مقاله پژوهشی

 

 

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره یک، فروردین ماه 1401(147-158)

                                                                

بررسی زیست محیطی تخریب اراضی در مقیاس حوزه آبخیز رودخانه طالقان با رویکرد کمی

 

پریسا خرازی [1]

جمال قدوسی [2] ^*

jamal_go@yahoo.com

حسن کریم زادگان[3]

مسعود خیرخواه زرکش[4]

تاریخ دریافت: 24/9/99

تاریخ پذیرش: 13/4/1400

 

چکیده

زمینه و هدف: تخریب اراضی یا تخریب سرزمین به عنوان یک چالش و معضل مهم جهانی است که در نهایت منجر به بیابانی شدن و گسترش پهنه بیابان‌ها به ویژه در مناطق با شرایط اقلیمی خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب، می‌شود. فقر ونبود امنیت غذایی، توأم با رخداد خشکسالی‌های شدید و سایر شرایط نا مناسب آب و هوائی که موجب وارد شدن فشار بیش از حد به اکوسیستم‌های شکننده  و منابع طبیعی پایه(آب، خاک و گیاهان)، در چنین مناطق و نواحی شده و باعث تهی شدن منابع حیاتی می‌شود. هدف از این مطالعه  شناسائی مشخصه‌ها و معیار‌های هر یک از  پارامتر‌ها وعوامل اعم  از طبیعی و انسان زاد موثر بر تخریب اراضی میباشد تا بتوان اقدام به برنامه ریزی جهت مدیریت آنها در راستای حفظ و احیای منابع زیست محیطی نمود.

روش بررسی: در این پژوهش با استفاده از داده های ادواری سنجش از دور، سامانه های اطلاعات جغرافیائی،مشاهدات و اندازه گیری های میدانی و روش های آماری بکارگرفته شده و از مدل کمی برای برآورد نتایج استفاده شده است.

یافته ها : با استناد به نتایج بدست آمده، می توان گفت تخریب اراضی در مقیاس حوزه آبخیز سد طالقان تابعی از شش عامل: شیب زمین، خصوصیات زمین شناسی سطحی(واحدهای سنگی)، خصوصیات خاک، رخساره‌های فرسایش خاک توسط آب، حفاظ روی زمین و کاربری اراضی است.از بین عوامل موثر بر تخریب اراضی شاخص میزان حفاظ روی زمین با وزن 0.20 بیشترین تاثیر را بر تخریب اراضی داشت.

بحث و نتیجه گیری : مدل ارایه شده میتواند به عنوان مدلی کارآمد در تعیین مکانی نرخ (شدت)و گستره تخریب اراضی در مقیاس حوزه آبخیز جهت شناسایی دقیق سایت های تخریب شده برای مبارزه و مدیریت پدیده موردنظر مورد استفاده در سطح ملی قرار گیرد .

 

واژه­های کلیدی: بررسی زیست محیطی، تخریب اراضی، حوزه آبخیز سد طالقان، مدل کمی، ایران.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

J. Env. Sci. Tech., Vol 24, No. 1, April, 2022

 

 

 

 

Environmental study of land degradation in Taleghan river basin scale with quantitative approach

 

Parisa Kharazi [5]  

Jamal Ghodousi [6] ^*

Jamal_go@yahoo.com

Hasan Karimzadegan[7]

Mir Masoud Kheirkhahzarkesh[8]

 

Admission Date:July 4, 2021

Date Received: December 14, 2020

 

Abstract

Background and Objective: Land degradation or land degradation is an important global challenge and dilemma that ultimately leads to desertification and the expansion of deserts, especially in areas with arid, semi-arid and semi-humid climates. Poverty and lack of food security, combined with the occurrence of severe droughts and other adverse climatic conditions that put excessive pressure on fragile ecosystems and basic natural resources (water, soil and plants), in such areas and causes Deprivation of vital resources becomes. The purpose of this study is to identify the characteristics and criteria of each of the parameters and factors, both natural and man-made, affecting land degradation so

 that we can plan to manage them in order to preserve and restore environmental resource resources.

Material and Methodology: In this research, using periodic remote sensing data, GIS, field observations and measurements and statistical methods are used and a quantitative model is used to estimate the results.

