بررسی عوامل موثر بر مشارکت روستاییان در حفاظت از محیط زیست (مورد مطالعه: روستاهای دهستان قلعه‌تل شهرستان باغملک)

مقاله پژوهشی

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره هشت، آبان ماه 1401 (35-44)

بررسی عوامل موثر بر مشارکت روستاییان در حفاظت از محیط زیست

(مورد مطالعه: روستاهای دهستان قلعه­تل شهرستان باغملک)

بهمن خسروی پور [1] ^*

khosravipour@asnrukh.ac.ir

زینب خادمی [2]

خدیجه سلیمانی [3]

چکیده

زمینه و هدف: منابع طبیعی از ارکان جدایی­ناپذیر زندگی انسان­ها به شمار می­روند و در این میان مشارکت روستاییان در نگهداری و حفاظت از منابع طبیعی ضروری است. این پژوهش درسال 1394 با هدف تعیین عوامل موثر بر مشارکت روستاییان (شهرستان باغملک در استان خوزستان) در حفاظت از محیط زیست انجام گرفته است.

روش پژوهش: نمونه تصادفی این تحقیق شامل 254 نفر از روستاییان دهستان قلعه تل شهرستان باغملک است که با استفاده از روش نمونه گیری به تصادف انتخاب شدند. جمع­آوری اطلاعات در این پژوهش با استفاده از پرسش­نامه محقق ساخته انجام گرفت. پس از تهیه پرسش­نامه و تایید روایی صوری آن توسط متخصصان امر، پایایی آن از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای مختلف تحقیق تایید شد. جهت تعیین عوامل موثر بر مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست از تحلیل رگرسیون به روش گام به گام استفاده شد.

یافته­ها: نتایج نشان داد که آزمون همبستگی بین متغیرهای پژوهش رابطه مثبت و معنی­دار شده است و چهار متغیر چالش ها، تمایل، عوامل دولتی-انگیزشی و عوامل اجتماعی- روان شناختی قادر به پیش بینی قابل توجهی (48/0 R² =) از تغییرات متغیر موثر بر مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست هستند.

بحث و نتیجه گیری: از آنجا که تمایل عامل موثری بر مشارکت روستاییان می­باشد، پیشنهاد می­گردد در برگزاری دوره های آموزشی تاکید بیشتری بر مشارکت روستاییان صورت گیرد. تاکید بیشتر شرکت در کلاس­های آموزشی مرتبط با محیط زیست، گزارش اخبار مربوط به تخریب محیط زیست و صحبت در مورد اهمیت محیط زیست برای دوستان و آشنایان تمایل داشته باشند. عوامل دولتی-انگیزشی، برای مشارکت روستاییان در حفاظت از محیط زیست پیشنهاد می­شود.

واژه­های کلیدی: مشارکت روستاییان، حفاظت از محیط زیست، شهرستان باغملک.

Factors Affecting the Participation of Villagers in Environmental Protection (Case Study: Villages of Qaleh-e-Tel Rural District of Baghmalek County)

Bahman Khosravipour ^{[4] *}

khosravipour@asnrukh.ac.ir

Zeynab Khademi [5]

Khadijeh Soleimani [6]

Abstract

The purpose of this study is the factors affecting the participation of villagers in environmental protection. The sample of this study includes 254 villagers of Ghaleh Tal village of Baghmalek city who were randomly selected using sampling method. Data collection in this study was done using a researcher-made questionnaire. After preparing the questionnaire and confirming its face validity by experts, its reliability was confirmed by calculating the Cronbach's Alpha coefficient for different research variables. The results showed that the correlation test had a positive and significant relationship between the research variables and also the results indicate that in order to determine the factors affecting the participation of villagers in environmental protection, regression analysis was used by stepwise method that four variables Challenges, inclinations, governmental-motivational factors and social-psychological factors are able to significantly predict (R2 = 0.48) the variable changes affecting the participation of villagers in environmental protection. Finally, in order to increase the participation of the villagers in their environmental protection, suggestions were made.

Keywords: Village participation, Environmental protection, Baghmalek city.

