پهنه‌بندی، مدیریت پهنه‌ها و طراحی چشم‌انداز پیرامونی درختان کهنسال ایران (مطالعه موردی: سرو کهنسال منگاباد مهریز- یزد)

مقاله پژوهشی

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و سوم، شماره دوازده، اسفند ماه 1400(225-211)                                                

پهنه­بندی، مدیریت پهنه­ها و طراحی چشم­انداز پیرامونی درختان کهنسال ایران (مطالعه موردی: سرو کهنسال منگاباد مهریز- یزد)

محمدهادی راد^*[1]

mohammadhadirad@gmail.com

 محمد حسین ایران نژاد پاریزی[2]

محمد رضا مهدوی[3]

 امین یگانه[4]

چکیده

زمینه و هدف: درختان کهنسال به عنوان منابع غنی ژنتیکی و آثار طبیعی ارزشمند، مورد توجه می­باشند. در میان درختان کهنسال، سرو کهنسال منگاباد مهریز به عنوان یکی از میراث­های طبیعی با ارزش­ مطرح است. لازمه طرح مدیریت و حفاظت از میراث طبیعی ملی سرو منگاباد مهریز، پهنه­بندی، برنامه­ریزی مدیریت پهنه­ها و در نهایت طراحی چشم­انداز بر اساس قوانین و مقررات مربوط به آثار و مناطق حفاظت شده می­باشد.

روش بررسی: پهنه­بندی بر مبنای طبقه­بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) و انطباق آن با واقعیات و طرح جامع شهر مهریز صورت گرفت. با توجه به مرور منابع و شرایط موجود، پیرامون سرو تا شعاع 300 متری در پهنه­های مختلف مدیریتی و تفرجی طبقه­بندی گردید. پس از نقشه­برداری، وضعیت فیزیکی هر یک از پهنه­ها مشخص و پیشنهاد­های لازم  بر اساس محتوا و اهمیت هر یک از پهنه­ها برای اصلاح وضع موجود با محوریت پایداری اکولوژیکی محیط و سلامت درخت ارائه گردید. بر اساس همین دیدگاه و به منظور ساماندهی پیرامون درخت برای تفرج، نسبت به طراحی چشم­انداز با حفظ حداکثری وضع موجود فضای سبز و بناهای تاریخی پیرامونی اقدام گردید. ظرفیت برد برای فعالیت­های تفرجی در محدوده سرو نیز محاسبه گردید.

یافته­ها: نتایج بررسی­های به عمل آمده حاصل از پهنه­بندی نشان داد که 4 پهنه به عنوان پهنه­های مدیریتی و 2 پهنه به عنوان پهنه­های تفرجی از اهمیت ویژه­ای برخوردار و باید مورد توجه قرار گیرند. پهنه­های مدیریتی شامل پهنه­ طبیعت محدود شده، پهنه حفاظت شده، پهنه سپر یا ضربه­گیر و پهنه سایر کاربری­ها با مساحت به ترتیب 2826 ، 5024، 23550 و 251200 متر­مربع و پهنه­های تفرج تیپ یک و تفرج تیپ دو به ترتیب با مساحت 11664 و 15000 متر­مربع بود. ظرفیت برد برای فعالیت­های تفرجی در محدوده سرو، 276 نفر در روز برآورد گردید.

بحث و نتیجه­گیری: هر چند فعالیت­های عمرانی سال­های اخیر در پیرامون سرو، عامل اصلی و تاثیر گذار بر سلامت درخت بوده، لیکن با تدبیر و اجرایی نمودن برنامه­های مدیریتی و تفرجی در قالب پهنه­های پیشنهادی، امکان بازسازی با محوریت سلامت درخت و رونق گردشگری وجود دارد. 

واژه­های کلیدی: پایداری اکولوژیکی، تفرجگاه، طبقه­بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) ، ظرفیت برد، میراث طبیعی ملی.

Zoning, zones management and landscape design periphery of Iranian ancient trees (Case study:  Mongabad Mehriz old cedar)

Mohammad hadi Rad[5]^*

mohammadhadirad@gmail.com

Mohammad hosane Irannejad Parizy[6]

 Mohammad reza Mahdavi[7]

Amin Yeganeh[8]

Abstract

Background and Objective: Old trees are considered as rich genetic resources and valuable natural monuments. Among the old trees, the natural heritage of Mongabad Mehriz old cedar has always been the attention of people in Yazd province, especially the people of Mehriz city, Iran. For the management and conservation of this tree, zoning, zones management planning and landscape design were needed and necessary.

Material and Methodology: The base of this classified was IUCN classification and its match to the realities and comprehensive plan of the Mehriz city. Due to the review of the resources and conditions available, the perimeter of the cedar was classified in a range of 300m in different zones, contains management and recreational zones. Board capacity was also calculated for recreational activities in the tree area.

Findings: The results of zoning studies showed that 4 zones as management zones and 2 zones as recreational zones are of special importance and should be considered. Management zones include restricted nature zone, protected zone, shield Zone, and other uses zone were with an area of 2826, 5024, 23550 and 251200 m² respectively. Type I and II type promenade zone were 11664 and 15000m². By mapping and identifying the physical status all of the zones, the necessary proposals for each one of the zones were presented. In this regard ecological sustainability of the environment and tree health were considered. Based on this view, in order to organize the tree for the promenade, the landscape design (with the maximum maintenance of the existing green space and surrounding monuments) was taken. The capacity of the range for recreational activities were estimated at 276 people per day.

Discussion and Conclusion: The results showed that although activities performed in the recent years around the cedar have been the main and influential factor on tree health, but by designing and implementing management and recreation programs in the form of proposed zones, it is possible to rebuild with a focus on tree health and tourism boom.

Keywords: Ecological sustainability, Promenade, IUCN Classification, Carrying capacity, National natural heritage.

مقدمه

در سال­های اخیر تحقیقات و برنامه­های اجرایی متعددی در خصوص پهنه­های طبیعی حفاظت شده، ارائه و راه­های مناسب حفاظت و گردشگری در این شرایط، مورد توجه و توصیه­هایی شده است (1)، لیکن در خصوص درختان کهنسال از سابقه طولانی برخوردار نیست. هر چند در خصوص اثر ملی طبیعی سرو کهنسال ابرکوه مورد توجه قرار گرفت (2)، با این وجود مطالعه پیرامون درختان کهنسال به دلیل در بر­داشتن اطلاعات بسیار ارزشمند تاریخی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. حافظه درختان کهنسال در بردارنده رویدادهای اقلیمی گسترده­ای است که در گذر زمان اتفاق افتاده و آنها توانستند با درک این رویدادها، در حافظه خود ثبت نمایند (3). پرداختن به درختان کهنسال به عنوان سرمایه­های ملی و جهانی بسیار ارزشمند بوده و می­توان به اندازه محیط­های طبیعی که تحت عنوان مناطق حفاظت شده مطرح هستند از آنها بهره جست. لیندن مایر[9] و همکاران از درختان کهنسال به عنوان شاخص­های ارزشمند برای توسعه پوشش گیاهی در مناطق مجاور یاد کرده و بر حفظ و نگهداری آنها تاکید نموده­اند. وجود آنها به عنوان یک میکرو کلیما مطرح که دارای اجزای بسیار مهمی از موجودات متنوعی از گیاهان، حشرات، پرندگان و میکروارگانیسم­ها می­باشد که در طول زمان به یکدیگر وابسته شده­اند (4). آنها تاکید کرده­اندکه باید سیاست­ها و شیوه­های جدیدی را که در برگیرنده خط مشی­های بلند مدت است، برای حفاظت از درختان کهنسال، اتخاذ نمود (4). لروکس[10]و همکاران ضمن بیان این موضوع که درختان کهنسال بخش کلیدی از ساختار زیست­بوم­ها می­باشند، تاکید کرده­اند که آنها، زیستگاه بسیار مهمی برای تعداد زیادی از موجودات زنده هستند که حذف آنها از طبیعت، خسارت جبران ناپذیری وارد شده و به دلیل عمر طولانی و توانمندی بالا در این امر، جایگزینی نخواهند داشت (5).

