی تجمعی
آگاهی از چرخه های زیست محیطی (آب، هوا، خاک)	2	2/0	2	20
آگاهی از سیستم تغذیه جانداران در طبیعت	8	8/0	10	100
آگاهی از نحوه تشکیل آب کره، هوا کره و خاک کره	0	-	-	-
آگاهی از چرخه زندگی حیوانات	0	-	-	-
آگاهی از نقش گیاهان در محیط زیست	0	-	-	-
جمع

 

 

با توجه به جدول (3) بیشترین میزان توجه در آگاهی از سیستم تغذیه جانداران و کمترین میزان آن روی آگاهی از چرخه های زیست محیطی می­باشد. همچنین به سه شاخص آگاهی از نحوه تشکیل آب کره، هوا کره و خاک کره؛ آگاهی از چرخه زندگی حیوانات و  آگاهی از نقش گیاهان در محیط زیست توجهی نشده است.

نتایج حاصل از تحلیل محتوا با توجه به سوال ویژه چهارم: میزان توجه به مؤلفه مهارت­های عمل و تصمیم­­گیری در محتوای کتب درسی دوره پیش دبستانی چگونه است ؟

 

 

جدول 4- جدول فراوانی مؤلفه مهارت عمل و تصمیم گیری

Table 4. frequency table of action and decision making skill component

مولفه های فرعی مهارت عمل و تصمیم‌گیری	فراوانی	فراوانی نسبی	فراوانی تجمعی	فراوانی نسبی تجمعی
مهارت جلوگیری از آلودگی هوا، آب، خاک	10	56/0	10	56
مهارت جلوگیری از انقراض گونه ها در طبیعت	0	0	0	0
مهارت جلوگیری از فرسایش خاک و نابودی مراتع	0	0	0	0
مهارت جلوگیری از تخریب جنگل ها	8	44/0	18	100
مهارت جلوگیری از نابودی منابع غذایی جانداران در طبیعت	0	0	-
جمع	18	1

 

با توجه به جدول (4) بیشترین میزان توجه در مهارت جلوگیری از آلودگی هوا، آب، خاک و کمترین میزان آن روی مهارت جلوگیری از تخریب جنگل ها می­باشد. همچنین به سه شاخص مهارت جلوگیری از انقراض گونه ها در طبیعت؛ مهارت جلوگیری از فرسایش خاک و مهارت جلوگیری از نابودی منابع غذایی جانداران در طبیعت توجهی نشده است.

نتایج حاصل از تحلیل محتوا با توجه به سوال ویژه پنجم: میزان توجه به مؤلفه مسئولیت شخصی و مدنی در محتوای کتب درسی دوره پیش دبستانی چگونه است؟

 

 

جدول 5- جدول فراوانی مؤلفه مسئولیت شخصی و مدنی

Table 5. Frequency table of personal and civil responsibility component

مولفه های فرعی مسؤولیت شخصی و مدنی	فراوانی	فراوانی نسبی	فراوانی تجمعی	فراوانی نسبی تجمعی
حفظ جنگلها، اهمیت درختکاری و فضای سبز	9	39/0	9	39
رعایت حقوق حیوانات و مهربانی با آنها	2	08/0	11	47
جلوگیری از مصرف بی رویه آب	8	35/0	19	82
کاهش آلودگی هوا از طریق رفتارهای فردی	4	18/0	23	100
جلوگیری از فرسایش بی رویه خاک	0	0
جمع	23	1

 

 

با توجه به جدول (5) بیشترین میزان توجه در حفظ جنگلها، اهمیت درختکاری و فضای سبز و کمترین میزان آن روی رعایت حقوق حیوانات و مهربانی با آنها می­باشد. همچنین به شاخص جلوگیری از فرسایش بی رویه خاک توجهی نشده است.

