اثر شوکهای مصرف برق بر آلودگی محیط زیست و رشد اقتصادی در ایران و کشورهای منتخب منا: مقایسه تطبیقی با رهیافت PVAR

 

 

مستخرج از پایان نامه

 

 

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و سوم، شماره ده، دی ماه 1400(102-89)

                                                                

 

اثر شوکهای مصرف برق بر آلودگی محیط زیست و رشد اقتصادی در ایران و کشورهای منتخب منا: مقایسه تطبیقی با رهیافت PVAR

 

 

محمدحسن قزوینیان[1] ^*

mhasanghazvinian@gmail.com

کامبیز هژبر کیانی[2] 

علی دهقانی[3] 

    فاطمه زندی³ 

 خلیل سعیدی³

                                                                                                                                                                       

تاریخ دریافت: 25/1/98

تاریخ پذیرش: 12/7/99

 

چکیده

زمینه و هدف: تولید، اعم از تولید صنعتی و کشاورزی، بدون وجود شبکه­های زیربنایی اقتصادی امکان پذیر نیست. نیروی برق با توجه به تغییرات پدید آمده در صنایع و تبدیل نیروی محرکه مکانیکی به الکتریکی، پیدایش موتورهای برقی و گسترش ابزارهای ماشینی، نقش بسیار مهمی در توسعه صنعتی کشورها ایفا می­کند. از دیدگاه مکاتب مختلف اقتصادی، مهمترین عوامل موثر بر رشد اقتصادی عبارتند از: سرمایه و نیروی کار اعم از متخصص و غیرمتخصص، در تئوریهای جدید رشد، عامل انرژی نیز وارد مدل شده است. هدف اصلی مقاله حاضر مقایسه تطبیقی اثر شوکهای مصرف برق بر آلودگی محیط زیست و رشد اقتصادی در ایران و کشورهای منتخب منا می­باشد.

روش بررسی: مقاله مورد نظر از نوع توصیفی، تحلیلی و استنتاجی بوده و روش مورد استفاده در دستیابی به هدف مقاله استفاده از رهیافت خود رگرسیون برداری مبتنی بر داده های پانلی PVAR طی دوره 2016-1992 و همچنین کشور ایران طی دوره 2016- 1985 با استفاده از روش خود رگرسیون برداریVAR  می­باشد.

یافته ها : مصرف برق، سرمایه­گذاری مستقیم خارجی، نیروی کار و موجودی سرمایه رابطه مستقیم و معنی داری با رشد اقتصادی دارند ولی آلودگی محیط زیست رابطه معکوس و معنی داری با رشد اقتصادی ایران دارد.

بحث و نتیجه گیری: نتایج حاکی از آن است که ﺷﻮک افزایش مصرف برق در کشورهای منتخب منا پس از یک کاهش نامحسوس در تولید ناخالص داخلی سرانه به طور متناسب منجر به افزایش آن در دوره های بعدی می­گردد، ولی در ایران رشد را به طور خیلی ملایم افزایش می­دهد. همچنین اثر این شوک بر آلودگی محیط زیست در کشورهای منا سبب کاهش نسبتا ملایم آن شده ولی در ایران سبب شده است که آلودگی محیط زیست در سطح بالاتری نسبت به قبل قرار گیرد.

 

واژه های کلیدی : مصرف برق، آلودگی محیط زیست، رشد اقتصادی، کشورهای منتخب منا ، اقتصاد ایران.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

J. Env. Sci. Tech., Vol 23, No. 10, January, 2022

 

 

 

 

The Effect of Electricity Consumption Shocks on Environmental pollution and Economic Growth in Iran and Selected Countries MENA: A Comparative Comparison with the PVAR Approach

 

Mohammad hasan Ghazvinian[4]^*

mhasanghazvinian@gmail.com

 Kambiz Hojabr kiani[5]

Ali Dehghani[6]

Fatemeh Zandi³

Khalil Saeedi³

 

Admission Date:October 3, 2020

Date Received: April 14, 2019

 

Abstract

Background and Objective: Production, including industrial and agricultural production, is not possible without the existence of economic infrastructure. Electricity plays an important role in the industrial development of countries due to changes in the industries and the conversion of mechanical to electrical power, the emergence of electric motors and the development of machine tools. Purpose of this article, comparative comparison of the effects of electricity consumption shocks on Environmental pollution and economic growth in IRAN and selected MENA countries.

Material and Methodology: The article is descriptive, analytical and inferential, to achieve this goal, the method has been used the PVAR approach during the period 2016-1992 as well as the country of Iran during the period 2016-1985 using the VAR method has been studied.

Findings: Findings: Electricity consumption, direct foreign investment, labor force and capital inventory have a direct and significant relationship with economic growth, but environmental pollution has a negative and significant relationship with Iran's economic growth.

 Discussion and Conclusion: the results indicate that the shock of increasing electricity consumption in selected MENA countries after an insignificant decrease in GDP per capita will increase proportionally in subsequent periods but in Iran, it grows very smoothly. The effect of this shock on carbon dioxide emissions in the countries concerned has been relatively mildly reduced, but in Iran, carbon dioxide emissions have been at a higher level than before.

 

Keywords: electricity consumption, environmental pollution, economic growth, selected countries of MENA, Iran's economy.

 

مقدمه

 

با توجه به نقش کلیدی انرژی الکتریکی در اقتصاد ملی و تأثیر آن به عنوان یک زیرساخت اساسی در توسعة سایر بخشها، شناخت فرایند مصرف انرژی برق در افق بلندمدت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این بحث در کشورهای در حال توسعه به دلیل رشد سریع مصرف انرژی برق از اهمیتی دو چندان برخوردار است. با رشد و توسعه صنعتی و اقتصادی و نیز افزایش جمعیت در مناطق مختلف، میزان تقاضا برای مصرف انرژی برق رو به افزایش خواهد بود.

تجزیه و تحلیل رشد اقتصادی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا[7] با تأکید ویژه بر روند همگرایی از نظر روند بلندمدت تولید ناخالص داخلی سرانه نشان می­دهد اقتصاد منطقه به شدت تحت تأثیر عوامل خاص، مانند منابع انرژی و خصوصیات جمعیت شناختی و سازمانی و زیست محیطی قرار گرفته است که از عوامل تعیین کننده فرایند رشد می باشند (1).

زمینه و هدف

بررسی اثرات زیست محیطی مصرف حاملهای انرژی و رشد اقتصادی در ایران نیز با توجه به اتخاذ رویکرد رشد اقتصادی بالا با حفظ محیط زیست، مهم است. لذا، هدف اصلی این مقاله تعیین تأثیر شوکهای مصرف برق بر آلودگی محیط زیست و رشد اقتصادی ایران و کشورهای منتخب منا می­باشد.

امروزه علاوه بر نهاده نیروی کار و سرمایه، انرژی نیز به عنوان یکی از نهاده‌های مهم تولید در بحثهای اقتصاد کلان مطرح است. لذا تولید تابعی از نهاده نیروی کار، سرمایه و انرژی خواهد بود.

برای نشان دادن رابطه بین متغیرهای تحقیق از تابع تولید کاب – داگلاس استفاده می­شود که در آن تولید ناخالص داخلی بستگی به مقادیر متغیرهای درونزای FDI و آلودگی محیط زیست دارد. در تابع تولید کاب- داگلاس موجودی سرمایه و نیروی کار به عنوان عوامل تولید مورد استفاده قرار می­گیرد و آلودگی محیط زیست هم بطور مستقیم وارد تابع تولید کاب داگلاس می­شود. تابع تولید کاب – داگلاس مورد استفاده به شکل زیر می‌باشد

 که در آن  

Y : تولید ناخالص داخلی حقیقی     

A : بهره وری کل عوامل تولید    

L : نیروی کار     

K : موجودی سرمایه      

: جمله اختلال    

FDI : سرمایه گداری مستقیم خارجی    

 E : مصرف انرژی . با یک سطح تکنولوژی ثابت رابطه مستقیم خطی بین مصرف انرژی و محیط زیست وجود دارد نظیر E=bCO2 پس مدل تصریح شده پیشنهادی رشد به صورت زیر می­باشد (2و3)                                         

 GDP = f (EC, K, L, FDI)                                                                                 

کوانا و همکاران^[8] (2014) در مقاله خود به بررسی رابطه مصرف برق، رشد اقتصادی و آلودگی محیط زیست در کشورهای BRICS (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) برای دوره 1990- 2010، با استفاده از تجزیه و تحلیل پانلی پرداخته است. نتایج نشان می­دهد که در هر یک از این کشورها تاثیرات متفاوتی در مورد علیت بین مصرف برق و آلودگی محیط زیست و رشد وجود دارد (4).

آنتوناکاکیس و همکاران^[9] (2015) در مقاله خود به بررسی مصرف انرژی (بتفکیک حاملهای انرژی)، آلودگی محیط زیست و رشد اقتصادی در 106 کشور با درآمد متفاوت با استفاده از مدل PVAR طی دوره 1971–2011 پرداخته اند نتایج نشان می­دهد مصرف برق تنها در کشورهای با گروه درآمدی پایین و متوسط به پایین منجر به افزایش رشد اقتصادی شده است (5).

شاری و همکاران^[10](2017) در مقاله خود تحت عنوان اثرات مصرف برق و رشد اقتصادی بر آلودگی محیط زیست، برای کشور مالزی طی دوره 1971–2013 با استفاده از مدل ARDL به این نتیجه رسیده است که در بلندمدت تاثیر وجود دارد ولی در کوتاهمدت مصرف برق و رشد تاثیر معنی داری بر آلودگی محیط زیست ندارد (6).

لی و همکاران^[11] (2017) در مقاله ای تحت عنوان ساختار انرژی، رشد اقتصادی و انتشار کربن: مطالعه موردی کشور چین طی دوره 1990 – 2012 با استفاده از مدل VAR پرداخته و نتایج نشان می‌دهد که وقتی رشد اقتصادی افزایش یابد انتشار دی اکسید کربن در ابتدا افزایش سپس کاهش می‌یابد و در نتیجه منحنی U معکوس کوزنتس تایید می­گردد. (7)

اصغرپور و همکاران (1388) به بررسی رابطه بین مصرف برق و رشد اقتصادی با تأکید بر شکست ساختاری طی دوره 1384- 1346 با استفاده از آزمونهای ریشه واحد زیوت- اندریوز و آزمون همجمعی‌ گریگوری‌– هانسن جهت بررسی رابطه بلندمدت بین مصرف برق و رشد اقتصادی با تأکید بر شکست ساختاری پرداخته اند و نتایج به دست آمده از تحقیق نشان می‌دهد که با در نظر گرفتن شکست ساختاری، رابطه بلندمدت مثبت بین مصرف برق و رشد اقتصادی ایران وجود دارد (8).

مهرآرا و همکاران (1390) در مقاله خود تحت عنوان بررسی رابطه میان رشد مصرف برق و رشد اقتصادی در کشورهای منتخب صادرکننده نفت، در دوره زمانی 1972 تا 2008 می­پردازد و نتایج تجربی نشان می­دهد که مسیر علّیت میان رشد اقتصادی و رشد مصرف برق در بلند مدت به صورت دو طرفه و در کوتاه مدت از رشد مصرف برق به رشد اقتصادی است (9).

فاضلی و دودابی نژاد (1391) در مقاله خود تحت عنوان تحلیل رابطه بین رشد اقتصادی و مصرف برق در ایران، عوامل موثر بر ارتباط میان رشد اقتصادی و رشد مصرف برق در ایران طی دوره های زمانی مختلف مورد بررسی قرار داده اند. دوره زمانی مورد استفاده آنها 1360 تا 1390 بوده است و به این نتیجه رسیدند که در بلندمدت رشد تولید نیز می­تواند مصرف انرژی را تحت تأثیر قرار دهد (10).

 

روش بررسی

در این مقاله  برای گردآوری داده های مورد نیاز از پایگاه اطلاعاتی بانک جهانی (WDI)، داده های آژانس بین المللی انرژی (IEA) و همچنین از داده های آماری دنیای انرژی (of World Energy BP Statistical Review)  مربوط به سال 2016 استفاده شده است.

برای تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای excel و stata14.1 و Eviews 9 و از مدل اقتصاد سنجی خود توضیح برداری مبتنی بر داده های پانلی Panel VAR   و مدل اقتصاد سنجی خود توضیح برداری VAR برای ایران استفاده می­شود.

مدل Panel VAR

الگوی خود توضیح برداری مبتنی بر داده های تابلویی سعی می­کند تا رفتار یک متغیر را بر اساس مقادیر گذشته آن متغیر و تعدادی از متغیرهای مختلف دیگر به صورت همزمان و در قالب داده های تابلویی توضیح دهد. معمولاً به راحتی نمی­توان ضرایب برآورد شده الگوی خود توضیح برداری مبتنی بر داده های تابلویی را تفسیر نمود، به همین خاطر است که تابع عکس العمل  تحریک را  برآورد می­کنند تا به کمک آن رفتار متغیرها را در طول زمان در اثر یک انحراف معیار تغییر در جمله اختلال (تحریک) معادلات مورد بررسی قرار دهند (11).

با استفاده از مدل اقتصاد سنجی VAR و توابع عکس العمل و تجزیه واریانس به بررسی اثر شوکهای حاصل از مصرف برق، آلودگی محیط زیست و رشد اقتصادی در ایران پرداخته می­شود و سپس تحلیل حاصل از این شوکها در اقتصاد با مقایسه تطبیقی ارایه می­گردد. بنابراین جامعه آماری این تحقیق، ایران و کشورهای منتخب گروه منا می­باشد و بازه زمانی مورد استفاده در تحقیق برای کشورهای منتخب از سال 1992 تا 2016 و برای ایران 1985 تا 2016 می­باشد.

برای تصریح مدل اقتصاد سنجی از رهیافت تابع تولید استفاده می­شود که تأثیر شوکهای حاصل از مصرف برقELECT^[12]  ، آلودگی محیط زیست[13] ، ذخیره سرمایه K و  نیروی کار L و سرمایه گذاری مستقیم خارجیFDI روی رشد اقتصادی را بررسی می­کند. برای تصریح مدل اقتصادسنجی از رهیافت تابع تولید استفاده می‌شود.

 

یافته ها

در این بخش از مقاله با استفاده از آزمون ریشه واحد لوین، لین و چو (LLC) پایایی متغیرها بررسی شده است. نتایج به دست آمده از این آزمون در جدول 1 ارائه شده است.

نتایج به دست آمده از بررسی پایایی متغیرها در جدول 1 براساس ارزش احتمال آماره آزمون لوین، لین و چو لگاریتم تمامی متغیرهای مدل در سطح داده­های متغیرها پایا می­باشند.

نتایج حاصل از برآورد مدل مربوط به کشورهای منتخب منا

 نتایج حاصل از تعیین وقفه بهینه و آزمونهای پایداری وﻗﻔﻪ ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺑﺮای ﻣﺪل، وﻗﻔﻪ ﯾـﮏ اﺳـﺖ و بررسی شرط پایداری نشاندهنده اینست که ﺗﻤﺎم مقادیر وﯾﮋه در درون داﯾﺮه واﺣﺪ اﺳـﺖ و ﻣـﺪل PVAR ﺷﺮط ﭘﺎﯾﺪاری را دارد.

توابع عکس العمل آنی

در ﻧﻤﻮدار 1 اﺛﺮ ﺷﻮک رشد اقتصادی بر مصرف برق و آلودگی محیط زیست ﺑﺮرﺳﯽ می­ﺷوند و ﻧﺸﺎن ﻣﯽ­دﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻮک تولید ناخالص داخلی سرانه به طور متناسب منجر به افزایش در مصرف برق و آلودگی محیط زیست کشورهای منتخب منا در طی دوره 1992 تا 2016 می­گردد.

همچنین ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار 2 اﺛﺮ ﺷﻮک مصرف برق بر رشد اقتصادی و آلودگی محیط زیست ﺑﺮرﺳﯽ می­ﺷوند و ﻧﺸﺎن ﻣﯽ­دﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻮک افزایش مصرف برق پس از یک کاهش نامحسوس در تولید ناخالص داخلی سرانه به طور متناسب منجر به افزایش آن در دوره های بعدی در کشورهای منتخب منا می­گردد، همچنین اثر این شوک بر آلودگی محیط زیست سبب کاهش نسبتا ملایم آن شده است.

 

جدول 1- نتایج آزمون پایایی متغیرها با استفاده از آزمون LLC

Table 1. Results of the test of stability of variables using LLC test

 

متغیر	علامت اختصاری	شرایط آزمون	آماره­ی آزمون	احتمال	نتیجه
لگاریتم تولید ناخالص داخلی سرانه	LGDPPC	با عرض از مبدا	**87/1-	0306/0	I(0)
لگاریتم مصرف برق	LELEC	با عرض از مبدا	**61/2-	049/0	I(0)
لگاریتم آلودگی محیط زیست	LCO2	با عرض از مبدا	**28/2-	011/0	I(0)
لگاریتم سرمایه گذاری مستقیم خارجی	LFDI	با عرض از مبدا و روند	***37/1-	084/0	I(0)
لگاریتم نیروی کار	LL	با عرض از مبدا	*42/8-	000/0	I(0)
لگاریتم سرمایه	LK	با عرض از مبدا و روند	***59/1-	059/0	I(0)
منبع: محاسبات تحقیق، * و ** و *** به ترتیب سطح معنی داری 1 و 5 و 10 درصد می­باشد.

 

 

 

نمودار 1- عکس العمل مصرف برق و آلودگی محیط زیست نسبت به تغییرات رشد اقتصادی

Figure 1. Response of electricity consumption and environmental pollution to economic growth

 

  

نمودار 2- عکس العمل رشد اقتصادی و آلودگی محیط زیست نسبت به تغییرات مصرف برق

Figure 2. Response of economic growth and environmental pollution towards to electricity consumption

 

 

سرانجام ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار 4 اﺛﺮ ﺷﻮک آلودگی محیط زیست بر رشد اقتصادی و مصرف برق ﺑﺮرﺳﯽ می­ﺷود و ﻧﺸﺎن ﻣﯽ­دﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻮک افزایش انتشار آلودگی ابتدا منجر به کاهش و سپس منجر به افزایش در تولید ناخالص داخلی سرانه در کشورهای منتخب منا می­گردد، همچنین این شوک ابتدا مصرف برق را افزایش داده و پس از آن منجر به کاهش مصرف برق در دوره های بعدی می­شود.

 

 

نمودار 3- عکس العمل رشد اقتصادی و مصرف برق نسبت به تغییرات آلودگی محیط زیست

Figure 3. Response of economic growth and electricity consumption to environmental pollution

 

تجزیه واریانس

 

در ﺟـﺪول 2 ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻـﻞ از ﺗﺠﺰﯾـﻪ ﺧﻄـﺎی وارﯾﺎﻧﺲ مربوط به متغیرها برای کشورهای منتخب منا ﻧﺸﺎن داده شده است.

 

جدول 2- نتایج حاصل از تجزیه واریانس کشورهای منتخب منا

Table 2. Results of variance decomposition of selected countries of MENA

متغیر	دوره زمانی	LGDPPC	LELECT	LCO2	LFDI	LL	LK
LGDPPC	0	0	0	0	0	0	0
	1	1	0	0	0	0	0
	2	947/0	0012/0	029/0	0206/0	00054/0	00060/0
	5	697/0	0022/0	182/0	098/0	0066/0	0127/0
	10	435/0	0069/0	345/0	1326/0	036/0	0434/0
LELECT	0	0	0	0	0	0	0
	1	000006/0	99999/0	0	0	0	0
	2	0000125/0	9904/0	0011/0	00034/0	00033/0	00777/0
	5	00082/0	9447/0	0011/0	00054/0	00082/0	0518/0
	10	042/0	839/0	00137/0	00217/0	0011/0	11333/0
LCO2	0	0	0	0	0	0	0
	1	00000027/0	0088/0	9911/0	0	0	0
	2	00138/0	0052/0	9826/0	0066/0	0000112/0	0039/0
	5	0242/0	0155/0	892/0	0513/0	0000438/0	0164/0
	10	1194/0	0801/0	6135/0	1735/0	0001751/0	0131/0

 

 

 

ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ در ﺟـﺪول 2 مشاهده می­شود ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات رﺷـﺪ اقتصادی برای کشورهای منتخب منا طی دوره 1992 تا 2016، ﻧﺎﺷـﯽ از روﻧﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ. در دوره دوم 94 درصد در دوره پنجم 69 درصد و در دوره دهم 43 درصد. از تغییرات رشد اقتصادی 12/0 درصد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ مصرف برق می­باشد که این مقدار در طی دوره های پنجم و دهم به ترتیب به 22/0 و 69/0 درصد تغییر کرده است.

   

 

نتایج به دست آمده از اقتصاد ایران

 

 نتایج آزمون پایایی متغیرهای مدل

قبل از برآورد مدل لازم است تا پایایی داده­ها مورد بررسی قرار گیرد. از این رو پایایی متغیرها با استفاده از آزمون ریشه واحد دیکی فولر تعمیم یافته مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این آزمون در جدول (3) نشان داده شده است.

 

 

جدول 3- نتایج آزمون ریشه واحد دیکی فولر تعمیم یافته (ADF)

Table 3.  Results of Agumnted Dicky- Fuller Unit root test (ADF)

متغیرها	علامت متغیر	شرایط آزمون	آماره آزمون	احتمال	نتیجه
لگاریتم تولید ناخالص داخلی سرانه	LGDPPC	با عرض از مبدأ و روند	12/2-	51/0	I(1)
	dLGDPPC	با عرض از مبدأ و روند	43/0-	0062/0
لگاریتم مصرف برق	LELEC	با عرض از مبدا و روند	2.44-	0.33	I(1)
	dLELEC	با عرض از مبدا و روند	5.73-	0.0002
لگاریتم آلودگی محیط زیست	LCO2	با عرض از مبدأ و روند	62/2-	27/0	I(1)
	dLCO2	با عرض از مبدأ و روند	41/0	0005/0
لگاریتم نیروی کار	LLABOR	با عرض از مبدأ و روند	81/1-	66/0	I(1)
	dLLABOR	با عرض از مبدأ و روند	99/8-	0000/0
لگاریتم موجودی سرمایه	LCAPITAL	با عرض از مبدأ و روند	24/2-	45/0	I(1)
	dLCAPITAL	با عرض از مبدأ و روند	692/4-	0032/0
لگاریتم سرمایه گذاری مستقیم خارجی	LFDI	با عرض از مبدأ	87/0-	78/0	I(1)
	dLFDI	با عرض از مبدأ و روند	106/10-	000/0

        منبع : محاسبات تحقیق

 

 

نتایج آزمون دیکی فولر تعمیم یافته بدین صورت است که تمامی متغیرها پس از یکبار تفاضل گیری و با درجه همگرایی یک پایا می­شوند.

از آنجا که معیارهای شوارتز – بیزین، حنان- کوئین و آکائیک حداکثر خود را به ازای طول وقفه یک دارند، بنابراین بر اساس این معیارها طول وقفه­ی بهینه یک تعیین شده است، همچنین ﺷﺮط ﭘﺎﯾﺪاری ﻣـﺪل VAR تایید شده است.  تعیین رابطه­ی بلندمدت:

براساس نتایج بلندمدت، تابع رشد اقتصادی را می­توان بصورت زیر نوشت:

LGDPPC =2/12LELEC -/072LCO2 + 0/08LFDI+2/01LK+1/92LL

 SE:  (37/0)  (39/0)  (02/0)   (05/0)  (53/0)

بردار هم­جمعی نسبت به متغیّر لگاریتم تولید ناخالص داخلی سرانه نرمالیزه شده­است. با توجّه به این که روش جوهانسن – جوسیلیوس مقادیر ارزش احتمال را نشان نمی­دهد، لذا برای معنا­دار بودن  ضرایب متغیّرهای توضیحی از مقدار آماره t استیودنت استفاده شده­است.

مصرف برق، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، نیروی کار و موجودی سرمایه رابطه مستقیم و معنی داری با رشد اقتصادی دارد ولی آلودگی محیط زیست رابطه­ی معکوس و معنی داری با رشد اقتصادی ایران دارد.

 

برآورد الگوی تصحیح خطا

ضریب جمله تصحیح خطای این مدل 90/0-  برآورد شده است که نشان می­دهد در هر دوره 90 درصد از عدم تعادل رشد اقتصادی در جهت رسیدن به تعادل بلند مدت تعدیل می­شود.

 

توابع عکس العمل آنی

نمودار 4 عکس العمل رشد اقتصادی را نسبت به یک انحراف معیار شوک مصرف برق و آلودگی محیط زیست را نشان می­دهد. بدین صورت که با یک شوک در مصرف برق، رشد اقتصادی به طور ملایم تا 10 دوره افزایش می­یابد. همچنین با یک شوک در آلودگی محیط زیست، تا دوره دوم رشد اقتصادی کاهش یافته و پس از دو دوره بدلیل افزایش مخارج ناشی از کاهش آلودگی محیط زیست شروع به افزایش می­کند.

 

 

نمودار4 - عکس العمل رشد اقتصادی نسبت به تغییرات مصرف برق و آلودگی محیط زیست

Figure 4. Response of economic growth to changes in electricity consumption and environmental pollution

 

 

نمودار 5 عکس العمل مصرف برق را نسبت به یک انحراف معیار شوک رشد اقتصادی و آلودگی محیط زیست را نشان می­دهد. با یک شوک در رشد اقتصادی و آلودگی محیط زیست، مصرف برق به طور ملایم افزایش می­یابد.

 

 

نمودار 5- عکس العمل مصرف برق نسبت به تغییرات رشد اقتصادی و آلودگی محیط زیست

Figure 5. Response of electricity consumption to changes in economic growth and environmental pollution

 

 

نمودار 6 عکس العمل آلودگی محیط زیست را نسبت به یک انحراف معیار شوک رشد اقتصادی و مصرف برق را نشان می­دهد. با یک شوک در رشد اقتصادی، مصرف برق بالاتر از سطح اولیه مصرف قبلی خود قرار گرفته و تا دوره دهم تقریبا به همین روند ثابت بالا ادامه می­دهد. همچنین آلودگی محیط زیست تا دوره دوم و برای یک دوره کوتاه­مدت افزایش یافته و پس از آن کاهش می­یابد که دقیقا مصداق منحنی زیست محیطی کوزنتس می­باشد و این روند تا حرکت به سمت تعادل بلندمدت همچنان ادامه پیدا می­کند.

 

 

 

 

 

 

نمودار 6- عکس العمل آلودگی محیط زیست نسبت به تغییرات رشد اقتصادی و مصرف برق

Figure 6. Response of environmental pollution to changes in electricity consumption and economic growth

 

 

 

تجزیه واریانس

 

در جدول 4 تجزیه واریانس متغیر رشد اقتصادی مشاهده می­شود. در شروع دوره مورد بررسی 100 درصد تغییرات متغیر رشد اقتصادی توسط خود آن متغیر توضیح داده می­شود، در دوره دوم، توضیح دهندگی این متغیر حدود 94 درصد توسط خود متغیر، 5/0 درصد مصرف برق 71/3 درصد از تغییرات توسط آلودگی محیط زیست و بقیه توسط نیروی کار و سرمایه و سرمایه گذاری مستقیم خارجی توضیح داده می­شود. بقیه دوره ها هم به همین ترتیب تفسیر می­شوند.

 

 

جدول4 - تجزیه واریانس رشد اقتصادی

Table 4. Variance decomposition of economic growth

Period	S.E.	LGDPPC	LELECT	LCO2	LL	LK	LFDI
1	145915/0	0000/100	000000/0	000000/0	000000/0	000000/0	000000/0
2	174178/0	32533/94	526144/0	715096/3	081617/0	741257/0	610555/0
5	2020712/0	27791/79	756701/3	022296/5	145482/0	144400/8	653213/3
10	217089/0	76349/69	231799/9	962635/5	131053/0	764244/8	146775/6

 

منبع : محاسبات تحقیق          

 

 

در ادامه با توجه به جدول 5 که نشاندهنده تجزیه واریانس مصرف برق می­باشد. در شروع دوره مورد بررسی 11/99 درصد تغییرات متغیر مصرف برق توسط خود آن متغیر توضیح داده می­شود. در دوره دوم، حدود 5/92 درصد از تغییرات مصرف برق توسط خود متغیر، 5/2 درصد آلودگی محیط زیست و 12/3 درصد از تغییرات توسط رشد اقتصادی توضیح داده می­شود.

 

 

جدول5- تجزیه واریانس مصرف برق

Table 5. Variance decomposition of electricity consumption

Period	S.E.	LGDPPC	LEL	LCO2	LL	LK	LFDI
1	021623/0	882907/0	11709/99	000000/0	000000/0	000000/0	000000/0
2	030812/0	127870/3	50839/92	506197/2	025510/0	039678/0	792357/1
5	051524/0	813067/7	00212/76	11680/10	062819/0	191110/0	814085/5
10	075876/0	8712/7	61423/64	85140/13	102959/0	589803/1	37036/12

 

منبع : محاسبات تحقیق   

 

همچنین جدول 6 که نشان­دهنده تجزیه واریانس آلودگی محیط زیست می­باشد در دوره دوم تقریبا حدود 8/75 درصد از تغییرات آلودگی محیط زیست توسط خود متغیر، 25/9 درصد مصرف برق و 1/14درصد از تغییرات توسط رشد اقتصادی توضیح داده می­شود. دوره های بعدی نیز به همین ترتیب تفسیر می­شوند مثلا در دوره دهم 2/32 درصد از تغییرات آلودگی محیط زیست توسط خود متغیر، 1/19 درصد توسط مصرف برق و 6/21درصد توسط رشد اقتصادی توضیح داده می­شود.

 

 

جدول 6 - تجزیه واریانس آلودگی محیط زیست

Table 6. Variance decomposition of environmental pollution

Period	S.E.	LGDPPC	LEL	LCO2	LL	LK	LFDI
1	048343/0	152156/6	534348/5	31349/88	000000/0	000000/0	000000/0
2	059280/0	17976/14	25014/9	87882/75	280761/0	197661/0	212858/0
5	079559/0	19269/22	48784/17	73346/47	254021/1	984162/10	348718/0
10	105389/0	262883/2	17141/19	29275/32	947904/5	53112/20	427982/0

    منبع : محاسبات تحقیق         

 

 

بحث و نتیجه گیری

 

مقایسه تطبیقی نتایج کشورهای منتخب منا

نتیجه­گیری مقایسه تطبیقی نتایج حاصل از این مقاله به طور جامع در جدول 7 جهت مقایسه بین کشورهای منتخب منا و ایران ارایه شده است:

 

 

جدول7 - مقایسه تطبیقی نتایج کشورهای منتخب منا و ایران

Table 7 . Comparative comparison of the results of selected countries of MENA and Iran

اثرات شوکها	کشورهای منا (1992-2016)			ایران (1985-2016)
	بر رشد اقتصادی	بر آلودگی محیط  زیست	بر مصرف برق	بر رشد اقتصادی	بر آلودگی محیط  زیست	بر مصرف برق
شوک مصرف برق	ابتدا کاهش خیلی ملایم سپس افزایش	کاهش	-	افزایش	سطح بالاتر از قبل	-
شوک رشد اقتصادی	-	افزایش	افزایش	-	ابتدا افزایش سپس کاهش	افزایش
شوک آلودگی محیط زیست	ابتدا کاهش سپس افزایش	-	ابتدا افزایش سپس کاهش	ابتدا کاهش سپس افزایش	-	افزایش

 

نتایج جدول 7 بیانگر این واقعیت است که در کشورهای منا در کوتاهمدت شوک مصرف برق، رشد اقتصادی را به طور خیلی ملایم کاهش سپس افزایش می­دهد لکن در اقتصاد ایران همواره به طور ملایم افزایش می­یابد زیرا مصرف برق به عنوان یک نهاده مهم تولید باعث افزایش تولید و در نتیجه رشد اقتصادی می­گردد. شوکهای مصرف برق، آلودگی محیط زیست را در کشورهای منتخب منا کاهش می­دهد ولی در ایران سبب می­شود که آلودگی محیط زیست در سطح بالاتری قرار بگیرد، زیرا افزایش مصرف برق خروجی دی اکسید کربن از تأسیسات تولید برق را افزایش می­دهد، تأسیسات تولید برق از نظر میزان دی اکسید کربنی که خارج می­کنند با هم متفاوتند و این تفاوت ها به این بستگی دارد که از چه سوختی استفاده می­کنند، بیشترین سوخت فسیلی در ایران برای تولید برق مصرف می‌شود که عاملی عمده در آلودگی هواست.

پیشنهادهای سیاستیافزایش مصرف حاملهای انرژی به ویژه سوختهای فسیلی و برق در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به­منظور پیشرفت صنعتی و تغییر شرایط زندگی و رفاه اجتماعی یکی از عوامل اجتناب ناپذیر به شمار می­آید، کاری که دولت­ها می­توانند انجام دهند ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎر مصرف برق و کاهش ﺗﻘﺎﺿﺎی روزاﻧﻪ و ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ و هداﻳﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺼﺮف ﺑﻬﻴﻨﻪ و تشویق مردم به کاهش مصرف انرژی و تغییر انواع فناوری هایی است که در خانه هایشان مورد استفاده قرار می­دهند. این ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮی از ﻣﺼﺮف ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازﻩ اﻧﺮژﻳﻬﺎی اوﻟﻴﻪ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از اﺗﻼف ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ­های ﻣﻠﻲ، ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻤﺪﻩ ای در ﺟﻬﺖ کاهش ﺁﻟﻮدﮔﻴﻬﺎی ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺧﻮاهد داﺷﺖ.

ایران و کشورهای منا باید حداقل یک بار در سال در جلسه ای در مورد تاثیر ویرانگر افزایش آلودگی محیط زیست در منطقه تشکیل و در مورد راهکارهایی برای مقابله با آن و چالش های زیست محیطی بحث نمایند.

کشورهای منا باید تلاش کنند تا آلودگی محیط زیست را کاهش دهند. انتشار گازهای گلخانه­ای و تقویت مدیریت انرژی و کربن به منظور مبارزه با مصارف انرژی آلوده و ناپاک، کاهش آلودگی محیط زیست و حفاظت از توسعه پایدار بدون آسیب رساندن به رشد و توسعه اقتصادی صورت گیرد.

علاوه بر اقدامات سیاستی، ابزارهای سیاستی – استفاده از تکنولوژی های کم کربن (low-carbon technologies)، مالیات بر کربن داخلی، مجوزهای قابل صدور در سطح بین المللی برای افزایش کارایی مصرف برق و منابع و حمایت دولت از سرمایه گذاری سبز- می­تواند مزایای قابل توجهی را به همراه داشته باشد.

سرانجام از طریق مدیریت مصرف، بهبود کیفیت سوختهای مصرفی، تغییر در ترکیب حاملهای انرژی مصرفی، بهینه سازی مصرف انرژی، استقرار سامانه مدیریتی و نظارتی مؤثر و مستمر، می­توان میزان انتشار این گازها را تثبیت کرده و یا حتی کاهش داد.

References

1. Andreano, M. S., Laureti, L., & Postiglione, P. (2013). Economic Growth in MENA Countries: Is there Convergence of Per Capita GDPs? Journal of Policy Modeling, 35, 669-683.
2. Ang, J. B. (2008), Economic development, pollutant emissions and energy consumption in Malaysia, Journal of Policy Modeling 2008, 30, 271-8.
3. Anwar, S. and Nguyen, L.P. (2010) “Absorptive Capacity, Foreign Direct Investment- linked Spillovers and Economic Growth in Vietnam”, Asian Business and Management, 9, 553-570. 
4. Cowana, Wendy N. Tsangyao Chang, Roula Inglesi-Lotz, RanganGuptaa (2014), the nexus of electricity consumption, economic growth and CO2 emissions in the BRICS countries, Energy Policy, Volume 66, March 2014, Pages 359-368.
5. Antonakakis N., Chatziantoniou, I., and Filis G. (2015), Energy Consumption, CO2 Emissions, and Economic Growth: A Moral Dilemma. Renewable and Sustainable Energy Reviews, Band, 68, Seiten 808-824.
6. Shaari Mohd. Shahidan, Nor Azam Abdul Razak, Bakti Hasan Basri (2017), The Effects of Electricity Consumption and Economic Growth on Carbon Dioxide Emission,  International Journal of Energy Economics and Policy, 2017, 7(4).
7. Li Nan, Kang Rong, Feng Chen, Wang Changling, Zhang Chunpeng (2017), Energy Structure, Economic Growth, and Carbon Emissions: Evidence from Shaanxi Province of China (1990-2012), Forum Scientiae Oeconomia, 2017, vol. 5, no. 1, s. 79-93.
8. Asgharpur, Hussein and behboudi, Davood and Ghazvinian, Mohammad Hassan (2009). Structural breaks, electricity Consumption and Economic Growth in Iran, Economic Letter of mofid Qom, No. 72: 100-75. (In Persian)
9. Mehrara Mohsen, Farmahini Farahani Razieh and Ayat Hassanzadeh (2011), Investigating the Relationship Between Electricity Consumption and Economic Growth in Selected Exporting Countries, Economic Modeling Quarter, Vol. 5, No. 2, Summer 2011, pp. 90-69. (In Persian)
10. Fazeli Viseri Samira and Amir Doodabi Nejad (2012), Analysis of the Relationship between Economic Growth and Electricity Consumption in Iran, Iran Energy Productivity Organization, the First National Conference of the Iranian Energy Society, Tehran. (In Persian)
11. Baltagi, B. H. (2005) Econometric Analysis of Panel Data (third ed.) John Wiley. & Sons.

 

 

 

 

 

1-  دکتری اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، گروه اقتصاد، تهران، ایران. ^* (مسوول مکاتبات)                                             

2- استاد اقتصاد دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران، گروه اقتصاد، تهران، ایران.                                    

3- استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، گروه اقتصاد، تهران، ایران                                                                 

[4]- Ph.D of Economics, Islamic Azad University, Tehran South Branch, Tehran, Iran. .* (Corresponding Author)

[5]- Professor of Economics, Islamic Azad University, Science and Research Branch of Tehran

[6]- Assistant Professor of Economics, Islamic Azad University, South Tehran Branch, Tehran, Iran.

[7]- Middle east and north africa

[8]- Cowana, Wendy N. Tsangyao Chang, Roula Inglesi-Lotz, RanganGuptaa 2014

[9]- Nikolaos Antonakakis, Ioannis Chatziantoniou, and George Filis

[10]- Shaari Mohd. Shahidan, Nor Azam Abdul Razak, Bakti Hasan Basri

[11]- NAN LI, RONG KANG, CHEN FENG, CHANGLING WANG, CHUNPENG ZHANG

[12]- مصرف انرژی الکتریکی بر حسب کیلو وات ساعت می باشد که معادل بشکه نفت خام در نظر گرفته شده است.

[13] - شاخص آلودگی محیط زیست، انتشار دی اکسید کربن می باشد که با ppm اندازه گیری می­شود. دستگاه اندازه‌گیریCO2 شامل یک سنسور دی اکسید کربن است که با قرار دادن آن در محیط‌های مورد نظر می‌توان میزان دی اکسید کربن موجود در محیط را به صورت لحظه‌ای در اختیار داشت و بررسی نمود، پایش میزان دی اکسید کربن و اقدام نسبت به کنترل میزان آن امری بسیار مهم تلقی می‌شود. سنسورCO2  میزان دی اکسید کربن را از 0 تا 5000 PPM اندازه‌گیری می‌کند PPM مخفف Part Per Million   به معنی واحد در میلیون می‌باشد.

تعداد مشاهده مقاله: 284

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 67