مقدمه

منابع طبیعی از ارکان جدایی­ناپذیر زندگی انسان­ها به شمار می­روند (1). امروزه عرصه­های منابع طبیعی در برنامه­ریزی­های توسعه در کشورهای مختلف یکی از عوامل اصلی قطب اقتصادی و ارکان پایه در فرایند توسعه پایدار محسوب می­شوند. با این حال در اغلب کشورهای در حال توسعه به دلیل رشد فزاینده جمعیت، گسترش بی­رویه شهرها، ناآگاهی بهره­برداران و نبود برنامه­ریزی اصولی برای بهره­برداران و حفاظت پایدار از منابع طبیعی، سطح این منابع به شدت کاهش یافته و به دلیل تخریب کمی و کیفی در معرض خطر نابودی قرار گرفته است (2). در چنین شرایطی، بسیاری از صاحب نظران و محققان بر این باورند که مشارکت روستاییان در نگهداری و حفاظت از منابع طبیعی ضروری است (3). مناطق روستایی بخش عمده­ای از جمعیت و عرصه­های طبیعی کشور را به خود اختصاص داده است و جامعه روستایی نقشی اساسی در حیات اقتصادی اجتماعی کشور ایفا می­کند. با توجه به اهمیت و جایگاه جامعه روستایی در کشور و مشکلات و چالش­هایی که این جامعه در فرایند توسعه خود با آن مواجه است، شناخت این مشکلات و برنامه­ریزی در جهت رفع این مشکلات از اهمیت به سزایی در ایجاد جامعه سالم و ایمن ایفا می­کند (4) حفظ محیط زیست بدون مشارکت مردم به ویژه مشارکت روستاییان امکانپذیز نیست. بسیاری از اندیشمندان معتقدند ترویج فرهنگ زیست محیطی در هر جامعه­ای عمدتا از طریق روستاییان آگاه و معتمد به نفس و توانمند میسر است (5).

با توجه به گفته­های بهره­برداران روستای قلعه تل، و بررسی تحقیقات در این زمینه مهم­ترین مسئله در مشارکت ضعیف روستاییان، عدم پذیرش نظرات آن­ها در مسائل مربوط به طرح­های منابع طبیعی و وجود تصمیمات از بالا به پایین بوده و همچنین عملی نشدن و عده­های ادارات در طرح­های مربوط به منابع طبیعی از دیگر مشکلات بهره­برداران می­باشد مهم­تر از همه بیشتر بهره­برداران این منطقه از سطح پایینی از درآمد برخوردار بوده و از دولت انتظار دارند که از لحاظ مالی نیز حمایت شوند تا آن­ها نیز در اجرای طرح­ها مشارکت فعالانه داشته باشند. در زمان حاضر با اینکه نقش و تأثیر مشارکت مردم در طرح­ها و برنامه­های روستایی و تصمیم­گیری برای پیش­برد روند توسعه در روستاها کاملاً محرز شده است، اما هنوز در روستاهای دهستان مورد مطالعه، توجهی به نقش و حضور مردم در توسعة روستا نمی­شود، و مشارکت نتوانسته است جایگاه خود را نزد مردم و متصدیان امور توسعة دهستان پیدا کند. بدیهی است، مشارکت واقعی و کارآمد زمانی اتفاق می­افتد که در کنار اعتقاد جامعة روستایی به آن، بتواند به صورت نهاد و سازمانی نظام­مند و دارای هنجار و قانون عمل کند. با توجه به اهمیتی که مشارکت در توسعة روستایی می­تواند داشته باشد در این میان ریشه­یابی علل تخریب و نابودی محیط زیست توسط روستاییان، بررسی نیازها و خواسته­ها و توانمندی­های آنان، همچنین شناسایی راه­های جلب مشارکت روستاییان در اجرای طرح­های حفاظتی و احیایی محیط زیست، از جمله در نظر گرفتن نقش روستاییان در حفظ و احیای محیط زیست باید مورد توجه جدی قرارگیرد. مساله­ی اساسی این پژوهش این است که میزان مشارکت روستاییان دهستان قلعه تل شهرستان باغملک در حفظ محیط زیست به چه میزان است؟

