تحلیل تطبیقی باغ‌های شفابخش با باغ های ایرانی

مقاله پژوهشی

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره یک، فروردین ماه 1401(173-183)

تحلیل تطبیقی باغ­های شفابخش با باغ های ایرانی*

سید ابوالفضل هاشمین[1] ^*

a.hashemin@modares.ac.ir

محمدرضا بمانیان[2]

چکیده

زمینه و هدف:  با توجه به اینکه اکثر مطالعات انجام‌شده در حوزه باغ­های شفابخش در منابع غربی است، به‌منظور ارائه راهکار عملی همسو با ارزش‌های فرهنگی- بومی ایرانیان، بررسی میزان تطابق الگوی منظر باغ ایرانی و باغ­های شفابخش، از ضرورت ویژه­ای برخوردار است. پژوهشگران در زمینه شفابخشی محیط­های طبیعی و باغ­های شفابخش پژوهش­های زیادی انجام داده­اند. اما کمتر مشاهده شده است که از روش مطالعه تطبیقی برای تحلیل باغ­های شفابخش در باغ ایرانی استفاده‌شده باشد.

روش بررسی: این نوشتار مطالعه تطبیقی را برای تحلیل میزان تطابق الگوی منظر باغ ایرانی و باغ­های شفابخش به کار بسته است. پژوهش حاضر بر آن است تا "چگونگی و میزان تطابق شاخص‌های باغ­های شفابخش با  باغ ایرانی" را مورد تحلیل قرار دهد. بدین‌جهت ، ابتدا محتوای کیفی مناظر شفابخش توصیف و اصول و شاخص‌های آن موردبررسی، تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. سپس مؤلفه‌ها و شاخصه‌های حاصل از این مطالعات، به‌صورت پرسشنامه تدوین شد. پرسشنامه در اختیار متخصصان منظر قرار گرفت. با استفاده از نرم‌افزار Spss 16.0 پرسشنامه‌ها تحلیل شد تا میزان تطابق این شاخص­ها در باغ ایرانی ارزیابی شود.

یافته ها: از بررسی­ها و ارزیابی­های انجام‌شده، مشخص شد؛ بیشترین درصد انطباق باغ ایرانی با شاخص‌های یک باغ شفابخش مربوط به شاخص تحریک حسی و امکان دسترسی به طبیعت و تعامل با آن است.

بحث و نتیجه گیری: لازم است طراحان برای افزایش اثربخشی و کارایی باغ ایرانی با کارکرد شفابخشی، راهکارهایی نوآورانه در جهت بهبود عرصه‌های خصوصی و نیز ایجاد تنوع فضایی بیشتر برای انتخاب، در اختیار کاربر قرار دهند.

واژه های کلیدی: باغ شفابخش، باغ ایرانی، شاخص‌های باغ شفابخش، طبیعت درمانی.

Comparative Analysis of Healing Gardens with Iranian Garden

Sayyed Abolfazl Hashemin  ^{[3] *}

a.hashemin@modares.ac.ir

Mohammadreza Bemanian ^[4]

Abstract

Background and Objective: Given that most carried out studies on healing gardens are written in Non-native researches, it is required to investigate the pattern compatibility level of Iranian garden landscape and healing gardens to propose a practical strategy in line with Iranians local-cultural value. Scholars have carried out abundant researches on healing ability of natural environments as well as healing gardens. Yet, less observed that the comparative study method has been used for healing gardens analysis in Iranian garden.

Material and Methodology: This written has used comparative study to analyze the compatibility level of Iranian garden landscape pattern with healing gardens. The present study intends to analyze the “quality and degree of healing gardens’ indicators in Iranian garden”. Therefore, at first step, the qualitative content of healing landscapes was described, and its relevant basics no less than indexes were analyzed. Next, the parameters and indicators stemmed from these studies were compiled as a query and submitted to the practitioners subsequently. Those were analyzed by Spss 16.0 software to estimate the level of indicators’ compatibility in Iranian garden.

Findings: It was found out from the implemented analyses and estimations that the most percentage of Iranian garden compatibility with a healing garden indicators is for sensory stimulation indicator and accessibility to and interaction with nature.

Discussion and Conclusion:  Its necessary for designers to improve private areas and make space diversity for users with utilization of innovative ways to increase the effectiveness and efficiency of Persian garden with healing function.

Key words: Healing garden, Iranian garden, Healing garden indicators, nature therapy.

