بررسی وضعیت تفکیک از مبدأ پسماند شهری در شهر زنجان

مقاله مستخرج از پایان­نامه

 

 

 

 

 

 

 

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 60، بهار 1401 صص 77-92

بررسی وضعیت تفکیک از مبدأ پسماند شهری در شهر زنجان

 

فرزانه قرجه لو[1]

 یونس خسروی^*[2]

khosravi@znu.ac.ir

 عبدالحسین پری زنگنه[3]

 عباسعلی زمانی[4]

تاریخ دریافت: 30/03/96                                                                                      تاریخ پذیرش: 16/10/96

چکیده

زمینه و هدف: تفکیک زباله­ها به عنوان نخستین مرحله از برنامه مدیریتی کارآمد جهت کاهش اثرات تخریبی پسماندهای شهری است. لذا هدف از این پژوهش، بررسی وضعیت تفکیک از مبدأ پسماند­های شهری و ارایه راهکار­هایی در جهت افزایش مشارکت مردم در نظر گرفته شد.

روش بررسی: جامعه آماری، شهروندان منطقه‌های سه‌گانه شهر زنجان می‌باشند. بدین­ منظور 450 پرسش­نامه تهیه و براساس نمونه­گیری خوشه‌ای تصادفی توزیع به صورت مصاحبه حضوری تکمیل گردید. داده­‌ها در جداول فراوانی خلاصه و به کمک روش­های آماری توصیفی و تحلیلی دانکن(Duncan) و مان­ویتنی (Mann Whitney)، کای اسکوار(Chi-square)، رابطه‌ها و تفاوت بین متغیرها مشخص گردید. در تحلیل داده­ها از نرم افزارهای اس پی اس اس(SPPS20) و اکسل(Excel) استفاده شده است.

یافته­ها: داده‌های مطالعه حاضر نشان می‌دهد که حدود 70% از شهروندان در شهر زنجان برای اجرای طرح تفکیک از مبدأ اعلام آمادگی دارند، درصورتی که در حال حاضر فقط در 38% از جامعه‌ی آماری مورد مطالعه تفکیک صورت می­گیرد. مهم­ترین دلیل شهروندان برای انجام این طرح، افزایش نظافت شهر و حفاظت از محیط زیست (60%) و مهم­ترین دلیل عدم انجام تفکیک، نبود امکانات لازم درسطح شهر (50%) عنوان شد. سطح آموزش دریافتی90 % از مردم ضعیف یا بسیارضعیف، و رضایت در 7% از جامعه از آموزش و اطلاع‌رسانی رسانه‌ها در خصوص طرح تفکیک می‌باشد که نشان از عمکلرد ضعیف مدیریت بازیافت است.

بحث و نتیجه‌گیری: یافته­های پژوهش حاکی از وجود عامل‌هایی است که در میزان آگاهی ‌از طرح تفکیک افراد جامعه تاثیرگذار می‌­باشند. از جمله عامل‌های تاثیرگذار سطح سواد، میزان درآمد، منطقه سکونت است. هم­چنین بین عامل­های جنسیت افراد، وضیعت­تاهل و سن رابطه معناداری مشاهده نشد.

واژه‌­های کلیدی: تفکیک زباله از مبدأ ، پسماند تر و خشک، پرسش­نامه، زنجان

 

Human and Environment, No. 60, Spring 2022, pp.77-92

A Survey on the Status of Municipal Waste Source Separation in Zanjan City

 

Farzaneh Gharajelou[5]

 Younes Khosravi^*[6]

khosravi@znu.ac.ir

 Abdolohossein Pari Zanganeh[7]

 Abbasali Zamani[8]

Received: June 20, 2017

Accepted: January 6, 2018

Abstract

Background and purpose: Human progress and increasing growth of population increase municipal waste production. According to this issue, for decreasing the destructive effects of municipal wastes, efficient management plan are need that it is first phase of wastes separation. Therefore, the main goal of this research is survey on the status separation of municipal waste source and introducing methods that increase public participation.

Analysis method: The statistical society of this research is the citizens of triple areas of Zanjan city. For this purpose, 450 questionnaires were prepared based on random cluster sampling of distribution.  Mixing both interview and questionnaire method were used in this study. Data were summarized in frequency tables and relations and differences between variables were determined using descriptive and analytical statistical methods like Dunck and Mann Whitney, Chi square. SPSS 20 and Excel software’s have been used in data analysis.

Results and Discussion: Data of this study show that approximately 70% of citizens in Zanjan city are volunteers for implementing of waste source separation plan. Now the municipal waste source separation is done only in 38% of statistical society in this case study. The most important reason of citizens for fulfill this plan was the increase of the cleanliness of the city and the environmental protection (66%). The most important reason for lack of waste source separation was the lack of necessary facilities in the city (50%). The level of received training of 90% of statistical society is poor or very poor, and 7% of societies are satisfied from instructions and notices of media about separation plan, that shows the poor performance of recycle management.

Conclusion: The results of research indicate that there are factors that are effective in the level of awareness of society about waste source separation plan. Among the affecting factors, education level, family income and residential area were more evident. Also, it hasn't been seen any relationship between gender, marital status and age and environmental awareness.

Keywords: Waste source separation, Wet and dry hysteresis, Questionnaire, Citizens, Zanjan.

 

زمینه و هدف

 

در طی دهه­های اخیر فعالیت­های انسانی و تغییرات مرتبط با روش‌های زندگی و الگوی مصرف سبب تولید حجم زیادی از انواع مختلف پسماندها شده است. به­طوری­که تولید روزافزون پسماند و دقت غیراصولی آن علاوه بر هدر دادن سرمایه­های ملی سبب از بین رفتن منابع طبیعی و تخریب محیط‌زیست می­شود (1و2). در این راستا، مدیریت مواد زاید و مشکلات مرتبط با تولید پسماند­ها در سال­های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است (3). بسیاری از پسماند­ها ارزشمند هستند و می­توانند دوباره مورد استفاده قرارگرفته و به منبع اولیه برای چرخه تولید صنایع مختلف و یا تولید انرژی تبدیل شوند (4).