در بررسی رابطه بین مشارکت مردم و پیامدهای اجتماعی-اقتصادی، در طرح­های حبله­رود (مطالعه موردی استان تهران)، نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن نشان می­دهد که بین متغیر میزان مشارکت مردم در مراحل مختلف طرح حبله رود با متغیرهای افزایش آگاهی از اهداف طرح، میزان پذیرش طرح، ایجاد گروه­های اجتماعی، افزایش مسئولیت­پذیری، افزایش درآمد خانواده، افزایش تولید، دستیابی به اعتبارات جدید، افزایش حجم آب استحصالی حفاظت از منابع طبیعی و جلوگیری از سیل و فرسایش خاک رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. ضمن این که بین متغیر میزان مشارکت مردم در مراحل مختلف طرح حبله رود با متغیرهای کاهش مهاجرت از روستا، افزایش امکانات رفاهی، ایجاد همبستگی اجتماعی، دسترسی به نهاده­های جدید، افزایش فرصت­های شغلی و افزایش سطح زیرکشت رابطه معنی­داری مشاهده نشده است. نتایج حاصل از تأثیر جمعی( متغیرهای مستقل­) مشارکت فکری، مشارکت مالی واست. نتایج حاصل از تأثیر جمعی متغیرهای مستقل مشارکت فکری، مشارکت مالی و مشارکت در کارگاه­های آموزشی طرح حبله رود که مراحل مختلفی از میزان مشارکت مردم در طرح حبله رود هستند) بر متغیر وابسته (وضعیت اقتصادی با استفاده از روش گام به گام در از تغییرات متغیر وابسته را تعیین  رگرسیون چند متغیره نشان می­دهد که متغیرهای مستقل 23/0 از می­کند. در رابطه با وضعیت اجتماعی (متغیر وابسته) متغیر مستقل مشارکت فکری 15/0 تغییرات متغیر وابسته را تعیین می­کند (6).

تحقیقی تحت عنوان نقش اولویت­بندی عوامل روانشناختی در فرآیند گروههای مشارکت مردمی برای حفظ، احیاء توسعه و استفاده از منابع طبیعی ( مطالعه موردی: استان ایلام ایران) انجام شده و نتایج این تحقیق نشان داد که منابع طبیعی از متغیرهای روانشناختی تشویق بهره­برداران، میزان تعهد کاربران، اهمیت نیاز مردم به مشارکت بالاترین اولویت برای مشارکت مردم در برنامه­های حفظ، بازیابی و توسعه  منابع طبیعی مورد بهره­برداری شده است. بهره­برداران، در حالی که بالاترین اولویت در مشارکت مردم برای اعتقاد واقعی به مشارکت متغیرهای روانشناختی، استفاده از مزایایی دانش از امتیازات این پروژه­های منابع طبیعی و نگرش مثبت به کار گروهی در حالی که میزان متغیر با تعدات بهره­برداران دارای پایین ترین اولویت می­باشد (7).

در تحقیقی تحت عنوان عوامل فردی و اجتماعی موثر بر مشارکت روستائیان حوزه آبخیز زر چشمه هونجان در طرح­های آبخیزداری، نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون نشان می­دهد که بین متغیرهای سن، میزان منزلت اجتماعی، میزان مشارکت اجتماعی، میزان نگرش نسبت به مشارکت، میزان نوگرائی، میزان اعتماد به افراد تمایل به انجام کارهای جمعی با متغیر میزان مشارکت روستاییان در طرح­های آبخیزداری ربطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. در آزمون رگرسیون چندگانه خطی متغیرهای سن، میزان مشارکت روستاییان، میزان نگرش نسبت به مشارکت، میزان نوگرائی، میزان اعتماد به افراد مختلف و میزان تمایل برای مشارکت در انجام کارهای جمعی توانایی تبیین 7/75درصد از تغییرات میزان مشارکت در طرح های آبخیزداری را داشت (8).

در پژوهشی تحت عنوان تحلیل عوامل موثر بر مشارکت روستاییان در طرح­های حفاظت از منابع طبیعی انجام دادند. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان داد که عوامل مؤثر بر مشارکت روستاییان در طرح­های حفاظت از منابع طبیعی از دیدگاه پاسخگویان مورد بررسی در چهار عامل آگاهی­سازی اطلاع­رسانی، اجتماعی روانشناختی، فرهنگی قانونی و دولتی انگیزشی قرار می­گیرند که در مجموع حدود 843/69 درصد از کل واریانس مشارکت در طرح­های حفاظت از منابع طبیعی را تبیین می­کنند (9).