مقدمه

امروزه صدمات ناشی از تنش و بحران­های عصبی در زندگی اجتماعی، پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی بسیار زیادی با صرف هزینه‌های گزاف به وجود آورده است. این عامل موجب شده است تا محققان برنامه‌هایی برای بازنگری و بازیابی طبیعت تدوین کنند. به این امید که با تلفیق انسان و محیط طبیعی، سلامت و بهداشت روان در جامعه نیز به کیفیتی امیدبخش نزدیک شود.

تقریباً چندین سال پیش، «گسلر» اولین کسی بود که مفهوم «چشم‌اندازها یا مناظر شفابخش» را در اوایل دهه 1990 توسعه داد. پس‌ازآن زمان، این مفهوم تبدیل به یک جزء اصلی از تفکر «جغرافیای سلامت» گردید که در نهمین گردهمایی تخصصی بین‌المللی جغرافیای پزشکی (مونترآل، 2001) سهم شناخته‌شده‌ای را به خود اختصاص داد و جغرافی‌دانان حوزه سلامت به یک ساختار و نظم بزرگ‌تری دست پیدا کردند (1). پژوهش­های رو به رشدی در ارتباط با منظر و سلامتی و نیز ارتباط بین این دو و همچنین در موردتعامل جهات طبیعی و تندرستی جسمی و روانی مردم در حال انجام شدن است که نشان‌دهنده تجدید علاقه به سیاست محیط است. همچنین چندین کتاب به این موضوع اختصاص داده‌شده و به نظر می‌رسد هرسال که می‌گذرد تعداد مقالات پژوهشی کارشناسی در رابطه با این موضوع، به‌طور قابل‌توجهی در حال افزایش است (1).

لازم به ذکر است توجه به ارتباط انسان و طبیعت از دیرباز مطرح بوده است. ایده­ی باغ‌های شفابخش ایده‌ای دیرپا و کهن است که در آن سلامت روح و روان آدمی به‌واسطه ارتباط با عناصر طبیعت فراهم می­شود. در این میان باغ ایرانی نیز به‌عنوان نمونه‌ای از باغ‌های شفابخش مطرح است که در آن به‌واسطه‌ی به‌کارگیری حواس انسان، از طریق الگوهای شکل‌گیری باغ، حس آرامش و آسایش به انسان القا می­شود.

باغ ایرانی با به‌کارگیری حس بینایی، شنوایی، بویایی و لامسه برای درک محیط پیرامون، انسان را در محیطی فارغ از هرگونه تنش و فشار عصبی قرار می­دهد و حضور در منظری سلامت ساز را برای او فراهم می­کند. بااین‌حال که باغ ایرانی در طول قرون متمادی بازتاب چگونگی امکان تحقق برقراری ارتباط بین انسان، محیط طبیعی و محیط مصنوع بوده است، متأسفانه امروزه در کشور، خاصیت شفابخشی طبیعت نقشی در معماری فضاهای مختلف به‌خصوص فضاهای درمانی نداشته و شاید به‌عنوان عاملی غیرضروری نیز تلقی شود.

 بر همین اساس مقاله حاضر در نظر دارد چیستی و چگونگی مؤلفه‌های شفابخشی باغ ایرانی را با تحلیل تطبیقی مؤلفه‌های باغ‌های شفابخش در باغ ایرانی موردبررسی، تجزیه‌وتحلیل قرار دهد.

روش پژوهش

با توجه به سؤال پژوهش، ادبیات موضوع درزمینه ی تعاریف باغ‌های شفابخش به‌صورت کتابخانه‌ای مورد جمع‌آوری، دسته‌بندی و بررسی قرار گرفت. بر مبنای داده‌های حاصل، شاخص­های باغ شفابخش دسته‌بندی و تدوین شد. بعد از آن، در جهت تطبیق و قیاس شاخص­های مشخص‌شده با باغ ایرانی، پرسشنامه­ای با توجه به مطالعات انجام‌شده، تدوین و در اختیار متخصصان رشته منظر قرار داده شد. پرسشنامه شامل 63 سؤال مستخرج از مرور ادبیات موضوع بود و در هر سؤال، یکی از زیرشاخص­های مشخص‌شده‌ی باغ شفابخش مطرح و از مخاطب خواسته شد میزان تطابق باغ ایرانی را با شاخص ذکرشده، از 0 تا 1 امتیازدهی و ارزیابی کند. در نهایت از نرم‌افزار SPSS 16.0 برای ارزیابی پایایی و میزان انطباق کلی به روش تحلیل آماری استفاده شد.