در خصوص شناسایی و معرفی درختان کهنسال کشور اقدام­های موثری توسط همکاران موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع صورت گرفته است. در گزارش نهایی فاز اول تکمیل و ایجاد ذخیره­گاه درختان کهنسال ایران، 568 درخت کهنسال از 41 گونه معرفی شده است (6). شناسایی و معرفی درختان کهنسال استان یزد از سال 1374 آغاز گردید و طی چند مرحله تعداد 36 درخت از گونه­های مختلف مثل سرو، چنار، توت، گردو، ارس، بنه و پده توسط علی­احمد کروری و همکاران و راد و همکاران، شناسایی و معرفی گردید (8 ،7).

گزارش­ها حاکی از بی­توجه­ای و کاهش چشم­گیر و نابودی درختان کهنسال در سطح جهانی است (5، 4). عوامل متعددی را در حذف درختان کهنسال از چرخه اکولوژیکی معرفی کرده­اند که از آن جمله می­توان به بهره­برداری به عنوان چوب، توسعه اراضی کشاورزی، توسعه فعالیت­های عمرانی در مناطق شهری، حمله آفات و بیماری­ها و تشدید تنش­های غیر زیستی اشاره نمود (9، 5). کاهش درختان کهنسال به همراه اثرات اجتماعی، فرهنگی و تاریخی، اکوسیستم­ها را دستخوش تغییر می­نماید. در این راستا ضمن تاکید بر مطالعه پیرامون آنها و کسب اطلاعات لازم از چگونگی زیستن آنها در زمان طولانی، بر حفظ و حراست از آنها تاکید شده است (9، 5) .

بررسی رفتارهای فیزیولوژیکی از جمله تغییرات فتوسنتز در درختان کهنسال و مقایسه آنها با درختان با سن کم مورد توجه قرار گرفته است. کاهش 14 تا 30 درصدی را در میزان فتوسنتز خالص در درختان کهنسال دو گونه از کاج (Pinus contorta  وP. pondero) و همچنین هدایت هیدرولیکی کمتر را نسبت به درختان با سن کمتر گزارش شده است (11، 10).

سروکهنسال منگاباد مهریز را می­توان از نظر سنی به عنوان دومین درخت کهنسال و موجود زنده استان یزد معرفی نمود. متاسفانه به دلایل متعددی از جمله تخریب پوشش گیاهی اطراف، ایجاد پارک و گذر کوچه و خیابان در کنار سرو، به شدت آسیب دیده و شرایط زیستی مناسبی ندارد. این درخت که به استناد نوشته­های مختلف توسط شخصی زرتشتی به نام منگ در این منطقه کاشته شده است، از اهمیت و قداست فراوان در نزد اهالی منگاباد و سایر مردم مهریز و حتی مردم یزد برخوردار است. منگاباد[11] یکی از محلات تاریخی و قدیمی شهر مهریز با قدمت 900 سال، دارای بافتی اصیل و سنتی است. از نظر موقعیت جغرافیایی در کنار جاده یزد-کرمان و محدوده جنوبی شهر مهریز با فاصله­ای حدود 3 کیلومتری تا میدان اصلی شهر مهریز قرار دارد. این محله از شمال به خیابان انقلاب، از شرق به جاده یزد-کرمان، از غرب به گلزار شهدا و محله استهریج و از جنوب به جاده تنگ چنار محدود می­شود. سنگ محراب مسجد جامع منگاباد به قرن نه هجری نسبت داده شده است (12). بناها و آثار باستانی موجود در حوالی سرو  تاثیر فراوانی بر جذب گردشگر داخلی و خارجی خواهد داشت که انگیزه بالایی را در سرمایه­گذاری پیرامون درخت کهنسال از جهت بهبود شرایط موجود به همراه خواهد داشت. بالفعل نمودن پتانسیل­های موجود در محدوده سرو کهنسال از طریق پهنه­بندی و دخالت­های مستقیم در بهبود شرایط زیستی هر یک از پهنه­ها، به طور حتم ضمن بهبود سلامت درخت و کمک به افزایش تنوع زیستی (5)، منجر به ایجاد شرایط مطلوب برای جلب بازدید کننده بیشتر از منطقه خواهد شد (2).

پهنه‌بندی[12] به عنوان تکنیک و ابزار مکانی و زیربنای تحقق عملی طرح مدیریت است (2). انطباق و سازگاری فعالیت‌های تفرجی، زراعی و باغداری با اهداف حفاظت و رفع هر گونه تعارض ناسازگار بین کاربری­ها و کنترل آلودگی­ها، تهدیدات و تنگناهای احتمالی تنها براساس پهنه­بندی عرصه فعالیت و ساماندهی نوع و شدت استفاده از اراضی است. بدون پهنه­بندی، تحقق عملی طرح مدیریت و دستیابی به اهداف بلندمدت حفاظت، آموزش و پژوهش و استفاده‌های تفرجی امکان­پذیر نخواهد بود (13 ،2). چیدمان نهایی پهنه‌ها با توجه به اهداف مدیریتی، به ویژه با محور حفاظت مستمر و بهره‌وری پایدار صورت می‌گیرد. ضمن اینکه مسائل فرهنگی ـ اجتماعی و نوع و شدت استفاده از اراضی پیرامون مجموعه­های حفاظت شده در تعیین پهنه‌های نهایی تأثیرگذار هستند. در واقع پهنه­بندی، روشی راهبردی است که می‌تواند تعارضات و تهدیدات طبیعی و انسانی را کاهش دهد، صدمات وارده به اثر را به تأخیر انداخته و فرصت لازم را برای اتخاذ تدابیر حیاتی فراهم آورد (13). پهنه­بندی متناسب با شرایط طبیعی و مسائل فرهنگی و اقتصادی اجتماعی جاری صورت می‌گیرد، لیکن گذر زمان و سرعت تغییر و تحولات محیطی به­گونه‌ای است که بازنگری و اصلاح پهنه­بندی برای دوره­های بعد ضرورت دارد. در شرایط فعلی انتخاب پهنه‌ها متناسب با واقعیت­ها و مسائل روز صورت گرفته و راهبرد انتخاب براساس حفظ استفاده‌های سنتی زراعت و باغداری و حتی بناهای تاریخی، درکنار استفاده‌های تفرجی کنترل شده و در نهایت حفظ کاربری اراضی محدوده حفاظت شده با هدف بهبود بخشیدن به شرایط زیستی و کمک به سلامت اثر یا محیط طبیعی برای بقا و جاودانگی بیشتر است (13،14).