در پژوهشی تحت عنوان تاثیر انسجام اجتماعی بر میزان مشارکت روستاییان: مطالعه موردی بخش گندمان، شهرستان بروجن انجام دادند. یافته ها نشان می دهند که از لحاظ آماری رابطه مثبت و معنی داری بین انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی روستاییان وجود دارد (10).

در بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت مردمی در حفظ، احیا، توسعه و بهره برداری از منابع طبیعی تجدیدشونده در استان ایلام بر اساس نتایج تحقیق آرایش و همکاران (1398) مشخص شد که بین متغیرهای عوامل سیاسی قانونی، - اجتماعی فرهنگی، - قابلیت­های مروجان منابع طبیعی، برنامه­ریزی و ساختار تشکیلات ترویج و نیز متغیرهای اقتصادی و روانشناختی با متغیر میزان مشارکت مردمی رابطۀ مثبت و معنی­داری وجود دارد (7).

در بررسی عوامل موثر بر مشارکت اجتماعی و اقتصادی روستاییان در ساخت­و­ساز و توسعه برنامه­های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان سربیشه)، یافته­های حاصل از این تحقیق نشان می­دهد که وضعیت مشارکت اجتماعی روستاییان در ساخت و ساز و توسعه برنامه­های روستایی در سطح بالا و نسبتا بالا بود. علاوه بر این، بررسی وضعیت مشارکت اجتماعی روستاییان در ساخت و­ساز و توسعه برنامه­های روستایی نشان می دهد که این مشارکت اقتصادی در سطح بالا و نسبتا بالا بود. یافته­های حاصل از تجزیه و تحلیل همبستگی نشان داد که بین سطوح مشارکت اجتماعی روستاییان و افراد به اشتراک­گذاری آب، درآمد فعالیت­های کشاورزی، انگیزه روستاییان به مشارکت، انسجام اجتماعی و اعتماد به نفس ارتباط وجود دارد. نمایش نتایج از تجزیه و تحلیل مقایسه میانگین نشان داد که بین مشارکت اعتماد به نفس و رضایت کارشناسان رابطه وجود دارد. سطح اجتماعی روستاییان رابطه بیشتری با سطح تحصیلات دانشگاهی وجود دارد. علاوه بر این تفاوت معنی­داری بین روستاییان مشارکت­های اقتصادی در سطوح مختلف تحصیلات وجود دارد (11).

در پژوهشی تحت عنوان عوامل مؤثر بر مشارکت زنان روستایی در برنامه­های توسعه در رودخانه دولتی در نیجریه: کلیدی برای رفع محرومیت اجتماعی، یافته­های این پژوهش نشان داد که ضریب­های برای سن، سطح تحصیلات، تماس با توسعه، وضعیت اشتغال، اندازه خانواده و وضعیت اجتماعی و اقتصادی ، در معنی­دار بود، در حالی که ضرایب اجتماعی،  عضویت در سازمان و فرقه­های مذهبی معنادار بوده است (12).  بر این اساس، چارچوب نظری تحقیق در قالب شکل 1 برای این پژوهش ارائه می‏گردد.

عوامل موثر بر مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست

شکل1- چارچوب نظری تحقیق

Figure 1. The theoretical framework of the research

روش بررسی

پژوهش حاضر از نظر هدف، پژوهشی کاربردی است. روش تحقیق در این پژوهش، پیمایشی و به لحاظ آماری از نوع پژوهش‌های (توصیفی- همبستگی) است. جامعه‌ی آماری مطالعه در سال 1394، خانوارهای مقیم در روستاهای دهستان قلعه تل به تعداد 9 روستا و جمعیت 750 نفر می‌باشد. حجم نمونه‌ی آماری این پژوهش بعد از انجام پایلوت و با استفاده از جدول مورگان، به تعداد 254 نفر برآورد شد که به روش کاملاً تصادفی انتخاب خواهند شد. ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این تحقیق «پرسشنامه» است که توسط محقق طرح خواهد شد و روایی ظاهری و  فنی آن براساس نظر متخصصان و صاحب‌نظران مربوطه و اعتبار آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ تأیید می‌گردد که در جدول 1 آورده شده است، همچنین توصیف و تجزیه و تحلیل داده‌ها در محیط نرم‌افزار SPSS₂₀ انجام می‌شود. پس از تعیین جامعه و شناخت منطقه مورد مطالعه، با انجام یک مطالعه راهنما و تکمیل 30 پرسشنامه در شهرستان دهستان ابوالعباس شهرستان باغملک و تحلیل نتایج آن، اصلاحات لازم در ابزار سنجش به عمل آید. جدول 1 متغیرها، تعداد گویه برای سنجش هر متغیر و ضرایب آلفای کرونباخ را نشان می­دهد. تمامی متغیرهای ذکر شده در جدول 1 با استفاده از طیف لیکرت 5 گزینه­ای شامل » کاملا موافقم « ،» موافقم «،» نظری ندارم «،» مخالفم «و » کاملا مخالفم « مورد سنجش قرار گرفتند.