ادبیات پژوهش

حوزه تحقیقاتی این نوشتار تحلیل شاخصه های باغ های شفابخش و مقایسه تطبیقی آن با باغ ایرانی است، بدین منظور به باغ شفابخش به عنوان یکی از انواع باغ های درمانی پرداخته شده و توجه به دسته بندی های متفاوت در این زمینه شده است. در ادامه به نمونه های از تحقیقات انجام شده با موضوع باغ های شفابخش در مطالعات پژوهشگران غربی اشاره می شود. لغت باغ شفابخش مرتبط با تجربه غیرفعال طبیعت است.  از ترکیب نتایج تحقیقات ارائه شده توسط مارکوس، بارنز و الریچ به این نتیجه می رسیم که باغ های شفابخش مکانی است که در آن افراد جذب صحنه های طبیعی می شوند و فواید درمانی از جمله تعدیل علائم فیزیکی و احساسی  دریافت می کنند(2). وپا یک تعریف بسیار مهم و عملکردی از باغ های شفابخش ارائه کرده: در نظر وی " به جای تاکید بر این ایده که باغ های شفابخش می توانند شخص را درمان کنند؛ بهتر است بر فواید مرتبط با کاهش استرس و توانایی های فضایی برای تسکین، آرامش، بازگزدانی سلامت عاطفی و روانی تاکید شود". تحقیقات متعددی در محیط های درمانی با موضوع فضای باغی شفابخش و ویژگی های آن انجام گرفته در این قسمت به تعدادی از این مطالعات می پردازیم یافته های این تحقیقات برای درک چگونگی روشی که از طریق آن محیط باغ بر کاربر تاثیر می گذارد مفید هستند. یافته های مطالعه انجام شده در بیمارستان سانفرانسیسکو نشان می دهد که برای مثال افرادی که ادراکی معمول از طراحی باغ با چمن، درختان  و گل ها دارند به صورت میانگین 90 درصد بعد از استفاده به مدت نسبتا کوتاهی از باغ طراحی شده مجموعه تغییر حالتی مثبت از حضور در محیط باغی داشته اند. مشاهدات اشاره بر این دارد که عناصر طبیعی  نقش مهمی را دارند، برای آن که ایجاد تضادی کامل از تجربه محیط داخلی بیمارستان را به وجود می آوردند. این عناصر تحریک بینایی، شنوایی، لامسه و بویایی را سبب می­شوند . به نظر می رسد که این تحریکات محیطی عوامل لازم برای تجربه آرامش و تمرکز هستند (3)، در تحقیق دیگر در بیمارستان سن دیگو مشخص گردید زمانی که کودکان بیمار در برخورد اول جذب یک محیط جذاب و رنگارنگ باغی می شوند، هنگامی که در محیط امکاناتی برای انجام فعالیت وجود ندارد به سرعت از محیط خسته شده و مایل به ترک آن هستند(3). در مطالعات محققین ایرانی تعدادی به مناظر درمانی پرداخته و تعداد اندکی نیز با موضوع باغ شفابخش و تطابق آن با باغ ایرانی انجام گرفته اند که در اینجا بدان ها اشاره می شود. در مطالعه قارپور مفهوم شفا و روش های مختلف شفا، شامل شفای معنوی، ذهنی ، احساسی اجتماعی و جسمی مورد بررسی قرار گرفته و پس از ارائه تعاریف مختلف از محیط شفابخش، انواع گوناگون آن شامل محیط مصنوع، نمادین، اجتماعی و طبیعی بررسی شده است (4). در مطالعه نیکبخت به مولفه هایی جهت طراحی باغ های شفابخش اشاره شده که در آن ها عموما تاکید بر جنبه ارتباط منظر با حواس انسان است (5). امین زاده استفاده از خاصیت شفابخشی طبیعت را در زمینه شهری، بعنوان رهیافتی جهت ارتقاء سلامت شهرنشینان بررسی نموده؛ و سه اصل کلی را در طراحی باغ های شفابخش معرفی می نماید؛ که عبارتند از 1.تماس با طبیعت و یا مشاهده منظر طبیعی 2. ارضای نیازهای فردی و جمعی و3.شرایط آسایش محیطی (6). در پژوهش هاشمین و همکاران که به بررسی تاثیر باغ شفابخش بر سلامت روان بیماران پرداخته است شاخص‌های عدم ابهام مادی در رابطه انسان و فضا، امکان انتخاب و ایجاد تعادل میان خلوت گزینی و تعامل، حواس پرت کن های مثبت، امکان فعالیت فیزیکی و ترغیب به آن و آب و القای حس آرامش، به عنوان شاخص‌های تاثیرگذار باغ شفابخش بر سلامت روان انسان تبیین گردید (7). در مطالعه دیگر که توسط میکائیلی و همکار به انجام رسیده با بررسی نظرات مارکوس، کاپلان و اولریش، به هفت مولفه در طراحی باغ های شفابخش اشاره شده است که با طراحی باغ شفابخش در بیمارستان ها مرتبط می باشد (8). در مطالعات نیلی به بررسی 4 معیار نظریه هان[5] در مدل ترمیم کنندگی