طرح تفکیک و جداسازی پسماندهای شهری در مبدأ تولید، حلقه اصلی زنجیره بازیافت را تشکیل می‌دهد و عامل اصلی اجرایی شدن این طرح در جلب مشارکت و همکاری مردم است (5). بررسی‌ها نشان می­دهد بیش‌تر کشورهای پیشرفته و موفق در زمینه مدیریت پسماند نظیر آلمان (6) و سوئد (7) کار خود را با آموزش و جلب همکاری مردم درزمینه تفکیک پسماند از مبدأ شروع کرده‌اند. از عامل‌های تأثیرگذار تفکیک از مبدأ فصل‌های سال، وضعیت اقتصادی و سواد مردم را می­توان نام برد. تفکیک از مبدأ با هدف‌هایی چون بازیافت پسماندها و برگشت آن­ها به چرخه تولید و مصرف مجدد، کاهش هزینه­های جمع‌آوری و دفن پسماند صرفه‌جویی در اراضی مورد نیاز برای دفن پسماند، کاهش هزینه‌های تعمیرات و نگه‏داری کارخانه‌های کمپوست و تولید کمپوست مرغوب‌تر انجام می‌شود (8و9).

بهره­گیری مجدد زباله و بازیافت آن کار ساده­ای نیست و نیاز به زیرساخت­های علمی و فنی و فرهنگی دارد. شاید بخش فرهنگی در این کار از همه مهم­تر باشد. شهروندان باید به­گونه‌ای آموزش ببینند که در تولید زباله نقش کم‌تری داشته باشند (10). مؤثرترین اقدام در این زمینه آموزش قشرهای مختلف مردم از مدرسه تا دانشگاه، مؤسسات دولتی و اصناف، زنان خانه‌دار، در جهت ترغیب تفکیک اولیه مواد در منازل و
سایر مرکزهای تولید زباله است (11). لازمه موفقیت در این طرح، همکاری در راستای یکدیگر و پایاپای گروه اجرایی مدیریت پسماند­ها، مردم (خانوار­ها)، واحد­های اداری و تجاری فعال در سطح شهر است. در مقابل مشارکت مردمی که سهم بسزایی دارد و هم­چنین برنامه‌ریزی خاص و ایجاد سازوکارهای تشویقی و البته تنبیهی متناسب با شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر محله برای همکاری مردم داشته باشد (12). در مطالعه‌های مختلفی، جونز (2011) (13)، وی سنت و ریس (2008) (14) ویلیامز (2006) (15) و پارگان (2000) (18)، به بررسی سطح همکاری و مشارکت شهروندان در برنامه­های بازیافت و شناسایی عامل‌های مؤثر بر تفکیک زباله پرداخته‌اند. نتایج این تحقیقات نشان داد که شهروندان با تحصیلات بالاتر به رفتار مسئولانه نسبت به محیط‌زیست و مشارکت در سیاست­های بازیافت زباله تمایل دارند و بین اطلاعات و آگاهی در مورد بازیافت به‌ویژه از طریق رسانه­ها، و مشارکت خانواده­ها در تفکیک زباله­ها رابطه وجود دارد. از مطالعه‌های داخلی نیز می‌توان به پژوهش‌های مهرنوش ابطحی و همکاران در سال 1394 بر روی پسماندهای شهر تهران (17)، مسعود تقوایی و همکاران سال 1391 بر روی پسماندهای شهر زنجان (18) و مطالعه مریم ضرغامی و همکاران سال 1392 بر روی پسماندهای شهر همدان (19) در جهت بررسی میزان مشارکت و آگاهی مردم از طرح تفکیک از مبدأ در مدیریت پسماند، اشاره کرد. نتایج این پژوهش­ها نشان داد وضعیت کلی آموزش مردم در زمینه مدیریت پسماند نیز نامطلوب بود، سطح آموزش دریافتی مردم ضعیف یا بسیار ضعیف به‌دست‌آمده است. هم­چنین میزان درآمد، سطح تحصیلات، سن، آموزش و اطلاع‌رسانی از طرح تفکیک از مبدأ پسماند­ها، در میزان مشارکت مردم در جمع­آوری زباله تأثیر به‏سزایی دارد. لذا هدف از پژوهش حاضر، بررسی وضعیت‌آگاهی و مشارکت شهروندان در طرح تفکیک از مبدأ پسماند­های شهری و ارایه راهکار­های اصلاحی آن است.

 

 

 

 

مواد و روش­ها

 

معرفی منطقه مورد مطالعه

محدوده مورد مطالعه، شهر زنجان با مساحتی حدود 40هزار هکتار می­باشد. این شهر در زمره شهر­های میانی کشور محسوب می‌شود که با جمعیت 388796 نفری و نرخ رشد 14/2درصد در سال 1394 بیش از 36 درصد از جمعیت استان زنجان را به خود اختصاص داده است (مرکز آمار ایران، (1393) (20). شکل (1) موقعیت منطقه‌های شهری زنجان را نشان می­دهد.