جدول 1- مقادیر ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای تحقیق

Table 1. Cronbach's alpha for research variables

یافته ها

 براساس نتایج حاصل از بررسی ویژگی‌های فردی و حرفه‌ای، اکثر جنس پاسخگویان 160 نفر مرد، متاهل، و دارای میانگین سن 24/37 سال، و میانگین تعداد اعضای خانوار 45/5 نفر، و دارای سطح تحصیلات دیپلم بودند.

مقایسه میانگین میزان مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست

به منظور مقایسه میانگین مشارکت روستاییان دو گروه از آزمون T استفاده شد، نتایج نشان داد میزان مشارکت روستاییان از حفاظت از محیط زیست بین دو گروه (نظرات مردان و زنان) متفاوت بوده و دارای اختلاف معنی­داری می­باشد (جدول 2). به عبارت دیگر مردان در حفاظت از محیط زیست مشارکت بیشتری از زنان دارند.

جدول2- مقایسه میانگین میزان مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست

Table 2. Comparing the average level of rurals' participation in environmental protection

همبستگی بین متغیرهای تحقیق

  به منظور بررسی رابطه بین متغیرهای تحقیق از آزمون همبستگی پیرسون استفاده گردید. همان­گونه که جدول 3 نشان می­دهد، متغیر فرهنگی- قانونی دارای رابطه مثبت و معنی­داری با متغیر اجتماعی- روان شناختی (58/0r=) می­باشد. از طرفی متغیر عوامل