نتایج حاصل از تحلیل محتوا با توجه به سوال اصلی تحقیق: میزان توجه به مؤلفه­های‌ آموزش محیط زیست در محتوای کتب درسی دوره پیش‌دبستانی چگونه است؟

 

 

جدول 6- جدول فراوانی مؤلفه ­های آموزش محیط زیست بر اساس استاندارد ویسکانسین

Table 6. Frequency table of environmental education components based on Wisconsin standard

مولفه های آموزش محیط زیست	فراوانی	فراوانی نسبی	فراوانی تجمعی	فراوانی نسبی تجمعی
پرسش و تحلیل	305	85/0	305	85
دانش فرایندها و سیستم های طبیعی	10	03/0	315	88
مهارت بررسی موضوعات زیست محیطی	4	01/0	319	89
مهارت عمل و تصمیم گیری	18	05/0	337	94
مسئولیت شخصی و مدنی	23	06/0	360	100
جمع	360	1

 

با توجه به جدول (6) بیشترین میزان توجه روی مؤلفه پرسش و تحلیل(85%) و کمترین میزان آن روی مهارت بررسی موضوعات زیست محیطی (01%) می باشد.

 

 

نمودار 1- مؤلفه ­های آموزش محیط زیست بر اساس استاندارد ویسکانسین

Diagram 1. Components of environmental education based on the Wisconsin standards

 

جدول 7- میزان توجه به شاخص های آموزش محیط زیست در کتاب های دوره پیش دبستانی

Table 7. The amount of attention paid to environmental education indicators in preschool books

آموزش مهارتهای زیست محیطی	فراوانی	درصد نسبت به کل شاخص ها
زباله و پسماند	22	113/0
حیات وحش	166	847/0
شکار و صید	1	005/0
آلاینده های هوا، آب، زمین	3	015/0
ارزش زیستگاه	4	02/0

 

 

با توجه به جدول (7) بیشترین میزان توجه روی شاخص حیات وحش و معرفی گونه های جانوری و پس از آن زباله و پس ماند بوده و کمترین میزان توجه روی مؤلفه شکار و صید و پس از آن آلاینده‌ها می‌باشد.

 

بحث و نتیجه گیری

 بر اساس پژوهش حاضر که با هدف بررسی و ارزیابی میزان توجه به آموزش محیط زیست در کتب درسی دوره پیش‌دبستانی انجام شد و تحلیل های انجام گرفته بر روی مولفه ها و زیر مولفه های موثر در آموزش زیست محیطی می توان نتیجه گرفت:براساس نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل در خصوص میزان توجه به مؤلفه های آموزش محیط زیست در محتوای کتب درسی دوره پیش­دبستانی بیشترین میزان توجه به مؤلفه های آموزش محیط زیست در زمینه مهارت پرسش و تحلیل (72/84%) می باشد؛ پس از آن به ترتیب مسئولیت شخصی و مدنی (38/6%)؛ مهارت عمل و تصمیم گیری (5%)؛ دانش فرایندها و سیستمهای طبیعی (77/2%) و در نهایت مهارت بررسی موضوعات زیست محیطی کمترین میزان توجه (11/1%) را به خود اختصاص داده اند. همچنین در زمینه مؤلفه های استخراجی آموزش زیست محیطی بیشترین میزان توجه روی آموزش و معرفی حیات وحش، گونه های جانوری و شناخت حیوانات از روی تصاویر بوده (11/46%) و پس از آن به مبحث زباله و پسماند (11/6%) توجه شده است. اما کمترین میزان توجه روی مسئله ارزش زیستگاه (11/1%) آلاینده های زیست محیطی (83/0%) و در نهایت شکار و صید (27/0%) بوده است. در همه نظام­های آموزش و پرورش، به ویژه سـاختارهای آموزشـی متمرکـز کتـابهـای درسی عملاً به عنوان مهمترین و اصلی­ترین ابزار و رسانه آموزشی جهت انتقال مفاهیم، معانی و ارزش­های مورد نظر به دانش­آموزان مورد استفاده قرار مـی­گیرنـد. در واقـع، محتـوای کتـب درسی به عنوان یک عنصر مهم برنامه درسی مدنظر بوده و وسیله­ای جهت تحقـق اهـداف آن به شمار می­رود. با توجه بـه این نقـش مهـم و برجـسته است که همواره در ادبیات برنامه­ریزی درسی تأکید می­گردد که محتوا و تجارب یادگیری بایـد مورد توجه، رضایت و علاقه یادگیرنـدگان قـرار گیـرد و از اهمیـت ،اعتبـار، سودمندی و قابلیت یادگیری لازم برخوردار بوده و بـا ارزش­هـای اجتمـاعی، استعدادهای فراگیران و قانون­مندی­های برنامه درسی منطبق باشد. از این منظر، آموزش محیط زیست به عنوان یکی از حوزه­های مهم آموزشی و پرورشـی، کـه بـه ویژه در سالهای اخیر با توجه به سرعت فزاینده تخریب محیط زیست و کره زمین بـه عنـوان یک قلمرو آموزشی مورد توجه قرار گرفته اسـت، بایـد از حـضور و بـروز بیـشتری در کتـب درسی برخوردار باشند. تأکید بر گنجاندن مفاهیم زیست محیطی در قالب کتاب­های درسی بـه ویژه به دلیل نقش ویژه­ای است که کتب مذکور رسماً در نظام آموزشی کشور به عنوان مرجـع اصلی آموزش و تدریس معلم ایفا می­نمایند. بدیهی است این امر به معنای نادیده گرفتن نقـش و تأثیر سایر برنامه­های درسی از جمله فعالیـت­هـای یـادگیری، امکانـات و تجهیـزات، فـضای آموزشی، روش­های تدریس معلمان و ... در آموزش محیط زیست نمی­باشد.

