جایگاه حفاظتی گونه نادر شن دوستی از اسکنبیل «Calligonum eriopodum»

مقاله پژوهشی

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و سوم، شماره یازده، بهمن ماه 1400(267-259)

جایگاه حفاظتی گونه نادر شن دوستی از اسکنبیل «Calligonum eriopodum»

نرجس عزیزی ^[1]*

n.azizi@areeo.ac.ir

غلامرضا حسینی بمرود ^[2] 

مجید دشتی¹

سیده خدیجه مهدوی [3]

چکیده

زمینه و هدف: Calligonum eriopodum درختچه ای شن دوست است که در ایران منحصرا بومی تپه‌های ماسه‌ای ریگزارهای همتآباد زیرکوه قائن (خراسان) است. جایگاه حفاظتی این گیاه  نادر مناسب تثبیت شن‌های روان و کاهش‌دهنده سرعت باد، بر اساس معیارهای اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) تعیین شد.

روش بررسی: جایگاه حفاظتی این گونه نادر در سال 1397 بر اساس معیارهای اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) و با استفاده از معیار سطح تحت اشغال (AOO) و محدوده حضور گونه (EOO) ، با پیمایش های میدانی در رویشگاههای آن و سپس توسط نرم افزار GeoCat محاسبه شد.

یافته ها: سطح تحت اشغال گونه اسکنبیل، با پیمایش های میدانی و سپس توسط نرم افزار GeoCat در رویشگاههای آن، 20 کیلومترمربع و محدوده حضور آن 8/53 کیلومتر مربع برآورد شد. بنابراین بر اساس نتایج این تحقیق این گونه در طبقه در بحران انقراض (CR) قرار میگیرد.

بحث و نتیجه گیری: بر اساس نتایج این تحقیق، این گونه در طبقه در بحران انقراض (CR) قرار میگیرد. بررسیها نشان داد، افت شدید سطح سفره آبهای زیرزمینی و خشکسالیهای بیسابقه دهه اخیر، از عوامل اصلی تهدیدکننده این درختچه نادر تلقی شده که ضرورت دارد به عنوان ذخیره ژنتیکی طبیعی مورد حفاظت ویژه قرار گیرد.

واژه های کلیدی: اسکنبیل، جایگاه حفاظتی،  Calligonum eriopodum ، نادر، IUCN.

The conservation status of rare sand- like species of Scanbil “Calligonum eriopodum”

Narjes Azizi [4]*

n.azizi@areeo.ac.ir

 Gholamreza Hosseini Bamrood [5]

Majid dashti¹

Seyedeh Khadijeh Mahdavi [6]

Abstract

Background and Objective: Calligonum eriopodum is a sand-loving shrub that is native to Iran exclusively in the sand dunes of Hemmat-Abad, Zirkuh-e-Qaen (South Khorasan). The conservation status of this rare and suitable plant for stabilizing quicksand and reducing wind speed was determined according to International union Conservation of Nature (IUCN) criteria.

Material and Methodology: The conservation status of this rare species was determined according to IUCN criteria, using GeoCat online software, with field surveys in its habitats, and the area of occupancy (AOO) criterion and extent of occurrence (EOO) calculation.

Finding: The area occupied by the Scanbil species was estimated by field surveys and then by GeoCat software in its habitats: AOO was 20 Km² and its presence area was 53.8 km².

Discussion and Conclusion: According to the results of this study, this species is in the critically endangered class (CR). Surveys have shown that severe falls in water table drown down and unprecedented droughts of the last decade have been considered major contributors to this rare shrub, that needs to be protected as a natural genetic reserve.

Keywords: Scanbil, Conservation status, Calligonum eriopodum, IUCN.

مقدمه

استقرار پوشش گیاهی به صورت پراکنده و یا اراضی بدون پوشش گیاهی و لخت و نیز محدود بودن یا فصلی بودن پوشش گیاهی از مهمترین ویژگیهای اکولوژیکی زیست بوم بیابان است که به واسطه آن میتوان اکوسیستم بیابان را از سایر مناطق جدا نمود (1). بیابانهای شنی یا ریگهای روان به علت حاکم بودن شرایط اقلیمی و اکولوژیکی بسیار حساس و شکننده و تهدیدهای ناشی از حرکت و هجوم تودههای شن و ماسهبادی در اراضی زراعی و راههای ارتباطی و سایر تاسیسات شهری و روستائی، از اهمیت و حساسیت ویژهای برخوردار میباشد(2). تثبیت بیولوژیکی خاکهای این مناطق که به نوعی کانونهای بحرانی فرسایش بادی به شمار می آیند، با استفاده از استقرار گیاهان سازگار دارای آثار پایدارتر و سالم تر زیست محیطی است و از بیشتر روشها اقتصادی‌تر می‌باشد (3و4). با توجه به اهمیت موضوع بیابان زدائی و تثبیت بیولوژیک شنهای روان، اهمیت شناسائی و مطالعه ذخایر حیاتی بیابان از جمله ذخایر گیاهی آن مشخص میگردد. آثار مخرب محیط زیستی، تغییر اقلیم و حاکمیت خشکسالی طی دهه اخیر در عرصه مناطق خشک و نیمهخشک کشور، تغییرات شدیدی در رویشگاه های گیاهان مختلف به وجود آورده است که پیامدهای نافرجام آن منجر به تخریب زیستگاههای طبیعی و نابودی برخی از گیاهان با ارزش شده است. افزون براین تبعات غیرقابل جبران چنین رخدادی، روند قهقرائی بوم سازگان های طبیعی و بسیاری ازرستنی های نادر و بومی را در معرض نابودی قرار داده است. مطالعات و بررسی ها در مورد گیاهان و گونه های در معرض انقراض و مسئله حفظ ذخایر ژنتیکی در دنیا از سال 1940 به طور بسیار جدی مطرح شد و کم کم سازمانهای " اتحادیه حفاظت از طبیعت" تشکیل شد که از جمله اهداف آن می توان  به حفظ تنوع زیستی، توسعه پایدار و تعیین و ضعیت گونه های گیاهی و تعیین مناطق حفاظت شده جهت حفظ ذخایر ژنتیکی اشاره کرد.

نخستین بار جلیلی و جمزاد (5) جایگاه حفاظتی گونه های گیاهی ایران را مورد بررسی مقدماتی قرار دادند و طی آن 432 گونه آسیبپذیر و 21 گونه در معرض خطر انقراض معرفی شدند. تاکنون جایگاه حفاظتی شش گونه مرزه انحصاری ایران (6)، نُه تاکسون از بلوطهای ایران (7)، گونه ای از سلوی اقلیدی (8)،  نخود شیرازی(9)، زیرگونهای از جنس کلاه میرحسن کاشانی (10) و چند گونه انحصاری و نادر دیگر مورد بررسی قرار گرفته اند. جنس اسکنبیل در ایران دارای23 گونه است که 12 گونه آن درختچهای بیابان دوست هستند که 8 گونه آن انحصاری ایران بوده و 4 گونه دیگر علاوه بر ایران در آسیای مرکزی، مغولستان، مصر، عربستان، سوریه، افغانستان، پاکستان و آناتولی میرویند (12 و 11). در بررسی تاثیر گونه های اسکنبیل و تاغ بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی تپه های ماسه ای در منطقه ریگ بلند کاشان مشاهده شد که گونه های مزبور با افزایش میزان مواد آلی خاک در دراز مدت سبب بهبود ساختار خاک شده و باعث افزایش عناصر مغذی فسفر، نیتروژن و پتاسیم می شوند و در ادامه با ایجاد محیط مناسب برای فعالیت میکرو ارگانیسم ها باعث تسریع فرایند های خاک سازی می گردند. به علاوه درصد رس و سیلت در تپه های ماسه ای افزایش داشته است. همچنین با ایجاد شرایط مناسب باعث برگشت گونه های بومی منطقه مثل گونه Cyperus conglomeratus  شده اند (13).گونه فانروفیت Calligonum eriopodum در آسیای مرکزی، آرال خزری و در بیابان قرهآمو پراکنش دارد (14و 15) واگرچه جزء رُستنیهای انحصاری ایران محسوب نشده، لیکن بهعنوان گیاه  بومی نادر و مناسب تثبیت شن‌های روان و کاهش‌دهنده سرعت باد انحصاری تپه‌های ماسه‌ای ریگ همتآباد زیرکوه قائن بهشمار میآید.که امروزه به دلیل خشکسالیهای دهه اخیر و کمبود بارندگی های سالانه، زیستگاه آن در معرض انقراض قرار گرفته است و به لحاظ اهمیت این گونه و عرصه محدود پراکنش آن اطلاعات دقیق از وضعیت رویشی و رویشگاه های آن، از جمله مساحت تحت اشغال، محدوده پراکنش و تعداد پایه های جوان و بالغ، پیش نیاز اقدامات عملی در راستای حفظ و احیاء رویشگاه های این ذخیره ژنتیکی ارزشمند است. لذا در این مطالعه به بررسی این موارد و تعیین جایگاه حفاظتی این گونه پرداختیم.

خصوصیات گیاهشناسی

گونه Calligonum eriopodiumدرختچهای است از خانواده  Polygonaceaeبا انشعابات غیر متراکم، به بلندی حدود 5 متر، انشعابات چوبی با زیگزاگهای کوتاه، ساقهها خاکستری رنگ، شاخهچههای علفی سال جاری خاکستری، بند بند (مفصل دار)، به طول حدود 2 تا 3 سانتی متر، برگها خطی، آماده خزان، به طول 3 میلی متر، با گوشواره غلافدار غشایی، دم گل به طول 6 میلی متر، خمیده، قلمی و باریک، مفصل دار، به طور پراکنده زگیلدار. گلها دو تایی، چسبیده به محور برگها، سفید. کاسبرگهای گلبرگنما در زمان میوه به پائین خمیده. میوه متمایل به قهوهای، با موی زبر ریش مانند، بیضوی، با در نظر گرفتن موها به طول حدود 25 میلیمتر و پهنای 30 میلی متر. فندقهها بیضوی باریک، به طول حدود 12 میلی مترو عرض 5 میلی متر، شیارها با پیچیدگیهای کوتاه، موهای ریش مانند به طول حدود 15 میلیمتر، در 8 ردیف، مجزا و فاصلهدار، آزاد از قاعده، انعطاف پذیر، سه بار منشعب شده دو تایی، پوشیده شده با فلسهای سربریده، همپوش (شکل 1 و 2) است(16)

شکل 1- مرحله گلدهی در گونه C. eriopodum

Figure 1. Seeding stage in C. eriopodum

شکل 2- نمایی از درختچه C. eriopodumدر منطقه مورد مطالعه

Figure 2. View of C. eriopodum shrub in the study area

روش بررسی

ابتدا محدوده انتشار جغرافیائی گونه به استناد منابع گیاهشناسی(15) (امیر آبادی زاده و همکاران 1391) بررسی شد (شکل 3).  با پیمایشهای میدانی در گُستره شن زارهای بیابانی دشت شاهرخت، بررسی درصد پوشش گونه و برداشت قطعه نمونه در عرصه رویشگاهها با استقرار 5 ترانسکت 1000 متری هر کدام با ده پلات تصادفی به ابعاد 5 متر در 5 متر انجام شد. ارتفاع از سطح دریا، طول و عرض جغرافیائی و تعداد پایههای موجود در هر قطعه نمونه یادداشتبرداری شد (جدول 1). چگونگی حضور این گونه به عنوان گونه غالب و یا همراه با انجام مطالعه پوشش گیاهی رویشگاه به روش نمود ظاهری یا فیزیونومی[7]تعیین گردید.

برای تعیین جایگاه حفاظتی گونه، طبق شیوه نامه IUCN (18) از معیارهای مربوط به میزان حضور (Extent Of Occurrence: EOO)، سطح تحت اشغال گونه (Area Of Occupancy: AOO) و تعداد افراد جمعیت استفاده شد. نقشه انتشار گونه با استفاده از اطلاعات میدانی و مختصات جغرافیائی نقاط پراکنش گیاه تهیه شد. سپس با استفاده از نرم افزار GeoCat (18) (Geocat.kew.org) مساحت تحت اشغال و میزان حضور جمعیتهای مربوط به گونه نیز تعیین شد.

مشخصات رویشگاه گیاه رویشگاه مورد مطالعه در دشت شاهرخت _ چشمه بید در حوضه دق پترگان قرار گرفته، این دشت از شمال به کوه های بمرود و شاهرخت، از شرق به کوههای سرخ و کاریزک در کشور افغانستان، از جنوب به کوه هزار سنگان و از غرب به ارتفاعات گزیک، آهنگران و سه پستان محدود میگردد. منابع آب سطحی این منطقه سه رودخانه بمرود، آهنگران و تجنود میباشد (19). اقلیم منطقه بر اساس روش دومارتن خشک بیابانی سرد می باشد و میانگین بارندگی رویشگاههای این گیاه بین 100 تا 150 میلی متر میباشد که عمده ریزشهای جوی از اواخر پاییز تا اوائل بهار در رویشگاه این گیاه انجام میگیرد، متوسط درجه حرارت سالیانه 15 تا 17.5 درجه سانتی گراد و متوسط تبخیر و تعرق سالانه 3500 تا 3600 میلی متر اندازهگیری شده است (19).

بررسی نقشههای سازمان زمینشناسی کشور نشان داد که رویشگاه این گیاه عمدتا شامل آبرفتهای جوان، دشتهای دامنهای و سیلابی مربوط به سازندهای دوران چهارم زمینشناسی (کواترنری) یا رسوبات عهد حاضر بوده که غالبا پهنههای سیلابی و ناهمواریهای ماسهای کم عمق تا عمیق را شامل میشود. به عبارت دیگر رویشگاه این گونه را تلماسه‌های با اشکال گوناگون تشکیل می‌دهد که در اطراف و حد فاصل این تلماسهها سازندهای کوارترنری و آبرفت‌های بادبزنی قدیمی، دیده می‌شود. در حاشیه منطقه تلماسهای دق پترگان، سازندهای کنگلومرا سخت نشده و گراول و شن QP1cg کنگلومرای کم شده رس (Ngcl) لکه‌هایی از آهک توده‌دار اوربیتولیندار و آهک دیده می‌شود. تپه‌های شنی در منطقه تقریباً حالت تثبیت شده دارند ولی در عین حال باد غالب جهت شمال شرقی به طرف جنوب غربی را دارد. منشا اصلی این ماسه‌ها بیشتر مناطق شمال و شمال شرقی است که قسمتهایی از آن در خاک افغانستان در محدوده شاهرخت قرار دارد.

خاک بستر رویشگاه این درختچه - تپههای شنی نیمه مرتفع تا مرتفع- دارای آهک و فاقد گچ و دارای بافت سبک (شنی و تا حدود شنی لومی) میباشد که از نقطه نظر شوری، از شوری ناچیزی برخوردار است،ولی میزانPH  آن به خاطر وجود آهک بالا و در حدود 8  است. از نقطه نظر عناصر غذایی نیز به خاطر کمی مواد آلی جزء خاکهای فقیر به شمار می‌رود(19).

شکل 3- محدوده انتشار جغرافیائی گونهC. eriopodum

Figuer 3. Distribution range of C. eriopodum

یافته ها

به طور عمومی رویشگاه  Calligonum eriopodum تپه‌های ماسه‌ای دشت شاهرخت واقع در شهرستان زیر کوه است. در این دشت شیب کلی از غرب به شرق بوده و سیلاب حوضه نهایتاً به دق‌ پترگان تخلیه می‌گردد. شیب جانبی آن از جنوب غربی به سمت شمال شرقی است که از ارتفاعات اردکول و آهنگران به سمت دق یاد شده می‌باشد.

طی بازدیدهای میدانی پراکنش گونه مزبور در محدوده جغرافیایی " 47 ^'26ᵒ60 و " 18 ^'34ᵒ60 طول جغرافیایی شرقی تا " 48 ^'16ᵒ33و " 4.3 ^'23ᵒ33 عرض جغرافیایی شمالی با میانگین ارتفاعی حدود 660 متر از سطح دریا مشاهده شد (جدول 2).

به استناد نتایج حاصل از این پژوهش ومبتنی بر شیوهنامه اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، بر اساس محاسبات نرم افزار GeoCat، سطح تحت اشغال گونه 20 کیلومتر مربع و محدوده حضور گونه 86/53 کیلومترمربع می باشد.که بر اساس شاخص محدوده حضور (کمتر از 100 کیلومتر مربع) با توجه به دستورالعملIUCN  که اندازه گیری شاخص کوچکتر مبنای تعیین جایگاه است، درنتیجه جایگاه حفاظتی این گونه در بحران انقراض تعیین می شود (شکل 4).

جدول 1- درصد پوشش گیاهی C. eriopodum و تعداد پایه در ترانسکت های رویشگاه

Table 1.Percentage of vegetation in C. eriopodum and number of individuals in habitat transects.

جدول 2- مشخصات رویشگاههای C.eriopoum

Tabel 2. Characteristics of habitats C.eriopoum

شکل 4- پراکندگی جغرافیائی و محدوده حضور C. eriopodum در ایران

Figure 4. Aerea of occupancy and extent of occurrence of C. eriopodum in Iran.

فنولوژی[14]

با توجه به بررسی فعالیتهای حیاتی گیاه Calligonum eriopodum در سال رویشی، چنین استنباط میگردد که این گونه در هر سال حدود 7 ماه رشد داشته و بقیه اوقات سال در رکود و خواب به سر میبرد. دوره رشد سالیانه گیاه با رشد رویشی آغاز و با اتمام رشد زایشی خاتمه پیدا میکند. هرچند هر مرحله از رشد، شروع معینی داشته ولی خاتمه آن نامحدود است، به نحوی که در روی یک پایه در حال سفت شدن بذر، رویش برگهای جدید ادامه دارد.

 از اوایل اسفند رشد رویشی گیاه شروع میشود. ظهور برگهای جدید تا خرداد ادامه دارد. از هفته آخر اسفند، شاخهدهی شروع میگردد. گلدهی از اواخر اسفند تا اوایل فروردین آغاز و تا نیمه اردیبهشت ادامه مییابد. از نیمه فروردین تا نیمه خرداد ماه، بذرتشکیل شده و بعد از خمیری شدن، در نیمه خرداد تا نیمه مرداد ماه سفت میگردد. در طی ماههای مرداد و اواخر شهریور تا اوایل مهرماه باد بذور رسیده را جدا کرده و جا به جا میکند. از اواخر شهریور گیاه به خواب میرود. تجدید حیات این گیاه اغلب از طریق بذر آن صورت میگیرد.

بحث و نتیجه گیری

گونه های گیاهی با گستره وسیع اکولوژیکی می توانند در بسیاری از زیستگاه ها حضور یابند، حال آنکه گونه های با گستره باریک اکولوژیکی فقط در زیستگاه های فاقد نوسانات شدید رویش دارند. گونه های نادر و در معرض خطر معمولا آشیانه بوم شناختی محدودی دارند و از طرفی نوسانات محیطی نظیر تغییر اقلیم و بهره برداری های غیر اصولی از منابع طبیعی تجدید شونده باعث بدتر شدن وضعیت حفاظتی آنها گردیده است. در گونه اسکنبیل بالا بودن سطح ایستابی وهمچنین کیفیت آب علت استقرار آن در رویشگاه مزبور به حساب می آید(20) . اما وقوع خشک سالی های اخیر در رویشگاههای طبیعی آن حیات این عنصر بیولوژیک را در معرض مخاطره قرار داده است. طبق اطلاعات گردآوری شده، عامل عمده تهدید کننده جمعیت آن در گذشته مخصوصا دهه 60 قطع و بوته کنی و استفاده به عنوان سوخت از سوی مردم بومی و مهاجرین افاغنه و طی سالهای اخیر خشکسالی های پی در پی بوده است. افزون بر این باتوجه به وابستگی بسیار زیاد این عنصر زیست شناختی نسبت به رویشگاه بیابانی خود، مداخله در گستره رویشگاهی، این زیستبوم را با بحرانهای محیط زیستی متعددی مواجه خواهد کرد.

بنا به معیارهای اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)، طبق پژوهش های انجام شده در سالهای 92 – 93 و 97 این گونه خشکیپسند در گروه گیاهان «در بحران انقراض» معرفی میشود. از آنجا که اسکنبیل بهعنوان گونه بیابانی یا گیاه تثبیت کننده خاک گُستره بیابانهای ماسهای محسوب می شود. لذا به دلیل اهمیت حفاظت از رویشگاههای طبیعی آن، به منظور حفظ تنوع زیستی و جلوگیری از انقراض و انهدام این گونه ارزشمند گیاهی اعلام رویشگاه آن به عنوان ذخیرهگاه ملی میتواند در حفظ آن و زمینه سازی برای انجام مطالعات بعدی موثر باشد.

References

1. Assadi, M. 1998. Plant of the Flora of Iran. Research Institute of Forests and Rangelands (RIFR) Publication, Tehran, (In Persian)
2. Telvari, A. 1363. Report on visit to rigid stabilization programs in Russia. . Research Institute of Forests and Rangelands (RIFR) Publication, Tehran, (In Persian)
3. Petrov M (1966) Once again about the desiccation of Asia. Soviet Geography, Vol. 4, pp. 15-24.
4. Refahi H, 2000. Wind erosion and control of it. Tehran University Press, 320p. (In Persian)
5. Jalili, A. and Jamzad, Z., 1999. Red data book of Iran. A preliminary survey of endemic, rare and endangered plants species in Iran. Research Institute of Forests and Rangelands (RIFR) Publication, Tehran, 750 p. (In Persian)
6. Mohebbi, J. Jamzad, Z., and Bakhshi Khaniki, Gh. 2016. The conservation status of six endemic Satureja species in Iran. Journal of Iran Nature, 1, pp. 74-79. (In Persian)
7. Panahi, P. and Jamzad, Z. 2017. The conservation status of oak species of Iran. Journal of Iran Nature, 2, pp. 82-91. (In Persian)
8. Jamzad, Z. and Moein, F. 2017. The conservation status of Salvia aristata, a rare species of the genus Salvia. Journal of Iran Nature, 2, pp.: 92-95. (In Persian)
9. Hatami, A., Jafari, E., Sadeghian, S., Jamzad, Z. and Jalili, A. 2018. The conservation status of Cicer stapfianum f., an endemic species in Iran. Journal of Iran Nature, Vol. 3, pp.90-95. (In Persian)
10. Batooli, H., Jamzad, Z., and Jalili, A. 2019. The conservation status of Smirnovia turkestana Bunge, a rare species from Iran. Journal of Iran Nature, 3, pp. 108-117. (in Persian)
11. Mozaffarian, V. 2005. Trees and shrubs of Iran. Tehran, publisher of Farhange Moaser. 991 p. (in Persian).
12. Maassoumi A (2011) A revision of the Genus Calligonum (Polygonaceae) in Iran. Iranian Journal of Botany, Vol. 17, pp. 43-53.(In Persian)
13. afari M., Azarnivand H., Tavakoli H., Zehtabian GH.R., Esmailzadeh H. 2004.The Impact of Haloxylon species and Calligonumsand dunes on the chemical and physical properties of the sand long  Journal of Research and Development of Natural Resources, Vol. 64, pp.: 24-32. (In Persian)
14. Boissier, E (1879) Flora orientalis, Amesterdam.1001.
15. Rozhevits,R.Yu. and Shishkin, B.K. (1934).Flora of the U.S.S.R vo II, 440-463.
16. Amiriabadizadeh H., Hoseinibamrood, G.R. and Masoumi, A.A. (2012). Report of new genus Calligonum in Iran. Journal of Iranian Botany, Vol. 18, pp., 84. (In Persian)
17. Guidelines for using the IUCN Red List Categories and criteria. 2017. Ver. 13. Prepared by the standards and petitions subcommittee, 108p.
18. Bachman S, Moat J, Hill AW, de la Torre J, Scott B. “SupportingRed List threat assessments with GeoCAT: geospatial conservation assessment tool.” (2011) In: Smith V, Penev L (Eds) e-Infrastructures for data publishing in biodiversity science. Zoo Keys 150: 117–126. (Version BETA)
19. Velayati, S. (1997) Water and the Geography of Waters, Khorasan Press, Mashhad, ISBN: 964-6342-03-5. (In Persian)
20. Mahdavi, S. KH., HosseiniBamrood, G.R., Tavakoli, H. 2018. Examination of effective factors on distribution of the species Calligonum eriopodum Case study: Ghaen town. 2018. Journal of range and watershed management. 71, Pp. 529- 536. (In Persian)

1- استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد. ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

[2]- محقق پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران.

[3]- استادیار آموزش، دانشکده منابع طبیعی- دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور. ایران.

[4]- Assistant Prof., Khorasan Razavi Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Mashhad, Iran. * (Corresponding Author)

[5]- Khorasan Razavi Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Mashhad, Iran.

[6]- Assistant Prof., Faculty of Natural Resources,, Islamic Azad University,Noor Branch, Noor. Iran.

[7]- physionomy

[8]- Extinct

[9]- Critically endangered

[10]- Endangered

[11]- Vulnerable

[12]- Near threatened

[13]- Least concern

[14]-Phenology