 دولتی-انگیزشی نسبت به مشارکت روستاییان رابطه مثبت و معنی­داری با متغیرهای عوامل اجتماعی- روان شناختی (54/0r=) و عوامل  فرهنگی- قانونی (51/0r=) دارد. آزمون همبستگی هم چنین نشان داد، متغیر چالش­های جلب مشارکت روستاییان نسبت به مشارکت در حفاظت از محیط زیست دارای رابطه مثبت و معنی­داری با متغیرهای عوامل اجتماعی- روان شناختی (34/0r=)، عوامل فرهنگی- قانونی (37/0r=) و عوامل دولتی-انگیزشی (38/r=0) دارد. از طرفی متغیر راهکارها جلب مشارکت روستاییان نسبت به مشارکت در حفاظت از محیط زیست رابطه مثبت و معنی­داری با متغیرهای عوامل اجتماعی- روان شناختی (53/0r=)، عوامل فرهنگی- قانونی (46/0r=)، عوامل دولتی-انگیزشی (51/0r=) و چالش­های مشارکت روستاییان (43/0r=) دارد. هم چنین متغیر راهکارهای جلب مشارکت نسبت به حفاظت از محیط زیست دارای رابطه­ی مثبت و معنی­داری با متغیرهای مشارکت (50/0r=)، اجتماعی- روان شناختی (53/0r=)، فرهنگی- قانونی (46/0r=) ،  دولتی-انگیزشی (50/0r=) و  سیاسی و قانونی (43/0r=)دارد. از طرفی همان طور که جدول 3 نشان می­دهد، عوامل سیاسی و قانونی رابطه مثبت و معنی­داری با متغیرهای عوامل اجتماعی- روان شناختی (43/0r=)، عوامل فرهنگی- قانونی (44/0r=)، عوامل دولتی-انگیزشی (41/0r=) ،  چالش ها (32/0r=) و راهکارها (54/0r=) دارد. آزمون همبستگی هم چنین نشان داد، متغیر عوامل اقتصادی دارای رابطه مثبت و معنی­داری با متغیرهای عوامل اجتماعی- روان شناختی (44/0r=)، عوامل فرهنگی- قانونی (43/0r=)، عوامل دولتی-انگیزشی (40/0r=) ، چالش­ها (51/0r=) ، راهکارها (52/0r=)  و عوامل سیاسی و قانونی(46/0r=) دارد. از طرفی متغیر برنامه های ترویج نسبت به مشارکت رابطه مثبت و معنی­داری با متغیرهای عوامل اجتماعی- روان شناختی (47/0r=)، عوامل فرهنگی- قانونی (40/0r=)، عوامل دولتی-انگیزشی (43/0r=) ، چالش­ها (35/0r=) ، راهکارها (55/0r=)  ، عوامل سیاسی و قانونی(47/0r=)  و عوامل اقتصادی(39/0r=)دارد. و آزمون همبستگی هم چنین نشان داد، تمایل روستاییان نسبت به مشارکت رابطه مثبت و معنی­داری با متغیرهای عوامل اجتماعی- روان شناختی (39/0r=)، عوامل فرهنگی- قانونی (45/0r=)، عوامل دولتی-انگیزشی (44/0r=)، چالش­ها (30/0r=) ، راهکارها (52/0r=)، عوامل سیاسی و قانونی(52/0r=) ، عوامل اقتصادی(50/0r=) و برنامه های ترویجی(49/0r=) دارد. و از طرفی نگرش روستاییان نسبت به مشارکت رابطه مثبت و معنی­داری با متغیرهای عوامل اجتماعی- روان شناختی (51/0r=)، عوامل فرهنگی- قانونی (48/0r=)، عوامل دولتی-انگیزشی (41/0r=)، چالش­ها (43/0r=) ، راهکارها (44/0r=)، عوامل سیاسی و قانونی(46/0r=) ، عوامل اقتصادی(43/0r=) ، برنامه های ترویجی(49/0r=) و تمایل (47/0r=) دارد. و در نهایت آزمون همبستگی هم چنین نشان داد، مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست رابطه مثبت و معنی­داری با متغیرهای عوامل اجتماعی- روان شناختی (54/0r=)، عوامل فرهنگی- قانونی (55/0r=)، عوامل دولتی-انگیزشی (54/0r=)، چالش­ها (34/0r=)، راهکارها (50/0r=)، عوامل سیاسی و قانونی (46/0r=)، عوامل اقتصادی(36/0r=)، برنامه های ترویجی (43/0r=)، تمایل (56/0r=) و نگرش  (50/0r=) دارد.         

جدول3-  مقدار r بین متغیرهای تحقیق

  Table 3. r value between research variables

تحلیل رگرسیون خطی متغیرهای عوامل موثر بر مشارکت روستاییان در حفاظت از محیط زیست به روش گام به گام(چارچوب نظری تحقیق)

به منظور بررسی تعیین اثرات متغیرهای عوامل موثر بر مشارکت روستاییان در حفاظت از محیط زیست و پیش­بینی میزان تغییرات هر متغیر از رگرسیون خطی به روش گام به گام استفاده شد. در این تحقیق متغیرهای مستقل شامل  مشارکت، اجتماعی- روان شناختی، فرهنگی- قانونی،  دولتی-انگیزشی،  چالش­ها، راهکارها، سیاسی و قانونی،  اقتصادی، برنامه­های ترویج منابع طبیعی، تمایل و نگرش می­باشند. همانگونه که جدول 4نشان می­دهد، متغیرهای مشارکت، اجتماعی- روان شناختی، فرهنگی- قانونی،  دولتی-انگیزشی،  چالش­ها، راهکارها ، سیاسی و قانونی،  اقتصادی، برنامه­های ترویج منابع طبیعی، تمایل و نگرش به ترتیب وارد معادله رگرسیون شدند. میزانF  نشان می­دهد، تأثیر متغیرها بر مشارکت معنی­دار شده است (0001/ Sig. = 61/45 F=). این متغیرها در کل حدود 48/0درصد از تغییرات مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست را توضیح می­دهد. به عبارت دیگر، چالش­ها، تمایل، دولتی-انگیزشی و اجتماعی- روان شناختی قادر به تبیین بخشی از تغییرات مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست می­باشند. مقدار β به دست آمده در جدول4 نشان می­دهد، افزایش یک انحراف استاندارد در متغیر چالش­ها، سبب افزایش 22/0در انحراف استاندارد متغیر مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست می­شود. افزایش یک انحراف استاندارد در متغیر تمایل­، سبب افزایش 27/0در انحراف استاندارد متغیر مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست شده می­شود. افزایش یک انحراف استاندارد در متغیر دولتی-انگیزشی، سبب افزایش 19/0در انحراف استاندارد متغیر مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست می­شود. افزایش یک انحراف استاندارد در متغیر اجتماعی- روان شناختی ، سبب افزایش 20/0در انحراف استاندارد متغیر مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست می­شود براساس جدول 4با توجه به معنی­دار بودنTدر مورد متغیرهای مذکور، تأثیر این متغیرها در توضیح مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست معنی­دار می­باشد.

