بررسی‏‏ کیفیت‏‏ شیمیایی‏‏ و‏‏ آلودگی‌های‏‏ نفتی‏‏ و‏‏ فلزی‏‏ در‏‏ رواناب‌های‏‏ سطحی‏‏ مجتمع‏‏ پخش‏‏ و‏‏ پالایش‏‏ شازند‏‏ اراک

مقاله‏‏ پژوهشی‏‏

فصلنامه‏‏ انسان‏‏ و‏‏ محیط‏‏ زیست،‏‏ شماره‏‏ 62،‏‏ پاییز‏‏ 1401،‏‏ صص‏‏ 245-262

بررسی‏‏ کیفیت‏‏ شیمیایی‏‏ و‏‏ آلودگی‌های‏‏ نفتی‏‏ و‏‏ فلزی‏‏ در‏‏ رواناب‌های‏‏ سطحی‏‏ مجتمع‏‏ پخش‏‏ و‏‏ پالایش‏‏ شازند‏‏ اراک

عبدالرضا‏‏ واعظی‏‏ هیر[1]*

r.vaezi@tabrizu.ac.ir

محمد‏‏ رنجدوست‏‏ یامچی[2]

علی‏‏ کدخدایی[3]

علیرضا‏‏ گل‏‏ محمدی[4]

تاریخ‏‏ دریافت:‏‏ 30/5/95‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ ‏‏ تاریخ‏‏ پذیرش:‏‏ 3/11/97

چکیده

زمینه‏‏ و‏‏ هدف:‏‏ آلودگی‏‏ روان‏‏ آب‌ها‏‏ با‏‏ هیدروکربن‏های‏‏ نفتی‏‏ در‏‏ پالایشگاه‏ها،‏‏ جایگاه‏های‏‏ سوخت‌گیری،‏‏ مخازن‏‏ نفت‏‏ و‏‏ فراورده‏های‏‏ نفتی‏‏ و‏‏ در‏‏ محل‏‏ عبور‏‏ لوله‏های‏‏ انتقال‏‏ سوخت،‏‏ کاملا‏‏ محتمل‏‏ بوده‏‏ و‏‏ حساسیت‏‏ ویژه‏ای‏‏ دارد.‏‏ هدف‏‏ از‏‏ این‏‏ پژوهش‏‏ بررسی‏‏ آلودگی‏‏ مواد‏‏ هیدروکربنی‏‏ و‏‏ همچنین‏‏ بررسی‏‏ هیدروشیمیایی‏‏ و‏‏ کیفیت‏‏ روان‏‏ آب‌های‏‏ موجود‏‏ در‏‏ قسمت‏‏ پخش‏‏ و‏‏ پالایشگاه‏‏ شازند‏‏ می‏باشد.

روش‏‏ بررسی:‏‏ در‏‏ این‏‏ پژوهش‏‏ رواناب‌های‏‏ سطحی‏‏ پالایشگاه‏‏ شازند‏‏ که‏‏ توسط‏‏ شبکه‏‏ زهکشی‏‏ پالایشگاه‏‏ جمع‌آوری‏‏ و‏‏ وارد‏‏ حوضچه‌های‏‏ تبخیر‏‏ می‌شوند،‏‏ از‏‏ نظر‏‏ خصوصیات‏‏ هیدروشیمیایی‏‏ و‏‏ میزان‏‏ غلظت‏‏ آلاینده‏‏ ها‏‏ مورد‏‏ ارزیابی‏‏ قرار‏‏ گرفتند.‏‏ برای‏‏ این‏‏ منظور‏‏ 12نمونه‌‏‏ آب‏های‏‏ سطحی‏‏ مناطق‏‏ مختلف‏‏ پالایشگاه‏‏ تهیه‏‏ و‏‏ به‏‏ آزمایشگاه‏‏ ارسال‏‏ گردید.‏‏ علاوه‏‏ بر‏‏ مواد‏‏ هیدروکربنی،‏‏ کاتیون‌ها‏‏ و‏‏ آنیون‌های‏‏ اصلی،‏‏ مواد‏‏ مغذی‏‏ و‏‏ چند‏‏ عنصر‏‏ سنگین‏‏ در‏‏ نمونه‌ها‏‏ مورد‏‏ آنالیز‏‏ قرار‏‏ گرفتند.

یافته‏ها:‏‏ نتایج‏‏ نشان‏‏ داد‏‏ که‏‏ بسیاری‏‏ از‏‏ نمونه‏ها‏‏ دارای‏‏ غلظت‏‏ در‏‏ حد‏‏ استاندارد‏‏ مجاز‏‏ بوده،‏‏ ولی‏‏ نمونه‏‏ شماره‏‏ (SW2)‏‏ از‏‏ نظر‏‏ کیفیت‏‏ با‏‏ بقیه‏‏ نمونه‏ها‏‏ متفاوت‏‏ بوده‏‏ و‏‏ مقادیر‏‏ بالایی‏‏ از‏‏ عناصر‏‏ محلول‏‏ را‏‏ نشان‏‏ می‌دهد.‏‏ علت‏‏ این‏‏ امر‏‏ می‌تواند‏‏ آلوده‏‏ شدن‏‏ آن‏‏ با‏‏ فاضلاب‏‏ صنعتی‏‏ باشد.‏‏ در‏‏ نتایج‏‏ به‏‏ دست‏‏ آمده‏‏ از‏‏ آنالیز‏‏ هیدروکربنی،‏‏ در‏‏ رواناب‌های‏‏ بخش‏‏ مرکزی‏‏ پالایشگاه‏‏ غلظت‏‏ بالایی‏‏ از‏‏ بنزن‏‏ و‏‏ زایلن‏‏ مشاهده‏‏ گردید‏‏ ولی‏‏ آثاری‏‏ از‏‏ تولوئن‏‏ و‏‏ MTBE‏‏ تشخیص‏‏ داده‏‏ نشد.

بحث‏‏ و‏‏ نتیجه‏گیری:‏‏ آلودگی‌های‏‏ شناسایی‏‏ شده‏‏ در‏‏ رواناب‌های‏‏ پالایشگاه‏‏ از‏‏ دو‏‏ منشأ‏‏ می‌توانند‏‏ ناشی‏‏ شده‏‏ باشند‏‏ اول‏‏ از‏‏ ریزش‌های‏‏ جوی‏‏ که‏‏ به‏‏ دلیل‏‏ آلودگی‏‏ هوا‏‏ در‏‏ مناطق‏‏ صنعتی،‏‏ جزء‏‏ منابع‏‏ اصلی‏‏ ایجاد‏‏ آلودگی‏‏ در‏‏ رواناب‌ها‏‏ می‌باشد‏‏ و‏‏ منشأ‏‏ دوم‏‏ آلودگی‌ها‏‏ ناشی‏‏ از‏‏ فعالیت‌های‏‏ صنعتی‏‏ در‏‏ محدوده‏‏ پالایشگاه‏‏ می‌باشد.

واژگان‏‏ کلیدی:‏‏ مواد‏‏ هیدروکربنی،‏‏ هیدروشیمی،‏‏ روان‏‏ آب‌های‏‏ سطحی،‏‏ پالایشگاه‏‏ شازند

Human‏‏ and‏‏ Environment,‏‏ No.‏‏ 62,‏‏ Autumn‏‏ 2022,‏‏ pp.‏‏ 245-262‏‏

Investigation‏‏ of‏‏ chemical‏‏ quality,‏‏ oil‏‏ and‏‏ metal‏‏ contamination‏‏ of‏‏ surface‏‏ waters‏‏ at‏‏ Shazand‏‏ Refinery‏‏ and‏‏ Distribution‏‏ Complex,‏‏ Arak,‏‏ Iran

Abdorreza‏‏ Vaezihir[5]*

r.vaezi@tabrizu.ac.ir

Mohammad‏‏ Ranjdoust‏‏ Yamchi[6]‏‏

Ali‏‏ Kadkhodaie[7]

Gholmohammadi‏‏ Alireza[8]

Abstract                                                                

Background‏‏ and‏‏ Purpose:‏‏ Pollution‏‏ of‏‏ surface‏‏ water‏‏ by‏‏ hydrocarbon‏‏ compounds‏‏ released‏‏ from‏‏ the‏‏ refineries,‏‏ storage‏‏ tanks‏‏ and‏‏ convay‏‏ pipline‏‏ is‏‏ very‏‏ possible‏‏ and‏‏ need‏‏ to‏‏ be‏‏ addressed‏‏ with‏‏ high‏‏ sensitivity.‏‏‏‏ Purpose‏‏ of‏‏ this‏‏ study‏‏ is‏‏ investigation‏‏ of‏‏ contamination‏‏ and‏‏ hydrochemical‏‏ properties‏‏ of‏‏ runoff‏‏ waters‏‏ at‏‏ Shazand‏‏ refinery.‏‏ Water‏‏ samples‏‏ collected‏‏ and‏‏ analysed‏‏ for‏‏ major‏‏ ions‏‏ and‏‏ oil‏‏ and‏‏ metal‏‏ contaminants.

Research‏‏ method:‏‏ Twoelve‏‏ samples‏‏ were‏‏ collected‏‏ from‏‏ surface‏‏ waters‏‏ of‏‏ the‏‏ refinery‏‏ and‏‏ were‏‏ analyzed‏‏ for‏‏ oil‏‏ materials,‏‏ some‏‏ heavy‏‏ metals,‏‏ nutrients‏‏ and‏‏ major‏‏ ions.‏‏ Some‏‏ other‏‏ parameters‏‏ like‏‏ EC‏‏ and‏‏ pH‏‏ were‏‏ meseared‏‏ in‏‏ situe.

Findings:‏‏ According‏‏ to‏‏ the‏‏ results,‏‏ the‏‏ runoff‏‏ in‏‏ some‏‏ parts‏‏ of‏‏ the‏‏ refinery‏‏ shows‏‏ contamination‏‏ by‏‏ benzene.‏‏ Ethylbenzene‏‏ concentration,‏‏ however,‏‏ is‏‏ less‏‏ than‏‏ maximum‏‏ permissible‏‏ level‏‏ and‏‏ no‏‏ evidence‏‏ of‏‏ MTBE‏‏ and‏‏ toluene‏‏ was‏‏ detected.

Discussion‏‏ and‏‏ conclusion:‏‏ Pollution‏‏ by‏‏ benzene‏‏ can‏‏ be‏‏ due‏‏ to‏‏ pollutants‏‏ released‏‏ from‏‏ the‏‏ refining‏‏ process‏‏ and‏‏ spilling‏‏ of‏‏ oil.‏‏ A‏‏ part‏‏ of‏‏ BTEX‏‏ pollutants‏‏ in‏‏ surface‏‏ water‏‏ can‏‏ be‏‏ came‏‏ from‏‏ atmospheric‏‏ washout‏‏ during‏‏ precipitation.‏‏ No‏‏ evidents‏‏ of‏‏ MTBE‏‏ detected‏‏ in‏‏ the‏‏ samples.‏‏ ‏‏ It‏‏ should‏‏ be‏‏ mentioned‏‏ that‏‏ BTEX‏‏ and‏‏ MTBE‏‏ are‏‏ volatile‏‏ components‏‏ and‏‏ cannot‏‏ be‏‏ survived‏‏ in‏‏ surface‏‏ water‏‏ for‏‏ a‏‏ long‏‏ time.‏‏ Chemical‏‏ parameters‏‏ such‏‏ as‏‏ EC‏‏ and‏‏ ions‏‏ concentaration‏‏ in‏‏ the‏‏ surface‏‏ water‏‏ in‏‏ the‏‏ central‏‏ area‏‏ of‏‏ the‏‏ refinery‏‏ shows‏‏ an‏‏ anomaly‏‏ which‏‏ would‏‏ be‏‏ related‏‏ to‏‏ the‏‏ industrial‏‏ activites.‏‏ The‏‏ runoff‏‏ of‏‏ this‏‏ part‏‏ of‏‏ the‏‏ refinery‏‏ is‏‏ less‏‏ suitable‏‏ for‏‏ industrial‏‏ and‏‏ agricultural‏‏ usges.‏‏

Keywords:‏‏ hydrocarbon‏‏ material,‏‏ hydrochemical,‏‏ runoff,‏‏ Shazand‏‏ Refinery

زمینه‏‏ و‏‏ هدف

بررسی‏‏ کیفیت‏‏ شیمیایی‏‏ آب‏‏ یکی‏‏ از‏‏ مراحل‏‏ بسیار‏‏ ضروری‏‏ و‏‏ مهم‏‏ در‏‏ بررسی‏‏ و‏‏ مطالعه‏‏ رودخانه‏ها‏‏ می‌باشد‏‏ و‏‏ کیفیت‏‏ شیمیایی‏‏ آب‏‏ رودخانه‏ها‏‏ متأثر‏‏ از‏‏ عوامل‏‏ طبیعی‏‏ و‏‏ مصنوعی‏‏ بوده‏‏ که‏‏ این‏‏ عوامل‏‏ با‏‏ توجه‏‏ به‏‏ زمان‏‏ و‏‏ لیتولوژی‏‏ حوضه‏‏ آبریزی‏‏ که‏‏ رودخانه‏‏ در‏‏ آن‏‏ جریان‏‏ دارد‏‏ کیفیت‏‏ آب‏‏ رودخانه‏‏ را‏‏ تحت‏‏ تأثیر‏‏ خود‏‏ در‏‏ می‏آورد.‏‏ به‏‏ طور‏‏ کلی‏‏ منشأ‏‏ طبیعی‏‏ یون‌های‏‏ محلول‏‏ در‏‏ آب‏‏ رودخانه‏‏ بستگی‏‏ به‏‏ کیفیت‏‏ آب‏‏ بارندگی‏‏ و‏‏ نوع‏‏ لیتولوژی‏‏ حوضه‏‏ آبریز‏‏ آن‏‏ دارد‏‏ و‏‏ منشأ‏‏ مصنوعی‏‏ یون‌های‏‏ موجود‏‏ در‏‏ رودخانه‏‏ نیز‏‏ ناشی‏‏ از‏‏ فاضلاب‏های‏‏ صنعتی‏‏ و‏‏ خانگی‏‏ و‏‏ کود‏های‏‏ کشاورزی‏‏ است‏‏ که‏‏ در‏‏ حوضه‏‏ آبریز‏‏ استفاده‏‏ می‏شود‏‏ ]1[.

آلوده‏‏ شدن‏‏ آب‏‏ عمدتاً‏‏ به‏‏ دلیل‏‏ فعالیت‌های‏‏ مختلف‏‏ بشر،‏‏ که‏‏ البته‏‏ با‏‏ هدف‏‏ رفاه‏‏ و‏‏ پیشرفت‏‏ صورت‏‏ می‌گیرد،‏‏ ایجاد‏‏ می‌شود.‏‏ فاضلاب‌های‏‏ خانگی،‏‏ کشاورزی‏‏ و‏‏ صنعتی‏‏ آلاینده‏‏ آب‌های‏‏ شیرین‏‏ از‏‏ جمله‏‏ روان‏‏ آب‌های‏‏ سطحی‏‏ و‏‏ رودخانه‌ها‏‏ هستند.‏‏ پساب‌های‏‏ صنعتی‏‏ حاوی‏‏ آلاینده‌های‏‏ خطرناک‏‏ بوده‏‏ و‏‏ چنانچه‏‏ ورود‏‏ و‏‏ نفوذ‏‏ آن‌ها‏‏ به‏‏ منابع‏‏ آبی‏‏ گسترش‏‏ یابد،‏‏ مصرف‏‏ آب‏‏ آن‏‏ منابع‏‏ نه‏‏ تنها‏‏ برای‏‏ انسان‏‏ بلکه‏‏ برای‏‏ گیاهان‏‏ و‏‏ جانوران‏‏ نیز‏‏ خطرناک‏‏ می‌شود.‏‏ یکی‏‏ دیگر‏‏ از‏‏ مواد‏‏ آلوده‌کننده‏‏ آب‌ها‏‏ مواد‏‏ نفتی‏‏ است‏‏ که‏‏ به‏‏ دلیل‏‏ کندی‏‏ تجزیه‏‏ و‏‏ قابلیت‏‏ انتشار‏‏ سریع‏‏ به‏‏ همه‏‏ جا‏‏ سرایت‏‏ می‌کند،‏‏ خطرناک‏‏ و‏‏ گاهی‏‏ موارد‏‏ مرگبار‏‏ هستند.

فعالیت‌های‏‏ انسانی‏‏ به‏‏ ویژه‏‏ صنعتی‏‏ با‏‏ استحصال‏‏ و‏‏ مصرف‏‏ آب‏‏ همراه‏‏ است،‏‏ به‏‏ طوری‏‏ که‏‏ باعث‏‏ تولید‏‏ پساب‌ها،‏‏ زهاب‌ها،‏‏ پسماندها‏‏ و‏‏ گازهای‏‏ آلاینده‏‏ می‏شوند‏‏ و‏‏ این‏‏ آلاینده‌ها‏‏ از‏‏ راه‌های‏‏ گوناگون‏‏ وارد‏‏ محیط‏‏ زیست‏‏ می‌گردد.‏‏ فرایندهای‏‏ گوناگون‏‏ صنعتی‏‏ همراه‏‏ با‏‏ تولیدات‏‏ متنوع‏‏ و‏‏ گسترده‏‏ مواد‏‏ و‏‏ ترکیبات،‏‏ آلودگی‏های‏‏ متعددی‏‏ را‏‏ برای‏‏ بشر‏‏ ایجاد‏‏ می‌نماید،‏‏ به‏‏ طوری‏‏ که‏‏ شناسایی‏‏ آلاینده‌های‏‏ زیست‌محیطی‏‏ ناشی‏‏ از‏‏ فعالیت‏‏ واحدهای‏‏ صنعتی‏‏ به‏‏ ویژه‏‏ در‏‏ قسمت‏‏ منابع‏‏ آب‏‏ ضرورت‏‏ پیدا‏‏ کرده‏‏ است‏ ]2[.‏‏ امروزه‏‏ آلودگی‏‏ منابع‏‏ آب‏‏ سطحی‏‏ با‏‏ آلاینده‏های‏‏ مختلف‏‏ از‏‏ جمله‏‏ هیدروکربن‏ها‏‏ و‏‏ حلال‏های‏‏ شیمیایی‏‏ و‏‏ پساب‌های‏‏ صنعتی‏‏ آثار‏‏ منفی‏‏ زیست‌محیطی‏‏ متنوعی‏‏ به‏‏ دنبال‏‏ دارد.‏‏ نشت‏‏ فرآورده‌های‏‏ نفتی‏‏ و‏‏ آلودگی‏‏ منابع‏‏ آب‏‏ سطحی‏‏ در‏‏ این‏‏ محل‌ها‏‏ امری‏‏ تقریباً‏‏ اجتناب‌ناپذیر‏‏ است.‏‏ آلایندگی‏‏ روان‏‏ آب‌ها‏‏ با‏‏ هیدروکربن‏های‏‏ نفتی‏‏ در‏‏ پالایشگاه‏ها،‏‏ جایگاه‏های‏‏ سوخت‌گیری،‏‏ مخازن‏‏ نفت‏‏ و‏‏ فراورده‏های‏‏ نفتی‏‏ در‏‏ محل‏‏ عبور‏‏ لوله‏های‏‏ تأسیسات‏‏ انتقال‏‏ سوخت،‏‏ حساسیت‏‏ ویژه‏ای‏‏ دارد،‏‏ چرا‏‏ که‏‏ معمولاً‏‏ از‏‏ شروع‏‏ آلودگی‏‏ تا‏‏ تشخیص‏‏ آن‏‏ مدت‏‏ زمانی‏‏ طولانی‏‏ می‏گذرد‏‏ و‏‏ در‏‏ صورت‏‏ بروز،‏‏ درمان‏‏ آن‏‏ به‏‏ زمان‏‏ و‏‏ هزینه‏های‏‏ اقتصادی‏‏ چشم‏گیری‏‏ نیاز‏‏ دارد‏ ]3[.

‏Bartram‏‏ and‏‏ Balance‏‏ (1996)‏‏ در‏‏ گزارش‏‏ UNEP‏‏ و‏‏ WHO‏‏ ترکیب‏‏ آب‌های‏‏ سطحی‏‏ و‏‏ زیرزمینی‏‏ را‏‏ به‏‏ عوامل‏‏ طبیعی‏‏ (زمین‏‏ شناسی،‏‏ توپوگرافی،‏‏ هواشناسی،‏‏ هیدروژئولوژی‏‏ و‏‏ زیست‏‏ شناختی)‏‏ در‏‏ حوضه‏‏ آبریز‏‏ و‏‏ تغییرات‏‏ فصلی‏‏ در‏‏ حجم‏‏ رواناب،‏‏ شرایط‏‏ و‏‏ نوع‏‏ هوازدگی‏‏ و‏‏ سطح‏‏ آب‌ها‏‏ وابسته‏‏ دانسته‌اند.‏‏ ‏‏ تغییرات‏‏ شدید‏‏ طبیعی‏‏ ناشی‏‏ از‏‏ عوامل‏‏ یادشده،‏‏ ممکن‏‏ است‏‏ ‏‏ فقط‏‏ در‏‏ یکی‏‏ از‏‏ آبراهه‌ها‏‏ مشاهده‏‏ شود.‏‏ از‏‏ سوی‏‏ دیگر،‏‏ فعالیت‌های‏‏ انسانی‏‏ نیز‏‏ تأثیر‏‏ قابل‏‏ ملاحظه‌ای‏‏ بر‏‏ کیفیت‏‏ آب‏‏ دارد.‏‏ برخی‏‏ از‏‏ این‏‏ تأثیرات‏‏ نتیجه‏‏ تغییرات‏‏ آب‌شناختی‏‏ مانند‏‏ ساختن‏‏ سد،‏‏ خشک‏‏ شدن‏‏ تالاب‌ها‏‏ و‏‏ انحراف‏‏ در‏‏ مسیر‏‏ جریان‏‏ است.‏‏ ‏‏ عوامل‏‏ هواشناسی‏‏ مانند‏‏ کمیت،‏‏ فراوانی‏‏ و‏‏ شدت‏‏ بارندگی‏‏ با‏‏ تأثیر‏‏ روی‏‏ چرخه‏‏ آب‌شناختی‏‏ بر‏‏ کیفیت‏‏ و‏‏ کمیت‏‏ منابع‏‏ آبی‏‏ نیز‏‏ تأثیر‏‏ دارند.‏‏ ‏‏ فرآیندهای‏‏ طبیعی‏‏ مانند‏‏ تبخیر‏‏ و‏‏ تعرق،‏‏ رطوبت‏‏ خاک،‏‏ فرسایش‏‏ طبیعی‏‏ و‏‏ هوازدگی‏‏ و‏‏ نیز‏‏ کاربری‏‏ اراضی،‏‏ فعالیت‌های‏‏ کشاورزی‏‏ و‏‏ دخالت‌های‏‏ انسان‏‏ در‏‏ چرخه‏‏ آب،‏‏ بر‏‏ منابع‏‏ آبی‏‏ مؤثر‏‏ هستند‏ ]4[.

پساب‏های‏‏ تولید‏‏ شده‏‏ در‏‏ پالایشگاه‏ها‏‏ شمال‏‏ چهار‏‏ دسته‏‏ اصلی‏‏ می‏باشند‏‏ که‏‏ با‏‏ توجه‏‏ به‏‏ خصوصیات‏‏ و‏‏ نوع‏‏ آلاینده‏های‏‏ موجود‏‏ در‏‏ هرکدام‏‏ در‏‏ پالایشگاه‏‏ مدیریت‏‏ می‏شوند.‏‏ دسته‏‏ اول‏‏ پساب‏های‏‏ ناشی‏‏ از‏‏ واحد‏‏ نمک‏‏ زدایی‏‏ که‏‏ برای‏‏ کاهش‏‏ خورندگی‏‏ موارد‏‏ نفتی‏‏ در‏‏ طی‏‏ فرآیند‏‏ پالایشگاه‏‏ از‏‏ آب‏‏ استفاده‏‏ شده‏‏ ‏‏ و‏‏ در‏‏ نهایت‏‏ به‏‏ صورت‏‏ پساب‏‏ از‏‏ سیستم‏‏ دفع‏‏ می‏شود.‏‏ دسته‏‏ دوم‏‏ پساب‏‏ ناشی‏‏ از‏‏ فرآیند‏‏ پالایش‏‏ کاتالیستی،‏‏ دسته‏‏ سوم‏‏ پساب‏‏ تولید‏‏ شده‏‏ در‏‏ اثر‏‏ شستشوی‏‏ تاسیسات‏‏ و‏‏ مخازن‏‏ پالایشگاه‏‏ و‏‏ دسته‏‏ چهارم‏‏ بارندگی‏‏ که‏‏ در‏‏ سطح‏‏ پالایشگاه‏‏ ریزش‏‏ می‏کند‏‏ و‏‏ معمولاً‏‏ به‏‏ دلیل‏‏ نفوذ‏‏ پذیری‏‏ کم‏‏ پالایشگاه‏‏ عمدتاً‏‏ تبدیل‏‏ به‏‏ رواناب‏‏ می‏شوند‏‏ ]5[.‏‏ یکی‏‏ از‏‏ چالش‏های‏‏ مهم‏‏ در‏‏ پالایشگاه‏ها‏‏ جدا‏‏ نمودن‏‏ سه‏‏ دسته‏‏ اول‏‏ پساب‏‏ از‏‏ دسته‏‏ چهارم‏‏ (رواناب‏ها)‏‏ می‏باشد.‏‏ بسیاری‏‏ از‏‏ پالایشگاه‏ها‏‏ (بخصوص‏‏ پالایشگاه‏های‏‏ قدیمی‏‏ که‏‏ سیستم‏‏ جداگانه‏‏ برای‏‏ جمع‏‏ آوری‏‏ پساب‏‏ و‏‏ رواناب‏‏ ندارند)‏‏ فعالیت‏هایی‏‏ نظیر‏‏ پایش‏‏ رواناب‏ها‏‏ و‏‏ حتی‏‏ استفاده‏‏ از‏‏ ردیاب‏های‏‏ رنگی‏‏ برای‏‏ یافتن‏‏ مناطق‏‏ اختلاط‏‏ رواناب‏‏ و‏‏ پساب‏‏ دارند‏‏ ]6[.‏‏ رواناب‏‏ مناطق‏‏ پالایشگاهی‏‏ به‏‏ سه‏‏ قسمت‏‏ قابل‏‏ تقسیم‏‏ است.‏‏ الف)‏‏ مناطق‏‏ آلوده‏‏ مربوط‏‏ به‏‏ واحدهای‏‏ پالایشی،‏‏ ب)‏‏ مناطقی‏‏ که‏‏ پتانسیل‏‏ آلودگی‏‏ دارند‏‏ مثل‏‏ خیابان‏ها‏‏ و‏‏ مخازن‏‏ پالایشگاه‏‏ و‏‏ ج)‏‏ مناطق‏‏ فاقد‏‏ الودگی‏‏ نظیر‏‏ بخش‏های‏‏ بدون‏‏ کاربری‏‏ پالایشگاه‏‏ یا‏‏ بخش‏های‏‏ اداری.‏‏ مدیریت‏‏ این‏‏ رواناب‏ها‏‏ در‏‏ هر‏‏ بخش‏‏ با‏‏ توجه‏‏ به‏‏ غلظت‏‏ آلودگی‏‏ و‏‏ حجم‏‏ رواناب‏‏ می‏تواند‏‏ متفاوت‏‏ باشد.‏‏ رواناب‏های‏‏ پالایشگاهی‏‏ در‏‏ بارش‏های‏‏ کوتاه‏‏ مدت‏‏ به‏‏ اندازه‏‏ بارش‏های‏‏ بلند‏‏ مدت‏‏ می‏توانند‏‏ آلوده‏‏ و‏‏ خطرناک‏‏ باشند،‏‏ بویژه‏‏ در‏‏ مورد‏‏ اولین‏‏ بارندگی‏‏ بعد‏‏ از‏‏ فصل‏‏ خشک‏‏ که‏‏ غلظت‏‏ الاینده‏ها‏‏ در‏‏ آن‏‏ به‏‏ حداکثر‏‏ می‏رسد‏‏ ]7[.‏‏ پژوهشی‏‏ در‏‏ ایالات‏‏ متحده‏‏ بر‏‏ روی‏‏ آلودگی‏های‏‏ وارد‏‏ شده‏‏ از‏‏ آسفالت‏‏ خیابان‏ها‏‏ بر‏‏ ‏‏ روی‏‏ رواناب‏ها‏‏ انجام‏‏ شد‏‏ نشان‏‏ داد‏‏ که‏‏ روکش‏‏ آسفالت‏‏ آلایندگی‏‏ بیشتری‏‏ از‏‏ آسفالت‏‏ اولیه‏‏ و‏‏ بکر‏‏ دارد‏‏ و‏‏ غلظت‏‏ آلاینده‏های‏‏ خطرناک‏‏ مانند‏‏ بنزوپیرن‏‏ در‏‏ آن‏‏ بیشتر‏‏ است.‏‏ این‏‏ تحقیق‏‏ همچنین‏‏ نشان‏‏ داد‏‏ که‏‏ آسفالت‏‏ گرم‏‏ به‏‏ دلیل‏‏ داشتن‏‏ نسبت‏‏ بالایی‏‏ از‏‏ قیر‏‏ که‏‏ گرانروی‏‏ پایین‏‏ تری‏‏ نسبت‏‏ به‏‏ قیرهای‏‏ مورد‏‏ استفاده‏‏ در‏‏ آسفالت‏‏ سرد‏‏ دارد،‏‏ هیدروکربن‏های‏‏ بیشتری‏‏ را‏‏ وارد‏‏ رواناب‏های‏‏ سطحی‏‏ می‏کند.‏‏ این‏‏ نوع‏‏ اسفالت‏‏ 95‏‏ درصد‏‏ آسفالت‏های‏‏ خیابان‏ها‏‏ را‏‏ در‏‏ امریکا‏‏ تشکیل‏‏ می‏دهد‏‏ که‏‏ بیش‏‏ از‏‏ 4‏‏ میلیون‏‏ کیلومتر‏‏ را‏‏ شامل‏‏ می‏شود‏‏ ]8[.

هدف‏‏ از‏‏ این‏‏ پژوهش‏‏ بررسی‏‏ آلودگی‏‏ مواد‏‏ هیدروکربنی‏‏ و‏‏ همچنین‏‏ بررسی‏‏ هیدروشیمیایی‏‏ و‏‏ کیفیت‏‏ روان‏‏ آب‌های‏‏ موجود‏‏ در‏‏ قسمت‏‏ پخش‏‏ و‏‏ پالایشگاه‏‏ شازند‏‏ می‏باشد.‏‏ آب‏های‏‏ سطحی‏‏ که‏‏ در‏‏ این‏‏ پژوهش‏‏ مورد‏‏ بررسی‏‏ قرار‏‏ گرفته‏اند‏‏ شامل‏‏ هر‏‏ دو‏‏ دسته‏‏ رواناب‏ها‏‏ و‏‏ پساب‏ها‏‏ می‏باشند‏‏ که‏‏ به‏‏ دلیل‏‏ اختلاط‏‏ این‏‏ دو،‏‏ امکان‏‏ جداسازی‏‏ و‏‏ نمونه‏‏ برداری‏‏ مجزا‏‏ وجود‏‏ نداشته‏‏ است.‏‏ نمونه‌برداری‏‏ از‏‏ محل‏هایی‏‏ که‏‏ امکان‏‏ تغییر‏‏ کیفیت‏‏ روان‏‏ آب‌ها‏‏ در‏‏ محدوده‏‏ بین‏‏ قسمت‏‏ پخش‏‏ و‏‏ پالایش‏‏ وجود‏‏ داشت،‏‏ انجام‏‏ پذیرفت.‏‏ تعیین،‏‏ عوامل‏‏ محیطی‏‏ و‏‏ انسانی‏‏ تأثیرگذار‏‏ بر‏‏ کیفیت‏‏ رواناب‌ها‏‏ و‏‏ شناسایی‏‏ منابع‏‏ انتشار‏‏ آلاینده‌های‏‏ صنعتی‏‏ از‏‏ جمله‏‏ پساب‏‏ کارخانه‏‏‏ و‏‏ همچنین‏‏ انجام‏‏ بررسی‌های‏‏ صحرایی‏‏ از‏‏ جمله‏‏ مواردی‏‏ بودند‏‏ که‏‏ در‏‏ این‏‏ پژوهش‏‏ مدنظر‏‏ قرارگرفته‌اند.

روش‏‏ بررسی

منطقه‏‏ موردمطالعه

منطقه‏‏ مورد‏‏ مطالعه‏‏ (پالایشگاه‏‏ و‏‏ شرکت‏‏ پخش)‏‏ در‏‏ استان‏‏ مرکزی‏‏ و‏‏ در‏‏ جنوب‏‏ غربی‏‏ شهر‏‏ اراک‏‏ و‏‏ شمال‏‏ شرقی‏‏ دشت‏‏ شازند‏‏ با‏‏ مساحت‏‏ 6‏‏ کیلومترمربع‏‏ و‏‏ در‏‏ مسیر‏‏ جاده‏‏ اراک‏‏ _‏‏ بروجرد‏‏ در‏‏ 22‏‏ کیلومتری‏‏ اراک‏‏ قرار‏‏ گرفته‏‏ است‏‏ (شکل‏‏ 1).‏‏ پالایشگاه‏‏ نفت‏‏ شازند‏‏ اراک‏‏ در‏‏ سال‏‏ 1372‏‏ با‏‏ ظرفیت‏‏ اسمی‏‏ 150000‏‏ بشکه‏‏ در‏‏ روز‏‏ راه‏‏ اندازی‏‏ گردید‏‏ که‏‏ در‏‏ حال‏‏ حاضر‏‏ ظرفیت‏‏ فوق‏‏ به‏‏ 178000‏‏ بشکه‏‏ در‏‏ روز‏‏ افزایش‏‏ پیدا‏‏ کرد‏‏ و‏‏ با‏‏ اجرای‏‏ طرح‏‏ توسعه،‏‏ ظرفیت‏‏ پالایشگاه‏‏ به‏‏ 250‏‏ هزار‏‏ بشکه‏‏ در‏‏ روز‏‏ افزایش‏‏ رسیده‏‏ است.‏‏ از‏‏ دیگر‏‏ اهداف‏‏ این‏‏ طرح‏‏ می‏توان‏‏ به‏‏ تولید‏‏ بنزین‏‏ در‏‏ ازای‏‏ کاهش‏‏ نقت‏‏ کوره،‏‏ ارتقاء‏‏ محصولات‏‏ فعلی‏‏ و‏‏ آینده‏‏ به‏‏ استانداردهای‏‏ یورو‏‏ 5،‏‏ اصلاح‏‏ فرآیندها‏‏ جت‏‏ دریافت‏‏ خوراک‏‏ مخلوط‏‏ نفت‏‏ خام‏‏ سبک‏‏ و‏‏ سنگین‏‏ به‏‏ جای‏‏ نفت‏‏ خام‏‏ سبک‏‏ اهواز‏‏ و‏‏ کاهش‏‏ مواد‏‏ آلاینده‏‏ زیست‌محیطی‏‏ اشاره‏‏ کرد.‏‏ این‏‏ پالایشگاه‏‏ برای‏‏ اولین‏‏ بار‏‏ در‏‏ بین‏‏ پالایشگاه‏های‏‏ کشور،‏‏ به‏‏ سیستم‏‏ DCS‏‏ (سیستم‏‏ کنترل‏‏ گسترده)‏‏ در‏‏ جهت‏‏ کنترل‏‏ بهتر‏‏ متغیرهای‏‏ عملیاتی‏‏ و‏‏ سیستم‏‏ CCR‏‏ (احیاء‏‏ مداوم‏‏ کاتالیست)‏‏ جهت‏‏ تولید‏‏ بنزین‏‏ بدون‏‏ سرب،‏‏ مجهز‏‏ شده‏‏ است‏‏ که‏‏ بخشی‏‏ از‏‏ این‏‏ فرآورده‏‏ با‏‏ ارزش‏‏ به‏‏ پالایشگاه‏‏ تهران‏‏ ارسال‏‏ شده‏‏ تا‏‏ جهت‏‏ کاهش‏‏ مواد‏‏ افزونی‏‏ آلاینده‏‏ در‏‏ آن‏‏ شرکت‏‏ استفاده‏‏ گردد.‏‏ پالایشگاه‏‏ شازند‏‏ دارای‏‏ 10‏‏ واحد‏‏ پالایش‏‏ و‏‏ 12‏‏ واحد‏‏ سرویس‏‏ جانبی‏‏ می‏باشد.‏‏ این‏‏ پالایشگاه‏‏ تنها‏‏ پالایشگاه‏‏ کشور‏‏ می‏باشد‏‏ که‏‏ 90%‏‏ از‏‏ خوراک‏‏ آن‏‏ به‏‏ محصولات‏‏ با‏‏ ارزش‏‏ افزوده‏‏ بالا‏‏ شامل‏‏ گاز‏‏ مایع،‏‏ پروپیلن،‏‏ بنزین،‏‏ نفت‏‏ سفید‏‏ و‏‏ گازوئیل‏‏ تبدیل‏‏ شده‏‏ و‏‏ فقط‏‏ 8/6%‏‏ از‏‏ نفت‏‏ خام‏‏ ورودی‏‏ به‏‏ نفت‏‏ کوره‏‏ و‏‏ قیر‏‏ تبدیل‏‏ می‏گردد.

در‏ دشت‏ شازند‏ رودخانه‏های‏ آستانه،‏ کله‏ و‏ کزاز‏ پس‏ از‏ الحاق‏ به‏ یکدیگر‏ رودخانه‏ شراء‏ را‏ پدید‏ می‏آورند.‏ به‏ طورکلی‏ جهت‏ جریان‏ آب‌های‏ سطحی‏ دشت‏ شازند‏ از‏ شمال‏ شرقی‏ به‏ سمت‏ جنوب‏ غربی‏ می‏باشد.‏ دو‏ انشعاب‏ آبراهه‏های‏ مذکور‏ به‏ دلیل‏ هم‌جوار‏ بودن‏ با‏ پالایشگاه‏ مهم‏ هستند.‏ یک‏ انشعاب‏ در‏ ضلع‏ شرقی‏ پالایشگاه‏ (کنار‏ جاده‏ اراک‏ –‏ شازند)‏ به‏ طول‏ 5/11‏ کیلومتر‏ و‏ دومین‏ انشعاب‏ که‏ از‏ حدفاصل‏ پالایشگاه‏ و‏ پتروشیمی‏ عبور‏ کرده‏ و‏ به‏ طول‏ 5/17‏ کیلومتر‏ می‌باشد.‏ علیرغم‏ اینکه‏ هر‏ دو‏ این‏ انشعابات‏ از‏ قسمت‏ شمال‏ شرقی‏ دشت‏ شازند‏ سرچشمه‏ می‏گیرند‏ ولی‏ حوضه‏ این‏ دو‏ باهم‏ متفاوت‏ است.‏ انشعاب‏ واقع‏ در‏ سمت‏ شرق‏ پالایشگاه‏ به‏ رودخانه‏ کزاز‏ و‏ انشعاب‏ مجاور‏ پتروشیمی‏ به‏ رودخانه‏ مهاجران‏ می‏ریزد.‏ اهمیت‏ این‏ دو‏ انشعاب‏ میزان‏ آورد‏ رسوب‏ و‏ حجم‏ آب‏ انتقالی‏ در‏ مواقع‏ سیلابی‏ می‏باشد‏ که‏ در‏ شرایط‏ بحرانی،‏ خساراتی‏ به‏ مجموعه‏ پالایشگاه‏ و‏ شرکت‏ پخش‏ در‏ پی‏ خواهد‏ داشت‏ ]9[.

شکل‏ 1.‏ موقعیت‏ جغرافیایی‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏

Figure‏ 1.‏ Location‏‏ map‏ of‏ the‏ study‏ area‏

روش‏ تحقیق

برای‏ بررسی‏ وضعیت‏ هیدرولوژی‏ و‏ هیدروشیمیایی‏ در‏ منطقه‏ مورد‏ مطالعه،‏ از‏ 7‏ نقطه‏ نمونه‏ برداری‏ آب‏ سطحی‏ صورت‏ گرفت‏ که‏ 4‏ نمونه‏ از‏ داخل‏ پالایشگاه‏ شازند،‏ 1‏ نمونه‏ از‏ روان‏ آب‌های‏ سطحی‏ در‏ قسمت‏ پخش‏ و‏ 2‏ نمونه‏ از‏ شمال‏ شرقی‏ پالایشگاه‏ برداشته‏ شد.‏ این‏ نمونه‏ها‏ شامل‏ رواناب‏ سطحی‏ و‏ پساب‏ پالایشگاه‏ می‏باشد‏ که‏ از‏ طریق‏ کانال‏های‏ روباز‏ در‏ نهایت‏ به‏ حوضچه‏های‏ تبخیر‏ منتقل‏ می‏شوند.‏ همچنین‏ برای‏ بررسی‏ غلظت‏ مواد‏ هیدروکربنی‏ در‏ رواناب‌های‏ منطقه‏ مورد‏ مطالعه،‏ 5‏ نمونه‏ آب‏ سطحی‏ از‏ داخل‏ و‏ اطراف‏ پالایشگاه‏ و‏ پخش‏ در‏ خرداد‏ ماه‏ 1394‏ نمونه‏برداری‏ شد.‏ به‏ منظور‏ نمونه‌برداری‏ از‏ ایستگاه‏های‏ مشخص‏ شده‏ از‏ روش‏های‏ استاندارد‏ استفاده‏ شد،‏ به‏ طوری‏ که‏ نمونه‌برداری‏ از‏ آب‌های‏ سطحی‏ در‏ عمق‏ حدود‏ 5‏ سانتی‌متری‏ از‏ سطح‏ به‏ کف‏ و‏ به‏ صورتی‏ که‏ اختلال‏ و‏ برهم‏ خوردگی‏ در‏ سطح‏ آب‏ ایجاد‏ نگردد،‏ انجام‏ شد‏ ]10[.‏ به‏ همین‏ منظور‏ برای‏ نمونه‏برداری‏ از‏ ظروف‏ استاندارد‏ پلاستیکی،‏ بطری‏های‏ پلی‏اتیلنی‏ و‏ شیشه‏ای‏ با‏ گنجایش‏ یک‏ لیتری‏ و‏ cc‏ 250‏ استفاده‏ شد‏ که‏ از‏ هر‏ ایستگاه‏ سه‏ نمونه‏ آب‏ برداشت‏ گردید،‏ یک‏ نمونه‏ برای‏ آنالیز‏ عناصر‏ اصلی،‏ یک‏ نمونه‏ برای‏ آنالیز‏ مواد‏ هیدروکربنی‏ و‏ نمونه‏ دیگر‏ برای‏ آنالیز‏ فلزات‏ سنگین.‏ شکل‏ 2‏ موقعیت‏ نقاط‏ نمونه‌برداری‏ را‏ نشان‏ می‏دهد.‏ برخی‏ پارامترهای‏ هیدروشیمیایی‏ (pH،‏ EC‏ و‏ TDS)‏ به‏ کمک‏ دستگاه‌های‏ قابل‏ حمل‏ در‏ محل‏ اندازه‏گیری‏ شدند.‏ برای‏ آنالیز‏ مواد‏ هیدروکربنی‏ پنج‏ ترکیب‏ بنزن،‏ تولوئن،‏ اتیل‏ بنزن،‏ زایلن‏ و‏ MTBE‏ به‏ روش‏ کروماتوگرافی‏ گازی‏ مورد‏ آنالیز‏ قرار‏ گرفتند.‏ در‏ جدول‏ 1،‏ 5‏ و‏ 6‏ نتایج‏ آنالیزها‏ ارائه‏ شده‏ است.‏ برای‏ انجام‏ تحلیل‌های‏ مکانی‏ هیدروشیمیایی‏ و‏ هیدروکربنی‏ روان‏ آب‌های‏ سطحی‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏ و‏ جهت‏ ترسیم‏ رودخانه‏های‏ منطقه‏ از‏ نرم‌افزارGIS‏ ‏ و‏ نقشه‏ مدل‏ رقومی‏ ارتفاعی‏ (Digital‏ Elevation‏ Model‏ =‏ DEM)‏ استفاده‏ شده‏ است.‏ علاوه‏ بر‏ این‏ نمودار‏ پایپر‏ و‏ استیف‏ با‏ استفاده‏ از‏ نرم‌افزارهای‏ Aq.QA‏ ‏ و‏ Rock‏ works16‏ جهت‏ تعیین‏ خصوصیات‏ هیدروشیمیایی‏ نمونه‌های‏ برداشت‏ شده‏ رسم‏ گردید.

شکل‏ 2.‏ موقعیت‏ نقاط‏ نمونه‏ برداری

Figure‏ 2.‏ Location‏ of‏ the‏ sampling‏ point

به‏ منظور‏ بررسی‏ کیفیت‏ رواناب‏ها‏ و‏ پساب‏های‏ پالایشگاه‏ شازند‏ از‏ نظر‏ کشاورزی‏ از‏ پارامترهای‏ مربوط‏ نظیر‏ ESP،‏ SAR‏ و‏ RSC‏ استفاده‏ گردید.‏ بر‏ این‏ اساس،‏ معیارهایی‏ برای‏ سنجش‏ سدیم‏ وجود‏ دارد‏ که‏ می‌توان‏ با‏ جایگذاری‏ غلظت‏ عناصر‏ آب‏ بر‏ حسب‏ meq/l‏ در‏ معادلات‏ مربوطه‏ مقادیر‏ آن‌ها‏ را‏ محاسبه‏ کرد.‏ درصد‏ سدیم‏ قابل‏ تعویض‏ (ESP)‏ که‏ از‏ رابطه‏ 1‏ بیان‏ می‌شود‏ و‏ پارامتر‏ نسبت‏ جذب‏ سدیم‏ (SAR)‏ که‏ از‏ رابطه‏ 2‏ محاسبه‏ می‌شود‏ ]11[.‏ ‏ دو‏ پارامتر‏ مهم‏ تعیین‏ میزان‏ تأثیر‏ آب‏ آبیاری‏ بر‏ افزایش‏ سدیم‏ خاک‏ می‏باشد.

رابطه‏ 1‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏

‏ رابطه‏ 2‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏

مقادیر‏ بالای‏ SAR‏ بیان‏کننده‏ جانشینی‏ سدیم‏ با‏ کلسیم‏ و‏ منیزیم‏ در‏ خاک‏ و‏ آسیب‏ به‏ بافت‏ آن‏ است.‏ آب‌های‏ دارای‏ بی‏کربنات‏ به‏ مرور‏ در‏ اثر‏ از‏ دست‏ دادن‏ کلسیم‏ و‏ منیزیم‏ به‏صورت‏ ترکیبات‏ کربنات‏ رسوب‏ می‏کنند‏ که‏ این‏ پدیده‏ باعث‏ افزایش‏ سدیم‏ آب‏ به‏صورت‏ کربنات‏ می‏شود؛‏ که‏ این‏ موضوع‏ به‏ نام‏ سدیم‏ کربنات‏ باقیمانده‏ یاRSC‏ ‏ طبق‏ رابطه‏ 3‏ تعریف‏ می‏شود‏ که‏ در‏ آن‏ غلظت‏ پارامترها‏ به‏ میلی‏اکی‏والان‏ بر‏ لیتر‏ بیان‏ می‏شود.‏ در‏ آب‏ آبیاری‏ میزان‏ RSC‏ نباید‏ بیش‏ از‏ meq/l‏ 5/2‏ باشد‏ ]12[.

RSC=‏ (CO₃²ˉ+‏ HCO₃ˉ)‏ –‏ (Ca²⁺+‏ Mg²⁺)رابطه‏ 3‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏

یافته‏ها‏

جایگاه‏ رواناب‌های‏ سطحی‏ منطقه‏ در‏ طبقه‏ بندهای‏ هیدروشیمیایی

دیاگرام‏ پایپر‏ با‏ استفاده‏ از‏ نرم‌افزار‏ Aq.QA‏ جهت‏ نشان‏ دادن‏ غلظت‌های‏ نسبی‏ یون‌های‏ مختلف‏ در‏ هر‏ یک‏ از‏ نمونه‌های‏ آب‏ در‏ منطقه‏ مورد‏ مطالعه،‏ تهیه‏ گردید‏ (شکل‏ 3).‏ همچنین‏ جهت‏ تعیین‏ نوعType)‏ )‏ و‏ منشأ‏ آب‏ از‏ دیاگرام‏ دوروف‏ Durov))‏ استفاده‏ شد‏ که‏ اساس‏ این‏ نمودار‏ مقادیر‏ کاتیون‏ و‏ آنیون‌های‏ عمده‏ آب‏ برحسب‏ درصد‏ (meq/l)‏ می‏باشد‏ (شکل‏ 4).‏ با‏ توجه‏ به‏ دیاگرام‏ دورو‏ نمونه‏های‏ شماره‏ (Sw3-‏ Sw5-‏ Sw6-‏ Sp2)‏ در‏ منطقه‏ 3‏ این‏ دیاگرام‏ قرار‏ گرفته‏اند‏ که‏ HCO₃‏ و‏ Na‏ یون‌های‏ غالب‏ بوده‏ و‏ نشان‏ دهنده‏ تعویض‏ یونی‏ در‏ آب‏ هستند.‏ نمونه‏های‏ شماره‏ (Sw1-‏ Sw4)‏ در‏ منطقه‏ 5‏ این‏ دیاگرام‏ قرار‏ گرفته‏اند‏ که‏ هیچ‏ یونی‏ غالب‏ نبوده‏ و‏ نشان‏ دهنده‏ آبی‏ هست‏ که‏ به‏ طور‏ ساده‏ مخلوط‏ و‏ یا‏ انحلال‏ مواد‏ در‏ آن‏ انجام‏ شده‏ است.‏ نمونه‏ شماره‏ (Sw2)‏ با‏ بقیه‏ نمونه‏ها‏ متفاوت‏ بوده‏ که‏ Na‏ و‏ Cl‏ یون‌های‏ غالب‏ در‏ آب‌هایی‏ که‏ به‏ تکامل‏ هیدروشیمیایی‏ رسیده‏اند‏ را‏ نشان‏ می‏دهد.

کیفیت‏ آب‌های‏ نمونه‏برداری‏ ‏شده‏ در‏ جدول‏ (1)‏ ارائه‏ شده‏ است.‏ طبقه‏بندی‏ آب‌ها‏ بر‏ اساس‏ سختی‏ نشان‏ می‏دهد‏ که‏ تمامی‏ نمونه‏ها‏ به‌جز‏ نمونه‏ Sw2‏ که‏ سخت‏ می‏باشد،‏ در‏ رده‏ نسبتاً‏ سخت‏ قرار‏ دارند.‏ تنها‏ 1‏ نمونه‏ حاوی‏ سختی‏ دائم‏ می‏باشد.

با‏ توجه‏ به‏ این‌که‏ مقدار‏ استاندارد‏ آب‏ سطحی‏ (EC)‏ 1500‏ میکرو‏ زیمنس‏ بر‏ سانتی‏متر‏ می‏باشد‏ ]10[.‏ و‏ همان‌طور‏ که‏ در‏ جدول‏ 2‏ مشاهده‏ می‏شود‏ مقدار‏ هدایت‏ الکتریکی‏ در‏ نمونه‌ها،‏ بین‏ 310‏ تا‏ 4280‏ متغیر‏ است.‏ در‏ بیشتر‏ نمونه‌ها‏ مقدار‏ هدایت‏ الکتریکی‏ پایین‏ بوده‏ و‏ در‏ حد‏ آب‌های‏ شیرین‏ است‏ نمونه‏‏ شماره‏ (SW2)‏ که‏ در‏ مرکز‏ پالایشگاه‏ دارای‏ مقدار‏ بالای‏ EC‏ می‌باشد‏ که‏ علت‏ آن‏ قرار‏ داشتن‏ تأسیسات‏ اصلی‏ پالایشگاه‏ در‏ این‏ قسمت‏ می‌باشد‏ که‏ باعث‏ شده‏ است‏ رواناب‌های‏ سطحی‏ این‏ منطقه‏ آلوده‏ به‏ مواد‏ شیمیایی‏ شده‏ و‏ مقدار‏ املاح‏ آن‏ که‏ عمدتاً‏ سولفات‏ و‏ نمک‏ طعام‏ می‌باشد‏ و‏ در‏ نتیجه‏ هدایت‏ الکتریکی‏ آن‏ افزایش‏ یابد.‏ pH‏ در‏ آب‌های‏ سطحی‏ بین‏ 5/7‏ تا‏ 5/8‏ متغیر‏ است‏ در‏ حالی‏ که‏ pH‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏ بین‏ 57/6‏ تا‏ 87/11‏ می‌باشد‏ که‏ نشان‏ دهنده‏ اختلاط‏ رواناب‌های‏ منطقه‏ با‏ آلودگی‏ و‏ پساب‌های‏ صنعتی‏ است.

شکل‏ 3.‏ دیاگرام‏ پایپر

Figure‏ 3.‏ Piper‏ diagram

شکل‏ 4.‏ دیاگرام‏ دوروف‏ برای‏ نمونه‏های‏ آب‏ سطحی

Figure‏ 4.‏ Durov‏ diagram‏ for‏ surface‏ water‏ samples

جدول‏ 1.‏ کیفیت‏ روان‏ آب‌های‏ سطحی‏ پالایشگاه‏ شازند‏ بر‏ اساس‏ سختی

Table‏ 1.‏ The‏ quality‏ of‏ surface‏ waters‏ in‏ the‏ Shazand‏ Refinery‏ based‏ on‏ the‏ hardness

جدول‏ 2.‏ نتایج‏ آنالیز‏های‏ به‏ دست‏ آمده‏ در‏ نمونه‏های‏ برداشت‌شده‏ از‏ روان‏ آب‌های‏ پالایشگاه‏ و‏ پخش‏ (mg/l).

Table‏ 2.‏ Analysis‏ results‏ of‏ surface‏ water‏ samples‏ collected‏ from‏ the‏ Refinery‏ and‏ Distribution‏ Complex‏ (mg/l)

:‏ زیر‏ حد‏ تشخیص‏ دستگاهیND

بررسی‏ غلظت‏ کاتیون‌ها‏ نشان‏ می‌دهد‏ که‏ غلظت‏ کلسیم‏ بیش‏ از‏ سایر‏ کاتیون‌ها‏ است‏ و‏ پس‏ از‏ آن‏ سدیم‏ می‌باشد‏ یعنی‏ (Ca>Na>Mg>K).‏ غلظت‏ کلسیم‏ در‏ آب‌های‏ طبیعی‏ معمولاً‏ کمتر‏ از‏ 15‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ می‏باشد،‏ توزیع‏ یون‏ کلسیم‏ در‏ و‏ توزیع‏ یون‏ منیزیم‏ در‏ نشان‏ داده‏ شده‏ است.‏ مقادیر‏ یون‌های‏ کلسیم‏ و‏ منیزیم‏ به‏ ترتیب‏ در‏ گستره‏ 64-20‏ و‏ 4/2-‏ 8/16‏ میلی‌گرم‏ در‏ لیتر‏ تغییر‏ می‌کند‏ که‏ در‏ محدوده‏ مجاز‏ استاندارد‏ آب‏های‏ سطحی‏ طبیعی‏ ١٠٠‏ میلی‌گرم‏ برای‏ یون‏ کلسیم‏ و‏ ٢٠٠‏ میلی‌گرم‏ برای‏ منیزیم‏ قرار‏ دارند.‏ بالا‏ بودن‏ میزان‏ سولفات،‏ منیزیم‏ و‏ سدیم‏ در‏ منطقه‏ مرکز‏ پالایشگاه‏ نشان‏ می‌دهد‏ رواناب‌های‏ مناطق‏ مرکزی‏ پالایشگاه‏ آلوده‏ به‏ مواد‏ شیمیایی‏ می‌باشد.‏ غلظت‏ بالای‏ کلرید‏ در‏ نمونه‌های‏ آب‏ سطحی‏ مناطق‏ مرکزی‏ پالایشگاه‏ مربوط‏ به‏ آلودگی‏ حاصل‏ از‏ رواناب‌های‏ این‏ بخش‌های‏ صنعتی‏ می‌باشد‏ (شکل‏ 5-‏ الف).‏ غلظت‏ این‏ آنیون‏ از‏ (8/301‏ تا‏ 87/8)‏ میلی‌گرم‏ در‏ لیتر‏ متغیر‏ بوده‏ ولی‏ هنوز‏ کمتر‏ از‏ حد‏ مجاز‏ استاندارد‏ آب‌های‏ سطحی‏ طبیعی‏ ١٠٠٠‏ میلی‌گرم‏ در‏ لیتر‏ می‌باشد غلظت‏ سولفات‏ در‏ آب‌های‏ طبیعی‏ معمولاً‏ بین‏ 2‏ تا‏ 80‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ است‏ که‏ در‏ مناطق‏ صنعتی،‏ این‏ غلظت‏ ممکن‏ است‏ به‏ 1000‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ نیز‏ برسد‏ ]13[.‏ میانگین‏ غلظت‏ سولفات‏ در‏ نمونه‏های‏ برداشته‏ شده‏ از‏ روان‏ آب‌های‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏ 34/137،‏ بیشینه‏ غلظت‏ آن‏ 4/758‏ (Sw2)‏ و‏ کمینه‏ غلظت‏ این‏ عنصر‏ زیر‏ حد‏ تشخیص‏ دستگاهی‏ بوده‏ و‏ مربوط‏ به‏ نمونه‏ی‏ منطقه‏ جنوب‏ پالایشگاه‏ و‏ آبراهه‏ شرقی‏ پالایشگاه‏ (SW3,‏ SW6)‏ می‏باشد‏ (شکل‏ 5-‏ ب)؛‏ بنابراین‏ علاوه‏ بر‏ منشأ‏ طبیعی‏ افزایش‏ سولفات‏ در‏ منطقه،‏ رواناب‏ مناطق‏ صنعتی‏ پالایشگاه‏ نیز‏ در‏ افزایش‏ غلظت‏ آن‏ نقش‏ داشته‏ است.

حضور‏ کربنات‏ (CO₃²ˉ)‏ و‏ بیکربنات‏ (HCO₃ˉ)‏ بر‏ سختی‏ و‏ قلیائیت‏ آب‏ اثر‏ می‏گذارد.‏ مقادیر‏ نسبی‏ کربنات،‏ بیکربنات‏ و‏ اسید‏ کربنیک‏ در‏ آب‏ به‏ مقدار‏ pH‏ بستگی‏ دارد.‏ به‏ دلیل‏ محدوده‏ pH‏ آب‌های‏ سطحی‏ (2/8-‏ 6)،‏ بیکربنات‏ گونه‏ غالب‏ در‏ بیشتر‏ آب‌های‏ سطحی‏ است‏ که‏ غلظت‏ آن‏ معمولاً‏ کمتر‏ از‏ 500‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ می‏باشد‏ ]12[.‏ بیکربنات‏ آنیون‏ غالب‏ نسبت‏ به‏ کلریدها‏ و‏ سولفات‌ها‏ در‏ کل‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏ بوده‏ و‏ میانگین‏ غلظت‏ آن‏ در‏ نمونه‏های‏ برداشته‏ شده‏ از‏ روان‏ آب‌های‏ سطحی‏ 92/114،‏ بیشینه‏ غلظت‏ آن‏ 5/274‏ (Sw2)‏ و‏ کمینه‏ غلظت‏ این‏ عنصر‏ 75/45‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ مربوط‏ به‏ نمونه‏ی‏ (Sw4)‏ می‏باشد.

شکل‏ 5.‏ پراکندگی‏ غلظت‏های‏ الف)کلر،‏ ب)‏ سولفات،‏ ج)‏ نیترات،‏ د)‏ فسفات‏ در‏ روان‏ آب‌های‏ سطحی‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏ (بر‏ حسب‏ میلی‏گرم‏ بر‏ لیتر)

Figure‏ 5.‏ Concentration‏ distribution‏ of‏ a)‏ Chlorine,‏ b)‏ Sulfate,‏ c)‏ Nitrate,‏ and‏ d)‏ Phosphate‏ for‏ surface‏ water‏ samples‏ (mg/l)

کیفیت‏ رواناب‌های‏ سطحی‏ منطقه‏ بر‏ اساس‏ معیارهای‏ سنجش‏ سدیم

سدیم‏ بیشتر‏ در‏ مواردی‏ که‏ از‏ آب‏ برای‏ مصارف‏ شرب‏ و‏ کشاورزی‏ استفاده‏ می‏شود،‏ مورد‏ توجه‏ قرار‏ می‏گیرد.‏ به‏ عبارتی‏ میزان‏ سدیم‏ بالا‏ در‏ آب‏ آبیاری‏ باعث‏ می‏شود‏ میزان‏ آبی‏ که‏ در‏ خاک‏ نفوذ‏ کرده‏ و‏ یا‏ در‏ خلل‏ و‏ فرج‏ خاک‏ حرکت‏ کند،‏ به‏ قدری‏ کاهش‏ یابد‏ که‏ گیاه‏ قادر‏ به‏ تأمین‏ نیازهای‏ آبی‏ خود‏ نبوده‏ و‏ میزان‏ محصول‏ کاهش‏ یابد.‏

نتایج‏ مربوط‏ به‏ مقادیر‏ محاسبه‏شده‏ معیارهای‏ سنجش‏ سدیم‏ برای‏ نمونه‌های‏ برداشته‏ شده‏ از‏ روان‏ آب‌های‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏ در‏ جدول‏ 3‏ آورده‏ شده‏ است.

جدول‏ 3.‏ مقادیر‏ محاسبه‏شده‏ معیارهای‏ سنجش‏ سدیم‏ برای‏ نمونه‏های‏ آب‏

Table‏ 3.‏ The‏ calculated‏ values‏ of‏ sodium‏ measurement‏ criteria‏ for‏ the‏ water‏ samples‏

طبق‏ جدول‏ 3‏ تمام‏ معیارهای‏ سنجش‏ سدیم‏ به‏ جز‏ نمونه‏ شماره‏ 2‏ (Sw2)‏ که‏ کیفیت‏ بد‏ و‏ مشکوک‏ می‏باشد‏ در‏ محدوده‏ی‏ عالی‏ قرار‏ دارند،‏ همه‏ نمونه‏ها‏ برای‏ کشاورزی‏ مناسب‏ و‏ بی‏ ضرر‏ بودند‏ به‏ جز‏ نمونه‏ (Sw2)‏ که‏ خیلی‏ شور‏ و‏ برای‏ کشاورزی‏ نامناسب‏ می‏باشد.‏ خاک‏هایی‏ که‏ از‏ نظر‏ سدیم‏ کربنات‏ غنی‏ هستند،‏ خیلی‏ سخت‏ بوده‏ و‏ بر‏ روی‏ آن‏ شکاف‏های‏ وسیعی‏ ایجاد‏ می‏شود.‏ این‏ نوع‏ خاک‏ها‏ وقتی‏ مرطوب‏ و‏ خیس‏اند،‏ چسبناک‏ و‏ لغزنده‏ می‏شوند‏ و‏ در‏ نتیجه‏ کشاورزی‏ بر‏ روی‏ آن‌ها‏ مشکل‏ است.

‏کیفیت‏ آب‌های‏ سطحی‏ منطقه‏ از‏ نظر‏ صنعتی

یکی‏ از‏ فاکتورهای‏ مهم‏ در‏ بحث‏ کنترل‏ کیفیت‏ آب‌های‏ مورد‏استفاده‏ در‏ مصارف‏ صنعتی،‏ پتانسیل‏ خورندگی‏ و‏ رسوب‏گذاری‏ آن‏ می‏باشد.‏ در‏ این‏ راستا‏ دو‏ شاخص‏ رایزنر‏ و‏ لانژلیه‏ برای‏ سنجش‏ وضعیت‏ شیمیایی‏ آب‏ از‏ نقطه‏ نظر‏ تمایل‏ به‏ خورندگی‏ یا‏ رسوب‏گذاری،‏ مورد‏ استفاده‏ قرار‏ گرفته‏ است؛‏ که‏ از‏ طریق‏ آنالیز‏ آب‏ و‏ استفاده‏ از‏ روابط‏ مربوطه‏ امکان‏پذیر‏ است.‏ شاخص‏ لانژلیه،‏ یک‏ شاخص‏ تعادلی‏ است‏ که‏ عواملی‏ نظیر‏ pH،‏ TDS،‏ قلیائیت،‏ کلسیم‏ و‏ دما‏ را‏ در‏ نظر‏ گرفته‏ و‏ وضعیـت‏ نمونه‏ها‏ را‏ از‏ نظر‏ خوردگی‏ و‏ رسوب‏گذاری‏ مشخص‏ می‏کند.‏ همچنین‏ این‏ شاخص‏ نشان‌دهنده‌ی‏ پتانسیل‏ رسوب‏گذاری‏ است‏ و‏ در‏ واقع‏ تفاوت‏ بین‏ pH‏ واقعی‏ آب‏ و‏ pHs‏ pH)‏ اشباع‏ شده‏ توسط‏ CaCo₃)‏ می‏باشد.‏ در‏ استفاده‏ از‏ اندیس‏ لانژلیه،‏ اگر‏ pH‏ واقعی‏ آب‏ کمتر‏ از‏ pHs‏ (pH‏ اشباع)‏ محاسبه‏ شده‏ باشد،‏ آب‏ دارای‏ شاخص‏ لانژلیه‏ منفی‏ بوده‏ و‏ باعث‏ حل‏ شدن‏ کربنات‏ کلسیم‏ خواهد‏ شد‏ که‏ در‏ این‏ صورت‏ آب‏ خورنده‏ است.‏ چنانچه‏ pH‏ واقعی‏ آب‏ بیشتر‏ از‏ pHs‏ باشد،‏ آب‏ دارای‏ شاخص‏ لانژلیه‏ مثبت‏ بوده‏ و‏ از‏ کربنات‏ کلسیم‏ اشباع‏ خواهد‏‏‏ شد‏ که‏ در‏ این‏ حالت‏ آب‏ رسوب‌گذار‏ است.‏ جدول‏ (4)‏ نتایج‏ این‏ دو‏ شاخص‏ را‏ برای‏ نمونه‏های‏ برداشته‏ شده‏ از‏ روان‏ آب‌های‏ سطحی‏ محدوده‏ پالایشگاه‏ شازند‏ نشان‏ می‌دهد.

جدول‏ 4.‏ ارزیابی‏ روان‏ آب‌های‏ سطحی‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏ جهت‏ مصارف‏ صنعتی‏ از‏ نظر‏ پتانسیل‏ خوردگی‏ و‏ رسوب‏گذاری

Table‏ 4.‏ Evaluation‏ of‏ surface‏ watre‏ in‏ the‏ study‏ area‏ for‏ industrial‏ use‏ in‏ terms‏ of‏ corrosion‏ and‏ sedimentation‏ potential

طبق‏ جدول‏ 4‏ رواناب‌های‏ سطحی‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏ بر‏ اساس‏ شاخص‏ لانژلیه‏ برای‏ همه‏ نمونه‏ها‏ خورنده‏ بوده‏ به‏ جز‏ نمونه‏ شماره‏ 2‏ (SW2)‏ که‏ رسوب‏گذار‏ می‏باشد.‏ رایزنر‏ با‏ اصلاح‏ شاخص‏ لانژلیه،‏ رابطه‏ اندیس‏ رایزنر‏ را‏ عنوان‏ کرده‏ و‏ بر‏ اساس‏ آن‏ خورنده‏ یا‏ رسوب‌گذار‏ بودن‏ آب‏های‏ مورد‏ استفاده‏ در‏ صنعت‏ را‏ مورد‏ بررسی‏ قرار‏ داده‏ است.‏ بر‏ اساس‏ این‏ شاخص‏ نیز‏ برای‏ همه‏ نمونه‏ها‏ خورنده‏ بوده‏ به‏ جز‏ نمونه‏ شماره‏ 2‏ (SW2)‏ که‏ رسوب‏گذار‏ می‏باشد.

بررسی‏ وجود‏ آلودگی‌های‏ نفتی‏ و‏ فلزی

محلول‏ترین‏ ترکیبات‏ موجود‏ در‏ محصول‏ یک‏ پالایشگاه‏ نفت‏ (بنزین،‏ گازوئیل‏ و...)،‏ شامل‏ BTEX‏ و‏ افزودنی‏هایی‏ است‏ که‏ جهت‏ افزایش‏ عدد‏ کتان‏ از‏ قبیل‏ MTBE‏ به‏ سوخت‏ اضافه‏ می‏گردد.‏ این‏ ترکیبات‏ به‏ دلیل‏ سمیت‏ زیاد‏ و‏ انحلال‏ پذیری‏ بالا‏ در‏ آب‏ از‏ سایر‏ مواد‏ نفتی‏ خطرناک‏ تر‏ می‏ باشند‏ و‏ در‏ صورت‏ نشت‏ از‏ مخازن‏ و‏ تأسیسات‏ منجر‏ به‏ آلودگی‏ روان‏ آب‏های‏ سطحی‏ در‏ محدودۀ‏ پالایشگاه‏ شازند‏ می‏گردند.‏ جهت‏ تعیین‏ آلودگی‏ منطقه‏ نسبت‏ اجزای‏ تشکیل‏ دهنده‏ BTEX‏ و‏ MTBE‏ نمودارهای‏ مختلف‏ تهیه‏ و‏ مورد‏ تجزیه‏ و‏ تحلیل‏ و‏ با‏ استاندارد‏ مجاز‏ مورد‏ مقایسه‏ قرار‏ گرفته‏اند.‏ نتایج‏ حاصل‏ از‏ آنالیز‏ نمونه‏ها‏ بر‏ اساس‏ اجزای‏ تشکیل‏دهنده‏ ^[9]BTEX‏ و‏ ^[10]MTBE‏ در‏ (جدول‏ 5)‏ برای‏ نمونه‏ آب‌های‏ سطحی‏ آورده‏ شده‏ است.

حداکثر‏ غلظت‏ مجاز‏ بنزن‏ در‏ آب‌های‏ سطحی‏ (µg/L‏ 1/2)‏ می‌باشد‏ ]14[‏ و‏ به‏ دلیل‏ اثرات‏ مضر‏ آن‏ بر‏ سلامتی‏ انسان،‏ EPA‏ این‏ ماده‏ را‏ در‏ گروهی‏ که‏ خاصیت‏ سرطان‏زایی‏ دارند‏ قرار‏ داده‏ است.‏ مقدار‏ مجاز‏ بنزن‏ در‏ رواناب‌های‏ سطحی‏ بر‏ اساس‏ استانداردهای‏ EPA‏ را‏ برای‏ نمونه‏های‏ آنالیز‏ شده‏ نشان‏ می‏دهند‏ که‏ نمونه‏های‏ آب‏ سطحی‏ Sw1‏ (نزدیک‏ حوضچه‌ها‏ و‏ چاه‏ شماره‏ 1)‏ و‏ Sp2‏ (قسمت‏ داخلی‏ پخش)‏ غلظت‏های‏ بالایی‏ داشته‏ و‏ آلودگی‏ به‏ بنزن‏ را‏ نشان‏ می‏دهند،‏ علت‏ این‏ آلودگی‏ از‏ اختلاط‏ پساب‏ پالایشگاه‏ با‏ رواناب‌ها‏ و‏ در‏ برخی‏ مناطق‏ شسته‏ شدن‏ آلودگی‌ها‏ توسط‏ آب‏ باران‏ می‌تواند‏ عامل‏ انتشار‏ آلودگی‌ها‏ باشد.

EPA‏ حداکثر‏ غلظت‏ مجاز‏ تولوئن‏ را‏ برای‏ آب‌های‏ سطحی‏ (µg/L770)‏ تعیین‏ کرده‏ است‏ ]14[.‏ این‏ ماده‏ در‏ ساخت‏ بنزین،‏ مواد‏ پاک‌کننده،‏ جوهر‏ و...‏ بکار‏ برده‏ می‏شود.‏ هیچ‏ مدرکی‏ مبتنی‏ بر‏ سرطان‏زا‏ بودن‏ تولوئن‏ گزارش‏ نشده‏ است.‏ همچنین‏ بر‏ اساس‏ داده‏های‏ حاصل‏ از‏ آنالیز‏ نمونه‏ها‏ در‏ جدول‏ 5‏ که‏ برای‏ آب‌های‏ سطحی‏ منطقه‏ می‏باشد‏ هیچ‏ آلودگی‏ به‏ تولوئن‏ مشخص‏ نگردید.‏ اتیل‏ بنزن‏ به‏ طور‏ عمده‏ در‏ تولید‏ استایرن‏ (Styrene)،‏ سوخت‏ها‏ و‏ حلال‏ها‏ مورد‏ استفاده‏ قرار‏ می‏گیرد.‏ EPA‏ اتیل‏ بنزن‏ را‏ در‏ گروهی‏ که‏ خاصیت‏ سرطان‏زایی‏ ندارند‏ قرار‏ داده‏ است‏ و‏ حداکثر‏ غلظت‏ مجاز‏ این‏ ماده‏ را‏ برای‏ آب‌های‏ سطحی‏ µg/L320‏ تعیین‏ کرده‏ است‏ ]14[.‏ همچنین‏ نتایج‏ نشان‏ داد‏ که‏ غلظت‏ تولوئن‏ در‏ نمونه‏های‏ آب‏ سطحی‏ پالایشگاه‏ و‏ پخش‏ در‏ حد‏ مجاز‏ می‏باشد‏ (شکل‏ 6-‏ ب).‏ از‏ زایلن‏ به‏ مقدار‏ جزئی‏ در‏ ترکیب‏ سوخت‏ها‏ و‏ بیشتر‏ به‏ عنوان‏ حلال‏ در‏ صنایع‏ مختلف‏ استفاده‏ می‏گردد.‏ EPA‏ حداکثر‏ غلظت‏ مجاز‏ زایلن‏ را‏ برای‏ آب‌های‏ سطحی‏ µg/L330‏ تعیین‏ کرده‏ است‏ ]14[.‏ با‏ توجه‏ به‏ نتایج‏ آنالیزهای‏ آب‌های‏ سطحی‏ 3‏ عدد‏ از‏ نمونه‏ها‏ (SP2-‏ SW2-‏ SW8)‏ آلوده‏ بوده‏ و‏ غلظت‏ بالایی‏ از‏ حد‏ استاندارد‏ را‏ نشان‏ دادند‏ که‏ به‏ ترتیب‏ این‏ نمونه‏ها‏ در‏ قسمت‏ شرق‏ و‏ مرکز‏ پالایشگاه‏ و‏ قسمت‏ پخش‏ برداشته‏ شده‏اند.‏ غلظت‏ بالای‏ زایلن‏ ناشی‏ از‏ شستشوی‏ بخش‏ فرآیندی‏ پالایشگاه‏ توسط‏ رواناب‏ سطحی‏ می‌باشد‏ (شکل‏ 6-‏ ج).

متیل‏ ترشیری‏ بوتیل‏ اتر‏ (MTBE)‏ یک‏ افزودنی‏ است‏ که‏ جهت‏ افزایش‏ عدد‏ اکتان‏ به‏ بنزین‏ اضافه‏ می‏گردد.‏ IARC‏ این‏ ماده‏ را‏ در‏ گروهی‏ که‏ خاصیت‏ سرطان‏زایی‏ ندارد‏ قرار‏ داد‏ه‏اند‏ اما‏ نوشیدن‏ و‏ استنشاق‏ آن،‏ بیش‏ از‏ حد‏ مجاز‏ تعیین‏ شده،‏ موجب‏ تهوع،‏ آسیب‏ به‏ کلیه‏ و‏ کبد‏ و‏ تأثیرات‏ سوء‏ بر‏ سیستم‏ عصبی‏ می‏شود.‏ EPA‏ حداکثر‏ غلظت‏ مجاز‏ آن‏ را‏ برای‏ آب‌های‏ سطحی‏ (µg/L10)‏ تعیین‏ کرده‏ است.‏ از‏ چند‏ سال‏ پیش‏ همزمان‏ با‏ مشخص‏ شدن‏ اثرات‏ زیست‏ محیطی‏ MTBE‏ در‏ بسیاری‏ از‏ کشورها‏ و‏ از‏ جمله‏ در‏ ایران‏ این‏ ماده‏ از‏ ترکیب‏ بنزین‏ حذف‏ گردیده‏ است‏ و‏ از‏ سایر‏ روش‌ها‏ برای‏ افزایش‏ بهسوزی‏ بنزین‏ استفاده‏ می‌شود.‏ ر‏ پالایشگاه‏ شازند‏ در‏ سال‏ 1390‏ به‏ مدت‏ یک‏ سال‏ از‏ MTBE‏ استفاده‏ شده‏ است‏ که‏ به‏ دلیل‏ احتمال‏ رخداد‏ آلودگی،‏ این‏ ماده‏ نیز‏ در‏ نمونه‌های‏ آب‏ سطحی‏ مورد‏ آنالیز‏ قرار‏ گرفت؛‏ که‏ با‏ توجه‏ به‏ نتایج‏ حاصل‏ از‏ آنالیز‏ نمونه‏ها‏ هیچ‏ گزارشی‏ نسبت‏ به‏ وجود‏ MTBE‏ در‏ رواناب‌های‏ سطحی‏ نگردید.

غلظت‏های‏ طبیعی‏ منیزیم‏ در‏ آب‏ شیرین‏ 1‏ تا‏ 100‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ است؛‏ که‏ با‏ توجه‏ به‏ نتایج‏ به‏ دست‏ آمده،‏ در‏ همه‏ نمونه‏ها‏ کمتر‏ از‏ حد‏ مجاز‏ استاندارد‏ بود.‏ میانگین‏ غلظت‏ منگنز‏ در‏ نمونه‏های‏ برداشته‏ شده‏ 092/0‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر،‏ بیشینه‏ غلظت‏ آن‏ 13/0‏ (Sw4)‏ و‏ کمینه‏ غلظت‏ این‏ عنصر‏ 07/0‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ (Sw2,‏ Sw5)‏ می‏باشد‏ (شکل‏ 7-‏ الف).‏ غلظت‏ آهن‏ در‏ آب‌های‏ سطحی‏ تحت‏ تأثیر‏ فاکتورهای‏ مختلف‏ اکسایش-‏ کاهش‏ مهم‌ترین‏ عامل‏ کنترل‏کننده‏ رفتار‏ زمین‏شیمیایی‏ آهن‏ در‏ محیط‏ آبی‏ است.‏ آهن‏ در‏ آب‏ اغلب‏ به‏ شکل‏ گونه‏های‏ کلوئیدی‏ دیده‏ می‏شود،‏ اما‏ ممکن‏ است‏ به‏ شکل‏ یون‌های‏ Fe²⁺‏ و‏ Fe³⁺‏ نیز‏ حضور‏ داشته‏ باشد.‏ اغلب‏ ترکیبات‏ آهن‏ در‏ pH‏ های‏ کمتر‏ از‏ 7‏ به‏ راحتی‏ در‏ آب‏ حل‏ می‌شوند‏ استاندارد‏ مجاز‏ آهن‏ در‏ آب‌های‏ طبیعی‏ سطحی‏ بیش‏ از‏ 1‏ میلی‏ گرم‏ بر‏ لیتر‏ می‏باشد]15[‏ که‏ با‏ توجه‏ به‏ نتایج‏ به‏ دست‏ آمده‏ از‏ آنالیز‏ نمونه‏ها‏ همه‏ نمونه‏ها‏ کمتر‏ از‏ حد‏ مجاز‏ بود.‏ میانگین‏ غلظت‏ آهن‏ در‏ نمونه‏های‏ برداشته‏ شده‏ 07/0‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر،‏ بیشینه‏ غلظت‏ آن‏ 182/0‏ (Sw3)‏ و‏ کمینه‏ غلظت‏ این‏ عنصر‏ 005/0‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ (Sw5)‏ می‏باشد‏ (شکل‏ 7-‏ ب).‏ سمیت‏ آلومینیوم‏ ‏ برای‏ ماهی‏ها‏ در‏ آب‌های‏ اسیدی‏ به‏ویژه‏ در‏ مورد‏ دریاچه‏ها‏ و‏ رودخانه‏ها‏ به‏خوبی‏ مطالعه‏ شده‏ است‏ و‏ اعتقاد‏ بر‏ این‏ است‏ که‏ گونه‏ آبگین‏ آلومینیم‏ سم‏ اصلی‏ کشنده‏ ماهی‏ها‏ در‏ این‏ آب‌ها‏ است.‏ غلظت‏های‏ آلومینیوم‏ محلول‏ در‏ آب‌های‏ با‏ pH‏ نزدیک‏ به‏ pH‏ طبیعی‏ معمولاً‏ از‏ mg/l001/0‏ تا‏ 05/0‏ تغییر‏ می‏کند‏ اما‏ در‏ آب‌های‏ اسیدی‏ یا‏ آب‌های‏ غنی‏ از‏ مواد‏ آلی‏ به‏ mg/l‏ 1-‏ 5/0‏ افزایش‏ می‏یابد؛‏ که‏ با‏ توجه‏ به‏ نتایج‏ به‏ دست‏ آمده‏ از‏ آنالیز‏ نمونه‏ها‏ همه‏ نمونه‏ها‏ مقدار‏ بالاتری‏ از‏ استاندارد‏ مجاز‏ را‏ نشان‏ می‌دهد‏ (جدول‏ 6).‏ میانگین‏ غلظت‏ آلومینیوم‏ در‏ نمونه‏های‏ برداشته‏ شده‏ 19/164‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر،‏ بیشینه‏ غلظت‏ آن‏ 02/333‏ (Sw5)‏ و‏ کمینه‏ غلظت‏ این‏ عنصر‏ 29/16‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ (Sw6)‏ می‏باشد‏ (شکل‏ 7-‏ ج).‏

در‏ بیشتر‏ آب‌های‏ سطحی‏ طبیعی‏ غلظت‏ فسفات‏ 015/0‏ تا‏ 061/0‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ می‏باشد] 15[.‏ میانگین‏ غلظت‏ فسفات‏ در‏ نمونه‏های‏ برداشته‏ شده‏ 61‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر،‏ بیشینه‏ غلظت‏ آن‏ 85/92‏ (Sw6)‏ و‏ کمینه‏ غلظت‏ این‏ عنصر‏ 14/23‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ (Sw2)‏ می‏باشد‏ و‏ با‏ توجه‏ به‏ نتایج‏ به‏ دست‏ آمده‏ میزان‏ فسفات‏ در‏ همه‏ نمونه‏ها‏ بیش‏ از‏ حد‏ استاندارد‏ مجاز‏ می‏باشد‏ (شکل‏ 5-‏ د).‏

جدول‏ 5.‏ نتایج‏ آنالیز‏های‏ مواد‏ هیدروکربنی‏ به‏ دست‏ آمده‏ در‏ نمونه‏های‏ برداشت‌شده‏ از‏ روان‏ آب‌های‏ سطحی‏ پالایشگاه‏ و‏ پخش‏ (mg/l)

Table‏ 5.‏ The‏ result‏ of‏ hydrocarbon‏ components‏ analyses‏ collected‏ from‏ the‏ surface‏ water‏ in‏ the‏ Refinery‏ and‏ Distribution‏ Complex‏ (mg/L)

ND:‏ زیر‏ حد‏ تشخیص‏ دستگاهی

شکل‏ 6.‏ نمودارهای‏ میله‏ای‏ الف)‏ بنزن،‏ ب)‏ اتیل‏ بنزن،‏ ج)‏ زایلن‏ اندازه‏گیری‏ شده‏ برای‏ نمونه‏های‏ آب‏ سطحی

Figure‏ 6.‏ Bar‏ graphs‏ representation‏ of‏ measured‏ a)‏ benzene,‏ b)‏ ethylbenzene,‏ and‏ c)‏ xylene‏ in‏ surface‏ water‏ samples

جدول‏ 6.‏ غلظت‏ برخی‏ مواد‏ مغذی‏ و‏ فلزات‏ در‏ نمونه‏ های‏ برداشت‏ شده‏ از‏ آب‏ سطحی‏ پالایشگاه‏ و‏ بخش‏ (mg/l)‏

Table‏ 6.‏ The‏ concentration‏ of‏ some‏ nutrients‏ and‏ metals‏ in‏ the‏ samples‏ taken‏ from‏ the‏ surface‏ water‏ of‏ the‏ Refinery‏ and‏ Distribution‏ Complex‏ (mg/l)

شکل‏ 7.‏ پراکندگی‏ غلظت‏‏ الف)‏ منگنز،‏ ب)‏ آهن،‏ ج)‏ آلومینیوم‏ در‏ روان‏ آب‌های‏ سطحی‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏ (بر‏ حسب‏ میلی‏گرم‏ بر‏ لیتر)

Figure‏ 7.‏ Concentration‏ distribution‏ of‏ a)‏ Manganese,‏ b)‏ Iron‏ and‏ c)‏ Aluminum‏ in‏ the‏ surface‏ water‏ of‏ the‏ study‏ area‏ (mg/L)

استانداردهای‏ اروپا،‏ سازمان‏ حفاظت‏ محیط‏ زیست‏ ایالات‏ متحده‏ و‏ همچنین‏ مؤسسه‏ استاندارد‏ و‏ تحقیقات‏ صنعتی‏ ایران‏ مقدار‏ مجاز‏ نیترات‏ را‏ 50‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ بر‏ حسب‏ نیتروژن‏ در‏ نظر‏ گرفته‏اند‏ که‏ معادل‏ با‏ 82/44‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ بر‏ حسب‏ نیترات‏ می‏باشد؛‏ اما‏ غلظت‏های‏ طبیعی‏ نیترات‏ ممکن‏ است‏ به‏ واسطه‏ ورود‏ پساب‏های‏ صنعتی‏ و‏ شهری‏ به‏ توده‏های‏ آب،‏ به‏ شدت‏ افزایش‏ یابد.‏ غلظت‏های‏ بیش‏ از‏ 22‏ میلی‏گرم‏ در‏ لیتر‏ نیترات‏ معمولاً‏ نشان‏دهنده‏ آلودگی‏ با‏ منشأ‏ انسانی‏ به‌ویژه‏ از‏ مناطق‏ کشاورزی‏ و‏ پساب‌های‏ صنعتی‏ است.‏ میانگین‏ غلظت‏ نیترات‏ در‏ نمونه‏های‏ برداشته‏ شده‏ 2/3،‏ بیشینه‏ غلظت‏ آن‏ 4/8‏ (Sw2)‏ در‏ محل‏ خروجی‏ رواناب‏ بخش‏ صنعتی‏ پالایشگاه‏ و‏ کمینه‏ غلظت‏ این‏ عنصر‏ زیر‏ حد‏ تشخیص‏ دستگاهی‏ مربوط‏ به‏ نمونه‏‏های‏ (Sw4-‏ Sw6-‏ SP2)‏ می‏باشد‏ (شکل‏ 5-‏ ج).

بحث‏ و‏ نتیجه‌گیری

بر‏ اساس‏ مطالعات‏ انجام‏ شده،‏ غلظت‏ کلسیم‏ نسبت‏ به‏ بقیه‏ کاتیون‌ها‏ جز‏ نمونه‏ شماره‏ 2‏ (SW2)‏ غالب‏ بوده‏ و‏ غلظت‏ HCO₃‏ نسبت‏ به‏ سایر‏ آنیون‌ها‏ غالب‏ می‌باشد.‏ مقادیر‏ زیاد‏ پارامتر‏های‏ فیزیکی‏ و‏ شیمیایی‏ مثل‏ سختی،‏ قلیایی‌ات،‏ هدایت‏ الکتریکی،‏ آنیون‌ها‏ و‏ کاتیون‌ها‏ در‏ مرکز‏ و‏ شمال‏ شرقی‏ محدوده‏ مورد‏ مطالعه‏ به‏ وضوح‏ نشان‏ می‏دهد‏ که‏ در‏ این‏ نقاط‏ نمونه‏های‏ آب‏ نمونه‏ شماره‏ 2‏ (SW2)‏ و‏ شماره‏ 4‏ (SW4)‏ در‏ اثر‏ فاضلاب‏ صنعتی‏ و‏ نشت‏ مواد‏ نفتی‏ آلوده‏ شده‏ باشند.‏ از‏ نظر‏ کیفیت‏ آب‏ برای‏ مصارف‏ صنعتی‏ و‏ نتایجی‏ که‏ با‏ استفاده‏ از‏ شاخص‏ لانژیه‏ به‏ دست‏ آمد،‏ نشان‏ داده‏ شد‏ که‏ به‏ جز‏ نمونه‏ شماره‏ 2‏ (SW2)‏ که‏ رسوب‌گذار‏ بود‏ بقیه‏ نمونه‏ها‏ خورنده‏ هستند.‏ همچنین‏ معیارهای‏ سنجش‏ سدیم‏ برای‏ نمونه‏های‏ آب‏ پالایشگاه‏ و‏ پخش‏ شازند‏ نشان‏ داد‏ که‏ جز‏ نمونه‏ شماره‏ 2‏ (SW2)‏ که‏ برای‏ مصارف‏ کشاورزی‏ نامناسب‏ بود‏ بقیه‏ نمونه‏ها‏ برای‏ مصارف‏ کشاورزی‏ مناسب‏ و‏ بی‌ضرر‏ می‏ باشند.‏ بر‏ اساس‏ نمودار‏ پایپر‏ نیز‏ تیپ‏ و‏ رخساره‏ آب‏ به‏ صورت‏ سولفاته‏ کلسیک‏ و‏ بی‏ کربناته‏ کلسیک‏ و‏ در‏ نمونه‌های‏ شماره‏ 2‏ و‏ 4‏ سولفاته‏ سدیک‏ و‏ سولفاته‏ منیزیک‏ می‏باشد.‏ نتایج‏ حاصل‏ از‏ دیاگرام‏ دورو‏ نشان‏ داد‏ که‏ نمونه‏های‏ شماره‏ (Sw3-‏ Sw5-‏ Sw6-‏ Sp2)‏ در‏ منطقه‏ 3‏ این‏ دیاگرام‏ قرار‏ گرفته‏اند‏ که‏ HCO₃‏ و‏ Na‏ یون‌های‏ غالب‏ هستند‏ و‏ نشان‏ دهنده‏ تعویض‏ یونی‏ در‏ آب‏ هستند.‏ نمونه‏های‏ شماره‏ (Sw1-‏ Sw4)‏ در‏ منطقه‏ 5‏ این‏ دیاگرام‏ قرار‏ گرفته‏اند‏ که‏ هیچ‏ یونی‏ غالب‏ نبوده‏ و‏ نشان‏ دهنده‏ آبی‏ هست‏ که‏ به‏ طور‏ ساده‏ مخلوط‏ و‏ یا‏ انحلال‏ مواد‏ در‏ آن‏ انجام‏ شده‏ است.‏ بر‏ اساس‏ نتایج‏ آنالیزها‏ غلظت‏ بنزن‏ در‏ روان‏ آب‌های‏ سطحی‏ 2‏ نمونه‏ (SP2-‏ SW1)‏ که‏ به‏ ترتیب‏ در‏ مرکز‏ پالایشگاه‏ و‏ قسمت‏ پخش‏ قرار‏ دارند‏ غلظت‏های‏ بالاتری‏ از‏ حد‏ استاندارد‏ جهانی‏ را‏ نشان‏ داده‏اند.‏ در‏ آب‌های‏ سطحی‏ 3‏ نمونه‏‏ (SP2-‏ SW2-‏ SW8)‏ آلوده‏ بوده‏ و‏ زایلن‏ غلظت‏ بالایی‏ از‏ حد‏ استاندارد‏ را‏ نشان‏ دادند،‏ ولی‏ میزان‏ اتیل‏ بنزن‏ برای‏ نمونه‏های‏ آب‏ سطحی‏ در‏ حد‏ مجاز‏ بود.‏ همچنین‏ نتایج‏ آنالیزها‏ در‏ آب‌های‏ سطحی‏ هیچ‏ گزارشی‏ نسبت‏ به‏ وجود‏ تولوین‏ و‏ MTBE‏ داده‏ نشد.

تشکر‏ و‏ قدردانی

نویسندگان‏ مقاله‏ مراتب‏ تشکر‏ و‏ قدردانی‏ خود‏ را‏ از‏ شرکت‏ پالایش‏ نفت‏ امام‏ خمینی‏ (ره)‏ شازند‏ که‏ بخشی‏ از‏ هزینه‏های‏ این‏ پژوهش‏ را‏ تأمین‏ نموده‏ ‏ و‏ در‏ جریان‏ انجام‏ آن‏ نهایت‏ همکاری‏ را‏ داشتند،‏ ابراز‏ می‌دارند.

منابع‏

• Dodangeh,‏,‏ Abedini‏ Kopani,‏ J.,‏ Ghohari,‏ A.,‏ 2012.‏ Application‏ of‏ time‏ series‏ models‏ to‏ determine‏ the‏ trend‏ of‏ future‏ climate‏ parameters‏ for‏ water‏ resources‏ management,‏ Water‏ and‏ Soil‏ Science‏ (Journal‏ of‏ Agricultural‏ and‏ Natural‏ Resources‏ Science‏ and‏ Technology),‏ Vol.‏ 16,‏ No.‏ 95,‏ pp‏ 74-59.

• Anabestani,‏,‏ Ghorbani,‏ M.,‏ 2011,‏ The‏ Role‏ of‏ Industrial‏ Units‏ in‏ generating‏ of‏ environmental‏ pollution‏ (Case‏ Study:‏ Water‏ Supply‏ Area‏ of‏ Sabzevar‏ City),‏ Journal‏ of‏ Town‏ and‏ Country‏ Planning,‏ Vol.‏ 3,‏ No.‏ 4,‏ pp.‏ 23-43.
• Ebrahimi,‏,‏ Shayghan,‏ J.,‏ Malakoti,‏ M.,‏ Baybourdi,‏ M.,‏ Ghodosi,‏ J.,‏ Akbari,‏ A.,‏ Atashjameh,‏ A.,‏ 2009.‏ Investigation‏ of‏ the‏ release‏ of‏ hydrocarbon‏ contamination‏ in‏ the‏ soil‏ of‏ Sarkhon‏ Refinery,‏ Journal‏ of‏ Water‏ and‏ Soil‏ Conservation‏ Studies,‏ Vol.‏ 16,‏ No.‏ 4,‏ pp.‏ 101-124.
• Bartram,‏,‏ Balance,‏ R.,‏ 1996.‏ Water‏ Quality‏ Monitoring‏ -A‏ Practical‏ Guide‏ to‏ the‏ Design‏ and‏ Implementation‏ of‏ Freshwater‏ Quality‏ Studies‏ and‏ Monitoring‏ Programmes-,‏ Published‏ on‏ behalf‏ of‏ United‏ Nations‏ Environment‏ Programme‏ and‏ the‏ World‏ Health‏ Organization‏ (UNEP/WHO),‏ 380.
• ‏ EPA,‏‏ Petroleum‏ Refining‏ and‏ Petroleum‏ Distributing‏ Systems,‏ http://www.p2pays.org/ref/01/00592.pdf.
• The‏ Washington‏ State‏ Department‏ of‏ Ecology,‏ 2002,‏ Water‏ Pollution‏ Prevention‏ Opportunities‏ in‏ Petroleum‏ Refineries,‏ Ecology‏ Publication‏02-07-017.
• Hodgson,‏E.,‏ Bendiak,‏ L.C.,‏ 1987.‏ Stormwater‏ Management‏ for‏ Petroleum,‏ Refineries,‏ Canadian‏ Water‏ Resources‏ Journal‏ /‏ Revue‏ canadienne‏ des‏ ressources‏ hydriques,‏ 12:3,‏ 38-47,‏ DOI:10.4296/cwrj1203038.
• Andrew,‏,‏ Nemeth‏ Devon,‏ A.,‏ Ward‏ Walter,‏ G.,‏ Woodington,‏ 2010.‏ The‏ Effect‏ of‏ Asphalt‏ Pavement‏ on‏ Stormwater‏ Contamination,‏ Project‏ Report‏ submitted‏ to‏ the‏ Faculty‏ of‏ WORCESTER‏ POLYTECHNIC‏ INSTITUTE,‏ Project‏ Number:‏ IQP-PPM-0906
• Environmental‏ Impact‏ Assessment‏ of‏ Capacity‏ Increase‏ and‏ Quality‏ Improvement‏ Program‏ at‏ Shazand‏ Arak‏ Refinery,‏‏ Company‏ of‏ Environmental‏ Assessment,‏ National‏ Iranian‏ Oil‏ Engineering‏ and‏ Construction‏ Company.
• S.‏ Environmental‏ Protection‏ Agency,‏ 2005.‏ Water‏ sampling‏ techniques.‏
• Richards,‏A.,‏ 1954.‏ Diagnosis‏ and‏ improvements‏ of‏ saline‏ and‏ alkali‏ soils‏ agriculture,‏ Vol.160,‏ handbook‏ 60,‏ US‏ Department‏ of‏ Agriculture,‏ Washington‏ DC.
• Peiyue,‏,‏ Qian,‏ W.,‏ Jianhua,‏ W.,‏ 2011.‏ Groundwater‏ Suitability‏ for‏ Drinking‏ and‏ Agricultural‏ Usage‏ in‏ Yinchuan‏ Area,‏ China.‏ Journal‏ of‏ Environmental‏ Sciences.‏ Vol.1,‏ No‏ 6.
• Todd,‏‏ K.,‏ Mays,‏ L.‏ W.,‏ 2005.‏ Groundwater‏ hydrology.‏ John‏ Wiley‏ and‏ Sons,‏ New‏ York.‏ pp.‏ 535.
• S.‏ Environmental‏ Protection‏ Agency,‏ 2014.‏ Texas‏ Surface‏ Water‏ Quality‏ Standards‏ Rule‏ Project‏ No.‏ 2012-001-307-OW
• Teymori,‏,‏ Forghani,‏ G.,‏ 2012.‏ Qualitative‏ classification‏ of‏ Gorgan-River‏ river‏ for‏ agriculture‏ and‏ industry‏ (within‏ the‏ city‏ of‏ Gonbad),‏ Thirty-first‏ congress‏ of‏ earth‏ sciences,‏ Tehran,‏ Iran.‏

[1]- استاد گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران (مسئول مکاتبات)

[2]- دانشجوی کارشناسی ارشد زمین شناسی محیط زیست، گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز،، تبریز، ایران

[3]- استاد گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

[4]- دانشجوی کارشناسی ارشد محیط زیست واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

[5]- Professor, Earth Scirnces Dept., Faculty of Natural Sciences, Univerity of Tabriz, Tabriz, Iran *Corresponding author

[6]- MSc. Student of environmental geology, Dept., Faculty of Natural Sciences, Univerity of Tabriz, Tabriz, Iran

[7]- Professor, Earth Scirnces Dept., Faculty of Natural Sciences, Univerity of Tabriz, Tabriz, Iran

[8]- MSc. Student of Environment, Faculty of Natural Resources and Environment, Sciences and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

[9] Benzene, Toluene, Ethylbenzene, Xylene

[10] Methyl Tertiary Butyl Ether