Findings: Based on the obtained results, land degradation in Taleghan Dam watershed scale is a function of six factors: land slope, surface geological characteristics (rock units), soil properties, soil erosion facies by water, land protection and land use Among the factors affecting land degradation, the index of protection on the ground with a weight of 0.20 had the greatest impact on land degradation.

Discussion and Conclusion: The proposed model can be used nationally as an efficient model in determining the rate (intensity) and extent of land degraded sites accurately to combat and manage the phenomenon.

 

Key words: Environmental study, Land degradation, Taleghan dam watershed, Quantitative model, Iran.

 

مقدمه

 

تخریب اراضی به معنای کاهش توان طبیعی و ظرفیت تولید اراضی با توجه به نوع کاریری متناسب با خصوصیات هوا و اقلیم،  توپوگرافی، ادافیکی اراضی است. تخریب اراضی ضمن تاثیر گذاری بر نواحی وسیعی از پهنه جغرافیایی کشور، زندگی بسیاری از افراد را نیز در مناطق مختلف به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک تحت تاثیر قرار  داده (1). که در صورت عدم مهار  این پدیده موجب گسترش مناطق  بیابانی از طریق رخداد  پدیده  بیابان زائی  می‌شود. یکی از مسائل مهـم زیسـت محیطــی مهم جهــان تخریب اراضی وسرزمین اســت (2 و 3). به رغم وجود انواع مختلف تخریب اراضی کاهش تولیدات بیولوژیکی وجه مشترک بین تمامی آنها می‌باشد(4). دو عامل اصلی تخریب زمین تغییر اقلیم(اثر کاهش بارندگی بر پوشش گیاهی) و اقدامات غیر اصولی انسان در بهره برداری از منابع طبیعی است که درنهایت منجر به بیابانی شدن مناطق به خصوص در نواحی خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب تحت تأثیر اقدامات انسان، می‌گردد (5 و 1). برای بررسی و مبارزه با تخریـب اراضـی، لازم است اقدام به پایش مکانی جهت متمایز نمودن اثرات انسانی بر تولیدات گیاهی را از اثرات بارندگی بر پوشش گیاهی شود(4). تخریب اراضی به دلایل مختلف می‌تواند رخ دهد که  ازجمله آنها می­توان به مدیریت نامطلوب بهره برداری از منابع زیست محیطی و کاربری اراضی از یکسو و شرایط آب و هوایی و مشخصات زمین محیطی از سوی دیگر اشاره نمود )6؛ 7، 8، 9(.  به طوری که  مفهوم و معنی تخریب اراضی نیزکاهش ظرفیت  و توان طبیعی تولید اراضی در اثر تخریب خاک توسط فرسایش آبی و بادی، شور و قلیائی و یا زه دار شدن در اثر بالاآمدن سطح سفره آب زیر زمینی، است (10،1). تعاریف مختلف و متعددی برای تخریب سرزمین یا اراضی که تبیین کننده مفهوم آن باشد در منابع علمی وجود دارد. به بیان دیگر این پدیده تخریب اراضی از نوع پدیده‌های خاموش به حساب می‌آید که می‌تواند موجب بروز پیامدهای خسارات قابل ملاحظه اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی از طریق کاهش تولیدات کشاورزی، پوشش گیاهی در مراتع وچراگاهها و به تبع آن کاهش تولیدات دامی، تغییر در رفتار هیدرولوژیکی و افزایش فرسایش سطحی ورسوبگذاری در مجاری آب سطحی و مخازن سد‌ها، تخریب جاده‌ها و سایر تأسیسات زیربنایی در اثر رخداد انواع فرسایش میشود که در نهایت بیابانی شدن مناطق را نیز در پی دارد (7، 8، 11).

هدف از این مطالعه  شناسائی مشخصه‌ها و معیار‌های هر یک از  پارامتر‌ها وعوامل طبیعی و انسان زاد موثر بر تخریب اراضی می­باشد تا بتوان اقدام به برنامه ریزی جهت مدیریت آنها در راستای حفظ و احیای منابع زیست محیطی نمود.همچنین در این پژوهش از تلفیق روش هایی برای مدلسازی جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شده است. هدف از مدل­سازی جهت تهیه نقشه پهنه‌بندی تخریب اراضی در حوزه آبخیز از نظر کاربردی، مدیریت علل و پیامدهای محیط زیستی ناشی ازتخریب اراضی درحوزه آبخیز است.زیرا مدل کاربردی باید ابزار و وسیله‌ای جهت طراحی و برنامه ریزی برای مدیریت اراضی به منظور پیشگیری و مهار عوامل مؤثردر تخریب اراضی باشد که در تحقیق حاضر نیز مدل سازی با تأکید بر این موضوع انجام شده است.

 محدوده مورد مطالعه

محدوده مورد مطالعه این پژوهش حوزه آبخیز طالقان است که در استان البرز و در 120 کیلومتری شمال غربی شهر تهران واقع شده است.

• تهیه نقشه‌های ادواری پوشش گیاهی( نوع و تراکم گیاهی)

بررسی تیپ‌های گیاهی با بهره‌گیری از متأخرترین مطالعات انجام شده در منطقه تحقیق و کنترل میدانی آنها در نقاط تعلیمی در66 نقطه با استفاده از کوادرات 1*1 متر استاندارد مطالعات پوشش گیاهی و مشخص نمودن حداقل دو گونه غالب گیاهی با استفاده از دستگاه GPS در هر یک از نقاط تعلیمی.

 بررسی و تدقیق تراکم پوشش گیاهی با بکارگیری نتیجه حاصل از متأخرترین مطالعات انجام شده تراکم  پوشش گیاهی در منطقه با استفاده از داده‌های سنجش ازدور  انجام شده است و لازم به ذکر است که مقدار شاخص NDVI با استفاده از رابطه 1، محاسبه می‌شود(12)

(1)	NDVI=NIR-RED/ NIR+RED

که در آن:

NIR: بازتابندگی در باند مادون قرمز وRED: بازتابندگی باند قرمز اسـت.

مواد و روش ها:

• مدلسازی

با توجه و در نظر گرفتن این که خروجی حاصل از شناسائی عوامل مؤثر در تخریب اراضی مشخص کننده شاخص‌ها و مشخصه‌های مرتبط با مشخصه تخریب اراضی به ترتیب بر اساس سه آماره: ضریب همبستگی، سطح اطمینان و حدود اعتماد(P- value) عوامل و مشخصه‌های مربوط به هر یک از آنها به عنوان متغییر‌های مستقل و هدر رفت خاک به عنوان متغیر وابسته می‌باشند، ازاین­رو  برای این پژوهش از تلفیق روش هائی به شرح زیر اقدام به مدل سازی شده  است:

الف) روش آماری برای شناسائی شاخص‌ها و مشخصه‌های هر یک از آنها مبتنی بر بررسی و تجزیه و تحلیل همبستگی.

ب) تهیه نقشه‌های موضوعی در محیط GIS بر اساس خروجی بند « الف».

ج) استانداردسازی نقشه‌های موضوعی مربوط به هر یک از شاخص‌ها با استفاده از مدل FAHP حهت تعیین وزن هر یک ازمشخصه هاازطریق مقایسه زوجی با نظر سنجی از 12 نفر از متخصیصن(خبرگان) با توجه به جامعه آماری شناسائی شده و استفاده از جدول مورگان، از طریق پرسشنامه  با گویه‌های  مشتمل برمشخصه‌های شناسائی شده با استفاده از نتایج بررسی و تجزیه و تحلیل  همبستگی بین مشخصه تخریب اراضی با مشخصه‌های عوامل مؤثر در تخریب ارضی. براین اساس اعتبار روائی گویه‌ها‌ی پرسشنامه به صورت محتوائی تایید گردیده و اعتبار پایائی آنها نیز  با استفاده از رابطه محاسبه شاخص آلفای کرونباخ به شرح زیر صورت گرفت.

(2)

که در آن:

 ra: ضریب آلفای کرونباخ که باید مقدار آن برابر7/0 یا بیشتر باشد، k: تعداد زیر مجموعه

سوالهای پرسشنامه، : واریانس زیر مجموعه k ام و S2: واریانس کل است(8).

د) تعیین امتیاز و دامنه تغییرات مربوط به هر یک ازشاخص ها بر اساس مشخصه‌های آنهامبتنی برحاصلضرب وزن مشخصه ها در امتیاز متوارن و مشخص نمودن دامنه تغییرات بااستفاده از روش اسکالوگراف.

 ه) تهیه نقشه مکانی شدت تخریب اراضی(تهیه نقشه پهنه‌بندی شدت تخریب اراضی) بر اساس امتیاز هریک از مشخصه ها و بکار‌گیری روش سیمون (3) ، به شرح.IDRISI  رابطه 3،  با استفاده از نرم افزار

 

(3)

ICy

 

که در آن:

LDI: مشخصه تخریب اراضیn ,   : تعداد مشخصه ها

 RIAn……...RIA3، RIA2، RIA1

اهمیت نسبی مشخصه‌ها، هستند. خروجی  یا نتیجه در این روش نقشه های پیوسته می‌باشدکه از آنها برای وارد کردن معیارهای کمی گسسته استفاده نیز  می‌شود (13) : با در نظر گرفتن استفاده تلفیقی  از مدل FAHP در محیط GIS  که به آن Spatial-FAHP، گفته می‌شود(13، 14).

* تلفیق معیارها با در نظر گرفتن وزن آنها

لازم به ذکر است که پس از آماده‌سازی نقشه‌ها استاندارد سازی مقادیر در آنها ‌به دلیل مختلف بودن ورودی‌ها که هر یک معنی واحد انداره‌گیری مختلف دارد، لازم بوده برای مقایسه مشخصه‌ها با هم تمام مقادیر به واحد اندازه‌گیری مشابهی (از صفر تا یک) بی بعد شوند، ( به عبارت دیگر استاندارد گردند(8).که در این تحقیق از روش بی‌مقیاس کردن استفاده شده است. بنا بر این جهت مشخص نمودن اهمیت نسبی مشخصه‌ها در مقایسه با یکدیگر و وزن هر یک از آنها  با بکار‌گیری تکنیک یا مدل تحلیل سلسله مراتبی فازی(FAHP)  مبتنی بر روش توسعه یافته چانگ در 7 مرحله  محاسبه و مشخص شده اند که عبارتند از(15):

مرحله 1: رسم نمودار سلسله مراتبی

مرحله 2: تعریف اعداد فازی به منظور انجام مقایسه‌های زوجی ( شکل1)

 

 

شکل 1- مقیاس­های لفظی برای بیان درجه اهمیت (16)

Figure 1. Verbal scales for expressing the degree of importance

 

 

مرحله 3: تشکیل ماتریس مقایسه زوجی با به کار‌گیری اعداد فازی.

(4)

مرحله 4: محاسبه Si برای هر یک از سطرهای ماتریس مقایسه زوجی که خود یک عدد فازی مثلثی است و از رابطه زیر محاسبه می‌شود:

(5)

در این رابطه i بیانگر شماره سطر و j بیانگر شماره ستون، که در آن، اعداد فازی مثلثی ماتریس‌های مقایسه زوجی هستند. برای محاسبه سایر مقادیر از روابط زیر استفاده می‌گردد:

 

(6)
(7)
(8)

 

در روابط بالا  و  به ترتیب مولفه‌های اول تا سوم اعداد فازی هستند.

مرحله 5: محاسبه درجه بزرگی Si‌ها نسبت به یکدیگر. به طور کلی اگر  M1= (l1 , m1 , u1)و  M2= (l2 , m2 , u2) دو عدد فازی مثلثی باشند، طبق درجه بزرگی M1 نسبت به M2 به صورت زیر تعریف می‌شود.      

 

(9)	V( )=hgr( )=

 

از طرف دیگر میزان بزرگی یک عدد فازی مثلثی از K عدد فازی مثلثی دیگر از رابطه زیر به دست می‌آید:

 

(10)	V(M  M1 , M2 , … , Mk )= V
(11)	= Min V

 

مرحله 6: محاسبه وزن معیارها و گزینه‌ها در ماتریس‌های مقایسه زوجی  برای این منظور از رابطه زیر استفاده می‌شود:

 

(12)	K= 1,2,3,…,n    ,    k≠i Sk )     d’ (Di )= Min V (Si

 

بنابراین بردار وزن نرمال نشده به صورت زیر است:

 

 

(13)	W’=( d’ (D1 ), d’ (D2 ),… , d’ (Dn ))T     Di (i=1,2, …,n)

 

مرحله 7: محاسبه بردار وزن نهایی

برای محاسبه بردار وزن نهایی باید وزن محاسبه شده در مرحله قبل به شرح زیر نرمال می‌شود.

 

 

(14)	W=( d (D1 ), d (D2 ),… , d (Dn ))T
(15)	W’=( d’ (D1 ), d’ (D2 ),… , d’ (Dn ))T     Di (i=1,2, …,n)

 

در این رابطه حد نرخ نا سازگاری توسط ساعتی (1988) حداکثر برابر با 10/0 تعیین شده است.به طوری که در صورت بیشتر بودن نرخ ناسازگاری از این مقدار باید در قضاوتها تجدید نظر شود. بر این اساس ماتریس سازگار به صورت زیر تعریف می­شود و اگر n معیار را با ، ،...،  نمایش داده شود و ماتریس مقایسه زوجی آنها به صورت زیر باشد:

(16)

،

که در آن  ترجیح عنصر  را بر  نشان می‌دهد.

 

(17)

،

چنانچه در این ماتریس باشد، در این ماتریس  سازگار است که به آن قانون  گفته می‌شود. از اینرو زمانی یک ماتریس دارای شرایط سازگاری است که بین درایه‌های آن قانون مذکور برقرار باشد. با محاسبه می‌توان شاخص سازگاری ( C.I.=Index Consistency)  را با استفاده از رابطه زیر محاسبه نمود.

(18)

شاخص C.I. نیز با یک شاخص تصادفی دیگر مبتنی بر بعد مانریس به نام R.I.( جدول 1) مقایسه می شود.

 

 

جدول 1- مقادیر شاخص تصادفی (R.I.) به ازاء ابعاد مختلف ماتریس

Table 1. Random Index (R.I.) values for different matrix dimensions

6	5	4	3	بعد ماتریس
۲۴/ ۱	۱۲/ ۱	۹/ ۰	۵۸/ ۰	شاخص تصادفی R.I.

 

با مفروض بودن R.I.  نسبت سازگاری C.R از رابطه  زیر محاسبه می‌گردد:

(19)

 

 

از آنجاکه در مدل FAHP نمی توان از مقادیر R.I.، ارائه شده توسط ساعتی استفاده نمود، از اینرو، محاسبه سازگاری ماتریس مقایسات زوجی با استفاده از روش گوگوس و توچر بر اساس دو رابطه انتقال پذیری عدد میانی و حدود پائین و بالای اعداد فازی از هر ماتریس می باشد(8).

*بررسی سازگاری به طوری که  ابتداء ماتریس مثلث فازی در قالب دو ماتریس به ترتیب شامل ماتریس اعداد میانی مثلثی ، و ماتریس میانگین هندسی حدود بالا و پائین اعداد مثلثی  تقسیم شده و سپس بردار وزن هر ماتریس با استفاده از روابط زیر محاسبه می‌گردد:

(20)
(21)

سپس بزرگترین مقدار ویژه برای هر ماتریس با استفاده از روابط زیر محاسبه می‌شود:

(22)
(23)

با محاسبه مقادیر ویژه برای هر ماتریس شاخص سازگاری با بکار‌گیری روابط زیر محاسبه می‌گردد:

(24)
(25)

در مرحله آخر نرخ‌های ناسازگاری (CR  ) با مقادیر شاخص‌های تصادفی(  ) و  (  ) مستخرج  از داده های پژوهش به شرح زیر بدست می‌آید:

(26)
(27)

لازم به ذکر است که اگرتنها مقدار  یا  بیشتر از 1/0 باشد لازم است تا در مقادیر میانی  اعداد فازی اقدام به تجدید نظر و اصلاح گردد تا مقدار شاخص به حدکمتر از 1/0، برسد (5).

به این ترتیب  در تحقیق حاضر پس از این که وزن‌های نهائی مشخصه‌ها تعیین شدند، اقدام به رتبه بندی آنها شده است.

نتایج

با توجه به مجموع نتایج ارائه شده در راستای فرایند مدلسازی وضعیت تخریب اراضی و پهنه‌بندی آن ،نتیجه مدلسازی به شرح زیر می‌باشد:  الف-  با استنادبه نتایج بدست آمده، تخریب اراضی در مقیاس حوزه آبخیز تابعی از شش عامل شامل: شیب زمین، خصوصیات زمین شناسی سطحی( واحدهای سنگی)، خصوصیات خاک، رخساره‌های فرسایش خاک توسط آب، حفاظ روی زمین و کاربری اراضی است(رابطه 28).

SLD^[9] =F(^[10]SL, ^[11]Li, ^[12]SP, ^[13]EF , ^[14]LC, ^[15]LU)                                                            (28)

دامنه تغییرات نمرات جهت طبقه‌بندی شدت(وضعیت)تخریب اراضی به شرح زیر با استفاده از مندرجات جدول 2(نتیجه تجمیعی وزن و نمرات مشخصه‌های تخریب اراضی) صورت گرفته است:  

 

 

 

 

جدول 2- طبقه‌بندی شدت تخریب اراضی

Table 2. Classification of land degradation severity

VI	V	IV	III	II	I	کلاس شدت تخریب اراضی
خیلی زیاد	زیاد	نسبتا" زیاد	متوسط	کم	خیلی کم	شرح کلامی شدت تخریب اراضی
>158	158-105	104- 70	69- 53	52-42	41-1	دامنه تغییر نمره

 

• پهنه‌بندی شدت تخریب اراضی

پهنه‌بندی شدت تخریب اراضی با استفاده از  جداول نمره صورت گرفت. مجموع کل نمرات با استفاده ازرابطه 29، بر اساس روش (13) به شرح زیر مشخص گردید:    

 

(29)                           LDI=  ICy

 

که در آن:

LDI: شدت تخریب اراضی، نمرات مشخصه ها. RIAn……...RIA3، RIA2، RIA1و n: تعداد مشخصه‌ها است.   

بر این اساس، نقشه مکانی وضعیت تخریب اراضی حوزه آبخیز طالقان تهیه شد. بر این اساس شدت تخریب اراضی در حوزه آبخیز طالقان بین کم تا زیاد تغییر می‌کند(شکل 2).

بحث و نتیجه گیری

با بکارگیری مدل ارائه شده به عنوان خروجی تحقیق حاضر، نتیجه بررسی وضعیت تخریب اراضی به این شرح است که خروجی حاصل از رویهم گذاری لایه‌های اطلاعاتی در محیط GIS، منجر به تهیه نقشه شدت تخریب اراضی می‌شود نتیجه در شکل 2 ارائه شده است.

 

 

شکل 2- نقشه وضعیت شدت تخریب اراضی در حوزه آبخیز سد طالقان

Figure 2. Map of the intensity of land degradation in the watershed of Taleghan Dam

 

 

 نتایج بدست آمده از تحقیقات پیشین و تحقیق حاضر نشان دهنده و مبین این است که پیامدهای زیست محیطی ناشی از تخریب اراضی به عنوان یک پدیده  پرمخاطره (بیشترتحت تأثیر اقدامات انسان) به رغم عدم شناخت کاملا" روشن و شفاف در حدی است که اگر پاسخگوی رفع تمامی چالش‌های ناشی از آن نیست اما می‌تواند در لزوم و ضرورت کاهش مخاطرات مربوط به پدیده تخریب اراضی در حد کفایت و توجیه پذیر حتی از نظر اجتماعی و  اقتصادی علاوه بر محیط زیستی باشد. مهمترین  پیامد‌های مربوط به تخریب اراضی عبارتند از (10، 15، 17، 18، 19، 20): تخریب پوشش گیاه، کاهش تنوع زیستی، کاهش تولیدات گیاهی در اثر کاهش زیست توده^[16]،  تخریب خاک در اثرشکل‌گیری وتشدید فرسایش، افزایش مخاطرات ناشی از فرسایش خاک توسط آب(فرسایش آبی)،  کاهش کیفیت خاک (از نظر فیزیکی وشیمیائی مانند شورواسیدی شدن)، کاهش خصوصیات بیولوژیکی خاک،  هدر رفت مواد آلی و افت حاصلخیزی خاک، افزایش هرزابها (رواناب‌های سطحی و سیل خیزی)، تخریب جنگل‌ها، مراتع، منابع آب و اراضی زراعی، تشدید و گسترش بیابانزائی (بیابانی شدن مناطق) به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک، تخریب ساختار اکولوژیکی و عملکرد‌ اکوسیستم‌ها (مانند حوزه‌های آبخیز). با استناد به موارد بیان شده لازم است جهت کاهش مخاطرات و حتی مهار تخریب اراضی در بلند مدت موارد زیر پیاده سازی ­گردد:

1-  اجرای برنامه هاو روش‌های اصولی بهره وری از اراضی زراعی به ویژه در زارعت دیم از جمله عدم کشت در اراضی با شیب بیش از 20 درصدکه از سوی سازمان خوار و بار وکشاورزی(FAO) جهت پیشگیری از شکل‌گیری و رخداد  فرسایش خاک و گسترش تیپ‌های مختلف آن(رخساره‌های فرسایش آبی) پیشنهاد و توصیه شده است:(17).2- تبدیل اراضی کم بازده و رها شده زراعی به مراتع در دست کاشت.3- اجرای برنامه‌های اصولی بهره برداری از مراتع و جنگل‌ها بر اساس شرایط و ظرفیت تولید و برداشت از زیست توده‌های مختلف.4- برنامه ریزی و بهره برداری اصولی از اراضی مبتنی بر تناسب، قابلیت و توان طبیعی تولید آنها.5-  اجرای برنامه‌های حفاظت از تنوع زیستی از طریق تهیه و اجرای طرح‌های حفاظتی.

پیشنهادات

* اگر چه  تخریب اراضی در برگیرنده تمامی محیط زیست است اما شامل عوامل انتزاعی مرتبط با خاک، منابع آب(سطحی و زیر زمینی)، جنگل ها(درخت زار ها)، مراتع (علفزار ها) اراضی زارعی(دیم و آبی) و تنوع زیستی(جانوری، گیاهی و خاک) نیز می‌باشد(10)  به نقل از (17)،  و  با در نظر گرفتن نتایج تحقیق حاضر پیشنهاد می‌شود ضمن واسنجی مدل ارائه شده در صورت نیاز اقدام به اصلاح و تجدید نظر در ساختار مدل شود.

*از انجا که پدیده تخریب اراضی  در مناطق نیمه خشک  و خشک  دارای مفهوم ملموس است(Dobie). با استناد بر این که 73 درصد از کل مراتع، 47 درصد از دیمزار‌ها و گستره قابل ملاحظه‌ای از اراضی زراعی آبی در این مناطق  تخریب گردیده (21) و به حدود20 درصداز چراگاه‌ها و مراتع در سطح جهان در اثر چرای بیش از حد خسارت وارد شده است(10).  بنابراین، ضرورت دارد در این مناطق اقدام به بررسی و ارائه زیر مدل‌های موضوعی جهت دستیابی به مدل جامع و فراگیر بررسی و ارزیابی تخریب اراضی شود.

 

References

1. Matinfar, Hamidreza. Sarmadian, Fereydoun. Alavi Panah, Seyed Kazem. Hack, Richard (2007), Determining the type of land use and land cover by Landsat 7 data using object-oriented method (Kashan region). (In Persian)
2. Training Programme Keldnaholt, 112 Reykjavík, Iceland. Donato Cappetta, Francesca Rossi, Elena Piegari, Federico Quaini, Liberato Berrino, Konrad Urbanek, Antonella De Angelis, Doxorubicin targets multiple players: A new view of an old problem, Pharmacological Research, Volume 127, 2018, Pages 4-14.
3. Ravi, S., Breshears, D. D., Huxman, T. E., & D’Odorico, P. (2010). Interactions between geomorphic processes and vegetation at desert margins: Implications for desertification. Geomorphology, 116, 236-245.
4. Anyamba, A., & Tucker, C. J. (2005). Analysis of Sahelian vegetation dynamics using NOAA-AVHRR NDVI data from 1981–2003. Journal of arid environments, 63(3), 596-614.
5. Kapalanga,T.S.(2008). A Review of Land Degradation Assessment Methods. Land Restoration
6. Shakarian, Noushin. Zehtabian, Gholamreza Zare Chahouki, Mohammad Ali Vakhsravi, Hassan (2017) Determining the most important criteria and indicators affecting land degradation and desertification. Journal of Natural Resources - Rangeland and Watershed Management. Summer 2017, pp. 385-398. (In Persian)
7. FAO( 1993). Guidelines for land use planning. FAO Development Series 1, Food And Agriculture Organization, Rome, 96 pp.
8. Eskandari Damaneh, Hadi; Jafari, Reza; Soltani Kopaei, Saeed, (2017), Assessment of land degradation using indicators obtained from satellite data, (10), 5, 56-43. (In Persian)
9. Wijdenes, D. J. O., Poesen, J., Vandekerckhove, L., & Ghesquiere, M. (2000). Spatial distribution of gully head activity and sediment supply along an ephemeral channel in a Mediterranean environment. Catena, 39(3), 147-167.
10. Khajoei Nasab, F., Esmailpour, M. Ethno-medicinal survey on weed plants in agro-ecosystems: a case study in Jahrom, Iran. Environ Dev Sustain 21, 2145–2164 (2019). https://doi.org/10.1007/s10668-018-0128-9.
11. Schwilch, G., Bachmann, F., Gabathuler, E., & Liniger, H. (2008). A methodology for appraising and selecting strategies to mitigate desertification based on stakeholder participation and global best practices
12. Asadi, Sara, Banayan Aval, Mohammad, Jahan, Mohsen, Farid Hosseini, Alireza. (2018). Comparison of different spectral indices of vegetation for remote evaluation of winter wheat leaf area index (Triticum aestivum L.) in Mashhad. Agricultural Ecology,10(3), 913-934. doi:10, 22067/v10 I 3, 68724. (In Persian)
13. Shabani Hyderabadi, Mohammad (2003), Investigation of Land Use Change in Watershed Sedimentation (Case Study of Taleghan Watershed), M.Sc. Thesis, Faculty of Natural Resources, University of Tehran. (In Persian)
14. Training Programme Keldnaholt, 112 Reykjavík, Iceland. Donato Cappetta, Francesca Rossi, Elena Piegari, Federico Quaini, Liberato Berrino, Konrad Urbanek, Antonella De Angelis, Doxorubicin targets multiple players: A new view of an old problem, Pharmacological Research, Volume 127, 2018, Pages 4-14.
15. Kapalanga,T.S.(2008). A Review of Land Degradation Assessment Methods. Land Restoration.
16. Ertuğrul, İ.; Karakaşoğlu, N. (2009), “Performance evaluation of Turkish cement firms with fuzzy analytic hierarchy process and TOPSIS methods”, Expert Systems with Applications, 36, pp. 702–715.
17. Xin Wen, Xiangzheng Deng, Fan Zhang, (2019), Scale effects of vegetation restoration on soil and water conservation in a semi-arid region in China: Resources conservation and sustainable management, Resources, Conservation and Recycling, Volume 151, 2019, 104474.
18. Rozanov, B. G. (1990, December). Global assessment of desertification: status and . In Desertification revisited: Proceedings of an ad hoc consultative meeting on the assessment of desertification. UNEP-DC/PAC, Nairobi (pp. 45-122).
19. Xie H, Zhang Y, Wu Z, Lv T. A Bibliometric Analysis on Land Degradation: Current Status, Development, and Future Directions. Land.(2020);9(1):28.
20. Mariam Akhtar-Schuster, Lindsay C. Stringer, Alexander Erlewein, Graciela Metternicht, Sara Minelli, Uriel Safriel, Stefan Sommer, Unpacking the concept of land degradation neutrality and addressing its operation through the Rio Conventions, Journal of Environmental Management, Volume 195, Part 1, (2017), Pages 4-15.
21. Anyamba, A., & Tucker, C. J. (2005). Analysis of Sahelian vegetation dynamics using NOAA-AVHRR NDVI data from 1981–2003. Journal of arid environments, 63(3), 596-614.

 

 

 

 

 

 

 

1- دکترای تخصصی مدیریت محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2- دانشیار و عضو هیئت علمی گروه آموزش و تحقیقات کشاورزی مرکز حفاظت آب و خاک. ^*(مسوول مکاتبات)

3- دانشیار گروه علوم و مهندسی محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهبجان.

4- دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی.

1- Ph.D. student of Environment Management, Islamic Azad University, Sciences and Researches Unit, Tehran, Iran.

2- Associated professor and faculty member, Department of Agricultural Education and Research, Soil and Water Conservation Center. *(Corresponding Author)

3- Associated Professor, Department of Environmental Sciences and Engineering, Faculty of Natural Resources, Islamic Azad University, Lahijan.

4- Associated Professor of Soil Conservation and Watershed Management Research Institute.

1- Land Degradition.

2- Land Slope.

3- Lithology.

4- Soil properties.

5- Water Erosion Facet.

6- Land Cover.

7- Land Use.

[16]- Bio-Mass

تعداد مشاهده مقاله: 141

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 69