 

شکل1- موقعیت منطقه‌های شهری زنجان

Figure1- Location of regions of Zanjan city

 

روش بررسی

با توجه به پیشینه تحقیق و فاکتورهای شناخته‌­شده و مؤثر در میزان آگاهی از طرح تفکیک از مبدا و هم­چنین با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، پرسش­نامه (ضمیمه شماره ۱) جامعی طراحی و در آن فهرست وسیعی از فاکتورهای شناخته‌شده و مؤثر در میزان آگاهی‌ از طرح تفکیک از مبدأ گنجانده شد. پاسخ به پرسش­های پرسش­نامه نیز ساده انتخاب شدند تا تمام افراد جامعه و افراد کم‌­سواد نیز بتوانند به‌سادگی به پرسش­ها پاسخ دهند. در این پرسش­نامه سن مخاطبین نیز به چهار طبقه شامل کم­‌تر از 25 سال، 34-25 سال، 46-35 سال و بیش از 46 سال تقسیم شد. هر یک از مخاطبین دامنه وسیعی از پرسش­ها را پاسخ می­‌دهند تا میزان مشارکت و آگاهی­های آن‌ها از طرح تفکیک از مبدأ آنان به­طور دقیق مورد ارزیابی قرار بگیرد. جمع­آوری داده­های تحقیق در آذرماه سال 1395 در سه منطقه شهر زنجان (منطقه1: مرفه، منطقه2: متوسط، منطقه3: کم‏درآمد) صورت گرفت که پهنه وسیعی از مردم شهر زنجان را شامل شد. در جدول شماره1، درصد مشارکت هریک از منطقه‌های سه‌گانه شهر زنجان مشخص‌شده است. انتخاب مخاطبین به‌طور تصادفی صورت گرفته ولی تلاش شده است که تعداد به نسبت مناسبی از گروه­‌های مختلف سنی، جنسی و با سطح تحصیلی مختلف را در برگیرد. حجم نمونه تحقیق با توجه به محدویت‌های مالی و زمانی تحقیق و نظر کارشناسان با صلاحیت در این زمینه و نیز کار­های تحقیقاتی پیشین صورت گرفته و در سطح خطای 5% بر­آورد شده است. تعداد نمونه‌‌­ی آماری مورد نیاز پیشنهادشده توسط فرمول کوکران برای جامعه شهری زنجان 383 عدد است. بر این اساس تعداد 600 پرسش­نامه به‌صورت تصادفی برداشت‌شده است که از این تعداد 385 پرسشنامه تائید و وارد نرم‌افزار SPSS شده است.

تجزیه و تحلیل آماری

تجزیه‌وتحلیل داده‌ها توسط نرم‌افزارهای20 SPSS و ٍExcell صورت گرفته است. برای تعیین این‌که کدام­یک از فاکتورهای مهم ازجمله میزان سواد، سن، تاهل، جنس ، منطقه، درآمد و پاسخگویان بر میزان آگاهی فردی آنان در زمینه بازیافت و تفکیک پسماند تأثیرگذار است. از روش­های آماری توصیفی و تحلیلی هم‌چون تحلیل کای اسکوار(Chi-square)، دانکن (Duncan) و مان­ویتنی (Mann _Whitney) استفاده شد. هم‌چنین روایی پرسش­نامه توسط کارشناسان مجرب مورد تایید قرارگرفته است. برای سنجش پایایی تحقیق از روش آلفای کرون باخ استفاده گردید، که با توجه به عدد به‌دست‌آمده (79/0) می­توان گفت پرسش­نامه­های تحقیق پایایی مناسبی دارد. پژوهش حاضر از منظر هدف، کاربردی و ازنظر روش گردآوری اطلاعات از نوع توصیفی - پیمایشی است.

جدول 1- تعداد و درصد جامعه آماری به تفکیک منطقه‌های سه‌گانه شهر زنجان

Table 1- Number and percentage of statistical population by three regions of Zanjan

ردیف	منطقه مورد مطالعه	فراوانی	درصد
1	منطقه 1	109	3/28
2	منطقه 2	111	8/28
3	منطقه 3	154	0/40
4	بدون پاسخ	11	9/2
5	جمع کل	385	0/100

 

یافته­ها

از تعداد 385 پرسشنامه  (ضمیمه شماره: ۱) کامل شده، 147
نفر مرد و 238 نفر زن جامعه آماری مورد مطالعه را تشکیل دادند. در این میان سطح سواد و تحصیلات 84 درصد افراد بالاتر از مدرک دیپلم و تنها 17 درصد از آنان زیر دیپلم بوده­اند. درصد متأهلین در میان افراد 1/70 % و 4/16% افراد کم‌­تر از 25 سال سن داشتند. شکل 1 جامعه آماری این مطالعه را به تفکیک جنس، وضیعت تاهل، میزان تحصیلات، درآمد، آنان نشان می­دهد. به­منظور سنجش آگاهی از طرح تفکیک از مبدأ، با استفاده از آمار توصیفی، داده­ها در سه گروه به‌صورت طیف لیکرت امتیازدهی شدند. نتایج به­دست آمده در جدول شماره 2 نشان می­دهد که آگاهی از طرح تفکیک بیش‌تر افراد در رتبه­ی دوم (تاحدودی آگاهم) قرار دارد، به طوری که می­توان گفت که فقط 4/10 درصد افراد از طرح تفکیک از مبدأ آگاهی کامل دارد.

 

 

جنس	تاهل	سطح تحصیلات
درآمد	تعداداعضای خانواده	منطقه

شکل 2- جامعه آماری به تفکیک جنس، تأهل، وضعیت درآمد، سطح آموزش،  وضعیت منطقه و تعداد اعضای خانواده

Figure 2- Statistical population by gender, marriage, income status, level of education, status of the region and number of family members.