+ (18/0)عوامل اجتماعی- روان شناختی+(24/0) عوامل دولتی- انگیزشی=مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست

(32/0) تمایل +(31/0 )چالش­ها + 09/7=

جدول4- تحلیل رگرسیون خطی متغیرهای عوامل موثر بر مشارکت روستاییان در حفاظت از محیط زیست به روش گام به گام (چارچوب نظری تحقیق)

Table 4. Linear regression analysis of variables affecting rurals' participation in environmental protection by step-by-step method (research theoretical framework)

بحث و نتیجه گیری

منابع طبیعی هر جامعه ثروت آن جامعه است که فقط به نسل حاضر تعلق ندارد بلکه میراثی است که باید برای نسل آینده باقی بماند. اما امروزه با توجه به رشد سریع جمعیت و نیازهای غذایی فراوان باید رهیافتی مناسب جهت حفظ و ارتقای محیط زیست در نظر داشته باشیم. یافته‏های این تحقیق نشان می‏دهد که افراد پاسخ دهنده جوان بودند و اما از نظر سطح تحصیلات بیشتر دیپلم بودند. آزمون همبستگی بین متغیرهای تحقیق رابطه­ی مثبت و معنی­داری در سطح 1%درصد وجود دارد و بالاترین همبستگی در بین متغیر تحقیق عوامل فرهنگی و قانونی 58/0را شامل می­شود. به عبارت دیگر مشارکت روستاییان در حفاظت از محیط زیست در تقویت باور و اعتقاد روستاییان ، بهبود توانایی و مهارت ارتباطاتی دست اندرکاران طرح­های حفاظت از محیط زیست، برخورد قانونی با خاطیان و تخریب کنندگان منابع طبیعی در سطح منطقه ایجاد و تقویت تشکل­های خودجوش و مردمی در سطح منطقه برای فعالیت در حوزۀ حفاظت از محیط زیست در روستا موثر بوده است. و این یافته­ها با یافته­های تحقیقات 12- 6 در حوزه­های تحقیقاتی دیگر هماهنگی دارد. از طرف دیگر نتایج رگرسیون نشان داد، چهار متغیر چالش­ها، تمایل، عوامل دولتی-انگیزشی و عوامل اجتماعی- روان شناختی در مجموع 48/0درصد مشارکت روستاییان نسبت به حفاظت از محیط زیست را پیش بینی کنند. این یافته­ها تا حدودی با یافته­های (9) در حوزه تحقیقاتی دیگر هماهنگی دارد. از آنجا که تمایل عامل موثری بر مشارکت روستاییان می­باشد، پیشنهاد می­گردد در برگزاری دوره های آموزشی تاکید بیشتری بر مشارکت روستاییان صورت گیرد. تاکید بیشتر شرکت در کلاس­های آموزشی مرتبط با محیط زیست، گزارش اخبار مربوط به تخریب محیط زیست و صحبت در مورد اهمیت محیط زیست برای دوستان و آشنایان تمایل داشته باشند. عوامل دولتی-انگیزشی، برای مشارکت روستاییان در حفاظت از محیط زیست پیشنهاد می­شود، حمایت لازم مالی و غیرمالی دولت از مردم و تشکل­های مردمی که در راستای حفظ محیط زیست فعالیت دارند؛ عزم و تلاش در تدوین قوانین و مقررات مناسب برای حمایت از ایجاد نهادها و گروه­های جامعه محلی مانند سازمان­های غیر دولتی و تعاونی­های زیست محیطی؛ عوامل اجتماعی- روان شناختی، پیشنهاد می­گردد مجریان طرح در خصوص ایجاد مشارکت گروه های اجتماعی در منطقه برای همکاری و مشارکت بیشتر روستاییان در طرح اقدامات لازم را در نظر گیرند.