محیط و استفاده از آن برای انجام پژوهشی براساس این معیارها از طریق طراحی پرسشنامه برای کاربران باغ ایرانی (نمونه موردی 3 باغ دوره قاجار شاهزاده ماهان- گلشن طبس- دولت آباد) شده است و شفابخشی منظرسازی باغ های این دوره مورد بررسی قرار گرفته و این معیارهای در سطوح مختلفی تعریف گردیده و نتایج بیان شده، بر این اساس گیاه ،بیشترین تاثیر بر شفای روانی فرد و آب، بیشترین تاثیر بر شفای رفتاری عناصر مصنوع، هم ایجاد خلوت می کنند و هم به تعاملات اجتماعی کمک کرده و بیشترین تاثیر را بر شفای احساسی  دارند (9) در تحقیقی دیگر  به بازشناسی رویکرد شفابخشی معماری باغ ایرانی در تناسب با شاخصه های مناظر شفابخش پرداخته شده و با تدوین هفت محور برای مناظر شفابخش به بازخوانی باغ ایرانی با این محورها پرداخته شده و  به عنوان نمونه موردی به یررسی این محورها در سه دوره تارخی پرداخته شده است در نتایج تحقیق به تاثیر نظام های باغ ایرانی بر حواس پنجگانه و ارتقاء بهداشت روان از مسیر تمرکز حواس، کسب آرامش و ایجاد فرصتی برای تأمل در انسان توسط نظام باغ ایرانی اشاره شده است(10). در تحقیق مردمی با استفاده از منابع اسلامی به بررسی نقش طبیعت در شفای انسان پرداخته شده و در ادامه به منظور به کاربردن الگوی باغ ایرانی به عنوان باغ شفابخش از طریق تحلیل اسناد کتابخانه ای و بررسی نظر متخصصان به سنجش میزان این انطباق پرداخته شده است، خصوصیات باغ شفابخش در 9 مورد خلاصه شده و میزان تطابق آن با باغ ایرانی بررسی گردیده و این نتایج حاصل گردید: پس از خوانایی، مهیا نمودن امکان دسترسی به طبیعت و تعامل با آن، مهمترین ویژگی مشترک با باغ شفابخش در باغ ایرانی است و همچنین "ایجاد فرصت انتخاب کردن و خلوت گزیدن و تجربه ی کنترل بر امور" و" آرامش و امنیت" کمترین میزان تطابق را داراست.(11) در مطالعه عبدالهی از طریق تحلیل اسناد کتابخانه ای و به روش استدلال منطقی خصوصیات هشت گانه ای از باغ های شفابخش به منظور کاربرد در فضاهای باز شهری استخراج گردیده است و 6 اصل برای طراحی در فضاهای باز شهری بیان گردیده که عبارتند از :1- تنوع و مطلوبیت فضا،2- بکارگیری گونه های متنوع سبز گیاهی،3- تمرین تشویق کردن،4- فراهم کردن حواس پرتکن های مثبت، 5- به حداقل رساندن مسائل منفی و ناخوانا، 6- به حداقل رساندن ابهام (1). در مطالعه دیگری از هاشمین و همکاران که به بررسی طرح کاشت درختان و تاثیر آن بر آسایش حرارتی و بصری کاربران عبوری پرداخته بود، مشخص گردید که طرح کاشت متفاوت علاوه بر ایجاد تفاوت در شاخص‌های آسایش حرارتی در محیط، بر میزان رضایتمندی بصری کاربران نیز اثر دارد (12). در مطالعه سعیدیان به بررسی میزان تطابق شاخص های الگوی منظر باغ ایرانی با الگوی چهارگانه باغ های درمانی (مدیتیشن-شفابخش- ترمیمی- تواناسازی) پرداخته شده و با بهره گیری از نظر متخصصین و طرح پرسشنامه به تطبیق حداکثری این گونه باغ های درمانی با باغ ایرانی به ترتیب شفابخش-مدیتیشن-ترمیمی- تواناسازی با شاخص های باغ ایرانی دست یافته است بر طبق آراء متخصصان پس از خوانایی، ایجاد آرامش و عدم وجود هر گونه تنش جسمی و روانی در محیط بیشترین انطباق را با شاخصه های باغ ایرانی داراست و همچنین به ترتیب شاخصه ایجاد فرصت برای تعاملات اجتماعی، تجربه فعال طبیعت به معنای امکان مداخله و مشارکت کاربران در انجام فعالیت های باغبانی درمانی کمترین میزان تطابق را داراست (13) در تحقیق زجاجی و همکاران با عنوان اصول طراحی محوطه‌های درمانی با تاکید بر مولفه‌های باغ‌های شفابخشt محوطه‌های باغبانی درمانی و باغ ایرانی ، همچنین اشاره شد که  تلفیق اصول باغ ایرانی با اصول طراحی محوطه‌های شفابخش به همراه کاربرد کاشت گیاهان، می تواند فضایی را به وجود ‌آورد که با تجمیع خصوصیات آرامش بخشی، خوانایی فضایی، غنای حسی و غیره موجب کاهش استرس‌ها و فشارهای روحی، افزایش تعاملات اجتماعی، افزایش امید به زندگی، همچنین بهبودی و شفابخشی در کاربران شود (14).

باغ شفابخش

تاریخچه

باغ­های شفابخش در مصر باستان برای فرار از شرایط نامساعد محیطی وجود داشته­اند. در اروپا صومعه­نشین­ها برای اولین بار باغ­های شفابخش را برای تولید گیاهان دارویی ایجاد نمودند. همچنین احداث باغ­های شفابخش برای بیماران، به‌عنوان قسمتی از سایت­های درمانی، از دوران قرون‌وسطی وجود داشته و باغ­هایی این‌چنین همواره بخش‌هایی از بیمارستان‌ها، آسایشگاه­ها، مراکز توان­بخشی و در سال­های اخیر تفرجگاه‌های عمومی بوده است(15). ولی ایده اصلی باغ­های شفابخش از دهه نود میلادی جان گرفت (3). در این دوره افکار عمومی بیش‌ازپیش به سمت طبیعت جلب شده و موجودات زنده اهمیت روزافزون‌تری پیداکرده‌اند.

مفهوم لغوی باغ شفابخش

شفابخشی خاصیتی است که طی آن شرایط بدن بهبود پیداکرده، بیماری درمان پیدا می­کند و سلامت ایجاد می­شود(5). کاربرد لغت شفابخش همراه با کلمه باغ این معانی را به‌سوی هدف مشخصی هدایت می­کند. ولی به‌جای اینکه تأکید شود که یک فرد درمان می­شود، باید گفت مزایای آن بیشتر متوجه کاهش تنش و قابلیت فضا برای تسکین دادن، آرامش، بازیابی نیرو یا بازگشت سلامت روحی و احساسی یک نفر است(16). طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامتی یک حالت آسایش و رفاه فیزیکی، روحی و اجتماعی است نه صرفاً نبود بیماری یا ناخوشی. لذا باغ شفابخش، باغی است که طراح حداکثر سعی خود را جهت ایجاد خصوصیات شفابخشی در فضا انجام می­دهد (3).

شاخص­های باغ شفابخش

در این نوشتار  شاخص های مورد بررسی باغ های شفابخش از مطالعات کوپر مارکوس تحت عنوان"  باغ های شفابخش: مزایای درمانی و توصیه های طراحی[6]" استخراج گردیده (17)، در این مطالعه تعدادی از مولفه های کالبدی محیط در باغ های شفابخش مجموعه های درمانی باروش مشاهده ساده و همچنین پیمایش و استفاده از پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفته و در انتها توصیه هایی برای طراحی باغ های شفابخش این محیط ها ارائه گردیده است.  در این نوشتار نیز مانند تحقیق مارکوس هر کدام از شاخص ها کلی توسط چند زیر شاخص مربوط بدان سنجیده می شود به همین منظور در مرحله اول با تهیه پرسشنامه و توزیع آن میان متخصصان این حوزه از صحت روایی معیارهای مورد نظر اطمینان حاصل شد.

در این نوشتار ضمن استخراج شاخص‌های باغ شفابخش، زیرشاخص­های آن نیز بر مبنای مطالعات صورت گرفته، دسته‌بندی و مشخص شد. در دسته‌بندی انجام‌شده، 16 شاخص و 63 زیرشاخص برای باغ شفابخش تعریف و تبیین شد. 16شاخص‌ کلی تبیین شده در این نوشتار در جدول (1) اشاره گردیده.

یافته های پژوهش و تحلیل داده ها

با توجه به لزوم توجه به پایایی تحلیل­ها در پرسشنامه­های موردنظر، میزان این شاخص با توجه به آمار آلفای کرونباخ مورد محاسبه قرار گرفت که به‌صورت جدول (2) است. همان‌طور که مشخص است مقدار این آماره بیش از 0.70 است. این امر بیانگر پایا و مورداطمینان بودن پرسشنامه­های موردنظر به‌منظور تحلیل­های بعدی است.

برای تعیین روایی سؤالات پرسشنامه، سؤالات در دو مرحله طراحی و مورد بازبینی قرار گرفت. در مرحله اول، از طریق مطالعات کتابخانه­ای و بازنگری منابع مربوط به موضوع پژوهش، اعم از کتب، مقالات و پژوهش­های انجام‌شده مشابه، پرسشنامه­ای تهیه شد. پس از طراحی سؤالات و مشخص شدن شاخص­ها و زیرشاخص­ها، پرسشنامه­ در اختیار افراد متخصص این امر قرار گرفت تا هر یک از شاخص­ها و زیرشاخص­های تعیین‌شده، توسط آن­ها مورد ارزشیابی و امتیازدهی قرار گیرد. پس از جمع­آوری اطلاعات حاصل( جدول کلی نتایج پرسشنامه )، زیرشاخص­هایی که از امتیاز کمتر از 0.7 برخوردار بودند، حذف گردید و تنها زیرشاخص­هایی که امتیاز بالاتر از 0.7 گرفته بودند، مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. جدول (2) 

در بررسی داده‌های حاصل از پرسشنامه‌ها مشخص شد؛ تنها شاخص‌ها و زیرشاخص­های عنوان‌شده در جدول (3) از جانب صاحب‌نظران منظر و معماری، به‌عنوان شاخص‌ها و زیرشاخص­های منطبق با باغ ایرانی امتیاز بالایی یافته‌اند. شاخص‌هایی مانند سادگی، ایجاد فرصت انتخاب و امکان کنترل امور، امکان تعامل اجتماعی، امکان فعالیت فیزیکی و ترغیب به آن، آرامش و آسایش، راحتی، خوانایی و امکان تجربه فعال طبیعت امتیاز پایین‌تر از 0.7 کسب کرده‌اند. بدین‌جهت در تحلیل‌های بعدی حذف‌شده و مورد ارزیابی قرار نگرفتند.

جدول1- شاخص های کلی باغ شفابخش که در پرسشنامه تدوین گردیده، منبع نگارندگان

Table 1. The overall indicators of healing garden set forth in the questionnaire, reference: author

جدول 2- میزان آلفای کرونباخ برای ارزیابی پایایی پرسشنامه، منبع: یافته‌های پژوهش

Table 2. Cronbach's alpha for assessing the reliability of questionnaire, reference: Research Findings

جدول 3- زیرشاخص­های به‌دست‌آمده از پرسشنامه‌ها، منبع: یافته های پژوهش

Table 3. Sub-indicators obtained from the questionnaire, reference: Research Findings

در تحلیل شاخص‌ها و زیرشاخص­هایی که امتیاز بالاتر از 0.7 یافته بودند، مشخص شد؛ از نظر صاحب‌نظران منظر و معماری زیرشاخص­هایی چون حضور گیاهان و درختان، عجین شدن ادراکات ذهنی کاربر با فضا و درک و فهم مکان به‌عنوان شاخص‌ها و زیرشاخص­های باغ شفابخش با 91.7 درصد بیشترین میزان انطباق را با باغ ایرانی دارند( نمودار 1).

نمودار 1- میزان درصد انطباق زیرشاخص­های باغ شفابخش با باغ ایرانی، منبع: یافته‌های پژوهش

Figure 1. The conformity percent of the Healing Garden sub-indicators with Iranian garden, reference: Research Findings

در تحلیل‌های انجام‌شده مشخص شد؛ در ارتباط بین زیرشاخص­های باغ شفابخش و باغ ایرانی، زیرشاخص  X9(تعریف فضاهای مستقل از طریق کاشت گیاهان و ترکیب‌بندی متنوع آن‌ها) بیشترین همبستگی را با X59 (عدم ابهام مادی در رابطه انسان و فضا)، زیرشاخص X19 (حضور پرندگان ) و X20 (حضور آب) بیشترین همبستگی را با X60 (تجربه روحانی و جسمانی مثبت در فضا )، زیرشاخص X21 (حضور گیاهان و درختان)  بیشترین همبستگی را با X23 (بازی نور و سایه)، زیرشاخص X22 (تغییرات رنگی چهارفصل) بیشترین همبستگی را با X45 (عدم مخاطراتی مانند گم‌شدن، افتادن و مسموم شدن )، زیرشاخص X23 (بازی نور و سایه )  بیشترین همبستگی را با X57 (داشتن چشم‌انداز به آسمان)،  زیرشاخص X26 (تنوع رنگی گل و گیاه)  بیشترین همبستگی را با X54 (وجود نهرهای آب در پیرامون مسیرهای حرکتی)، زیرشاخص X29 (زیبایی و چشم‌نوازی منظره) بیشترین همبستگی را با X56 (حضور آب به‌صورت راکد، روان و فورانی )، زیرشاخص X30  (سرسبزی درختان) بیشترین همبستگی را با X54 (وجود نهرهای آب در پیرامون مسیرهای حرکتی ) ، زیرشاخص X41 (عجین شدن ادراکات ذهنی کاربر با فضا) بیشترین همبستگی را با X58 (گذر زمان و تغییرات فصول )، زیرشاخص X42  (درک و فهم مکان) بیشترین همبستگی را با X56 (حضور آب به‌صورت راکد، روان و فورانی )، زیرشاخص X44 (حفاظت در برابر حیوانات وحشی) بیشترین همبستگی را با X45 (عدم مخاطراتی مانند گم‌شدن، افتادن و مسموم شدن )، زیرشاخص X45 (عدم مخاطراتی مانند گم‌شدن، افتادن و مسموم شدن) بیشترین همبستگی را با X63 (امکان تأمل و اکتشاف)، زیرشاخص X46 (استفاده از عناصر زنده؛ گیاهان، گل‌ها، بوته‌ها و درختان) بیشترین همبستگی را با X56 (حضور آب به‌صورت راکد، روان و فورانی )، زیرشاخص X53 (وجود درختان در پیرامون مسیرهای حرکتی) بیشترین همبستگی را با X54 (وجود نهرهای آب در پیرامون مسیرهای حرکتی )، زیرشاخص X54 (وجود نهرهای آب در پیرامون مسیرهای حرکتی)  بیشترین همبستگی را با X56 (حضور آب به‌صورت راکد، روان و فورانی)، زیرشاخص X56  (حضور آب به‌صورت راکد، روان و فورانی)، بیشترین همبستگی را با  X58 (گذر زمان و تغییرات فصول )، و زیرشاخص X57 (داشتن چشم‌انداز به آسمان) بیشترین همبستگی را با X59 (عدم ابهام مادی در رابطه انسان و فضا )دارد.

با توجه به جدول (5)، میزان انطباق زیرشاخص­های باغ شفابخش با باغ ایرانی، با یکدیگر متفاوت بوده است. در میان این زیرشاخص­ها بیشترین رتبه مربوط به  X21(حضور گیاهان و درختان) با مقدار میانگین0.8958 است و در انتها نیز زیرشاخص X59 ( عدم ابهام در رابطه انسان و فضا ) با مقدار میانگین 0.5167 دارای کمترین میزان انطباق است.

جدول5- میانگین و انحراف معیار زیرشاخص­های باغ شفابخش در انطباق با باغ ایرانی

Table 5. The mean and standard deviation of the Healing Garden sub-indicators in conformity with the Iranian garden

بحث و نتیجه گیری

نتایج این تحقیق بیان می‌دارد که زیرشاخص­هایی مانند حضور آب، حضور گیاهان و درختان، تغییرات رنگی چهارفصل، بازی نور و سایه، زیبایی و چشم‌نوازی منظره، سرسبزی درختان، وجود درختان در پیرامون مسیرهای حرکتی، امکان تعامل با گیاهان و درختان، حضور آب به‌صورت راکد، روان و فورانی، داشتن چشم‌انداز به آسمان، گذر زمان و تغییرات فصول، تجربه روحانی و جسمانی مثبت در فضا و  امکان تأمل و اکتشاف بیشترین انطباق را با باغ ایرانی دارند. همچنین نتایج یافته‌ها حاکی از آن است که بیشترین درصد انطباق باغ ایرانی با شاخص‌های یک باغ شفابخش مربوط به شاخص تحریک حسی و امکان دسترسی به طبیعت و تعامل با آن است. همچنین شاخص امکان خلوت‌گزینی و ایجاد حریم خصوصی کمترین درصد انطباق را دارد. بدین ترتیب لازم است طراحان برای افزایش اثربخشی و کارایی باغ ایرانی با کارکرد شفابخشی، راهکارهایی نوآورانه در جهت بهبود عرصه‌های خصوصی و نیز ایجاد تنوع فضایی بیشتر برای انتخاب در اختیار کاربر قرار دهند.

در نتیجه فرضیه ابتدایی تحقیق در مورد انطباق شاخص های باغ شفابخش با منظر باغ ایرانی به طور نسبی در مواردی که امتیاز بالایی مطابقت وجود داشته تایید گردید.

پیشنهادات پژوهش آتی

به منظور ادامه پژوهش بررسی شاخص های تایید شده در این نوشتار و بررسی آن ها در نمونه های  باغ ها و  منظر مراکز درمانی به وسیله پیمایش و انواع دیگری از مشاهده برای تایید و یا اصلاح شاخص های ذکر شده پیشنهاد می گردد.

References

1. Abdollahi, R., Aminzadeh, B., Shahcheragh, A., et al. 2015. Developing the components of the healing garden design in Iran and application in the designe of urban open space. Journal of Urban Management 39: 317- 345. (In Persian)
2. Yang, Y . A Healing Garden for Adults with Posttraumatic Stress Disorder, Master Thesis of Science in Landscape Architecture, Washington State University, Washington.
3. Marcus, C.C.1995. & M. Barnes. Gardens in Health Care Facilities: Uses, Therapeutic Benefits ,and Design Considerations : Martinez, CA: The Center of Health Design.
4. Gharipour, M. 2004. Healing Gardens: An Examination of the Relationship between Healing and the Natural Environment. Environmental Sciences, 1(4). ( In Persian)
5. Nikbakht, A. 2005. Medicine in Landscape Architecture: Healing Gardens. The Monthly Scientific Journal of Bagh- E Nazar 1(2): 79-82. (In Persian)
6. Aminzadeh, B. 2006. Urban landscapes, healing and landscape thrapy with nature.The third national conference of green space and urban landscape, Kish, Iran. (In Persian)
7. Hashemin, S., Kazemi, A., & Bemanian, M. 2020. Examining the Influence of Healing Garden on Mental Health of the Patients by Emphasizing Stress Reduction. Journal of Environmental Science and Technology, 21(12), 263-276. doi:10.22034/jest.2020.27268.3636 (In Persian)
8. Mikaeili, A., Sahraei nejad, N. 2009. Peace village, Compilation of criteria and design – case study: Chitgar Park in Tehran. Journal of Environmental Science and Technology, 15, 605-615. (In Persian)
9. Nili, R., Nili, R., & Aminzadeh, B. 2014. The Healing Potential of Garden Landscapes at Qajar Era’s. Armanshahr Architecture & Urban Development, 6(11), 167-180. (In Persian)
10. Nili, R., Nili, R., & Soltanzadeh, H. 2013. Studying the Application of Healing Landscapes in Persian Gardens. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 9(23), 65-74. (in Persian)
11. Mardomi, K., Mirhashemin, S., Hasanpour, K. 2015. Persian Garden as Healing Garden An Approach with Islamic Influences. Journal of Researches in Islamic Architecture (Jria), 2 (4) ,49-63. (In Persian)
12. Hashemin S A., Zarkesh, A., Higueras Garcia, E., Suzanchi, K. 2022. Effect of tree planting design on human thermal comfort at microclimate scale; Case study: Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University. Naqshejahan; 12 (2) :138-158. (In Persian)
13. Saeidian, N., Memarzia, K., Kazem, S. M H. et al . 2016. Comparative Study of Persian Garden Land-scape Pattern Versus Four Kinds of Therapeutic Gardens. Journal of Urban Landscape Research.2(4): 81-92.
14. zojaji, N., nikbakht, A., & kafi, M. 2016. Design Principles of Clinical Sites with Emphasis on Components of Healing gardens, Horticultural Therapy Spaces and The Persian Garden. Journal of Environmental Science and Technology, 18(winter), 303-317.
15. Akbarzadeh, M., & Adibi, A. A. 2014. Health Landscape. MANZAR, the Scientific Journal of landscape, 5(24), 18-21. (In Persian)
16. Marcus, C.C., Bannes, M. 1999. Healing Gardens: Therapeutic Benefits and Design Recommendations. New Jersey: John wiley & Sons.
17. Marcus, C.C .(2005). Healing gardens in hospitals: University of California, Berkeley

a.             

* این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد نگارنده اول با عنوان «طراحی مرکزتخصصی مراقبت از بیماران سرطانی(درمانی-پژوهشی) با رویکرد باغ های شفا بخش در تهران » می باشد که با راهنمایی استاد «دکتر محمدرضا بمانیان» (نگارنده دوم) در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران دفاع گردید.

1- دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

2- استاد دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

[3]- Ph.D Candidate in landscape Architecture, Department of Architecture, Tarbiat Modares University: Tehran, Iran. *(Correspondence Author)

[4]- Professor, Department of Architecture, Faculty of art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

1- Ke-Tsung Han

1- Healing Gardens: Therapeutic Benefits and Design Recommendations