امر طبیعی است که هدف از پهنه­بندی و مدیریت پهنه­ها، موضوع حفاظت از یک محیط طبیعی یا اثر طبیعی است که ممکن است تحت عنوان میراث طبیعی ملی از آن یاد شود.  منطقه حفاظت شده و یا یادمان طبیعی، فضای جغرافیایی به وضوح تعریف و مشخص شده­ای است که برای دستیابی به حفاظت طولانی مدت از طبیعت و یا اثر، به همراه خدمات اکوسیستمی و ارزشهای فرهنگی، با پشتیبانی قوانین یا سایر شیوهای اثر بخش، شناسایی شده، اختصاص یافته و مدیریت میشود (15). در طبقه­بندی اتحادیه حفاظت از طبیعت[13]، مناطق حفاظت شده در 6 طبقه تفکیک که هر طبقه دارای تعریف، اهداف مدیریت، راهنمای انتخاب و مسئولیت سازمانی است. سرو کهنسال منگاباد مهریز را می­توان براساس معیارها و استانداردهای موجود در طبقه III تحت عنوان یادمان طبیعی قرار داد (15). هدف اصلی از پهنه­بندی محیط پیرامونی سرو کهنسال منگاباد مهریز، در کنار  حفاظت طولانی مدت، کمک به حفظ سیما و ارزش‌های تاریخ طبیعی آن است. ارزش‌های منحصر به فرد و استثنایی این اثر به خاطر کمیابی سرشتی، کیفیت زیباشناسی و اهمیت فرهنگی و اجتماعی آن بوده که باید مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه تغییراتی که طی چند دهه گذشته در اطراف سرو صورت گرفته است، با هدف ایجاد پارک و تفرجگاه بدون توجه به سلامت درخت و ارزش­های زیست محیطی آن بوده و عامل بسیار موثر بر تهدید سلامت درخت و تخریب آن بوده است.

روش بررسی

سرو کهنسال منگاباد مهریز به عنوان یادمان­ طبیعی مورد توجه قرار گرفت (15)، مدیریت آن نیز بر اساس اهدافی که برای حفاظت و کاربری از یادمان­های طبیعی ارائه شده است، تعریف و پهنه­بندی نیز با تاکید بر این مهم و توجه به 1- حفظ مستمر و تضمین بقای سیمای طبیعی منحصر به فرد و خاص به خاطر اهمیت طبیعت، کیفیت استثنایی اثر و معرف بودن یا شرایط معنوی و تقدس آن. 2-  فراهم­آوری فرصت‌های لازم برای آموزش، پژوهش، تفسیر و استفاده عمومی‌ متناسب با اهداف حفاظت. 3- حذف یا جلوگیری از هرگونه بهره‌برداری یا دخالت‌های انسانی زیان‌آور که موجودیت طبیعی اثر را به مخاطره ‌اندازد و 4- سهیم کردن جوامع محلی در سود­مندی‌ اجرای طرح با تاکید بر حفاظت از درخت صورت گرفت (15).

موقعیت جغرافیایی محل استقرار  و مشخصات عمومی سرو کهنسال منگاباد مهریز

سرو کهنسال منگاباد مهریز در طول جغرافیایی " 51.97'27 °54  و عرض جغرافیایی " 41.6'34 °31  و در ارتفاع 1500 متری از سطح دریا در محله منگاباد مهریز استقرار دارد. شکل 1 موقعیت استقرار درخت را در تقسیمات سیاسی- اداری استان یزد (شهر مهریز و محله منگاباد) و جدول 1 مشخصات عمومی آن را نشان می­دهد.

شکل 1- موقعیت استقرار سرو کهنسال منگاباد مهریز در تقسیمات سیاسی- اداری استان یزد

Figure 1. The position of deployed the Mongabad Mehriz old cider in the political-administrative divisions of Yazd province

جدول1-Error! No text of specified style in document.  مشخصات عمومی سرو کهنسال منگاباد مهریز (16 ،7)

Table 1. General specification of the Mongabad Mehriz old cider (7, 16)

پهنه­بندی و ظرفیت برد

با جمع­آوری اطلاعات لازم از قبیل شرایط دیرزیستی درخت، ویژگی­های مورفوفیزیولوژیکی درخت،  شرایط اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی حاکم بر محوطه پیرامونی سرو، نسبت به انجام عملیات پهنه­بندی و ارائه دستورالعمل­های لازم برای اصلاح و بهبود شرایط هریک از پهنه­ها با تاکید بر حفظ و بهبود شرایط زیستی درخت، اقدام شد. در طبقه­بندی و پهنه بندی مجموعه سرو منگاباد مهریز از طبقه­بندی جدید    IUCN,1994 استفاده گردید (2). در راستای نیل به اهداف مدیریتی میراث طبیعی ملی سرو  کهنسال منگاباد (حفاظت، پژوهش، آموزش و تفرج) به برنامه‌ریزی پویا، واقع گرا و درازمدت نیاز است. عرصه حفاظتی مذکور متناسب با درجه آسیب پذیری و مطابق با پدیده‌های تأثیرگذار پیرامونی، نوع و شدت استفاده از زمین، میزان توسعه و تراکم آلاینده‌های احتمالی، طبقه­بندی و مشخص گردید. تعیین موقعیت مکانی سازه‌های تفرجی، مرکز بازدیدکنندگان و غیره در ارتباط با آسیب پذیری اثر طبیعی و احتمال بروز تأثیرات منفی احتمالی برآن انتخاب شد.

در ادامه روند تحلیل تهدیدات و مخاطرات طبیعی و انسانی موثر برحیات پایدار سرو، پهنه بندی براساس وضعیت استقرار کاربری اراضی و ارزیابی توان و نیازهای موجود صورت گرفت. همانگونه که اشاره شد اساس پهنه بندی بر مبنای طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و انطباق آن با واقعیات و طرح جامع شهر مهریز بود. با توجه به مرور منابع و شرایط موجود، محوطه پیرامونی سرو تا شعاع 300 متری در پهنه­های مختلف مدیریتی و تفرجی طبقه­بندی گردید. پهنه­های طبیعت محدود شده، پهنه حفاظت شده، پهنه سپر یا ضربه­گیر و پهنه سایر کاربری­ها از جمله پهنه­های مدیریتی بوده و پهنه تفرج تیپ یک و دو مهمترین پهنه­های تفرجی پیشنهادی می باشند.