References

1. Krywkow, J. & Hare, M. (2008). Participatory process management. Proceedings of the First International Congress on Environmental Modeling and Software, EMSs, pp. 888- 899
2. Shaeri, A & Sadi, H. (2003). Practical tips and extension participation in natural resources. Tehran, publishing Pooneh. (In Persion)
3. Fakoya, E. O., Agbonlahor, M. U., & Dipeolu, A. O. (2007). Attitude of Women Farmers towards sustainable land Management practices in South Western Nigeria. World journal of Agricultural sciences, 3(4), 536-542.‏ (In Persion)
4. Bazkhaneei, A., Bahrami, H. 1392. Optimal analysis and function of promoting environmental health with the participation of the people of Ashraf Dareh village, Raz and Jorglan cities. International Journal of Experiences and Optimal Functions of the Primary Health Care System. 10: 1. Pp. 1-6.  (In Persion)
5. Basak Harooni, G., Khosravipour, B., Talaee, A. 1391. Rural women focus on sustainable development of natural resources and environmental protection. The first national conference on agriculture in difficult environmental conditions, Islamic Azad University, Ramhormoz Branch.  (In Persion)
6. Mirdamadi, M., Alizadeh Fard, M., Alimoradian, P. 1389. Investigating the Relationship between People's Participation and Socio-Economic Consequences in Hableh River Project (Case Study of Tehran Province). Iranian Journal of Agricultural Economics and Development Research. Volume 2-41. number 4. Pp. 557-564. (In Persion)
7. Arayesh, B., Farajallah Hosseini, J. 1389. Regression analysis of factors affecting people's participation in the conservation, rehabilitation, development and utilization of renewable natural resources from the perspective of natural resources experts in Ilam province. Journal of Agricultural Economics and Development (Agricultural Science and Technology), Volume 24, Number 1, pp. 49-58. (In Persion)
8. Baghaei, M., Chizari, M., Pezeshki Rad, G & Feali, S. 1387. Individual and social factors affecting the participation of villagers in Zarcheshmeh Hunjan watershed in watershed management projects. Iranian Agricultural Extension and Education Sciences. Volume 4. Number 1. (In Persion)
9. Eshaghi, R., Hejazi, Y., Shiri, N., Ghadimi, A. 1392. Analysis of factors affecting the participation of villagers in natural resource protection projects. Iranian Agricultural Economics and Development Research. Volume 44. Number 3. Pp. 463-471. (In Persion)
10. Esfahani, Z., Khademi, H., Sedighi, R., Tazeh, M. 1388. The effect of social cohesion on the participation of villagers: A case study of wheat sector, Borujen city. Quarterly Journal of Rural and Development. Year 12. No. 1. Pp. 147-167. (In Persion)
11. Najafi. S. Roosta. K. Hosseyni. M. Bameri. M. N. (2014). Investigation of factors affecting villagers’ social and economic participation in rural construction and development programs (Case study: Sarbishe city). Agriculture Science Developments. VOL (3), NO (9), PP. 296-301. (In Persion)

12. Anyoha, N. O. (2011). Factors Influencing Rural Women's Participation in Development Programmes in Rivers State Nigeria: Key for Social Exclusion Elimination. Journal of Community Mobilization and Sustainable Development, 6(1), 31-36.‏ (In Persian)

1- استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ایران.  ^*(مسوول مکاتبات)

2-  دانش آموخته کارشناسی ارشد توسعه روستایی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ایران.

3- دانشجوی دکتری آموزش کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ایران.

1- Professor, Department of Agricultural Extension and Education, Agricultural Sciences and Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran. * (Corresponding Author)

2- Former Master Student, Department of Agricultural Extension and Education, Agricultural Sciences and Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran.

3- Phd student. Department of Agricultural Extension and Education, Agricultural Sciences and Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran.