سنجش تاثیرات وضعیت اقتصادی خانوار بر میزان مصرف انرژی ( مورد مطالعه : شهر یزد )

مقاله مستخرج از پایان نامه

 

 

 

 

پایداری، توسعه و محیط زیست، دوره دوم، شماره4، زمستان 1400، صص 51-75

سنجش تاثیرات وضعیت اقتصادی خانوار بر میزان مصرف انرژی

 ( مورد مطالعه : شهر یزد )

 

امیرنوید سلیمانی^[1]

 حمیدرضا غفارزاده^[2]*

hamid.ghaffarzadeh@gmail.com

تاریخ دریافت: 21/09/1400

تاریخ پذیرش: 24/02/1401

چکیده

زمینه و هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر ویژگی‌های اقتصادی خانوار بر میزان مصرف انرژی ( مطالعه موردی، خانوارهای ساکن در شهر یزد) انجام شده است.

روش بررسی: تعداد 383 خانوار به عنوان نمونه، به روش تصادفی ساده انتخاب و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه جمع آوری گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و آزمون‌های من ویتنی، کراسکال والیس و ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد.

یافته‌ها: نتایج نشان داد که بین تحصیلات، درآمد، شغل و نوع منزل و مصرف انرژی رابطه معنی داری وجود دارد و در مجموع وضعیت اقتصادی خانواده تاثیر زیادی بر میزان مصرف انرژی خانوار دارد.

بحث و نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج، بین تحصیلات و مصرف انرژی رابطه معنی داری وجود دارد و با بالا رفتن تحصیلات مصرف انرژی نیز بیشتر شده است، همچنین کارمندان در مقایسه با افراد دارای شغل آزاد انرژی بیشتری مصرف می کنند و افراد بازنشسته و کارگران، انرژی کمتری مصرف می‌کنند، خانوارهای با درآمد بالای 90 میلیون تومان در ماه در مقایسه با خانوارهایی که در آمد بین یک تا سه میلیون تومان در ماه داشته اند، انرژی خیلی بیشتری مصرف کرده‌اند، خانوارهایی که در مناطق مرفه ساکن هستند انرژی بیشتری مصرف می‌کنند و افرادی که در حومه و مناطق محروم زندگی می کنند انرژی کمتری مصرف می‌کنند.

کلید واژه ها : مصرف انرژی، ویژگی‌های اقتصادی، نرم‌افزار SPSS

 

 

 

J. Sus. Dev. & Env., Vol 2, No.4, Winter 2021, pp.51-75

 

 

 

Assessing the Effects of Household Economic Status on Energy Consumption (Case Study: Yazd City)

 

Amirnavid Soleymani[3]

Hamidreza Ghaffarzadeh^*[4]

hamid.ghaffarzadeh@gmail.com

Received: December 12, 2021

Accepted: May 14, 2022

 

 

Abstract

Background and Aim: This study has been done in order to investigate the effects of household economic characteristics on energy consumption (case study, households living in Yazd).

Methods: 383 households were selected as a sample by simple random sampling and the required information was collected through a questionnaire. Data were analyzed using SPSS software and Mann-Whitney, Kruskal-Wallis and Spearman correlation coefficients.

Results: The results showed that there is a significant relationship between education, income, job and type of home and energy consumption. In general, the economic situation of the family has a great impact on household energy consumption.

Discussion and Conclusion: According to the results, there is a significant relationship between education and energy consumption, and with increasing education, energy consumption has increased. Also, employees consume more energy compared to people with freelance jobs, and retirees and workers consume less energy. Households with incomes above 9 million Tomans per month have consumed much more energy than households with incomes between one and three million Tomans per month, households living in affluent areas consume more energy and people who live in the suburbs and deprived areas consume less energy.

Keywords: Energy Consumption, Economic Characteristics, SPSS Software

 

 

 

مقدمه

 

انرژی یکی از عوامل اصلی پیشرفت جوامع است توسعه، صنعتی کشور استفاده از انرژی را افزایش می دهد. قیمت بالای انرژی و هزینه های بسیار زیاد تولید آن، رشد اقتصادی و صنعتی شدن جوامع، نیاز روز افزون کشورها به انرژی، رقابت بسیار نزدیک کشورها در کاهش هزینه های تولید برای حضور مستمر در بازارهای مصرف و کمبود منابع عرضه انرژی، کشورها  را بر آن داشته است که برای جلوگیری از مصرف بی رویه و غیر بهینه انرژی و کاهش هزینه های تولید و افزایش رفاه عمومی، سیاست های بهینه سازی انرژی را اتخاذ کنند. امروزه در اکثر کشورهای جهان، کارایی انرژی در راس مباحث سیاست گذاری مطرح است (1) .تأمین و تولید انرژی و چگونگی مصرف آن در جهان از دیرباز یکی از دغدغه‌های ذهن بشر و مباحث روز دنیا بوده است و یکی از عوامل مهم و تأثیر گذار در تولید پایدار محصولات غذایی و کشاورزی، مقدار انرژی ورودی به ازای تولید یک واحد از محصول است (2). انرژی نقشی تأثیر گذار در توسعه بخش‌های مهم اقتصادی از قبیل حمل و نقل، صنعت و کشاورزی دارد. ارزیابی انرژی و آلاینده‌های زیست محیطی یک فرآیند تولیدی از نظر ارائه راهکارهای کاهش مصرف انرژی و انتشار آلاینده ها، دارای اهمیت می‌باشد (3). به این دلیل تحقیقات بسیاری از محققان به سمت مدیریت انرژی معطوف می‌باشد. از سوی دیگر، استفاده بیش از حد انرژی باعث بروز برخی از مشکلات مربوط به سلامتی انسان و محیط زیست می‌شود؛ لذا بررسی عوامل تاثیر گذار بر مصرف انرژی در بخش‌های مختلف اقتصاد از جنبه‌های زیست محیطی نیز حائز اهمیت است (4). بخش خانگی در میان بخش‌های اقتصادی کشور، از بزرگ ترین مصرف کنندگان نهایی انرژی است و شدت انرژی آن، برخلاف سایر بخش‌ها، روندی صعودی دارد (5).

برای ارزیابی کارایی بهره وری در مصرف انرژی کشورها، از یک آمار مقایسه ای و شاخصی به نام شدت مصرف انرژی[5] استفاده می‌شود. آمارهای داخلی و بین المللی در مورد شدت مصرف انرژی در ایران نشان می‌دهد که ایرانی‌ها نسبت به متوسط جهانی، بیش از ۷۰ درصد در مصرف انرژی اسراف می‌کنند. همچنین آمارها نشان می‌دهد شدت مصرف انرژی در ایران در سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۷ برعکس جهان صعودی بود. مصرف انرژی در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران در سال‌های گذشته، روند فزاینده و رو به رشدی داشته است که ادامه این روند در سال‌های آینده می‌تواند برای اقتصاد کشور بحران آفرین باشد و کشور ایران را از یک کشور صادر کننده به یک کشور وارد کننده منابع انرژی تبدیل کند (6). اگر چه میزان مصرف انرژی امری شخصی و دلخواهانه است‌، الگویی بودن مصرف بدین معناست که شیوه‌های مصرف تنها به علایق و امکانات مادی و شخصی و منحصر به فرد مربوط نیست، بلکه تا حد زیادی تابعی از شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است( 7). علاوه بر این‌، الگوی مصرف انرژی در بر گیرنده کمیت و کیفیت و اقلام مصرفی افراد و خانوارهای جامعه است که تحت تأثیر متغیرهایی همچون استاندارد مصرف، در آمد، موقعیت اجتماعی و... تغییر می‌یابد. بنابراین الگوی مصرف انرژی به کمیت، کیفیت و یا میزان و چگونگی مصرف انرژی هایی همچون نفت، گاز، برق و‌ غیره در مصارف مختلف خانگی و صنعتی که در جهت تولید و یا بر آوردن نیازهای افراد جامعه به کار گرفته می‌شود اطلاق می‌گردد (8). نتایج مطالعه لوتز و همکاران (۲۰۱۷) نشان داد که آموزش مهمترین ابزاری است که به وسیله آن می‌توان فرهنگ صحیح را اشاعه داد و سبب تغییر رفتار شد. آموزش صرفه جویی انرژی به ارتقاء دانش افراد در زمینه ارزش انرژی، روش‌های صرفه جویی انرژی و اثرات ناشی از مصرف بی رویه انرژی کمک می‌کند. در عین حال آموزش صرفه جویی انرژی باید بتواند با ایجاد حساسیت و انگیزه افراد را به صرفه جویی انرژی ترغیب کند (9).

انرژی یکی از عوامل زیرساختی توسعه هر جامعه محسوب می‌شود که با افزایش نرخ جمعیت، صنعت و در آمد نیز مصرف آن افزایش پیدا کرده به نحوی که از دهه ۷۰ به بعد، بحران آن برای تمام کشورها قابل لمس شده است. در حال حاضر بیشترین منبع مورد استفاده برای تامین انرژی، سوخت‌های فسیلی هستند که پیش بینی شده در بین سالهای ۲۰۲۰ و ۲۰۶۰ این منابع به اتمام برسند. در حالی که بیشترین هدر رفت انرژی مربوط به بخش خانگی است که زیانهای اقتصادی و زیست محیطی غیر قابل جبرانی را به کشور تحمیل می‌کند. در رابطه با مدیریت مصرف انرژی در بخش خانگی به ویژه در روستاها، که از منابع تجدید ناپذیری چون نفت و گاز استفاده می‌شود، تمهیدات خاصی صورت نگرفته است (10).

آگاهی و رفتار مصرفی شهروندان به سطح تحصیلات و محیط اجتماعی آنها مربوط می‌شود. افزایش دانش و مهارت‌های فردی با استفاده از آموزش‌، گام مهمی در تسهیل انتقال به سمت توسعه پایدار است (11). کاتریکو گلو (۲۰۱۴) دریافت که یک تعادل بلند مدت بین آموزش عالی و مصرف برق در قبرس شمالی وجود دارد و سطح بالاتر تحصیلات نیز با کمتر در انگلیس همراه است (12). انگسلوتز و مورالس[6] (۲۰۱۷) رابطه ای یک طرفه بین صرفه جویی در مصرف انرژی و تحصیلات را تأیید کردند‌، که ناشی از آموزش و پرورش و تاثیر آن بر مصرف انرژی است. اختلاف در تحصیلات یک فاکتور تأثیر مهم نابرابری در درآمد است (13)، که بیشتر بر الگوی مصرف انرژی تأثیر می‌گذارد. مشوق‌های تحصیلات عالی ممکن است میزان انباشت ثروت را افزایش دهد (14)‌، در همین حال انتظار می‌رود آموزش و پرورش باعث افزایش دستمزدها و در نتیجه ایجاد انگیزه در مصرف شود (15). مشخص شد که نسبت تحصیلات عالی جمعیت تأثیر مثبتی بر مصرف انرژی در شرق چین دارد‌، در حالی که این اثر در مناطق دیگر چین تایید نشده است (16). هزینه آموزش عالی که در اولویت قرار دارد‌، مزیتی را برای ساختار صنعتی ایجاد می‌کند که بیشتر بر ساختار انرژی تأثیر می‌گذارد (17). تحقیقات در مورد تأثیر سطح تحصیلات بر مصرف انرژی تفاوت‌های مهم منطقه ای را نشان داده است که با سطح توسعه منطقه ای و آموزشی همسو است.

بخش ساختمان در هر کشور بیش از یک سوم انرژی مصرفی کشور را به خود اختصاص داده، که ارزش آن، به قیمت جهانی، سالیانه بالغ بر شش میلیارد دلار می‌گردد. به علت این مشکل فرهنگی که قدر انرژی کمتر دانسته شده است، اکثر قریب به اتفاق ساختمانهای کشور فاقد ضوابط فنی شناخته شده برای جلوگیری از به هدر رفتن انرژی سرمایی یا گرمایی می باشد. موضوع محدودیت و کمبود ذخایر انرژی در کره زمین امروزه دیگر بر کسی پوشیده نیست. استفاده منطقی از انرژی، در رئوس اصلی کار کشورهای فاقد انرژی فسیلی قرار گرفته و آنها را بر آن واداشته که در یکی از مراکز اصلی مصرف انرژی، یعنی ساختمان های مسکونی، مسئله بهینه کردن مصرف انرژی را جدی بگیرند. بدین ترتیب این مسئله مطرح شد و چندین سال است که کشورهایی مانند آلمان، سوئد، ایتالیا، انگلیس و ... قوانین خاصی در امر ساختمان سازی و به کار بردن عایق های حرارتی، بهبود روش گرمایش و سرمایش و ساختار کلی ساختمان در جهت بهینه کردن مصرف انرژی در آن تدوین نموده اند که لازم الاجرا می باشد. اجرای این موارد نتایج جالبی به دنبال داشته طوری که موفق شده اند با به کارگیری این قوانین تا حدود 30% در مصرف انرژی صرفه جویی نمایند. با توجه به ترازنامه سال 138 ، مصرف انرژی در بخش ساختمان های خانگی وتجاری ایران حدود 40 درصد کل مصرف انرژی می باشد که صرفه جویی حدود 30% در آن رقم بسیار قابل توجهی خواهد بود (18).

تجزیه و تحلیل اقتصاد سنجی با استفاده از داده های خانوار ایرانی برای سالهای 1388-1393 نشان می دهد که عوامل اجتماعی و اقتصادی خانوار و ویژگی های دموگرافیک، مصرف انرژی خانگی را تحت تاثیر قرار میدهد. نتایج به دست آمده از برآورد اقتصادسنجی نشان می دهد که درآمد بیشترین و جنسیت و سن سرپرست خانوار کمترین تاثیر را در مصرف
 انرژی خانوار دارند (1). همچنین در مطالعه شاهدانی و همکاران (1393) مشخص گردید که نهاد خانواده بیشترین تاثیر را در میزان مصرف انرژی دارد و پس از آن نهاد رسانه و نهادهای آموزشی، نهادهای دولتی، چهره ها و شخصیتهای مطرح اجتماعی و... قرار دارند.

بنابراین در این پژوهش به این سوال پاسخ داده خواهد شد که آیا ویژگیهای اقتصادی خانوار بر مصرف انرژی خانواده‌ها تاثیر دارد؟

انرژی از عواملی است که در اکثر فعالیت های اقتصادی استفاده می شود . امنیت ملی بیشتر کشورهای جهان نیز در گرو دسترسی مطمئن به انرژی است. از این رو آینده تولید و مصرف حامل های انرژی و کاربرد بهینه آن موضوعی است که توجه همگان را به خود جلب کرده است. ضرورت بهینه سازی در بخش تولید و مصرف انرژی بنا به دلایل سیاسی، اقتصادی و زیست محیطی از اهمیت بسیار زیادی برای کشور های در حال توسعه دارد. همچنین مشخص کردن عوامل با اهمیت تاثیرگذار بر میزان مصرف انرژی خانوار می تواند اطلاعات مناسبی را در زمینه مدیریت مصرف در اختیار مسئولان مربوطه قرار دهد چرا که در میان بخش های اقتصادی کشور، بخش خانگی از بزرگترین مصرف کنندگان نهایی انرژی است و شدت مصرف انرژی آن برخلاف سایر بخش ها دارای روند صعودی است. افزایش در شهرنشینی، تغییر در سبک زندگی، قیمت ارزان انرژی و پایین بودن سهم هزینه آن در کل هزینه های مصرفی خانوار ، فرهنگ صحیح مصرف و استفاده از تجهیزات خانگی با راندمان پایین تر مصرف انرژی از دلایل اصلی افزایش در شدت انرژی بخش خانگی است (1).

درحالی‌که تمرکز کشورهای پیشرفته روی کاهش شدت مصرف انرژی است، این شاخص در ایران روندی رو به رشد به خود گرفته و در بین دیگر کشورها از نظر کاهش شدت مصرف انرژی در انتهای لیست قرار دارد. ایران بیش از ۵/۲ برابر میانگین مصرف جهانی انرژی مصرف می‌کند. شاخص شدت مصرف انرژی ایران ۶۳/۰ درصد است و بعد از ایران، روسیه و عربستان سعودی به ترتیب با شاخص شدت مصرف انرژی ۵۳/ ۰ و ۵۱/ ۰ درصد بالاترین مقدار شاخص شدت انرژی را به خود اختصاص داده‌اند. طبق آمار، مجموع میزان مصرف و تلفات، از عرضه سبقت گرفته و این موضوع می‌تواند در آینده ایران را به واردکننده انرژی تبدیل کند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۴۰ مصرف انرژی در جهان ۴۸ درصد نسبت به میزان مصرف انرژی در سال ۲۰۱۲ افزایش خواهد یافت و کماکان آسیا در سال ۲۰۴۰ بیشترین مصرف‌کننده انرژی است. در این میان بیش از ۵۰ درصد از انرژی جهان در بخش صنعت استفاده خواهد شد. طبق آخرین آمار، ایران نهمین مصرف‌کننده انرژی در دنیا شناخته شده و این مصرف انرژی معادل ۴/ ۳ میلیون بشکه نفت خام در روز است. مطالعات نشان می‌دهد که مصرف انرژی در دنیا طی این سال‌ها دو برابر شده است. در حال حاضر ایران، بزرگ‌ترین دارنده ذخایر هیدروکربوری دنیا (مجموع ذخایر نفت و گاز) به حساب می‌آید. مطابق آمار رسمی و تاییدشده مراجع معتبر بین‌المللی، ایران حدود ۱۵۸ میلیارد بشکه نفت )۳/۹ درصد از کل منابع نفتی دنیا) و حدود ۳۳ هزار میلیارد مترمکعب گاز )۱۸ درصد دنیا) در اختیار دارد. به‌طور کلی، ۴/۲ درصد انرژی کل دنیا در ایران تولید می‌شود که در بین کشورهای دنیا رده نهم از حیث تولید انرژی را دارد. این تولید انرژی معادل ۶/۳ میلیون بشکه نفت خام است. همچنین ۸/۱ درصد انرژی کل دنیا در ایران مصرف می‌شود که این میزان مصرف سبب شده ایران در بین کشورهای دنیا جایگاه نهم از نظر مصرف انرژی را داشته باشد. منظور از شدت انرژی مقدار مصرف انرژی به تولید ناخالص داخلی است. این شاخص بیانگر این است که به ازای تولید به مقدار معینی از کالا و خدمات که بر حسب واحد پول مشخص می‌شود چه مقدار انرژی مصرف می‌شود. برای مثال در ازای تولید یک تن سیمان چه مقدار برق و گاز مصرف می‌شود. این موضوع یکی از شاخص‌های نشان‌دهنده بهره‌وری انرژی در یک کشور و یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی انرژی است.ایران یا همیشه در انتهای لیست قرار دارد یا در یکی مانده به آخر، درحالی‌که شدت مصرف انرژی در کل دنیا مخصوصا در کشورهای اروپایی رو به بهبود است ( 19).