بعد از نقشه برداری و مشخص شدن وضعیت فیزیکی پهنه­های اولیه، پیشنهاد­های لازم  بر اساس محتوا و اهمیت هر یک از پهنه­ها برای اصلاح وضع موجود با محوریت سلامت درخت ارائه گردید. نظر به اینکه با محوریت سلامت درخت، محیط پیرامونی سرو برای تفرج و توسعه اکوتوریسم ساماندهی خواهد شد، نسبت به طراحی چشم­انداز (با حفظ حداکثری وضع موجود فضای سبز و بناهای تاریخی پیرامونی) اقدام گردید. در طراحی چشم­انداز از نرم افزارهای مناسب از جمله اتوکد[14]و اسکوچاپ[15] استفاده شد. در کنار معرفی شاخص­های هر پهنه و چگونگی اصلاح آنها، ظرفیت برد گردشگری مجموعه نیز مورد توجه و محاسبه­های لازم  بر اساس روش ارائه شده توسط سیفوانتس[16] انجام شد که روش پیشنهادی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت برای مدیریت فعالیت‌های طبیعت­گردی در مناطق حفاظت شده است (2).

نتایج و بحث

در سراسر جهان درختان کهنسال در طیف گسترده­ای از بوم­سازگان تحت مدیریت انسان شامل اراضی کشاورزی، عرصه­های جنگلی و مناطق شهری و روستایی، رو به کاهش هستند (18، 17، 5). افول درختان کهنسال در مناطق شهری به دلیل تغییر در نگرش طراحی شهری یک تهدید جهانی برای تنوع زیستی محسوب شده که باید بیش از پیش به آن توجه نمود (4). از درختان کهنسال، می­توان به عنوان یادمان­های طبیعی نام برد (14). از هدف‌های اصلی در برنامه‌ریزی و تهیه طرح مدیریت یادمان­های طبیعی، تحقق حفاظت و بهره‌برداری بهینه و پایدار براساس توان و تنگناهای موجود است (2،13،15). برای استفاده­های مطلوب از جمله حفاظت از تنوع زیستی و بهره­برداری تفرجی، باید از یادمان­های طبیعی حفاظت و در صورتی که در فضاهای شهری واقع شده­اند، در مدیریت و برنامه­ریزی شهری به آنها توجه خاص نمود (81، 17). استفاده‌های تفرجی بدون تعیین توان طبیعی، عدم شناسایی وضعیت حیاتی، محدودیت‌ها و تهدیدهای موجود، زوال تدریجی اثر طبیعی را به دنبال خواهد داشت. نتیجه اساسی در تعیین توان و محدودیت‌ها، برقراری رابطه منطقی بین حفاظت، تفرج و تنظیم روابط میان حفاظت و توسعه در هنگام بهره­برداری اصولی از آنها است. آرمانی که اهداف راهبرد جهانی حفاظت از طبیعت نیز بر آن تأکید داشته و به مفهوم آستانه یا ظرفیت تحمل بوم­شناختی نهاده‌های طبیعی تعبیر شده است (2). محور اساسی در پهنه­بندی میراث طبیعی ملی سرو کهنسال منگاباد مهریز، معطوف به حفاظت درازمدت و بقاء و پایداری آن بر اساس تعاریف ذکر شده و در راستای اهداف تعریف شده فوق و به استناد تجربیات حاصل از طرح ساماندهی پیرامونی اثر طبیعی ملی سرو کهنسال ابرکوه (2) است. امروز دیدگاه حفاظت مطلق، منسوخ شده و استفاده عقلایی و مستمر به نحوی که موجودیت اثر حفاظتی در بلندمدت مورد تهدید قرار نگیرد، مورد پذیرش بسیاری از برنامه‌ریزان و متخصصین زیست­محیطی قرار دارد (9). بهره‌وری پایدار و خردمندانه شامل استفاده‌های تفرجی، آموزش و پژوهش از منابع حفاظت­شده جزء اهداف بلندمدت طرح‌های مدیریت است (19) که تداوم و استمرار آن زمینه تأمین حداکثر منافع و رضایت نسل بشر را فراهم کرده، به گونه­ای که توان میراث طبیعی جهت بهره‌وری نیازهای مادی و معنوی نسل‌های آتی نیز به طور پایدار تضمین شود. درختان کهنسال به غیر از نقش موثر و بسیار مهم اکولوژیکی که دارند، برای بسیاری از اقشار جامعه به عنوان یک مولفه مهم هویت فرهنگی نیز مطرح هستند (20، 19، 18).

در ادامه فرآیند مطالعات طرح، نقشه پهنه­بندی میراث طبیعی ملی سرو منگاباد تهیه و در گستره­ی هریک از پهنه‌ها، فعالیت‌های مدون پیش­بینی شده که زمینه تحقق حفاظت و توسعه استفاده‌های تفرجی، آموزشی و پژوهشی را در بلندمدت فراهم می­سازد. برنامه‌ریزی در دو مقیاس بلندمدت و کوتاه‌مدت صورت گرفت که در برنامه‌ریزی بلندمدت، اهداف کلان حفاظت، توسعه فعالیت‌های تفرجی، ارتقاء فرهنگ زیست­محیطی مردم محلی و دستاوردهای مهم تحقیقاتی در یک افق 20 ساله مدنظر است (2). قابل ذکر است که برنامه‌های کوتاه مدت در راستای خطوط کلی برنامه درازمدت بوده و هدایت برنامه‌های اجرایی براساس یک خط­مشی کاملاً  انعطاف‌پذیر است. باتوجه به تغییرات و تحولات محلی- منطقه‌ای، بدیهی است تعدیل و اصلاحاتی که در طول افق برنامه لازم است، صورت می­پذیرد.

بررسی دیرزیستی سرو کهنسال منگاباد مهریز

به نظر می­رسد همزمان با شکل­گیری محله منگاباد، درخت سرو نیز کشت گردیده و می­توان قدمت آن را به قدمت محله منگاباد مربوط دانست. منابع موجود زمان شکل­گیری محله منگاباد را 900 سال قبل دانسته و آن را به عنوان یکی از محله­های قدیمی و تاریخی شهر مهریز معرفی کرده­اند (21). سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در زمان ثبت اثر به عنوان میراث ملی در گزارش خود چنین بیان داشته است که کاشت این درخت منسوب به منگ دختر یزد­گرد سوم ساسانی در قرن هفتم میلادی حدود 1400 سال پیش می­باشد و بنابر روایتی دیگر این سرو توسط شخصی زرتشتی به نام منگ در این مکان کاشته شده و بیش از 2000 سال قدمت دارد. علی رغم تاکیدی که بر کاشت درخت توسط منگ و شکل­گیری محله منگاباد شده است، در برخی از منابع بدون آنکه به موضوعی خاص در خصوص سن درخت اشاره کرده باشند، سن آنرا1400 تا 2000 (16)، 4500 تا 5000 سال (22)، بیش از 1000 سال (23)، گزارش کرده­اند. در هر حال آنچه که مهم است پایا بودن درخت و بردباری بسیار بالای آن در برابر ناملایماتی است که در گذر تاریخ اتفاق افتاده و اکنون نیز اگرچه حال و روز خوشی ندارد، با این وجود به حیات خود ادامه می­دهد.