 

جدول2- سنجش میزان آگاهی ازطرح تفکیک از مبدأ

Table 2- Assessing the level of knowledge of the separation plan from the source

میزان آگاهی از طرح تفیکیک از مبدا	فراونی	درصد	فراونی تجمعی	میزان آگاهی از طرح تفیکیک از مبدا	فراونی	درصد
عدم آگاهی	108	1/28	1/28	عدم آگاهی	108	1/28
تاحدودآگاهم	236	3/61	5/61	تاحدودآگاهم	236	3/61
آگاه کامل	40	4/10	4/10	آگاه کامل	40	4/10
جمع	384	7/99	0/100	جمع	384	7/99
داده گمشده	1	3/0	1/0	داده گمشده	1	3/0
مجموع	385	0/100	385	مجموع	385	0/100

 

 

در شکل 2 نبود امکانات لازم در سطح شهر، نداشتن اطلاع و آشنایی با تفکیک زباله، رایج نبودن رفتار تفکیک، نداشتن وقت کافی و حوصله انجام این کار مشکلات مربوط به مدیریت پسماند شهری و بازیافت زباله، در منطقه‌های شهری که به ترتیب مهم­ترین دلیل انجام ندادن تفکیک پسماند­ها در مبدأ، در بین شهروندان در پاسخ به این پرسش که" مهم­‌ترین دلیل انجام ندادن تفکیک پسماند­ها در مبدأ در بین شهروندان چیست؟" اعلام گردیده است. 14/38% درصد مخاطبین اظهار داشته­اند که نبود امکانات لازم در سطح شهر و 65/24% نداشتن اطلاع و آشنایی با تفکیک زباله از مهم‌­ترین مشکلات و دلیل انجام ندادن تفکیک پسماند­ها در مبدا در بین شهروندان است.

 

نداشتن وقت کافی و حوصله

 

 

رایج نبودن رفتار تفکیک	21.65% 15.56%
نداشتن اطلاع وآشنایی با تفکیک زباله   24.65%     38.14% نبود امکانات لازم درشهر

 

شکل 2- مهم‌ترین دلیل انجام ندادن تفکیک پسماندها درمبدا در بین شهروندان

Figure 2 - The most important reason of not separating waste at the beginning among citizens

 

 

شکل 3 که نشان دهنده نگرش شهروندان با توجه به میزان درآمد خانوار به موضوع پسماند است نشان می‌دهد که با افزایش میزان درآمد خانوار تفکیک از مبدأ زباله کاهش پیدا می‌کند. نتیجه‌ی مشابه‌ای نیز در منطقه‌های شهری دیده می‌شود که منطقه مرفه (۱) تفکیک زباله از مبدأ کاهش پیدا کرده است.

 

 

 

زیر1میلیون   1-2میلیون   2-5 میلیون   بالای5 میلیون	منطقه 1   منطقه 2     منطقه 3
شکل 3- رابطه تفکیک زباله با میزان درآمد Figure 3- Relationship between waste segregation and income	شکل 4- رابطه تفکیک با مناطق مورد نظر Figure 4- Relationship of separation with the target areas

 

 

یافته­ها

جنسیت افراد، تاهل، آگاهی از طرح تفکیک از مبدأ

نتایج بررسی میزان تفاوت آگاهی از طرح تفکیک نمونه­ی آماری بین دو گروه مرد­ها- زن­ها، متاهل­ها- مجرد­ها با استفاده از آزمون ناپارامتری یومان­ویتنی که به بررسی تفاوت بین دو گروه مستقل در خصوص یک متغیر دارای داده­های رتبه­ای یا ترتیبی می­پردازد در جدول شماره3 مشخص ‌شده است. در ارتباط با پژوهش حاضر بر اساس آزمون مان­ویتنی، نگرش و آگاهی از تفکیک از مبدأ افراد بر حسب جنسیت تفاوتی با هم نداشتند. هم­چنین بین مرد­ها- زن­ها، متاهل­ها- مجرد­ها تفاوت معنا­داری از میزان آگاهی طرح تفکیک از مبدأ وجود ندارد.

 

                                                   

 

 

 

 

جدول شماره 3- تفاوت بین جنسیت، تاهل با میزان آگاهی ازطرح تفکیک از مبدأ براساس آزمون یومان ویتنی

Table 3- Difference between gender, marital status and knowledge of segregation scheme based on Mann–Whitney U test

متغییر مستقل	متغییروابسته	گروه­ها	حجم نمونه	میانگین رتبه­ای	یومان ویتنی	سطح معناداری
جنسیت	آگاهی ازطرح تفکیک از مبدأ	زن	147	84/192	500/17369	956/0
		مرد	237	29/192
تاهل		مجرد	108	22/190	500/14502	925/0
		متاهل	270	21/189

 

 

درآمد، محل سکونت، تحصیلات و اجرای طرح تفکیک از مبدأ

نتایج بررسی میزان تفاوت اجرای طرح تفکیک از مبدأ نمونه­ی آماری بین سه گروه (زیر1میلیون، 1-2میلیون، 5-2 میلیون، بالای 5 میلیون)- (منطقه ،1 منطقه ،2 منطقه 3) -(زیردیپلم، دیپلم، لیسانس، فوق لیسانس، دکترا)- با استفاده از آزمون ناپارامتری "خی دو" می­پردازد. آزمون خی دو یک آزمون معتبر آماری است که بوسیله آن می‌توان پی برد که آیا رابطه سیستماتیک بین دو متغیر وجود دارد یا خیر؟ این آزمون به بررسی تفاوت و وجود رابطه بین چند گروه مستقل در خصوص متغیر­های اسمی دارای داده­های رتبه­ای یا ترتیبی می­پردازد، بنابراین کاربرد خیلی زیاد­تری نسبت به آزمون­های دیگر دارد. در ارتباط با پژوهش حاضر بر اساس آزمون "خی دو"، در بین منطقه‌های سه گانه شهر تفاوت معناداری حاصل شده است و اجرای طرح تفکیک از مبدأ به دلیل نیاز مالی و جدا کردن زباله­های با ارزش قابل فروش درمنطقه 3 (قشر ضعیف) جامعه افزایش می‌یابد. میزان درآمد از متغیر­های دیگر می­باشدکه بدین منظور با بررسی صورت گرفته و با توجه به مقدار (02/0p=)، اجرای طرح تفکیک از مبدأ و میزان درآمد تفاوت معناداری حاصل شده و نتایج نشان می­دهد با افزایش میزان درآمد میزان تولید زباله افزایش و اجرای تفکیک کاهش می یابد. میزان تحصیلات از متغیر­های دیگری است که نقش آن در اجرای تفکیک از مبدأ نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است. بدین منظور با بررسی صورت گرفته و با توجه به مقدار (00/0p=) در تحلیل ارتباط بین میزان تحصیلات و اجرای طرح تفکیک از مبدأ تفاوت معناداری حاصل شده است، که با افزایش میزان تحصیلات آشنایی با طرح تفکیک و اجرای تفکیک از مبدأ افزایش می­یابد. لازم به ذکر است که نتایج حاصل در متغیر­های وابسته­ محل سکونت، درآمد، میزان تحصیلات که معنا­داری را بیان می­کند.

 

 

      جدول شماره 4- تفاوت بین درآمد، محل سکونت، تحصیلات  با اجرای طرح تفکیک از مبدأ بر اساس آزمون کای اسکوار

Table 4- Difference between income, place of residence, education with the implementation of the separation plan based on the Chi-square test

سطح معناداری	کای اسکوار	میانگین رتبه­ای	حجم نمونه	گروه­ها	متغییروابسته	متغییر مستقل
02/0	625/14 a	4/50%	119	زیر1میلیون	اجرای تفکیک از مبدأ	درآمد
		6/34%	159	1-2میلیون
		8/26%	82	5-2 میلیون
		3/14%	7	بالا 5 میلیون
00/0	a874/43	4/28%	109	منطقه 1		محل سکونت
		8/19%	111	منطقه2
		1/57%	154	منطقه 3
00/0	a289 /37	0/0%	63	زیردیپلم		تحصیلات
		2/8%	146	دیپلم
		8/13%	130	لیسانس
		6/22%	31	فوق لیسانس
		1/23%	13	دکترا

 

 

بحث و نتیجه­گیری

بر اساس این تحقیق، میزان مشارکت مردم در زنجان در جمع­آوری زباله در منطقه‌های 1، 2 و 3 متفاوت از هم است. درآمد، سطح تحصیلات، و منطقه محل سکونت افراد اطلاع از طرح تفکیک از مبدأ پسماندها، در میزان مشارکت آن­ها در تفکیک زباله تأثیر دارد. مطالعه حاضر نشان می‌دهد وضعیت کلی آگاهی و آموزش مردم درزمینه‌ی مدیریت پسماند پایین­تر از سطح مطلوب بود، به‌طوری که سطح آموزش دریافتی90 % مردم ضعیف بدست آمد، که فقط 10/10% از شهروندان از آگاهی کامل برخودار بودندکه با مطالعات خرم آباد (1384) (21)، هم‏خوانی دارد. در حالی‌که نتایج قنبری در تهران (22) و نتایج متین در ترکیه (23) نشان داد که بیش از80% مردم از طرح تفکیک و پسماند شناخت دارند. در زمینه­های کاهش تولید پسماند و جداسازی اجزای قابل بازیافت، مشارکت به‌نسبت کم‌تری مشاهده شد و تنها 38% جداسازی پسماند خانگی صورت می­گیرد. شهروندان موثرترین راه برای آشنایی بیش‌تر با تفکیک پسماند به ترتیب رسانه‌های گروهی (رادیو، تلویزیون) 16/%58، شبکه‌های اجتماعی 55/%27، بیان نمودند و هم‌چنین انگیزه‌ای که سبب تشویق برای انجام تفکیک پسماند از مبدأ به ترتیب خواهد شد را اطلاع در مورد مزایای تفکیک از مبدأ 50/50%، جنبه اقتصادی این طرح برای شهروندان81/18%، حفظ منابع و پاکیزگی محیط‌زیست84/15% و احترام به قوانین و حقوق شهروندی 88/11% اعلام گردید. مهم‌ترین انتظارت شهروندان در قبال تفکیک و تحویل پسماند، افزایش نظافت شهری73/57%، کسر از عوارض دفن پسماند 28/9%، دریافت وجه نقد و اقلام شوینده 59/19%، انتظاری ندارم 4/13% است. در صورت آغاز اجرای این طرح از روش‌های تحویل پسماند خشک، تحویل به خودروهای مراجعه کننده به درب منازل 52/51%، استقرار مخازن ویژه پسماند خشک در کنار مخازن پسماند تر 35/35% ترجیح می‌دهند. در زمینه جنبه­هاى همکارى با شهردارى مطالعات پیشین نشان داده که در شهر زاهدان 8/93 % (24)، در اصفهان 94% (25) پاسخ دهندگان تمایل به همکارى با شهردارى را داشتند و در مطالعه حاضر در صورت آغاز اجرای این طرح در شهر زنجان، 67% تمایل به همکاری با شهرداری داشتند. آزمون فرضیات در بخش ویژگی­های فردی نشان می­دهد که بین سطح سواد و میزان آگاهی از تفکیک از مبدأ رابطه­ی معناداری وجود دارد و با افزایش سطح سواد میزان آگاهی از دانش تفکیک از مبدأ افزایش می­یابد و هم‌چنین با افزایش درآمد میزان زباله تولید افزایش وتفکیک کاهش می­یابدکه با نتایج تحقیقات ضرغامی در همدان(21)، افروز(2010) (26)، فیوریلو (2011) (27)، تادسه (2009) (28)، هم­خوانی دارد. هم­چنین با بررسی سایر ویژگی­ها مانند، جنسیت و وضیعت­تاهل رابطه معناداری بین این متغیر­های وابسته و متغیر مستقل آگاهی تفکیک از مبدأ وجود نداشته است که با نتایج تحقیق تقوایی (1388) (29) هم‏خوانی ندارد. افراد ساکن در منطقه 1 مشارکت کم‌تری در تفکیک از مبدأ مشاهده شد و بیش­ترین مشارکت را شهروندان منطقه 3 (ضعیف) برخوردار بودند. از جمله پیشنهادات برای محققان آتی می­توان به انجام دوباره مطالعه‌ی حاضر پس از مهیا نمودن امکانات لازم در سطح شهر ازجمله نصب مخازن ویژه زباله‏های خشک و تر، مطالعه‌ی تاثیر برنامه‌های آگاه‌سازی مردم در رسانه‏ها و مدارس در مدیریت تفکیک زباله و مطالعه تاثیر برنامه‌های تشویقی برای اجرای تفکیک پسماند در منزل اشاره کرد.