مطالعات پیشین

• محمدی و همکاران (۱۳۹۸) در پژوهشی با عنوان بررسی ارتباط متقابل رشد اقتصادی، مصرف انرژی و توسعه انسانی در کشورهای منتخب حوزه منا (MENA) نشان دادند که توسعه انسانی یکی از جنبه‌های مهم توسعه در هر کشور می‌باشد که عوامل متعددی بر آن تاثیر گذارند. در این مطالعه ارتباط متقابل بین رشد اقتصادی، مصرف سرانه انرژی و توسعه انسانی و عوامل موثر بر آن‌ها در یک مدل معادلات همزمان داده‌های تابلویی مبتنی بر روش گشتاورهای تعمیم یافته (GMM برای ۱۲ کشور منتخب منطقه منا طی دوره ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۵ بررسی شد. نتایج مطالعه نشان می‌دهد که بین رشد اقتصادی، مصرف انرژی و شاخص توسعه انسانی (HDI) کشورهای منتخب رابطه متقابل مثبت و معناداری وجود دارد. متغیرهای نیروی کار و حجم سرمایه گذاری تاثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب دارند. از سوی دیگر، درجه باز بودن اقتصاد رابطه مثبت و نرخ مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال و انتشار دی اکسید کربن رابطه منفی با شاخص توسعه انسانی دارد. هم چنین، متغیرهای جمعیت و توسعه مالی طی دوره مورد نظر رابطه منفی و معناداری با میزان مصرف انرژی داشته اند (23) .
• محسنی و همکاران (۱۳۹۸) در پژوهشی با عنوان تجزیه مصرف انرژی و بررسی عوامل موثر بر آن (مطالعه موردی: بخش حمل و نقل ایران نشان دادند که روش تجزیه یکی از روش‌های رایج برای بررسی تغییرات مصرف انرژی می‌باشد که در آن تغییرات مصرف انرژی به سه اثر تولیدی، ساختاری و شدتی تقسیم می‌شود. نتایج تجزیه مصرف انرژی در بخش حمل و نقل ایران نشان می‌دهد اثر تولیدی، شدتی و ساختاری به ترتیب مهم ترین نقش را در توضیح تغییرات مصرف انرژی در این بخش دارند. برآورد مدل شدت انرژی در بخش حمل و نقل به روش SVAR نشان داد که در کوتاه مدت متغیرهای شدت انرژی، مصرف انرژی، قیمت حامل‌های انرژی، تشکیل سرمایه، نیروی کار شاغل و ارزش افزوده به ترتیب بیشترین سهم را در توضیح شدت انرژی دارند و در بلندمدت متغیرهای قیمت حامل‌های انرژی، ارزش افزوده، نیروی کار شاغل، مصرف انرژی، شدت انرژی و تشکیل سرمایه بیشترین سهم را در توضیح شدت انرژی دارند. در کوتاه مدت شدت انرژی با مقادیر خود این متغیر، ارزش افزوده، تشکیل سرمایه، نیروی کار شاغل و قیمت حامل‌های انرژی رابطه مثبت و با مصرف انرژی دارای رابطه منفی است. در بلندمدت شدت انرژی با خود این متغیر رابطه مثبت داشته و با متغیرهای مصرف انرژی، ارزش افزوده، تشکیل سرمایه، نیروی کار شاغل و قیمت حامل‌های انرژی رابطه منفی دارد (24) .
• اکبری و همکاران (۱۳۹۳) در پژوهشی با عنوان تأثیر قانون هدفمندسازی یارانه‌ها بر مصرف انرژی خانوار شهر اصفهان نشان داد که در میان بخش‌های اقتصادی کشور، بخش خانگی از بزرگ ترین مصرف کنندگان نهایی انرژی است و شدت انرژی آن برخلاف سایر بخش‌ها دارای روندی صعودی است. در این راستا، قانون هدفمندسازی یارانه‌ها از اقدامات اساسی دولت نهم است که از جمله اهداف دولت از اجرای آن، کاهش مصرف انرژی بخش خانگی بوده است. داده‌های مورد نیاز علاوه بر استفاده از روش میدانی از طریق مدارک و اسناد سازمانی با مراجعه به شرکت توزیع برق شهرستان اصفهان گردآوری شده است. نمونه منتخب در روش نگرش سنجی، شامل ۱۰۳ خانوار و در روش کارایی سنجی شامل ۳۶۵ خانوار ساکن در مناطق چهارده گانه شهر اصفهان بوده است که به روش تصادفی طبقه بندی شده متناسب، انتخاب شده اند. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از روش‌های آماری توصیفی و استنباطی صورت گرفته است. نتایج حاصل نشان می‌دهد مطابق با اظهارات خانوارهای اصفهانی، پس از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها، مصرف برق و گاز طبیعی آنها، کاهش معناداری نداشته است. تجزیه و تحلیل داده‌ها و آمارهای رسمی پژوهش نیز مؤید عدم کاهش معنادار مصرف برق خانوارها پس از اجرای قانون بوده است. همچنین نتایج حاکی از عدم وجود تفاوت میان مناطق شهری از نظر میزان کاهش در مصرف برق خانوار و وجود تفاوت از نظر میزان کاهش در مصرف گاز طبیعی خانوار پس از اجرای قانون بوده است (5) ‌.
• زارع شاه آبادی و همکاران (۱۳۹۲) در پژوهشی با عنوان بررسی تأثیر عوامل اجتماعی - فرهنگی بر الگوی مصرف انرژی در خانوارهای شهر یزد نشان داد که انرژی نقش اساسی در تأمین رفاه اجتماعی جوامع دارد و اصلاح الگوهای مصرف انرژی علاوه بر متعادل کننده‌های قیمتی، مستلزم شناخت و اعمال متغیرهای فرهنگی و اجتماعی است جامعه پژوهش ۳۸۳ نفر از خانوارهای شهر یزد بودند که به روش نمونه گیری خوشه ای سیستماتیک مورد مصاحبه قرار گرفتند و داده‌ها با استفاده از نرم افزار spss و آزمونهای تفاوت میانگین، همبستگی و رگرسیون تجزیه و تحلیل شد. خانوارهای شهر یزد دارای الگوی مصرف انرژی مناسبی هستند. رسانه‌های بین المللی، تحصیلات و درآمد بالا، تجرد، اعتقادات دینی ضعیف، هنجار پذیری پایین از عواملی هستند که تأثیر منفی بر الگوی مصرف انرژی دارند. نتیجه تحلیل رگرسیونی نیز نشان می‌دهد که تحصیلات، رسانه‌های بین المللی، محل تولد، عاطفه دینی،
  تعداد اعضای خانوار، سبک زندگی، آگاهی و میزان سکونت در شهر یزد از جمله متغیرهایی هستند که ۳۰ درصد از تغییرات الگوی مصرف را تبیین می‌کنند. الگوی مصرف نامناسب بیشتر ناشی از نوع سبک زندگی است تا عدم آگاهی. ترویج سبک زندگی سنتی و تغییر روند رسانه‌های داخلی در حوزه تبلیغات می‌تواند بر الگوی مصرف انرژی خانوارها تأثیر مثبتی داشته باشد (7).
• کاتیر اوغلو[7] و همکاران (۲۰۲۰) در پژوهشی با عنوان نقش سیستم آموزش عالی در تعدیل مصرف انرژی قبرس نشان دادند که اثرات آموزش عالی را بر تغییرات آب و هوایی از طریق مصرف انرژی در مورد قبرس (شمال) می‌توان تخمین زد، که در این بخش آموزش عالی با موفقیت پیشرفت کرده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که شواهد زیادی در مورد تأثیر مثبت و قابل توجه رشد آموزش عالی بر تغییرات آب و هوایی از طریق مصرف انرژی وجود دارد. بنابراین‌، نتیجه گرفته می‌شود که توسعه آموزشی در قبرس در دراز مدت به بخش انرژی و بنابراین تغییرات آب و هوایی کمک می‌کند (25).
• لایدل[8] (2014) در مطالعه بین کشورهای مختلف ساختار سنی جمعیت و سایر شاخصها را روی مصرف انرژی بررسی نمود. وی نشان میدهد که ساختار جمعیت بر مصرف انرژی و تولید گازهای گلخانه ای تأثیر معنی داری ندارد (26).