وضعیت مورفولوژی و فنولوژی

سرو کهنسال منگاباد با نام علمی‌ Cupressus sempervirens L. var. horizontalis (Mill) Gord و نام زربین یکی از گونه‌های جنس کوپرسوس[17]  از خانواده سروها[18] است. متاسفانه بخشی از تاج درخت در اثر وزش طوفان سهمگین (در سال 1336 خورشیدی) از آن جدا شده و ارتفاع درخت را کاهش و فرم رویشی آن را که معمولاً در سروها، مخروطی کشیده است، تا حدودی نامتقارن و از شکل طبیعی خارج کرده است. بخشی از شاخه های پایینی درخت نیز به مرور خشک شده و از آن جدا گردیده است که به همین دلیل ارتفاع ناحیه تشکیل تاج افزایش یافته است. در بخش جنوبی و جنوب شرقی درخت نیز با سقوط قسمت انتهایی درخت و همچنین وزش طوفان در سال­های اخیر بدون شاخه جانبی بوده و تاج درخت را از حالت قرینه در جهات مختلف خارج کرده است. ارتفاع درخت در گذشته حدود 40 متر بوده که در اثر طوفان شدید در سال 1336حدود 25 متر آن شکسته شده است (16). ارتفاع کنونی درخت 15 متر و ارتفاع ناحیه تشکیل تاج 2 متر می­باشد. محیط تنه درخت قبل از تشکیل تاج و در ارتفاع برابر سینه 76/5 متر است. قطر حدودی تاج 4/11 متر که مشتمل بر 12 شاخه اصلی است که تعداد قابل توجه­ای از شاخه­های اصلی آن شکسته و بریده شده است. با این شرایط تاج پوشش درخت، سطحی معادل 102 متر مربع را در بر گرفته است.

پهنه­بندی

پهنه طبیعت محدودشده

این ناحیه با شعاع 30 متر از تنه درخت و به وسعت 2826 متر مربع ترسیم شد. با توجه به بررسی­های به عمل آمده و گزارش­های موجود، این محدوده به شعاع گسترش ریشه درخت بستگی داشته که تا 5/1 برابر ارتفاع درخت دانسته­اند. با توجه به اینکه ارتفاع اصلی درخت بیش از 15 متر بوده (ارتفاع کنونی درخت) و بخشی از آن شکسته و حذف شده است، حداکثر مقدار خود یعنی تا دو برابر ارتفاع کنونی مد نظر قرار گرفت. با لحاظ این محدوده تحت عنوان پهنه طبیعت محدود شده، آسیب­پذیری درخت به دلیل فراهم شدن امکان فعالیت مطلوب ریشه­ها به حداقل مقدار خود خواهد رسید. این محدوده، مهم­ترین و آسیب­پذیرترین عرصه حیاتی سرو به شمار می‌آید که در طول زمان تا اندازه‌ای متأثر از فعالیت‌های سوء انسانی و عوامل طبیعی قرارگرفته است. بخشی از فضای پهنه طبیعت محدود شده در سمت جنوب درخت (در جهت شرق به غرب) به کوچه یا دسترسی محلی محله منگاباد و همچنین خانه باغ­های آنسوی کوچه محدود می­گردد که خارج از منطقه­ای قرار دارد که به عنوان محدوده محصور شده در اختیار سرو قرار می­گیرد. مساحت این بخش از پهنه 468 متر مربع می­باشد که 334 متر­­مربع آن مربوط به کوچه و 124 متر­مربع آن مربوط به خانه باغ­های مجاور کوچه می­باشد. این بخش از پهنه در برگیرنده جوی اصلی قنات منگاباد نیز می­باشد که باغ­های بخش جنوبی و جنوب شرقی را شرب می­کند.

در بخش غربی و شمال غربی پهنه طبیعت محدود شده، تعداد سه باب منزل مسکونی وجود دارد که درب دو منزل به پارک و مجاور سرو باز  می­شود. این دو منزل در واقع یک منزل بوده و بوسیله نرده به دو باب تبدیل شده و در حال حاضر مالک و مستاجر در آنها سکونت دارند. در مجموع برای مدیریت یکپارچه بر این پهنه نیاز به آزاد سازی و تملک 759 متر مربع با 95 متر مربع بنای مسکونی است.

در حال حاضر در این پهنه 68 متر مربع سکوی نشیمن، 77 متر مربع حوض و آب نما، 111 متر مربع فضای بازی کودکان و 145 متر مربع جوی آب قرار دارد که برای ساخت آنها از مصالحی چون سیمان، آجر و سنگ استفاده شده است. بخش قابل توجه­ای از اراضی این پهنه در بخش­های شمالی، شمال- غرب و شمال- شرق بوسیله سنگ­فرش پوشیده شده است که مساحت آن حدود 550 مترمربع می­باشد. در این پهنه تنها 1350 متر مربع عرصه قابل شرب وجود دارد که احتمال برخوردار بودن ریشه از این سطح در خور توجه است (214 متر مربع باغچه سایه انداز سرو، 349 متر مربع باغچه­های مجاور، 787 متر مربع باغ­های مجاور). به عبارتی تنها 48 درصد از عرصه پهنه طبیعت محدود شده از کارایی لازم برای فعالیت و رشد و توسعه ریشه برخوردار است (شکل 2).

پهنه حفاظت­شده

با توجه به بررسی‌های میدانی و احتمال وجود ریشه­های درخت در محدوده خارج از پهنه طبیعت محدود شده و همچنین احتمال نفوذ منابع آلاینده آب و خاک به پهنه طبیعت محدود شده، انتخاب و به عنوان پهنه ضربه‌گیر پهنه یک در فاصله 30 تا 50 متر به وسعت 5024 متر­مربع مد نظر قرار گرفت. این پهنه نیز مشابه پهنه طبیعت محدود شده، دارای موانع و محدودیت­هایی است که می­بایست نسبت به رفع آنها اقدام نمود. 30 متر­مربع سکوی نشیمن، 115 متر مربع محوطه بازی کودکان در بخش جنوبی سرو، 27 متر­مربع موتورخانه در ضلع شمال غربی سرو، 65 متر­مربع جوی آب سیمانی و حدود 250 متر­مربع زمین بازی فوتبال ساحلی از جمله موانع موجود در این پهنه است. بخش قابل توجه­ای از این پهنه نیز بوسیله سنگفرش، کف­سازی شده که مساحت آن 514 متر­مربع برآورد شده است. در این پهنه نیاز به تملک 1940 متر مربع بنا و باغ می­باشد که 390 متر مربع از آنرا بناهای قدیمی و مخروبه تشکیل می­دهد. در انتهای این پهنه و در بخش شرقی آن دو باب منزل مسکونی با قدمت زیاد وجود دارد که امکان تغییر کاربری آنها وجود داشته و می­توان به مرکز تفسیر و موزه پارک تبدیل کرد. بخشی از این پهنه به مساحت حدود 1858 متر­مربع را کوچه یا معبر قدیمی محله منگاباد، گوشه­ای از قلعه قدیمی منگاباد (86 متر­مربع) و منازل مسکونی و باغ­هایی (1246 متر مربع)، تشکیل می­دهد که در بخش جنوبی، جنوب شرق و جنوب غربی سرو واقع شده است (شکل 3).