 

تشکروقدرانی:

از تمام دانشجویان آزمایشگاه تحقیقاتی علوم محیط زیست و همکاران که در جمع آوری داده­های مورد نیاز این تحقیق ما را یاری نمودند صمیمانه تقدیر و تشکر می گردد.

 

منابع

• 1- Xiao Y, Bai X, Ouyang Z, Zheng H, Xinq F., 2007. The composition, trend and impact of urban solid waste in beijing. Environ Monit Assess, 135(1-3), pp. 21-30.
• 2- Fahiminia, M., Farzadkia, M., Nazari, S., Arsang Jang, S., Soudabeh Matboo, A., Ibrahimi, A., Bidekhti, M., 2013. Evaluation of the Status of Citizen Participation in Municipal Waste Source Separation Plan and Offering Corrective Strategies. Qom Univ Med Sci J. 7, 66-72 [in Persian]
• 3- Mottaqi, M .; Salmani, J .; Mostafaei, Gholamreza,"Waste management status in hospitals under the auspices of Kashan University of Medical Sciences", journal of holistic nursing and midwifery, 24 (72), pp. 58-49 [in Persian]
• 4- Abdoli, M., Jalali Ghazi Zadeh, M., 2007. assessment of modern techniques adaptation capability in solid waste management in iran. journal of environmental studies, 33(42), pp.51-62. [in persian]
• 5- Yang L, Li ZS, Fu HZ., 2011. Model of municipal solid waste source separation activity: A case study of beijing. J Air Waste Manag Assoc, 61(2), pp. 157-63.
• 6- Odile Schwarz-Herion, Abdelnaser Omran, Hans Peter Rapp., 2000. A case study on successful municipal solid waste management in industrialized countries by the example of Karlsruhe city, Germany. J Engineering Annals of Faculty of Engineering Hunedoara, pp. 266-273
• 7- Persson A., 2006. Characterizing the policy instrument mixes for municipal waste in Sweden and England. Environ Policy Governance, 16 (4), pp. 213–231.
• 8- Zhen-shan L, Lei Y, Xiao-Yan Q, Yu-mei., 2009. Municipal solid waste management in Beijing city. Waste Manag;29,pp. 2596-9.
• 9- Jokela JP, Kettunen RH, Rintala JA., 2002. Methane and leachate pollutant emission potential from various fractions of municipal solid waste (msw): Effects of source separation and aerobic treatment. Waste Manag Res
• 10- Nawazi, Azadeh and Nawazi, Samira., 2012, Municipal Solid Waste Management with Emphasis on Reducing Waste Production at Source, Sixth National Conference and Specialized Exhibition of Environmental Engineering, Tehran [in Persian]
• 11- Ludwig C, hellweg S and Stucki Municipal., 2003, solid waste management. Springer- verlag Berlin Heidelberg.new York, pp. 51-52.
• 12- Sahraei, R., Methods and techniques of public participation management in improving the status of municipal waste, Sixth National Conference on Environmental Engineering., 2012, Tehran, Iran. [in Persian]
• 13- Jones Nikoleta., 2011. Contantinos and Costas M. Sophoulis, Socical capital and household soild waste managemant policies: acase study in Mytilene, Greece, Environmental Politics, 20(2), pp. 264-283.
• 14- Vicente P, Reis E., 2008. Factors influencing households' participation in recycling.Waste Manag Res. 26(2), pp. 140-6.
• 15- M, Williams I.D., 2006. Clark M. Social, culturalandstructural influences on household waste recycliing: A case study, Resources, Conservation and Recycling, 48 (4), pp. 357–395
• 16- Abtahi, M.; Saeedi, R.; Nasrullah Boroujerdi, M.; Farrokhifar, AS; Bayat, A., Ali Asgari, F., (2015). Public awareness, education and participation in solid waste management in Tehran, Journal of Health in the Field, 3 (2), pp. 16-7. [in Persian]
• 17- Taghvaei, M., Mousavi, M.N., Kazemizad, S., Ghanbari, H., 2012. municipal solid waste management, a step towards sustainable development case study: zanjan city. urban-regional studies and research , 3 (12), pp. 9-13 [in Persian]
• 18- Pargal, S., Huq, M. and Gilligan, D.O., 2000. Private Provision of a Public Good: Social Capital and Solid Waste Management in Dhaka, Bangladesh.
• 19- Ahmadi, N.; Zarghami, M.; Safaei Shakib, S., Dargah, A.; Samadi, Sh., 2013. Study of public participation in Hamedan, separation plan from the source of solid waste, 3rd International Conference on Environmental Management, Tehran, Iran.[in Persian]
• 20- Statistics Center of Iran, General Census of Population and Housing of Zanjan, 2014. [in Persian]
• 21- Shams Khoramabadi, g., Pourzamani, h.r., 2007. Role of general people in solid waste management in Khorramabad city. Scientific magazine yafte, 8, pp. 25-30. [in Persian]
• 22- Ghanbari, AH; Arshi, Sh; Lumbar, m; Soroushzadeh, M., 2015. Strategic factors of waste management, awareness and participation of citizens in the third district of Tehran Municipality, Journal of the Center for Research on Social Factors Affecting Health, 2 (3), pp. 149-156. [in Persian]
• 23- Metin, E., Eröztürk, A. and Neyim, C., 2003. Solid waste management practices and review of recovery and recycling operations in Turkey. Waste management, 23(5), pp.425-432.
• 24- Ansari, H; Fatemeh Rakhshani, H.; kebriai, A; Kordmastafipour, F., 2008. Survey of the views of women in District 3 of Zahedan on methods to encourage people to participate in solid waste recycling project, 3rd National Congress on Recycling and Use of Renewable Organic Resources in Agriculture, Khorasgan, Isfahan. [in Persian]
• 25- Bigdeli, S; Soltani, F., 1987. Survey of information, views and practices of people in relation to urban waste management in District 1 of Najafabad in the summer of 1986, 3rd National Congress on Recycling and Use of Renewable Organic Resources in Agriculture, Khorasgan, Isfahan. [in Persian]
• 26- Afroz, R., Hanaki, K., Tuddin, R. and Ayup, K., 2010. A survey of recycling behaviour in households in Dhaka, Bangladesh. Waste Management & Research, 28(6), pp.552-560.
• 27- Fiorillo, D., 2013. Household waste recycling: national survey evidence from Italy. Journal of Environmental Planning and Management, 56(8), pp.1125-1151.
• 28- Tadesse, T., 2009. Environmental concern and its implication to household waste separation and disposal: Evidence from Mekelle, Ethiopia. Resources, Conservation and Recycling, 53(4), pp.183-191.
• 29- Taqwa'i, M.; Babansab, R; Mousavi, Ch., 2009. An Analysis of Assessing the Factors Affecting Citizens' Participation in Urban Management: A Case Study of Region 4 of Tabriz City, Urban and Regional Studies and Research, 1(2), pp. 19-36. [in Persian]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ضمیمه شماره: ۱     (Appendix No.: 1)