 

نوع پژوهش

این پژوهش با هدف بررسی تاثیر ویژگیهای اجتماعی  خانوار بر مصرف انرژی خانواده‌های شهر یزد انجام شد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی پیمایشی است، یعنی بر مبنای تجزیه و تحلیل خود اظهاری افراد در مورد ویژگی‌های خود و همچنین اطلاعات حاصل از مصرف انرژی در بخش خانوارهای شهری انجام می‌گیرد و با توجه به این که می‌تواند مورد استفاده طیف وسیعی از استفاده کننده گان قرار گیرد از نوع کاربردی است. همچنین از آنجایی که این پژوهش در حوزه اقتصاد می‌باشد در زمره تحقیقات اقتصادی می‌باشد. از طرف دیگر نتایج این تحقیق می‌تواند در تصمیمات گروه‌های متعددی مورد استفاده قرار گیرد، لذا تحقیق از منظور کار، از نوع کاربردی محسوب می‌شود. وهمچنین چون در این رساله به بررسی تاثیر متغیر‌ها بر یکدیگر هستیم لذا روش تحقیق از نوع همبستگی می‌باشد. به بیان ساده تر روش تحقیق در این رساله به صورت زیر خلاصه می‌گردد:

- این تحقیق از جهت هدف از نوع کاربردی است.

- از نظر روش استنتاج توصیفی- پیمایشی می‌باشد.

جامعه آماری

جامعه آماری پژوهش خانوارهای شهر یزد است که  از منابع انرژی آب، برق و گاز و بنزین استفاده می‌نمایند، بر اساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 ، تعداد خانوارهای شهر یزد اعم از ساکن در بخش شهری و روستایی 195000 خانوار است .

روش نمونه‏گیری و حجم نمونه

 جهت تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد و تعداد نمونه مورد نیاز 383 مورد بدست آمد. روش نمونه گیری نیز به صورت تصادفی ساده است .به منظور دریافت اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده می شود ، که شامل سوالاتی در مورد مشخصه های دموگرافیک ( جنسیت ، سن ، درآمد ، شغل ، تحصیلات ، نوع منزل مسکونی ، نوع مالکیت منزل و...)  سرپرست خانوار و افراد تحت سرپرستی است و سوال نهایی در مورد مجموع میزان هزینه ای است  که خانوار ماهیانه برای هزینه آب ، برق ، گاز ، بنزین و سایر سوختها پرداخت می کند.

روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها

تحلیل داده‌ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی ارائه و از آماره‌های میانگین، انحراف استانداردو واریانس جهت ارزیابی
شاخص‌ها استفاده شد. فرضیه‌ها به وسیله آزمون ضریب همبستگی وآزمون های مقایسه ی میانگین ، مورد آزمون قرار گرفت .  داده‌ها توسط نرم افزار spss ویراست ۲۶ تحلیل می‌شوند.

ابزار گردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه محقق ساخته ، مشتمل بر 22 سوال است ، که شامل سوالات دموگرافیک در باره خانوار است ، همچنین در سوالات دیگری وضعیت اجتماعی افراد مورد سوال قرار گرفت و از پاسخگویان درخواست شد که میزان هزینه های اعمال شده جهت انرژی مصرفی خانوار را نیز درج نمایند .

روایی و پایایی پرسشنامه

ابتدا تعداد 30 نمونه اولیه گرفته شد و مقدار آلفای کرونباخ پرسشنامه ی این پژوهش ، 626/0 بدست آمد ، که برای تایید پایایی آن مقدار نسبتاً مناسبی است .

مقدار روایی این پرسشنامه با استفاده از شاخص روایی همگرا محاسبه شد و مقدار آن بزرگتر از مقدار 5/0 بدست آمد و روایی آن نیز تایید شد .

روش گردآوری اطلاعات

با توجه به وجود مشکل بیماری کرونا و از آنجا که امکان مراجعه ی حضوری وجود نداشت ، پرسشنامه به صورت آنلاین تهیه گردید و با استفاده از پیام رسانها بین شهروندان شهر یزد پخش و پاسخها جمع آوری گردید .روش نمونه گیری به صورت تصادفی بود و سعی شد از همه ی اقشار نمونه گیری صورت بگیرد .

 

یافته ها

در جدول شماره 1،  فراونی افراد پاسخگو به تفکیک مشخصات زمینه ای (دموگرافیک) مثل جنسیت، وضعیت تاهل، میزان تحصیلات، تعداد افراد خانوار و .... درج شده است .در جدول شماره 2 نیز میزان مصرف انرژی ماهانه خانوارها به تفکیک ملاحظه می شود.

 

 

جدول 1- فراوانی مشخصات افراد پاسخگو

متغیرها		فراوانی	درصد
جنسیت سرپرست خانوار	مرد	297	3/77
	زن	87	7/22
تعداد افراد خانوار	1	60	6/15
	2	47	2/12
	3	100	0/26
	4	140	5/36
	5	37	6/9
وضعیت تاهل	متاهل	321	6/83
	مجرد	28	3/7
	بدون همسر،مطلقه یا همسر فوت شده	35	1/9
تحصیلات سرپرست خانوار	کمتر از دیپلم	51	3/13
	دیپلم و فوق دیپلم	56	6/14
	لیسانس	212	2/55
	فوق لیسانس	52	5/13
	دکترا	13	4/3
تحصیلات همسر	کمتر از دیپلم	89	2/23
	دیپلم و فوق دیپلم	52	5/13
	لیسانس	105	3/27
	فوق لیسانس	71	5/18
	دکترا	4	0/1
	بدون همسر	63	4/16
شغل سرپرست خانوار	آزاد	130	9/33
	کارمند	164	7/42
	کارگر	47	2/12
	بازنشسته	43	2/11
شغل همسر	آزاد	39	2/10
	کارمند	50	0/13
	بیکار	33	6/8
	بازنشسته	8	1/2
	خانه دار	191	7/49
	بدون همسر	63	4/16

جدول 2- فراوانی میزان مصرف انرژی

نوع انرژی	میزان هزینه	فراوانی	درصد
آب مصرفی	کمتر از 100 هزار تومان در ماه	64	7/16
	100-200 هزار تومان در ماه	166	2/43
	200-300 هزار تومان در ماه	91	7/23
	300-400 هزار تومان در ماه	45	7/11
	400-500 هزار تومان در ماه	18	7/4
برق مصرفی	کمتر از 100 هزار تومان در ماه	64	7/16
	100-200 هزار تومان در ماه	182	4/47
	200-300 هزار تومان در ماه	91	7/23
	300-400 هزار تومان در ماه	37	6/9
	400-500 هزار تومان در ماه	10	6/2
گاز مصرفی	کمتر از 100 هزار تومان در ماه	65	9/16
	100-200 هزار تومان در ماه	193	3/50
	200-300 هزار تومان در ماه	90	4/23
	300-400 هزار تومان در ماه	27	0/7
	400-500 هزار تومان در ماه	9	3/2
بنزین مصرفی و سایر سوختها	کمتر از 100 هزار تومان در ماه	84	9/21
	100-200 هزار تومان در ماه	137	7/35
	200-300 هزار تومان در ماه	111	9/28
	300-400 هزار تومان در ماه	43	2/11
	400-500 هزار تومان در ماه	9	3/2

 

 

نمودار 1- نمودار میله ای هزینه ی آب مصرفی خانوار

نمودار 2- نمودار میله ای هزینه ی برق مصرفی خانوار

نمودار 3- نمودار میله ای هزینه ی گاز مصرفی خانوار

نمودار 4- نمودار میله ای هزینه ی بنزین و سایر سوختها مصرفی خانوار

 

 

 

یافته های استنباطی

1. ویژگی‌های تحصیلی خانوار بر میزان مصرف انرژی تاثیر دارد.

در این بخش به بررسی تاثیر سطح تحصیلات سرپرست خانوار وهمچنین همسر سرپرست خانوار ، بر میزان مصرف انرژی می پردازیم.

فرض صفر : بین تحصیلات سرپرست خانوار و همسر سرپرست خانوار با میزان مصرف انرژی رابطه وجود ندارد.

فرض مقابل : بین تحصیلات سرپرست خانوار و همسر سرپرست خانوار با میزان مصرف انرژی رابطه وجود دارد.

• بررسی ارتباط بین میزان هزینه انرژی و تحصیلات سرپرست خانوار

با توجه به اینکه سطح تحصیلات متغیری کیفی و رتبه ای است و میزان مصرف انرژی کمی است، جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه استفاده می کنیم، پیش نیاز این آزمون نرمال بودن داده ها است. با توجه به عدم نرمال بودن داده ها، از همین رو جهت آزمون این فرضیه از آزمون کراسکال والیس استفاده شد. بر اساس مندرجات جدول 3 مشخص است که میانگین رتبه های مصرف انرژی در سطح تحصیلات کمتر از دیپلم برابر است با 84.51 ، در سطح تحصیلات دیپلم و فوق دیپلم برابر است با 150.88، در سطح تحصیلات لیسانس برابر است با 204.80، در سطح تحصیلات فوق لیسانس برابر است با 267.94 و در سطح تحصیلات دکترا برابر است با 293.04.

 

 

جدول 3- رتبه ها

	تحصیلات سرپرست خانوار	تعداد	میانگین رتبه ها
میزان هزینه مصرف انرژی فردی	کمتر از دیپلم	51	51/84
	دیپلم و فوق دیپلم	56	88/150
	لیسانس	212	80/204
	فوق لیسانس	52	94/267
	دکترا	13	04/293
	کل	384

 

 

 

بر اساس مندرجات جدول 4، سطح معنی داری برای آزمون کراسکال والیس برابر است با 0.000  که در سطح p<0.05  معنی دار است، بنابراین فرض صفر مبنی برعدم اختلاف مصرف انرژی بر اساس سطح تحصیلات رد می شود و با توجه به نتایج جدول 3 مشخص است که مصرف انرژی با بیشتر شدن تحصیلات افزایش یافته است، به منظور بررسی بیشتر لازم است از آزمونهای تعقیبی در آزمون آنالیز واریانس استفاده شود.

 

 

 

جدول 4- نتایج آزمون کراسکال والیس برای فرضیه اول

	میزان هزینه مصرف انرژی
آماره کراسکال والیس	710/93
درجه آزادی	4
سطح معنی داری	000/0

 

با توجه به عدم برابری واریانسها، جهت بررسی معنی داری اختلاف میانگین میزان مصرف انرژی بر اساس سطح تحصیلات،

 

 

از آزمون تعقیبی Tamhane   استفاده شد، بر اساس نتایج این آزمون اختلاف میانگین میزان هزینه انرژی مصرفی فردی بین سطح تحصیلات کمتر از دیپلم و دیپلم وفوق دیپلم ،با بقیه ی سطوح تحصیلی معنی دار و از آنها کمتر است و میزان مصرف انرژی فردی در سطوح تحصیلی لیسانس، فوق لیسانس و دکترا باهم برابر است.

 

 

نمودار 5- میانگین میزان مصرف انرژی به تفکیک سطح تحصیلات سرپرست خانوار

 

 

• بررسی ارتباط بین میزان هزینه انرژی و تحصیلات همسر سرپرست خانوار

بر اساس مندرجات جدول 5 مشخص است که میانگین رتبه های مصرف انرژی در سطح تحصیلات کمتر از دیپلم برابر است با 110.65، در سطح تحصیلات دیپلم و فوق دیپلم برابر است با 123.62، در سطح تحصیلات لیسانس برابر است با 185.11، در سطح تحصیلات فوق لیسانس برابر است با 222.59 و در سطح تحصیلات دکترا برابر است با 256.63 و در افراد بدون همسر برابر است 339.31.

 

 

جدول5- رتبه ها

	تحصیلات همسر سرپرست خانوار	تعداد	میانگین رتبه ها
میزان هزینه مصرف انرژی	کمتر از دیپلم	89	65/110
	دیپلم و فوق دیپلم	52	62/123
	لیسانس	105	11/185
	فوق لیسانس	71	59/222
	دکترا	4	63/256
	بدون همسر	63	31/339
	کل	384

 

 

 

 

بر اساس مندرجات جدول 6، سطح معنی داری برای آزمون کراسکال والیس برابر است با 0.000  که در سطح p<0.05  معنی دار است، بنابراین فرض صفر مبنی برعدم اختلاف مصرف انرژی بر اساس سطح تحصیلات همسر رد می شود و با توجه به نتایج جدول5 مشخص است که مصرف انرژی با بیشتر شدن تحصیلات افزایش یافته است، به منظور بررسی بیشتر لازم است از آزمونهای تعقیبی در آزمون آنالیز واریانس استفاده شود.

 

جدول 6- نتایج آزمون کراسکال والیس برای فرضیه اول-تحصیلات همسر

	میزان هزینه مصرف انرژی
آماره کراسکال والیس	182/186
درجه آزادی	5
سطح معنی داری	000/0

 

 

با توجه به عدم برابری واریانسها ، جهت بررسی معنی داری اختلاف میانگین میزان مصرف انرژی بر اساس سطح تحصیلات همسر سرپرست خانوار، از آزمون تعقیبی Tamhane  استفاده شد، بر اساس نتایج این آزمون، اختلاف میانگین میزان هزینه انرژی مصرفی فردی در سطح تحصیلی کمتر از دیپلم، با بقیه سطوح به غیر از دیپلم و فوق دیپلم، معنی دار و از آنها کمتر است، همچین اختلاف میانگین میزان هزینه انرژی مصرفی فردی در سطح تحصیلی دیپلم و فوق دیپلم با بقیه سطوح به غیر از کمتر از دیپلم ، معنی دار و از آنها کمتر است .

اختلاف میانگین انرژی مصرفی فردی در سطح تحصیلات لیسانس و فوق لیسانس با بقیه ی سطوح به غیر از دکترا معنی دار است ، همچنین میزان مصرف انرژی در افراد بدون همسر با بقیه ی گروههای تحصیلی دارای اختلاف میانگین معنی دار است.

 

 

نمودار 6- میانگین میزان مصرف انرژی به تفکیک سطح تحصیلات همسر سرپرست خانوار

 

 

2. ویژگی‌های شغلی خانوار بر میزان مصرف انرژی تاثیر دارد.

در این بخش به بررسی تاثیر شغل سرپرست خانوار وهمچنین همسر سرپرست خانوار ، بر میزان مصرف انرژی می پردازیم.

فرض صفر : بین شغل سرپرست خانوار و همسر سرپرست خانوار با میزان مصرف انرژی رابطه وجود ندارد.

فرض مقابل : بین شغل سرپرست خانوار و همسر سرپرست خانوار با میزان مصرف انرژی رابطه وجود دارد.

• بررسی ارتباط بین میزان هزینه انرژی مصرفی و شغل سرپرست خانوار:

با توجه به اینکه شغل  متغیری کیفی و اسمی است و میزان مصرف انرژی کمی است، جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه استفاده می کنیم ، پیش نیاز این آزمون نرمال بودن داده ها است .با توجه به نرمال نبودن متغیرهای این فرضیه ، جهت آزمون فرضیه چهارم از آزمون کراسکال والیس استفاده شد .

بر اساس مندرجات جدول 7 مشخص است که میانگین رتبه های مصرف انرژی فردی در شغل آزاد،  برابر است با 149.37 ، در شغل کارمند برابر است با 260.77 ، در شغل کارگر برابر است با 77.31 و در شغل بازنشسته برابر است با 188.42

 

 

جدول 7- رتبه ها

	شغل سرپرست خانوار	تعداد	میانگین رتبه ها
میزان هزینه مصرف انرژی فردی	آزاد	130	37/149
	کارمند	164	77/260
	کارگر	47	31/77
	بازنشسته	43	42/188
	کل	384

 

 

بر اساس مندرجات جدول 8، سطح معنی داری برای آزمون کراسکال والیس برابر است با 0.000  که در سطح p<0.05  معنی دار است ، بنابراین فرض صفر مبنی برعدم اختلاف مصرف انرژی بر اساس شغل سرپرست خانوار رد می شود و با توجه به نتایج جدول 7 مشخص است که مصرف انرژی درشغل کارمند از بقیه بیشتر و در شغل کارگر از بقیه کمتر است ، به منظور بررسی بیشتر لازم است از آزمونهای تعقیبی در آزمون آنالیز واریانس استفاده شود.