پهنه سپر

این پهنه در حد فاصل پهنه حفاظت شده تا شعاع 100 متری از درخت قرار دارد. اگرچه بخش اعظمی از مساحت این پهنه خارج از محدوده پهنه تفرجگاهی تیپ یک بوده و مدیریت بر آن نیاز به همکاری و همراهی دستگاه­های دولتی و مردم می­باشد، با این وجود به دلیل نیاز مبرم به محدوده­ای مناسب به عنوان ضربه گیر پهنه­های حفاظت شده و پهنه طبیعت محدود شده، این پهنه پیشنهاد گردید. این پهنه به فاصله 50 متری از پهنه حفاظت شده قرار دارد و مساحت آن 23550 متر مربع است. بخشی از این پهنه در قسمت شرقی سرو در محدوده پهنه تفرجی تیپ یک قرار دارد که در اختیار شهرداری (محدوده پارک) است و مدیریت آن به خوبی امکان­پذیر است (شکل 4).

پهنه تفرجی تیپ یک (I)

در نظر است تا با توجه به اهمیت حفاظت از سرو، نسبت به تملک و در اختیار قرار گرفتن کلیه اراضی لحاظ شده در این پهنه، نسبت به محصور نمودن آن بر اساس شیوه­های معمول در حفاظت و نگهداری از آثار تاریخی و فرهنگی اقدام گردد. اگرچه این پهنه، تحت عنوان پهنه تفرجی نامگذاری می­شود، لیکن کلیه سازه­هایی که در آن مستقر می­شود، با اولویت حفاظت از درخت مورد توجه می­باشند. در بخش قابل توجه­ای از این پهنه (حدود 8200 متر مربع با ابعاد متوسط 70×117 متر) با هدف ایجاد پارک و تفرجگاه نسبت به ایجاد سازه­های ناهمگن با سلامت سرو، اقدام نموده­اند که ضروری است با مدیریت صحیح و با حداقل تخریب نسبت به اصلاح آنها بویژه در پهنه­های طبیعت محدود شده و پهنه حفاظت شده اقدام نمود. پهنه تفرجی تیپ یک می­بایست از بارگذاری تفرجی کم برخوردار بوده و صرفاً با هدف بازدید از سرو طراحی و مورد توجه قرار گیرد. بخش قابل توجه­ای از این پهنه در بخش شمال شرق و غرب در محدوده پهنه سپر (شعاع 100 متر) قرار دارد (شکل 5). در این پهنه تعداد شش باب منزل مسکونی (مخروبه و یا با سکونت) قرار دارد. در سه جهت، این پهنه به کوچه و خیابان محدود می­شود و تنها در جهت غرب سرو، به دیواری که الان نیز موجود بوده و حصار یکی از خانه باغ­های قدیمی است ختم می­شود. در حال حاضر بخشی از این پهنه از بار تفرجی بالایی برخوردار و به عنوان یکی از پارک­های مطرح و مهم شهر مهریز مورد توجه است که تحت عنوان پارک سرو شهرت دارد.

پهنه‌ تفرجی تیپ  دو (II)

این پهنه که با هدف کاهش بار تفرجی و تفریحی پهنه یک پیشنهاد گردید، می­تواند بخشی از اهداف مربوط به پهنه ضربه­گیر را نیز تحقق بخشد. این پهنه که به عنوان پارک جایگزین برای پارک کنونی (پارک سرو) نیز مطرح است از مساحتی در حدود 15000 متر مربع (با ابعاد متوسط 85*180 متر) برخوردار و در ضلع شرقی پارک کنونی پیشنهاد می­شود (شکل 6).

پهنه سایر استفاده‌ها

این پهنه در برگیرنده بخش عمده­ای از بافت تاریخی و جدید محله منگاباد و همچنین سطح وسیعی از اراضی کشاورزی و باغ­های محله منگاباد می­باشد. نوع کاربری اراضی و میزان بهره­مندی مردم از اراضی و همچنین اعتقادات مذهبی و فرهنگی مردم محلی آن را به عنوان عرصه حمایت­کننده و پشتیبان سرو منگاباد که همان محله منگاباد می­باشد، مطرح کرده است. اگرچه در این پهنه تعداد قابل توجه­ای از آثار تاریخی مهریز قرار گرفته است، اما به دلیل شرایط خاص حاکم بر سرو کهنسال، ارزش­های حفاظتی آن عموماً پایین‌تر از پهنه حفاظت­شده می‌باشد. به همین دلیل بخش کوچکی از این عرصه را برای استقرار سازه‌های محدوده طبیعت­گردی و بهره­مندی بازدیدکنندگان از امکانات رفاهی و اقامتی می‌توان اختصاص داد، به طوری که موجودیت و حیات اثر طبیعی را به مخاطره نیانداخته و بهره­وری پایدار و مستمر از ویژگی­های علمی‌- تفرجی آن را تضمین کند. در این پهنه راه دسترسی بسیاری از آثار و ابنیه­های تاریخی شهر مهریز قرار داشته و حلقه اتصال زنجیره گردشگری شهر مهریز و سریزد می­باشد. این پهنه با حریم 300 متری از سرو و به وسعت 8/24 هکتار به عنوان پهنه تخفیف­دهنده پیامدهای منفی فعالیت‌های سوء انسانی و یا کنترل کننده اثرات احتمالی بروز حوادث و رخدادهای طبیعی به شمار می‌آید. فعالیت‌ها وکاربری­های اراضی در این پهنه باید از نظر تراکم و نوع استفاده مورد کنترل و بازبینی قرار گیرند. این پهنه را از نظرحفاظتی می‌توان درجه سه لحاظ کرد که آسیب­پذیری آن کمتر از پهنه حفاظت شده و پهنه ضربه­گیر یا سپر است. (شکل 7).

ظرفیت برد

با اعمال شاخص­های مورد نظر در محاسبه ظرفیت برد، مشخص گردید که محوطه محصور شده که تحت عنوان پهنه تفرجی تیپ I معرفی شده است، توانایی پذیرش روزانه 276 نفر را دارا می باشد. این عدد با احتساب روزی 10 ساعت بازدید ارائه شد. این اعداد و ارقام با توجه به مدیریت سطح پایین از طرفی و ساعات حداکثری ماندگاری بازدیدکنندگان است (2). بنابراین در صورت مدیریت مطلوب مجموعه و کنترل بازدیدها، مجموعه اطراف سرو ظرفیت بالاتری برای پذیرش بازدیدکننده دارد. بازبینی ظرفیت برد پس از استقرار سیستم مدیریت مطلوب و داده­های درست از تعداد بازدیدکننده، ضروری است.