نتایج این تحقیق با یافته ی پژوهش های پیشین مانند کریمی و همکاران (31)، آرتون و ازسوگک (27) همخوانی و هماهنگی دارد. کریمی و همکاران(31) اذعان می دارند در آموزش محیط زیست بهتر است از اهداف رفتاری کمتر استفاده شود و به جای آن از اهداف حل مساله استفاده شود چرا که تناسب زیاد با آموزش محیط زیست دارد. از سوی دیگر، والدین نیز باید در کنار معلمان از اهداف آموزش محیط زیست دوره ابتدایی آگاه شوند تا آنها نیز مسائل محیطزیست را رعایت کنند و به عنوان الگوی مناسب برای فرزندانشان عمل کنند. به عبارتی نتایج حاصل از پژوهش آنها به لزوم توجه بیشتر بر مولفه مسئولیت شخصی و مدنی تاکید دارد که بانتایج  پژوهش حاضر هم راستا می باشد.همچنین نتایج تحقیق آرتون و ازسوگک (27)  با انجام پروژه های متنوع با توجه به آموزش محیط زیست در چهارچوب برنامه درسی پودمانی، فرصتهایی را برای دانش آموزان، جهت دریافت اطلاعات در خصوص مفاهیم مرتبط با آموزش محیط زیست و مشارکت برای توسعه مهارتهای تفکر انتقادی شان را فراهم می کند که این تأثیر مثبتی بر درک مفهومی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در این زمینه داشت.که لزوم تاکیدبیشتر بر مولفه مهارت تصمیم و عمل در آموزش محیط زیست را نشان می دهد.همچنین در پژوهشی که توسط مهربان(20) انجام گرفت نیز نتایجی مشابه استنتاج شده است. از جمله نتایج به‌دست آمده از این پژوهش می‌توان به عدم توجه کافی به دو مؤلفه بسیار مهم  ایجاد مهارت‌ برای تعیین چالش‌های زیست‌محیطی و کمک به رفع آن‌ها، و ترغیب دانش‌آموزان به شرکت در فعالیت‌های مرتبط با حل چالش‌های زیست‌محیطی، در محتوای کتاب‌های درسی علوم تجربی دوره اول ابتدایی اشاره نمود که به عبارتی عدم توجه کافی به موارد مذکور از نقاط ضعف آموزش‌های زیست‌محیطی در محتوای کتاب‌های مورد بررسی محسوب می‌گردد.

به طور کلی ایران نسبت به سایر کشورها  در ابتدای مسیر آموزش محیط زیستی قرار دارد، گرچه اقدامات محدود ولی مؤثر در این حوزه صورت گرفته است. گزارشها و آمارهای تکان دهنده از وضعیت محیط زیست در ایران در طی سالهای اخیر، همگی توجه و عنایت بیشتری را از سوی دولت می طلبد. دولت در امر سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرای بسیاری از طرحهای پیشگیرانه و ترمیمی نقش بسیارمهمی را به عهده دارد. براساس دستور کار 21، برنامه توسعه پایدار جزء مسئولیتهای دولت است. یکی از این شیوه هایی که دولت در حوزه محیط زیست می تواند ورود کند، سیاستگذاری در مورد آموزش حفاظت از محیط زیست و حمایت از برنامه های اجرایی است (22).با وجود اقداماتی که تاکنون صورت گرفته، با توجه به بی تفاوتی ها، تخریب ها و سوء استفاده های بیشمار از محیط زیست کشور، آموزش محیط زیست در ایران در مراحل اولیه قرار دارد، و از سویی فاصله بسیار زیادی با اکثر کشورهای جهان دارد. لذا، تحول سیاستها و برنامه های نهادهای مرتبط با امر آموزش برای پشتیبانی از آموزشهای محیط زیستی بیش از پیش ضروری به نظر میرسد.با توجه به مباحث مرتبط با آموزش محیط زیست که بخشی از آن در این پژوهش اشاره گردید و نیز با عنایت به یافته های این پژوهش می توان در جهت اصلاح و بهبود آموزش محیط زیست در کتاب های درسی دوره پیش دبستانی، پیشنهادهایی به شرح زیر ارائه کرد: با توجه به مؤلفة پرسش و تحلیل ضرورت دارد که محتوای کتب درسی دورة پیش­دبستانی به گونـه­ای تـدوین و تنظیم گردد که دانش­آموزان با استفاده از آن بتوانند مسائل و مشکلات زیست محیطی جامعه محلی و ملی خود را مورد سؤال، بررسی و تحلیل قرار دهند تا از این طریق بـه درک و فهمـی جامع از موضوعات ومشکلات زیست محیطی نائل آیند. در زمینه مؤلفه مهارت بررسی موضوعات زیست محیطی پیشنهاد می شود مباحث مهم آلاینده ها؛ اعم از انواع آلاینده های آب، هوا و خاک در کتب درسی در قالب تصاویر به کودکان معرفی شود و تأثیر هر یک از آنها بر انقراض گونه های گیاهی و جانوری به کودکان آموزش داده شود. در زمینه مؤلفه دانش فرایندها و سیستمهای طبیعی ضروری است در محتوای کتب درسی ارائه شده به دانش­آموزان، مفاهیم و اطلاعات و فعالیت­هایی گنجانده شود تا آن­ها بتوانند فرآیندهای موجـود در طبیعـت و قـانون­منـدی­هـای حاکم بر آنها و نیز تغییرات ایجاد شده در نتیجه پیشرفت­های صـنعتی و دخالـت­هـای بـشر را متوجه شوند. در زمینه مؤلفة مهارت عمل و تصمیم‌گیری پیشنهاد می­شود در محتوای کتب درسی فرصت­ها و تجارب یادگیری گنجانـده شود تا کودکان با هدایت و راهنمایی مربی عملاً درگیـر فرآینـدهای تـصمیم­گیـری واقدام در مورد مشکلات و چالش­های زیست محیطی خود گردند. در زمینة مسؤولیت شخصی و مدنی پیشنهاد می­شود که محتوای کتب درسی باید رشد و پیشرفت­های شـهروندی دانش­آموزان به ویژه مسئولیت­های شخصی و اجتماعی آنها را در زمینـه محـیط زیـست مـورد توجه جدی قرار دهد؛ چرا که بخشی از کارکرد نظام آموزشـی در حـوزه آمـوزش محـیط زیـست متوجـه رشـد و پرورش حس مسئولیت­پذیری فردی و جمعی کودکان در ارتباط بـا محـیط زیـست خـود می­باشد. با توجه به اینکه میزان توجه به مؤلفه­های‌ آموزش محیط زیست در محتوای برنامه‌ درسی دوره پیش‌دبستانی در حد مطلوب و رضایت‌بخش نبوده و با توجه به اهمیت مسائل زیست‌محیطی و لزوم آموزش محیط‌زیست در دوره پیش‌دبستانی به عنوان دوره پایه در فراگیری کودکان، پیشنهاد می‌شود برنامه ریزان محتوای آموزشی و مؤلفین کتب درسی توجه بیشتری به این مسئله مهم معطوف داشته و کلیه شاخص‌ها و استانداردهای آموزش محیط زیست را در کتب درسی در قالب تصاویر، تمرین ها، سؤالات و... گنجانده و در تدوین کتب بازنگری و اهتمام بیشتری حاصل گردد. همچنین کتابی تحت عنوان محیط زیست به طور خاص در فهرست کتب درسی دوره پیش دبستانی گنجانده شود و به طور ویژه به امر آموزش محیط زیست اهتمام ورزد.

 

References

1. Dabiri, M. (2014). Environmental Pollution, Air-Water-Soil-Sound.  Alliance Publication. (In Persian)
2. Ardakani, M. R. (2001). “Ecology”. Tehran University, Institute of Publishing and Printing. (In Persian)
3. Ghaffari, h., younesi, A., & Rafieie, M. (2017). “Analysing the role of investment in education on sustainable development; with special emphasis on environmental education”. Quarterly Journal of Environmental education and sustainable development, 1(5), 79-100. (In Persian)
4. Ravanshadnia, M. (2013). ”Safety Management in Construction Projects”. Simayedanesh Publication. (In Persian)
5. Barkhordar, B. (2008). “Environmental knowledge”. Payam Noor University Publication. (In Persian)
6. Moghimi, N. & Jahansooz, A. R. (2015). ”Natural Resources and Environment”, Ministry of Education, Planning and Writing Commission, Department of Agriculture and Horticulture, Tehran, Iran Textbook Publishing Company. (In Persian)
7. Watt, K. (2014). "Principles of environmental science". Vahabzadeh, A. H. ACERC Publication, University of Mashhad. (In Persian)
8. Emami Rad, A.M., Choobkar, N., & Hosseyni, Sh. (2016). ”Environmental pollutions and their Control strategies”. (With Emphasis on new Methods). Tehran, ACERC Publication, Amirkabir University of Technology Branch. (In Persian)
9. Yencken, D., Fien, J. & Sykes, H.(2002). "Environment, Education andsociety in the Asia- Pacific". NewYork. USA.
10. Parishani, N., Mirshah Jafari, S.E., Sharifian, F., &Farhadian, M. (2018). ”The Inclusion of Environmental Education Topics in Iranian Secondary Education Textbooks and Prioritizing Neglected Topics”. Quarterly Journal of Environmental Education and Sustainable Development, 7(1), 9-18. (In Persian)
11. Uyar, y. & Ensar, F. (2016). "Does Mother Tongue Education Support Developmentof Environmental Literacy in Turkey? An Analysis of Turkish CourseBooks". International Journal of Environmental & Science Education, 11(1), 1-8.
12. Chandra, Y., & Linthoingambi Devi, N. (2009). “Studies on Municipal Solid Waste Management in Mysore City- A case study”. Report and Opinion, 1 (3), 15-21.
13. Zsóka, A., Marjainé S. Z., Széchy, Anna. & Kocsis, T. (2013). “Greening due to environmental education? Environmental knowledge, attitudes, consumer behavior and everyday pro-environmental activities of Hungarian high school and university students”. Journal of Cleaner Production, Volume 48, 126-138.
14. Kaul, V. (2011). “Early childhood education program”. Mofidi, F. Samt Publication, Tehran. (In Persian)
15. Reynolds, A.J. (2009), “Preschool Education, Educational Attainment, and Crime Prevention,” Journal of Social Science, 32 (8), 1054-1063.
16. Krogh, S. I. (2011). “Early Childhood Education,” Yesterday, Today, Tomorrow, Published in the uk. Cambridge University.
17. Smith, P.K. (2010). “Ecology of Preschool Behaviouer”. Published in the United State of Amerrican by Cambbridg University.
18. Ghazavi, M., Liyaghatdar, M.G., & Abedi, A. (2009). “Content Analysis of Books Experimental Sciences Elementary time from providing information to environmental problems”. Journal of Education, (28), 128-152. (In Persian)
19. Mohammadi Ostadkelayeh, M., Zandi, B., Hatami, J., & Shiri, S.M. (2018). “Design and Validation a Pattern of Integrated Curriculum in Environmental Education for Pre-Primary School Children”. Quarterly Journal of Environmental Education and Sustainable Development, 1(7), 115-126. (In Persian)