 

 

جدول 8-نتایج آزمون کراسکال والیس برای فرضیه دوم-بخش 1

	میزان هزینه مصرف انرژی
آماره کراسکال والیس	738/132
درجه آزادی	3
سطح معنی داری	000/0

 

 

با توجه به عدم برابری واریانسها ، جهت بررسی معنی داری اختلاف میانگین میزان مصرف انرژی بر اساس شغل سرپرست خانوار ، از آزمون تعقیبی Tamhane   استفاده شد ، بر اساس نتایج این آزمون اختلاف میانگین میزان هزینه انرژی مصرفی فردی،  بین شغل آزاد با مشاغل کارمند و بازنشسته معنی دار و
از آنها کمتر است و با شغل کارگر برابر است.

همچنین اختلاف میانگین هزینه مصرف انرژی ،بین شغل کارمند با بقیه شغلها معنی دار و از آنها بیشتر است، میزان اختلاف مصرف انرژی در شغل کارگر با شغلهای کارمند و بازنشسته معنی دار و از آنها کمتر است.

 

 

نمودار 7- میانگین میزان مصرف انرژی به تفکیک شغل سرپرست خانوار

 

 

• بررسی ارتباط بین میزان هزینه انرژی مصرفی و شغل همسر سرپرست خانوار

با توجه به اینکه شغل  متغیری کیفی و اسمی است و میزان مصرف انرژی کمی است ، جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه استفاده می کنیم، پیش نیاز این آزمون نرمال بودن داده ها است . با توجه به نرمال نبودن متغیرهای این فرضیه جهت آزمون فرضیه چهارم
از آزمون کراسکال والیس استفاده شد.

بر اساس مندرجات جدول 9 مشخص است که میانگین رتبه های مصرف انرژی در شغل آزاد،  برابر است با 211.64، در شغل کارمند برابر است با 241.59، در افراد بیکار برابر است با 55.11، در شغل بازنشسته  برابر است با 158.38،  در شغل خانه دار برابر است با 152.48 و در افراد بدون همسر برابر است با 339.31.

 

 

جدول 9- رتبه ها

	شغل همسر	تعداد	میانگین رتبه ها
میزان هزینه مصرف انرژی	آزاد	39	64/211
	کارمند	50	59/241
	بیکار	33	11/55
	بازنشسته	8	38/158
	خانه دار	191	48/152
	بدون همسر	63	31/339
	کل	384

 

 

بر اساس مندرجات جدول 10، سطح معنی داری برای آزمون کراسکال والیس برابر است با 0.000  که در سطح p<0.05  معنی دار است ، بنابراین فرض صفر مبنی برعدم اختلاف مصرف انرژی بر اساس شغل همسر سرپرست خانوار رد می شود و با توجه به نتایج جدول 9 مشخص است که مصرف انرژی درشغل کارمند از بقیه بیشتر و در افراد بیکار از بقیه کمتر است ، به منظور بررسی بیشتر لازم است از آزمونهای تعقیبی در آزمون آنالیز واریانس استفاده شود.

 

جدول 10-نتایج آزمون کراسکال والیس برای فرضیه دوم – بخش دوم

	میزان هزینه مصرف انرژی
آماره کراسکال والیس	858/197
درجه آزادی	5
سطح معنی داری	000/0

 

با توجه به عدم برابری واریانسها ، جهت بررسی معنی داری اختلاف میانگین میزان مصرف انرژی بر اساس شغل همسرسرپرست خانوار، از آزمون تعقیبی Tamhane   استفاده شد، بر اساس نتایج این آزمون اختلاف میانگین میزان هزینه انرژی مصرفی فردی بین مشاغل آزاد با بیکاری، خانه دار و بدون همسر معنی دار و این میزان در مشاغل آزاد بیشتر است و میزان مصرف در مشاغل ازاد با بازنشسته اختلاف معنی داری ندارد.اختلاف میانگین میرف انرژی در شغل کارمند با مشاغل بیکار، بازنشسته و بدون همسر معنی دار است. همچنین اختلاف میانگین مصرف انرژی در افراد بیکار با همه ی مشاغل به جزبازنشسته معنی دار و از همه کمتر است.

 

 

نمودار 8- میانگین میزان مصرف انرژی به تفکیک شغل همسر سرپرست خانوار

 

 

3. ویژگی‌های درآمدی خانوار بر میزان مصرف انرژی تاثیر دارد.

در این بخش به بررسی تاثیر میزان درآمد خانوار ، بر میزان مصرف انرژی می پردازیم.

فرض صفر : بین میزان درآمد خانوار خانوار با میزان مصرف انرژی رابطه وجود ندارد.

فرض مقابل : بین میزان درآمد خانوار با میزان مصرف انرژی رابطه وجود دارد.

با توجه به اینکه درآمد در این مطالعه متغیری کیفی و ترتیبی است و میزان مصرف انرژی کمی است، جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه استفاده می کنیم، پیش نیاز این آزمون نرمال بودن داده ها است. با توجه به نرمال نبودن متغیرهای این فرضیه، جهت آزمون این فرضیه از آزمون کراسکال والیس استفاده شد.

بر اساس مندرجات جدول 11 مشخص است که میانگین رتبه های مصرف انرژی فردی، در خانوار با درآمد بین یک تا سه میلیون تومان در ماه برابر است با  86.19، در خانوار با درآمد بین سه تا شش میلیون تومان در ماه برابر است با  251.36، در خانوار با درآمد بین شش تا نه میلیون تومان در ماه برابر است با  226.83، در خانوار با درآمد بیشتر از نه میلیون تومان در ماه برابر است با 248.43.

 

 

جدول 11- رتبه ها

	درآمد خانوار	تعداد	میانگین رتبه ها
میزان هزینه مصرف انرژی	بین یک تا سه میلیون تومان در ماه	130	19/86
	بین سه تا شش میلیون تومان در ماه	178	36/251
	بین شش تا نه میلیون تومان در ماه	42	83/226
	بیشتر از نه میلیون تومان در ماه	34	43/248
	کل	384

 

 

بر اساس مندرجات جدول 12، سطح معنی داری برای آزمون کراسکال والیس برابر است با 0.000  که در سطح p<0.05  معنی دار است، بنابراین فرض صفر مبنی برعدم اختلاف مصرف انرژی بر اساس درآمد خانوار رد می شود و با توجه به نتایج جدول 11 مشخص است که مصرف انرژی با بالا رفتن درآمد افزایش یافته است، به منظور بررسی بیشتر لازم است از آزمونهای تعقیبی در آزمون آنالیز واریانس استفاده شود.

 

 

جدول 12- نتایج آزمون کراسکال والیس برای فرضیه سوم

	میزان هزینه مصرف انرژی
آماره کراسکال والیس	480/182
درجه آزادی	3
سطح معنی داری	000/0

 

 

با توجه به عدم برابری واریانسها، جهت بررسی معنی داری اختلاف میانگین میزان مصرف انرژی بر اساس درآمد خانوار، از آزمون تعقیبی Tamhane  استفاده شد، بر اساس نتایج این آزمون، اختلاف میانگین میزان هزینه انرژی مصرفی در همه ی
گروههای درآمدی معنی دار است و هرچه درآمد بالاتر رفته است میزان مصرف انرژی نیز افزایش یافته است، تنها گروههای درآمدی بین شش تا نه میلیون و بیشتر از نه میلیون اختلاف معنی داری باهم ندارند.

 

 

نمودار 9- میانگین میزان مصرف انرژی به تفکیک میزان درآمد خانوار

 

 

4. ویژگی نوع مالکیت منزل خانوار بر میزان مصرف انرژی تاثیر دارد.

فرض صفر : میانگین میزان مصرف انرژی بر اساس نوع مالکیت منزل با هم برابر است.

فرض مقابل : میانگین میزان مصرف انرژی بر اساس نوع مالکیت منزل با هم برابر نیست.

با توجه به اینکه نوع مالکیت منزل در این مطالعه متغیری کیفی و اسمی و در دو سطح است و میزان مصرف انرژی کمی
است، جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر از آزمون تی نمونه های مستقل استفاده می کنیم، پیش نیاز این آزمون نرمال بودن داده ها است. با توجه به نرمال نبودن متغیرهای این فرضیه، جهت آزمون این فرضیه از آزمون من ویتنی استفاده شد.

بر اساس مندرجات جدول 13 مشخص است که میانگین رتبه های مصرف انرژی در خانوارهایی که دارای منزل شخصی هستند برابر است 223.53 و در خانوارهای دارای منزل استیجاری برابر است با 143.56.

 

 

جدول 13- رتبه ها

	نوع مالکیت منزل مسکونی	تعداد	میانگین رتبه ها	مجموع رتبه ها
میزان هزینه مصرف انرژی	استیجاری	149	56/143	50/21390
	شخصی	235	53/223	50/52529
	کل	384

 

 

بر اساس مندرجات جدول 14، سطح معنی داری برای آزمون من ویتنی برابر است با 0.000  که در سطح p<0.05  معنی دار است، بنابراین فرض صفر مبنی برعدم اختلاف مصرف انرژی بر اساس نوع مالکیت منزل رد می شود و میزان مصرف انرژی در خانه های با مالکیت استیجاری کمتر از مالکیت شخصی بوده است.

 

 

جدول 14- نتایج آزمون من ویتنی برای فرضیه چهارم

	میزان هزینه مصرف انرژی
آماره من ویتنی	500/10215
آماره ویلکالسون	500/21390
Z آماره	-890/6
سطح معنی داری	000/0

 

نمودار 10- میانگین میزان مصرف انرژی به تفکیک نوع مالکیت منزل

 

 

5. بررسی ارتباط منطقه محل سکونت با میزان مصرف انرژی

بر اساس مندرجات جدول 15 مشخص است که میانگین رتبه
های مصرف انرژی در منطقه مرفه برابر است با 292.52، در مرکز شهر برابر است با 173.72، در منطقه محروم برابر است با 59.56 و در حومه شهر برابر است با 62.21 .

 

 

جدول 15-رتبه ها

	منطقه محل سکونت	تعداد	میانگین رتبه ها
میزان هزینه مصرف انرژی	منطقه مرفه	142	52/292
	مرکز شهر	156	72/173
	منطقه محروم	26	56/59
	حومه شهر	60	21/62
	کل	384

 

 

 

بر اساس مندرجات جدول 16 سطح معنی داری برای آزمون کراسکال والیس برابر است با 0.000  که در سطح p<0.05  معنی دار است، بنابراین فرض صفر مبنی برعدم اختلاف مصرف انرژی بر اساس منطقه محل سکونت رد می شود و با توجه به نتایج جدول 15 مشخص است که مصرف انرژی در منطقه مرفه از بقیه بیشتر و در منطقه محروم کمتر است  ، به منظور بررسی بیشتر لازم است از آزمونهای تعقیبی در آزمون آنالیز واریانس استفاده شود.

 

 

جدول 16- نتایج آزمون کراسکال والیس برای فرضیه پنجم

	میزان هزینه مصرف انرژی
آماره کراسکال والیس	435/240
درجه آزادی	3
سطح معنی داری	000/0

 

 

با توجه به عدم برابری واریانسها ، جهت بررسی معنی داری اختلاف میانگین میزان مصرف انرژی بر اساس منطقه محل سکونت خانوار، از آزمون تعقیبی Tamhane استفاده شد، بر اساس نتایج این آزمون، اختلاف میانگین میزان هزینه انرژی مصرفی در بین هر چهار منطقه سکونت، به غیر از حومه شهر و منطقه محروم، معنی دار است.

 

 

نمودار 11- میانگین میزان مصرف انرژی به تفکیک نوع منطقه محل سکونت

 

 

بحث و نتیجه گیری

بر اساس یافته های این پژوهش مشخص است که چندین عامل نقش تعیین کننده ای در میزان مصرف انرژی هر خانوار دارند، نتایج نشان داد دغدغه اقتصادی کمتر مصرف انرژی را افزایش می دهد، خانوارهایی که در مناطق محروم ،با سطح تحصیلی پایین و  با شرایط اقتصادی متوسطی زندگی می کنند، انرژی کمتری مصرف می کنند، اما خانوارهایی که با سطح تحصیلی بالاتر وحقوق کافی در مناطق مرفه زندگی می کنند انرژی بیشتری مصرف می کنند، همچنین افراد مسن تر و بازنشسته بیشتر از جوانان در مصرف انرژی صرفه جویی می کنند. در مجموع شرایط اقتصادی و اجتماعی بهتر باعث مصرف بیشتر شده است و شرایط اقتصادی و اجتماعی ضعیف تر، خانوارها را مجبور به صرفه جویی کرده است، هرچند 99 درصد از افراد تمایل به صرفه جویی دارند، اما این فرهنگ در میان جامعه مورد نظر وجود ندارد. به نظر می رسد تا مشکلات مالی و قطعی انرژی پیش نیاید، خانوارها در مصرف انرژی، صرفه جویی نمی کنند.

این نتایج همسو است با مطالعه ی اکبری و همکاران (1395) با موضوع بررسی بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر مصرف انرژی خانوار پس از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها  )مطالعه موردی:  شهر اصفهان(، نتایج این پژوهش نشان داد پایگاه اقتصادی –اجتماعی خانوارهای اصفهانی بر کاهش مصرف انرژی آنها بعد از قانون هدفمندی یارانه ها،  تاثیر معناداری نداشته است. مطابق با آمار رسمی کشور، دهک های بالاتر جامعه در مقایسه با دهک های پایین تر سهم بیشتری از مصرف و یارانه انرژی را به خود اختصاص داده اند.

همچنین در پژوهش فلاحی و همکاران (1390) با موضوع ارزیابی عوامل موثر بر مصرف آب شرب خانوار و پیش بینی تقاضای آن، مشخص شد، که اگر قیمت آب برای سالهای آینده افزایش نیابد، با افزایش درآمد سرانه، مصرف سرانه آب خانوار افزایش می یابد، اما درصورت افزایش تعرفه ها درسالهای آینده، مصرف سرانه آب خانوار در شبانه روز کاهش خواهد یافت.

در پژوهش قلی زاده و همکاران (1391) با موضوع تحلیل عوامل مؤثر بر مصرف انرژی خانگی و برق مصرفی خانوار در ایران: با تأکید بر بهره وری انرژی، بررسی چهار اثر درآمدی خانوار، بهره وری انرژی، رشد جمعیت و جایگزینی انرژی نشان می دهد، درآمد خانوار بیشترین اثر را بر رشد مصرف انرژی مسکونی دارد. پس از آن رشد جمعیت و بهره وری انرژی دو عامل مؤثر بر افزایش مصرف انرژی خانوار هستند. جایگزینی سوخت ها و تغییر در ترکیب انرژی مصرفی خانوار در مجموع اثری کم اما مثبت بر رشد مصرف انرژی بخش مسکونی دارد. نتایج تجزیه متوسط برق مصرفی خانوار نشان می دهد درآمد خانوار مهم ترین عامل افزایش مصرف برق بوده، در حالی که اثر بهره وری انرژی و تمرکز خانوار منفی بوده است.

در مطالعه زارع شاه آبادی (1393) با موضوع بررسی تأثیر عوامل اجتماعی-  فرهنگی بر الگوی مصرف انرژی در خانوارهای شهر یزد، نشان داد رسانه های بین المللی، تحصیلات و درآمد بالا، تجرد، اعتقادات دینی ضعیف، هنجارپذیری پایین از عواملی هستند که تأثیر منفی بر الگوی مصرف انرژی دارند . نتیجه تحلیل رگرسیونی نیز نشان می دهد که تحصیلات، رسانه های بین المللی، محل تولد، عاطفه دینی، تعداد اعضای خانوار، سبک زندگی، آگاهی و میزان سکونت در شهر یزد از جمله متغیرهایی هستند که 30 درصد از تغییرات الگوی مصرف را تبیین می کنند. الگوی مصرف نامناسب بیشتر ناشی از نوع سبک زندگی است تا عدم آگاهی . ترویج سبک زندگی سنتی و تغییر روند رسانه های داخلی در حوزه تبلیغات میتواند بر الگوی مصرف انرژی خانوارها تأثیر مثبتی داشته باشد.

 

 پیشنهادات

بر اساس نتایج حاصل شده در فصول گذشته در این بخش پیشنهاداتی در جهت بهبود مصرف انرژی ارائه می گردد.

• طبق نتایج اصل شده، با توجه به نقش خانوار و همچنین سرپرست خانوار در مصرف انرژی ، انجام فرهنگ سازی و آموزش به خانواده ها در زمینه اهمیت صرفه جویی در مصرف انرژی و نشان دادن مشکلات ناشی از عدم صرفه جویی، از طریق رسانه های اجتماعی، برنامه های صدا و سیما و آموزش کودکان در مدارس، می تواند بسیار مفید باشد.
• با توجه به تورم ایجاد شده در کشور ما و حذف یارانه های بخش انرژی و اهمیت صرفه جویی در بخش انرژی، ایجاد راهکارهای تشویقی برای خانوارهای صرفه جو و راهکارهای تنبیهی برای پرمصرفها نیز می تواند در میزان صرفه جویی راه گشا باشد.
• از آنجا که میزان مصرف انرژی در ساختمانهای با مصالح سنتی و آجری بیشتر است، استاندارد سازی و عایق سازی ساختمانها، در زمینه کمتر شدن مصرف انرژی نقش مهمی دارد، عایق سازی ساختمانها باعث می شود در فصول سرد و گرم سال، گرما و سرمای کمتری هدر رود و باعث کمتر شدن مصرف انرژی می گردد.
• ایجاد یک خط مشی و الگوی مشخص در زمینه ی ساختمان سازی نیز در مصرف انرژی موثر است، به عنوان مثال وجود پنجره های بزرگ مقدار زیادی انرژی را مصرف می کند، استفاده از آب فاضلاب به جای آب شرب برای آبیاری باغچه ها باعث صرفه جویی خیلی بیشتری می شود.
• با توجه به اینکه در شهر یزد در اکثر فصول سال تابندگی خورشید با مقدار و سطح بالایی وجود دارد، استفاده از انرژی های جایگزین مثل انرژی خورشیدی ، انرژی باد و.... در این منطقه بسیار مفید است.
• با توجه به اینکه تاکنون برنامه مدون و مشخصی در زمینه آموزش صرفه جویی انجام نشده است، آموزش به خانواده ها در زمینه اینکه مصرف زیاد چه آسیبی به محیط زیست وارد می کند، همچنین بیان واقعیت به مردم در زمینه میزان باقیمانده ذخایر آب، نفت و گاز و اینکه همه این ذخایر روزی تمام می شود، بسیار مفید می باشد.
• ایجاد فرهنگ جمعی در باب اینکه دیگران نیز به اندازه ی ما حق استفاده از منابع انرژی را دارند و مصرف زیاد ما باعث می شود عده ای یا حتی خود ما در آینده دچار مشکلات عدیده ای شویم.
• تولید وسایل برقی استاندارد با مصرف برق پایین تر؛ تولید وسایل نقلیه با مصرف سوخت کمتر نیز بسیار با اهمیت است.
• توسعه و بهبود ناوگان حمل و نقل عمومی، جهت استفاده افراد به جای وسیله نقلیه شخصی
• از آنجا که از ایام قدیم فرهنگ دوچرخه سواری در یزد وجود داشته است، بهبود زیر ساختهای شهر و اجتماع جهت استفاده از دوچرخه به جای موتور سیکلت و ماشین شخصی، نیز در زمینه صرفه جویی در مصرف انرژی مفید است.

 

منابع

• گلدی پور ، سمانه ، (1395 ) ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، «بررسی عوامل موثر بر مصرف انرژی خانوارهای ایرانی ، دانشگاه تهران»
• کریم پور علیرضا دیبا، داراب، اعتصام، ایرج. (۱۳۹۸). تحلیل‌های اقتصادی و ارزیابی میزان مصرف انرژی بر اساس نوع و نسبت پنجره‌ها با استفاده از مدلهای شبیه سازی (مورد مطالعه: یک واحد مسکونی نمونه در شهر تهران). هویت شهر، ۱۳ (۳)، ۱۹-۳۴.
• کعب، على، شریفی، محمد، مبلی، حسین. (۱۳۸۸). تجزیه و تحلیل و بهینه سازی مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای در تولید نیشکر با استفاده از تحلیل پوششی دادهها. مهندسی بیوسیستم ایران، ۵۰(1)، ۱۹-۳۰.
• Kouchaki-Penchah،، Sharifi، M.، Mousazadeh، H.، Zarea-Hosseinabadi، H. (2016). Life cycle assessment of medium-density fiberboard manufacturing process in IR Iran. Journal of Cleaner Production، 112: 351 358.
• اکبری، نعمت الله، طالبی، هوشنگ، جلائی، اعظم. (۱۳۹۵). بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر مصرف انرژی خانوار پس از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها (مطالعه موردی: شهر اصفهان). جامعه شناسی کاربردی‌، 27 (4)، 1-26.
• طالبیان سیدامیر ابراهیم پور محسن، ملاکی احمد (۱۳۹۵) تحلیل اجتماعی الگوهای مصرف انرژی در شهر تهران. راهبرد اجتماعی فرهنگی‌. دوره ۵، شماره ۱۹ ; از صفحه ۲۱۷ تا صفحه ۲۴۴‌.
• زارع شاه آبادی اکبر، حاجی زاده، مسعود، سلیمانی زکیه. (۱۳۹۲). بررسی تأثیر عوامل اجتماعی - فرهنگی بر الگوی مصرف انرژی در خانوارهای شهر یزد. فصلنامه پژوهش‌های سیاست گذاری و برنامه ریزی انرژی.. (۳)
• اکبری، نعمت الله، طالبی، هوشنگ، جلائی، اعظم. (۱۳۹۳). تأثیر قانون هدفمندسازی یارانه‌ها بر مصرف انرژی خانوار (مطالعه موردی: شهر اصفهان ). پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، ۳(۱۱)، ۶۶-۲۹
• لاهیجانیان، اکرم الملوک، عباسی، شیرین. (۱۳۹۵). آموزش مصرف بهینه انرژی در مدارس دوره ابتدایی. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، ۱۱۸(ویژه نامه شماره ۲))، ۵۱۵-۵۳۱.
• Tian،، Li، P.، Shao، H.، Li، M.، & Zheng، Y. (2020). Analysis of Driving Forces of Energy Consumption in Rural Areas of China's Henan Province Based on the STIRPAT Model and Ridge Regression. Polish Journal of Environmental Studies، 29.
• Katircioglu، T.، (2014). Estimating higher education induced energy consumption: the case of Northern Cyprus. Energy 66، 831–838
• Baiocchi،، Minx، J.، Hubacek، K.، (2010). The impact of social factors and consumer behavior on carbon dioxide emissions in the United Kingdom. J. Industrial Ecol. 14
• Ram، ، (1989). Can educational expansion reduce income inequality in less-developed countries? Econ. Educ. Rev. 9 (2)، 185–195.
• Annabi،، Harvey، S.، Lan، Y.، (2011). Public expenditures on education، human capital and growth in Canada: an OLG model analysis. J. Pol. Model. 33 (6)، 852–865.
• Frini، ، Muller، C.، (2012). Demographic transition، education and economic growth in Tunisia. Econ. Syst. 36 (3)، 351–371.
• .Li،، Zhou، C.، (2019). What are the impacts of demographic structure on CO2 emissions? A regional analysis in China via heterogeneous panel estimates. Sci. Total Environ650، 2021-2031.
• Gupta، ( 2019). Falling behind and catching up: India's transition from a colonial economy. Econ. Hist. Rev. 72 (3)، 803–827.
• شاه حسینی، رویا و افلاطونیان، زین العابدین،1393،اهمیت بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان،چهارمین کنفرانس بین­ المللی رویکردهای نوین در نگهداشت انرژی،تهران
• روزنامه دنیای اقتصاد، 1398
• وب سایت شرکت ملی نفت ایران ، 1397
• عیسی زاده، س.، و مهرانفر، ج. (1391). بررسی ارتباط میان مصرف انرژی و سطح شهرنشینی در ایران (کاربردی از الگوی تصحیح خطای برداری و روش تجزیه عوامل). راهبرد اقتصادی, 1(2), 47-70.
• احمدی ، سیروس، میرفردی ، اصغر ، زارعی ، قاسم، 1392 ، بررسی رابطه مسؤولیت­ پذیری و گرایش به صرفه­ جویی در مصرف آب ،پژوهشنامه جامعه شناسی کاربردی ، تابستان 1392، صفحه 200-185.
• محمدی، وحید، مظفری، هاجر، اسعدی، فریدون. (۱۳۹۸). بررسی ارتباط متقابل رشد اقتصادی، مصرف انرژی و توسعه انسانی در کشورهای منتخب حوزه منا (MENA) . پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، ۸(۳۰)، ۱۵۳-۱۸۴.
• محسنی، رضار رحیمی ابوالفضل‌، کاکاوند، میثم. (۱۳۹۷). تجزیه مصرف انرژی و بررسی عوامل موثر بر آن مطالعه موردی: بخش حمل و نقل ایران). پژوهشنامه حمل و نقل، ۱۵(۴)، ۱۷۵-۱۹۴.
• Katircioglu،، Katircioĝlu، S.، & Saqib، N. (2020). Does higher education system moderate energy consumption and climate change nexus? Evidence from a small island. Air Quality، Atmosphere & Health، 13(2)، 153-160.
• Liddle, B. (2013). Population, affluence and Environmental Impact Across Development: Evidence from panel cointegration modeling; Environmental Modelling & Software, 40: 255-266

 

-[1]دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی

-[2]دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، استادیار (مسئول مکاتبات)

[3]- Faculty of Natural Resources and Environment, Islamic Azad University Science and Research Branch, MSc student in Energy economics.

[4]- Faculty of Natural Resources and Environment, Islamic Azad University Science and Research Branch, Assistant Professor.

 -[5]این شاخص با تقسیم واحدی از انرژی بر واحدی از تولید ناخالص داخلی به دست می آید. از واحدهای مختلفی برای این اندازه گیری استفاده می شود. برای مثال، یک یا هزار با یک میلیون دلار به عنوان واحد تولید ناخالص داخلی و معادل یک بشکه نفت خام یا ۱۰۰۰ بی تی یو، یا کیلوژول به عنوان واحد مصرف انرژی.

[6]-Inglesi – Lotz and morales

[7]- Katircioglu

[8]- Brantley Liddle

تعداد مشاهده مقاله: 1,116

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 226