  

شماره پرسشنامه:

نظر سنجی در خصوص تفکیک پسماند از مبدأ شهر زنجان

 Survey on the separation of waste from the origin of Zanjan

جنسیت:        مرد         زن         وضعیت تأهل :          سن:             تعداد اعضای خانواده:               میزان تحصیلات:   زیردیپلم            دیپلم               لیسانس              فوق لیسانس               دکترا رشته تحصیلی :                     شغل:                             آدرس:                                وضعیت مالی:                   زیر1 میلیون                            بین 1 میلیون- 2 میلیون                                    2  میلیون – 5 میلیون               بالای 5 میلیون

نخست اطلاعات فردی:

بخش دوم ارزیابی سطح آگاهی در زمینه مدیریت پسماند و تفکیک زباله از مبدأ شهروندان زنجان:

1. چقدر با سازمان بازیافت یا سازمان مدیریت و پسماند فعالیت‏های آن آشنایی دارید؟

هیچ

کم

تاحدی

کامل

2. میزان آگاهی شما از طرح تفکیک از مبدأ چیست ؟

عدم آگاهی از طرح

تا حدودی آگاهم

آگاهی کامل از طرح

3. به نظر شما موثرترین راه برای آشنایی بیش‏تر با تفکیک پسماند چیست؟

شبکه‏های اجتماعی	رسانه‌های گروهی (رادیو تلویزیون، روزنامه و...)
بروشور، بنر، بیلبورد، تراکت، سی دی و..	از طریق دیگر نام ببرید....

4. به نظرشما انگیزه‏ای که سبب تشویق برای انجام تفکیک پسماند از مبدأ می‏شود چیست؟

جنبه اقتصادی این طرح برای شهروندان	احترام به قوانین و حقوق شهروندی
حفظ منابع و پاکیزگی محیط زیست	اطلاع در مورد مزایای تفکیک از مبدأ

5. آیا پسماند خود را تفکیک می‌کنید؟ دسته‏بندی تفکیک را نام ببرید؟

خیر

بلی

6. در قبال تفکیک و تحویل پسماند چه انتظاری دارید؟

انتظاری ندارم	دریافت وجه نقد و اقلام شوینده
افزایش نظافت شهری	کسر از عوارض دفع پسماند

7.آیا از آموزش و اطلاع رسانی رسانه‌ها درخصوص مدیریت زباله و تفکیک از مبدأ راضی هستید؟

خیر

تاحدی

بلی

8. به نظر شما کدام گروه سنی بیش‏تر به آموزش نیاز دارند؟

بزرگسالان

جوانان

کودکان و نوجوان

9. آیا می‏دانید زباله های تر و خشک کدامند؟

نمی‏دانم

تا حدودی می‏دانم

کاملا می‏شناسم

10. در صورت آغاز اجرای این طرح کدامیک از روش‌های تحویل پسماند خشک را ترجیح می‌دهید؟

تحویل به خودروهای مراجعه مراجعه کننده به درب منازل

ایجاد غرفه‌های جهت جمع آوری اجزای قابل بازیافت

استقرار مخازن ویژه پسماند خشک در کنار مخازن پسماند تر

سایر موارد نام ببرید؟................