طراحی چشم انداز

با توجه به اینکه بخش عمده­ای از سطح اراضی متعلق به پهنه تفرجی تیپ یک، بوسیله درختان متنوعی از گونه­های مثمر و غیر­ مثمر پوشیده شده است، ضروری است هر گونه پیشنهادی در خصوص ورود گونه گیاهی جدید، با دقت صورت گیرد (24). به دلیل اینکه بیش از 8000 متر مربع از اراضی این پهنه نیز به عنوان پارک در حال بهره­برداری است، طراحی­های جدید نیز باید بر گرفته از وضعیت موجود باشد. این موضوع ضمن کاهش هزینه­های طراحی و اجرا، موجب خواهد شد تا وضعیت کنونی نیز بر تمامی بخش­های پهنه تفرج تیپ یک حاکم گردد. خوشبختانه وضعیت پوشش گیاهی پارک از نظر کمی و کیفی شرایط خوبی دارد که با ساماندهی بهتر، به خوبی اهداف مربوط به طراحی فضای سبز مجموعه تامین می­گردد (شکل 8).

نتیجه­گیری

- با توجه به اهمیت و نقش پهنه طبیعت محدود شده در سلامت درخت، بویژه ضرورت به­سازی محیط فعالیت ریشه، لازم است کلیه موانع موجود که با هدف توسعه پارک سرو، صورت گرفته است، برطرف و زمینه را برای ریشه­دوانی مناسب فراهم گردد. بعد از جمع­آوری و خارج نمودن کلیه موانع از این پهنه و ایجاد یک بستر طبیعی، رفت و آمدهای بازدیدکنندگان نیز باید محدود شده و فقط در خارج از حریم 30 متری اجازه تردد، بازدید و عکسبرداری داده شود. عملیات نگه­داری فضای سبز نبایستی سبب تغییر بافت یا تخریب عمیق خاک و ساختمان آن شده، چرا که احتمال آسیب به ریشه درخت وجود دارد. در محدوده ذکر شده هرگونه مصالح ساختمانی سنگین نظیر لایه‌های بتونی، آسفالت و قلوه سنگ با نظارت واحد مدیریت، لایه­برداری شده و به جای آن از خاک زراعی همراه با کود پوسیده دامی استفاده شود.

- پس از بر طرف کردن موانعی که در پهنه حفاظت شده وجود دارد، می­بایست نسبت به ایجاد کمربند سبز، اقدام نمود. در این پهنه حتی­الامکان از انجام عملیات خاکبرداری و گودبرداری عمیق خودداری نمود. موضوعی که توسط ایران نژاد پاریزی و همکاران در خصوص سرو ابرکوه نیز مورد تاکید قرار گرفته است (2). با توجه به موانع موجود می­بایست به آرامی و با مدیریت صحیح، شرایط را برای خاکریزی با خاک زراعی و احداث فضای سبز بدون استفاده از ماشین­آلات سنگین فراهم نمود. احتمال حضور و پراکنش ریشه‌های سرو تا این پهنه بویژه در باغچه­ها و باغ­های مجاور در حد زیادی مطرح است. اشاره شده است که بسیاری از درختان کهنسال به دلیل دارا بودن حجم زیاد پوشش تاجی، از تبخیر و تعرق بالایی برخوردار بوده که برای تامین نیاز آبی خود، از سیستم ریشه عمودی و افقی گسترده­ای برخوردار هستند (24)، لذا ضمن جلوگیری از عملیات ساختمانی در پهنه ذکر شده، تردد بازدیدکنندگان نیز باید، محدود و در مسیرهای تعیین شده کنترل گردد.

- با توجه به اینکه در پهنه سپر، عوامل خسارت­زا و آلوده کننده­ای از جمله خیابان تازه احداث شده با ترافیک بالا (خیابان انقلاب)، منازل مسکونی با منابع آلوده کننده مثل چاه­های جذبی فاضلاب، تعدادی خانه مخروبه و اراضی کشاورزی رها شده وجود دارد، مدیریت آن باید در چهارچوب تعریف شده­ و مصوب باشد (رعایت استانداردها و نکات مورد توجه در پهنه­های سپر). نقش شورای شهر، شهرداری و اداره مسکن و شهرسازی به عنوان متولی طرح جامع شهری شهر مهریز در ساماندهی و بهبود شرایط موجود پهنه ضربه­گیر بسیار پررنگ و برای سرو، حیاتی است. فاصله کم منابع آلوده کننده با پهنه حفاظت شده و طبیعت محدود شده، این نگرانی را بوجود آورده است که بخش عمده­ای از آسیب­های وارده به سرو، مربوط به نابسامانی­های اتفاق افتاده در آن، طی چند سال گذشته می­باشد. در صورت عدم توجه به این نابسامانی­ها و اصلاح وضع موجود، ضمن اینکه وضعیت سرو بهبود نخواهد یافت، بر مشکلات آن نیز افزوده خواهد شد.

- با کاهش بار تفرجی و تفریحی، بهبود سطح پوشش گیاهی از طریق کاشت گونه­های سازگار و کم خطر برای سرو، کاهش سطح مسیرها و ابنیه­های احداثی، تملک بناهای فرسوده و تبدیل آنها به فضای سبز، تغییر کاربری برخی از بناهای قدیمی به مرکز تفسیر و یا موزه مرتبط با آثار و بناهای تاریخی منطقه، بهبود شرایط زیستی درختان چنار از طریق فراهم نمودن آب مورد نیاز، تامین آب مورد نیاز درختان مثمر و غیر مثمر موجود در پهنه تفرجی تیپ I از طریق ایجاد حقابه جدید، از جمله مواردی است که به سلامت درخت کمک موثری خواهد نمود (2).

- بهبود شرایط زیست محیطی از طریق توسعه پوشش گیاهی، کاهش تردد از طریق کاهش مراجعه تفریحی به پهنه تفرجی تیپ I، بهبود چشم­انداز و زیبا­سازی محیط پیرامونی سرو و کاهش خسارت ناشی از وجود اراضی مخروبه و رها شده (تجمع آفات و بیماری­ها در بقایای گیاهی موجود، تجمع زباله و نخاله­های ساختمانی) از جمله مواردی است که با احداث پارک یا پهنه تفرجی تیپ II در محل پیشنهادی، تحقق خواهد یافت. این موضوع توسط آیکین[19] و همکاران نیز مورد تاکید قرار گرفته است. آنها بر توسعه پوشش گیاهی از طریق کاشت درختان جوان در فضاهای مناسب و طراحی شده در پیرامون درختان کهنسال که منجر به بهبود شرایط زیست محیطی و افزایش ایمنی درخت از طریق کاهش خطرات احتمالی ناشی از تردد بیش از حد می­شود، تاکید کرده­اند (25).   

- در پهنه سایر استفاده­ها، مدیریت خدمات شهری بایستی به دقت در طراحی سکونت­گاه­ها و واحدهای خدماتی صنعتی، نظارت داشته باشد، به طوری که معیارها و سنت­های تاریخی در کالبد فعلی و آتی شهر باقی مانده و ارزش‌های تاریخی و گردشگری شهر به طور پایدار، برقرار بمانند.

- هنگام اصلاح وضع موجود، بر حفظ پوشش گیاهی ایجاد شده و بهبود شرایط از طریق توسعه پوشش گیاهی با کاشت گونه­های گیاهی مناسب تاکید می­گردد (24).

تشکر و قدردانی

بدینوسیله از اداره کل محیط زیست استان یزد، فرمانداری شهرستان مهریز و شهرداری مهریز به جهت تامین منابع مالی طرح و همکاری­های لازم، قدردانی و تشکر به عمل می­آید.

References

1. Moradpanah, M., and Moradpanah, H. 2017. Zoning of Maloosan protected area using GIS. Journal of Environment and Science Technology, 19: 463-474. (In Persian)
2. Irannejad Parizi, M.H., Akbari, H., Khosnevis M., Shams, M.R., Abedini, T., Rad, M.H., and Rasooli, S.A. 2015. Abarkoh old cedar. Yazd University, 306pp. (In Persian)
3. Pederson, N. 2010. External characteristics of old trees in the Eastern Deciduous Forest. Natural Areas Journal, 30: 396-407.
4. Lindenmayer, D.B., Laurance, W.F., and Franklin, J.F. 2012. Global Decline in Large Old Trees. Science, 338: 1305-1306.
5. Le Roux, D.S., Ikin, K., Lindenmayer, D.B., Manning, A.D. and Gibbons, P. 2014. The future of large old trees in urban landscapes. Plos One, 9: 1-15. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0099403
6. Khosnevis, M., Matinizadeh, M., Temoori, M., Shivanii, A., Samadi, V., Zamanian, N., and Bezaii Nejad, M. 2015. Final report of recognition, introduction, study of habitat, reproduction, creation of storage and preparation of ancient Iranian trees. Forests and Rangeland Institute of Iran. (In Persian)
7. Ali Ahma Kororii, S., Maghooli, F., Matinizadeh, M., and Rad M.H. 1998. Introducing of long-lived (old) trees    in Yazd province. Forest and rangeland, 41: 43-57. (In Persian)
8. Rad, M.H., Ail Ahmad Kororii, S., and Matinizadeh, M. 2003. Introducing of other long-lived (old trees) in Yazd province. Forest and rangeland, 60: 45-54. (In Persian)
9. Lindenmayer, D.B., Laurance, W.F., Franklin, J.F., Likens, G.E., Banks, S.C., Blanchard, W., Gibbons, P., Ikin, K., Blair, D., McBurney, L., and Manning, A.D. 2014. New policies for old trees: averting a global crisis in a keystone ecological structure. Conservation Letters, 7: 61-69.
10. Hubbard, R.M., Bond, B.J., and Ryan, M.G. 1999. Evidence that hydraulic conductance limits photosynthesis in old Pinus ponderosa Tree Physiology, 19:165-172.
11. Yoder, B.J., Ryan, M.G., Waring, R.H., Schoettle, A.W., and Kaufmann, M.R. 1994. Evidence of reduced photosynthetic rates in old trees. Forest Science, 40: 513-527.
12. Afshar, I. 1995. Yazd memorials. Cultural Heritage Society, 130p. (In Persian)
13. Majnoonian, H. 2003. National Parks Design Guide, Practical Basis of the Process of Designing and Preparing a National Parks Management Plan. Environmental Protection Organization, 200pp. (In Persian)
14. Sahajananthan, S., Haley, D., and Nelson, J. 1998. Planning for sustainable forests in British Columbia through land use zoning. Canadian Public Policy/Analyse de Politiques, 73-81.
15. Alborzimanesh, M. 2009. Guidelines for the development of a sustainable nature conservation program in protected natural areas. Environmental Protection Organization, 64p. (In Persian)
16. Iranian Cultural Heritage Handicrafts and Tourism Organization. 2005. Master plan for the natural heritage of the Mongabad Mehriz Cider. (In Persian)
17. Harper, M.J., McCarthy, M.A. and Van der Ree, R. 2005. The use of nest boxes in urban natural vegetation remnants by vertebrate fauna. Wildlife Research, 32: 509-516.
18. Stagoll, K., Lindenmayer, D.B., Knight, E., Fischer, J. and Manning, A.D. 2012. Large trees are keystone structures in urban parks. Conservation Letters, 5: 115-122.
19. Dafni, A. 2006. On the typology and the worship status of sacred trees with a special reference to the Middle East. Journal of Ethno biology and Ethno medicine, 2: 2-26. https://doi.org/10.1186/1746-4269-2-26.
20. Mahmoud, T., Gairola, S. and El-Keblawy, A. 2015. Large old trees need more conservation attention: A case of Tamarix aphylla in the arid deserts of the United Arab Emirates. Journal of Asia-Pacific Biodiversity, 8: 183-185.
21. Ghazinasab, M., and Modir, N. 2005. Culture and History of Mehriz, Cultural Heritage and Tourism of Yazd Province, 399pp. (In Persian)
22. Ali Ahma Kororii, S., Maghooli, F., Matinizadeh, M., and Rad M.H. 1999. Introduction of long-term cedars of Yazd province and their genetic relationship with each other. Forest and Rangeland, 42: 54-62. (In Persian)
23. Hosayni, S.R. 1998. Monography of Mehriz city. Isfahan Cultural Training Center, 132pp. (In Persian)
24. Ikin, K., Le Roux, D.S., Rayner, L., Villaseñor, N.R., Eyles, K., Gibbons, P., Manning, A.D. and Lindenmayer, D.B. 2015. Key lessons for achieving biodiversity‐sensitive cities and towns. Ecological Management & Restoration, 16: 206-214.
25. Lindenmayer, D.B. and Laurance, W.F. 2017. The ecology, distribution, conservation and management of large old trees. Biological Reviews, 92: 1434-1458.

[1]- استادیار پژوهشی بخش تحقیقات جنگل و مرتع،  مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یزد، ایران.^* (مسوول مکاتبات)

[2]- استادیار دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

[3]- کارشناس ارشد دفتر فنی استانداری یزد، یزد، ایران.  

[4]- دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، یزد، ایران. 

[5]- Assistant Prof, Forest and Rangeland Division, Yazd Agricultural and Natural Resource Research and Education Center, (AREEO), Yazd, Iran. *(Corresponding author)

[6]- Assistant Prof, Yazd University, Yazd, Iran

[7]- M.Sc, Yazd Governorate, Yazd, Iran

[8]- M.Sc. Former Student in Urbanism, Yazd Azad University, Yazd, Iran.

1- Lindenmayer

[10]- Le Roux

[11]- Mongabad

[12]- Zonning

[13]- International Union for Conservation of Nature (IUCN)

[14]- Autocad

2- Asketchup -

3- Cifuents  

1-Cupressus

2-Cupressaceae

[19]-Ikin