20. Mehraban, Z. (2017). “Environmental Education in Experimental Science Textbooks First Elementary School First Grade Ta sum”. 4th International Conference on Environmental Planning and Management. (In Persian)
21. Lahijanian, A & Abbasi, Sh. (2016). “Efficient Energy Consumption Education in Primary Schools”. Journal of Environmental science and Technology, 2(18), 515-531. (In Persian)
22. Hemmati, Z & Shobeiri, S.M. (2016). “Review the status of environmental education in Iran and comparison with other countries”. Human and Environment, 2(14), 61-81. (In Persian)
23. Nasiri, H., Mofidi, F., Koulayenezhad, J., & Afshar, E. (2015). “The Impact of Creative Theatrical Activities onTeaching andLearning Environmental Concepts in Babak City Preschool Children”. First International Conference on Management, Economics, Accounting and Educational Sciences, Sari, Future Research & Consulting Company, Payam Noor Necca University. (In Persian)
24. Mahdavi ikdelu, F. (2018). The study of the existing environmental content sciences textbooks status in general education course. Journal of Environmental Science and Technology. doi: 10.22034/jest.2018.10790.1941. (In Persian)
25. Andrikopoulou, E., & Koutrouba, K. (2019). “Promoting Mindfulness about the Environment through the Use of Drama in the Primary Classroom: Greek Teachers’ Views and Attitudes”. Education Sciences.
26. Artun, H & Özsevgeç, T. (2018). “Influence of Environmental Education Modular Curriculum on Academic Achievement and conceptual underestanding”. International Electronic Journal of Environmental Education, 8(2), 150-171.
27. Artun, H & Özsevgeç, T. (2016). “A Study on the Evaluation of the Applicability of an Environmental Education Modular Curriculum”. International Journal of Environmental and Science Education, 11(15), 7318-7347.
28. Icoz, O.F. (2015). “Turkish Chemistry Teachers' Views about Secondary School Chemistry Curriculum: A Perspective from Environmental Education”. Journal of Education in Science, Environment and Health, 1(2), 79-87.
29. Stanišić, J. & Maksić, S. (2014). “Environmental Education in Serbian Primary Schools: Challenges and Changes in Curriculum, Pedagogy, and Teacher Training”. The Journal of Environmental Education, 45(2), 118-131.
30. Fortier, J. D., Grady, Susan M., Lee, & Shelley, A. (1998). "Wisconsin’s Model Academic Standards for EnvironmentalEducation. Wisconsin Department of public Instruction. International”. Journal of Education Development, 22, 35-46.
31. Karimi, B., Kian, M., &Aliasgari, M. (2017)."Designing the Environmental Education Curriculum for Elementary Schools in Iran".Quarterly Journal of Environmental education and sustainable development, 5(4), 9-23. (In Persian)

 

1- دانشجوی مدیریت آموزشی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.

2- دکترای مدیریت آموزشی، دانشگاه علوم پزشکی هوشمند، تهران، ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

3- آموزگار آموزش و پرورش رودسر، گیلان، ایران.

1- Ph.D. students in Educational Management, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran.

2- Ph.D. in Educational Administration, smart University of Medical Sciences, Tehran, Iran.. *(Corresponding Author)

3- Education Teacher, Roudsar, Guilan, Iran

تعداد مشاهده مقاله: 269

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 35