11.کدام‏یک از راه‏کارهای قانونی ذیل را به‏منظور اجرای طرح تفکیک از مبدا موثرتر می‏دانید؟

تشویق و جوایز

تنبیه و جرائم

راهکارهای دیگر نام ببرید......

12. 12. مهم‌ترین دلیل‏های انجام ندادن تفکیک پسماندها در مبدا در بین شهروندان چیست؟

نداشتن وقت کافی و حوصله انجام این کار	نبود  امکانات لازم درسطح شهر
نداشتن اطلاع وآشنایی با تفکیک زباله	رایج نبودن رفتار تفکیک زباله در بین عموم مردم
موارد دیگر نام بیرید؟..........................

13. جهت افزایش مشارکت‌های عمومی سایر شهروندان چه پیشنهادی دارید؟

آموزش و اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های عمومی	استقرار مخازن مناسب ویژه پسماندهای خشک در معابر
مراجعه خودروهای جمع آوری کننده به درب منزل	ایجاد غرفه‌هایی جهت جمع‏آوری اجزای قابل بازیافت
موارد دیگر نام بیرید....................

14. آیا طرح تفکیک پسماند در محله شما انجام می‏شود؟

بلی انجام می‏شود	تاحدودی انجام می‏شود
خیر انجام نمی‏شود	نمی‏دانم (اطلاعی ندارم)

15.آیا در سطح شهر ظروف مخصوص تفکیک زباله‌‌‌‌‏های خشک (کاغذ،پلاستیک ،شیشه) و زباله تر وجود دارد؟

وجود ندارد

نمی‏دانم  (اطلاعی ندارم)

وجود دارد

16.آیا از جانمایی و تعداد سطل‏های تفکیک رضایت دارید؟

خیر

بلی

17. آیا از طرح‏های جمع‏آوری زباله‏های قابل بازیافت تفکیک شده، جمع‏آوری آن‏ها از طریق انجمن‏های حمایتی (روزبه، مهرانه...) اطلاعی دارید؟

خیر

بلی

18. در موقع خرید باتوجه به اینکه به محض مصرف یک کالا خریداری شده بسته‏بندی آن را باید دور بریزیم و تبدیل به زباله می‏شود. آیا به کمیت و کیفیت مواد بسته‏بندی دقت می‏کنید؟

تاکنون به آن فکر نکرده بودم

اصلا توجهی نمی‏کنم

دقت می‏کنم و اهمیت می‏دهم

19. میانگین زباله‌های تولیدشده در طول روز به‏طور متوسط (برحسب کیلوگرم) چه میزان است؟

زیر1 کیلوگرم

زیر2 کیلوگرم

2-4 کیلوگرم

4 کیلو به بالا

20. بیش‏ترین نوع پسماند تولیدی شما بین زباله خشک و ترکدام است؟

پسماند خشک

پسماند تر

21. به نظر شما چند درصد زباله‏های شما تر وچند درصد خشک هستند؟

25%- 75%

50%- 50%

75%- 25%

نمی‏دانم

22. بیش‏ترین نوع زباله تولیدی شما در بین پسماندهای خشک زیرکدامند؟

مواد پلاستیکی

کاغذ و مقوا

فلزات

شیشه

23. کم‏ترین نوع زباله تولیدی شما در بین پسماندهای خشک زیرکدامند؟

مواد پلاستیکی

کاغذ و مقوا

فلزات

شیشه

24. 24. مصرف ظروف یکبار مصرف در خانواده شما چه میزان است؟

اصلا

کم

متوسط

زیاد

25. آیا نان خشک خود را از زباله‏های روزانه خود جدا و تفکیک می‏کنید؟

خیر

بله

26. آیا از محل دفن زباله و وضعیت آن‏جا اطلاعی دارید؟

نمی‏دانم

می‏دانم در....................

27. آیا تمایل به همکاری با شهرداری در طرح تفکیک پسماندها در شهر زنجان دارید؟

عدم تمایل به همکاری

تمایل به همکاری دارم

28. درصورتی‌که علاقه مند هستید تا برآورد درستی از کیفیت و کمیت پسماند در شهر زنجان به دست آید، می‏توانید جدول زیر را کامل نمایید. به این منظور در 5 روز متوالی نیازمند دقت به پسماندها هستید.

ردیف	میزان g/ kg   اجزای زباله	شنبه	یکشنبه	دوشنبه	سه شنبه	چهارشنبه	پنجشنبه	جمعه
پسماندهای خشک	کاغذ و مقوا
	پلاستیک
	فلزات
	شیشه
	چوب
	نان خشک
	منسوجات و چرم
	خاک وخاکروبه
	لوازم الکتریکی و الکترونیکی
پسماندهای  تر	پسماندهای غذایی
	سبزی و میوه

 

 

[1]- دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان، دانشکده علوم، علوم محیط زیست

[2]- استادیار دانشگاه زنجان، دانشکده علوم، گروه علوم محیط زیست(نویسنده مسئول)

[3]- استاد دانشگاه زنجان، دانشکده علوم، گروه علوم محیط زیست

[4]- استادیار دانشگاه زنجان، دانشکده علوم، گروه علوم محیط زیست

[5]- MSc Student of Environmental Science, University of Zanjan, Zanjan, Iran

[6]- Assistant Professor of Environmental Science, University of Zanjan – Zanjan, Iran*(Corresponding Author)

[7]- Professor of Environmental Science, University of Zanjan – Zanjan, Iran

[8]- Assistant Professor of Environmental Science, University of Zanjan – Zanjan, Iran

تعداد مشاهده مقاله: 556

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 151