شناسایی موانع فراروی اجرای نظام مدیریت مشارکتی فضای سبز: یک پژوهش کیفی با استفاده از روش دلفی

مستخرج از پایان نامه

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره چهار، تیر ماه 1401(121-135)

شناسایی موانع فراروی اجرای نظام مدیریت مشارکتی فضای سبز: یک پژوهش کیفی با استفاده از روش دلفی

حدیث دانش یار[1]

سید مهدی میردامادی [2]  ^*

m.mirdamadi@srbiau.ac.ir

مهرداد نیک نامی[3]

 فرهاد لشگرآرا[4]

چکیده

زمینه و هدف : شناسایی موانع و چالش های فراروی اجرای مدیریت مشارکتی در شهرداری تهران و آگاهی از آسیب ها و برخورد عالمانه و دلسوزانه با آن ها می تواند زمینه نهادینه کردن اهداف مدیریت مشارکتی و توسعه مبتنی بر دانایی را در سطح نظام اداری شهرداری های کشور تسهیل نماید .پژوهش حاضر با هدف شناسایی موانع و چالش های فراروی اجرای مدیریت مشارکتی فضای سبز در شهرداری تهران انجام گرفته است.

روش بررسی: در این طرح ، نظرات خبرگان استخراج و دسته بندی شده و با استفاده از تکنیک دلفی کلاسیک، مدل نهایی تحقیق تدوین گردید. اعضای پانل دلفی شامل ده نفر از خبرگان فضای سبز شهرداری منطقه 4 تهران بودند که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند در فرایند تحقیق مشارکت داشتند. به منظور پردازش اطلاعات و تحلیـل داده های آماری تحقیق، از نرم افزارهای Atlas ti _{win 7} وSPSS _win18 استفاده گردید.

یافته ها: در این مطالعه در بررسی کیفی موانع و چالش های فراروی مدیریت مشارکتی فضای سبز ، موانع و چالش ها در شش مولفه موانع ساختاری سازمانی، موانع مدیریتی، موانع فردی، موانع اجرایی قانونی،موانع فرهنگ سازمانی و زمان دسته بندی شد.

بحث و نتیجه گیری:  براساس نتایج به دست آمده از این پژوهش، در بخش موانع ساختاری- سازمانی، گویه شفاف نبودن سطح مشارکت مورد انتظار مدیران از کارمندان و در بخش موانع فرهنگ سازمانی، گویه عدم بسترسازی مشارکت شهروندان ،مهمترین چالش ها و موانع فراروی اجرای نظام مدیریت مشارکتی فضای سبز در شهرداری تهران را به خود اختصاص داده اند.

واژه های کلیدی : مدیریت مشارکتی، فضای سبز شهری، رویکرد کیفی، شهرداری تهران.

Identifying Obstacles to Implementing a Participatory Green Space Management System: A Qualitative Study Using the Delphi Method

Hadis Daneshyar [5]

Seyed Mehdi Mirdamadi [6]    ^*

m.mirdamadi@srbiau.ac.ir

Mehrdad Niknami[7]

Farhad Lashgarara [8]

Abstract

Background and Objective: Identifying the obstacles and challenges facing the implementation of participatory management in Tehran Municipality and being aware of the harms and dealing with them in an academic and compassionate way can facilitate the institutionalization of the goals of participatory management and knowledge-based development at the level of the administrative system of the country's municipalities. The present study was carried out with the aim of identifying and implementing the challenges of participatory green space management in Tehran Municipality.

Material and Methodology: In this project, the opinions of experts extracted and categorized. The final research model was developed using the classical Delphi technique. The members of the Delphi panel consisted of ten green space experts from Tehran Municipality, District 4, who participated in the research process using purposive sampling. Atlas ti win 7 and SPSS win18 software used to process information and analyze statistical data.

Findings: In this research, the qualitative study of barriers and challenges to participatory green space management, barriers and challenges classified into six components of organizational structural barriers, managerial barriers, individual barriers, legal executive barriers, organizational culture barriers and time.Discussion and Conclusion: Based on the results of this study, in the structural-organizational barriers section, the level of transparency expected by managers from employees is not clear and in the organizational culture barriers section, the lack of citizen participation is the most important challenges and obstacles to implementation. Participatory management system of green space in Tehran Municipality. 

Key words: Participatory Management, ­Urban Green Space, ­Qualitative Approach, ­Tehran Municipality.

مقدمه

با رشد و تراکم شهرها، فضاهای سبز شهری، در حال تبدیل شدن به یک جزء حیاتی هستند (1و2). شهرنشینی سریع به همراه تغییرات در پوشش اراضی، باعث اختلال در ساختار و عملکردهای زیست محیطی مرتبط با فضاهای سبز شهری شده است (3و4). شهرها به ویژه از طریق برنامه ریزی و مدیریت فضاهای سبز شهری نقش مهمی در حفاظت از تنوع زیستی جهانی دارند. با این حال، مدیریت فضاهای سبز شهری، منوط به مجموعه ای پیچیده از عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی متقابل است، از جمله حاکمیت، اقتصاد، شبکه های اجتماعی، سهامداران متعدد، ترجیحات فردی و محدودیت های اجتماعی (5و6). مطالعات بین المللی مختلف نشان می­دهد که فضای سبز شهری می تواند نقش مهمی در تعامـل بین انسان و محیط زیست ایفا نماید و یکی از موثرترین راه های مقابله با معضلات شهرنشینی را تقویت رابطه انسان و فضای سبز دانسته اند(7و8). فضای سبز شهری یکی از موضوعات مهم برای بهبود محیط زندگی شهری، بهبود کیفیت زندگی مردم و تحقق توسعه پایدار شهری است (9). امروزه سازمان ها به دنبال استفاده حداکثری از سرمایه های انسانی خود هستند. در واقع استفاده حداکثری به معنای آن است که سرمایه انسانی در سازمان مشارکت داشته باشند و بتوانند با عملکرد فردی و نظرات خود مشکلات و مسائلی که سازمان ها را درگیر خود کرده است حل نماید. سبک مدیریت مشارکتی، نوعی از سبک مدیریتی است که با سطح بالایی از رضایت شغلی همراه است. این سبک مبتنی بر مشارکت کارکنان در تصمیم گیری، حل مسئله در شرکت و توانمندسازی کارکنان می باشد (10). مشارکت وسیع در تصمیم گیری، موجب مشروع بودن تصمیم ها، برنامه ها و پشتیبانی در اجرای آن ها می­شود. مشارکت، به نوبه خود یک هدف است و اصل اساسی برابری را فراهم می سازد و می­تواند سبب وفاق در مورد آرمان بلندمدت و حرکت به سوی پایداری شود. جهانی تفکر نمایید و محلی عمل نمایید، شعار اصلی توسعه پایدار است که جز با توجه واقعی و کافی به مشکلات محلی و حل آن از طریق مشارکت ذینفعان از یک سو و همکاری­های بین المللی از سوی دیگر حاصل نمی شود (11). مشارکت ذینفعان را باید در تمام سطوح یک سازمان، از جمله در تجزیه و تحلیل مشکلات، توسعه استراتژی ها و اجرای راه حل ها ایجاد کرد. در فرآیند تصمیم گیری سازمان، از کارمندان دعوت شود که با مشارکت در فعالیت هایی مانند تعیین اهداف، تعیین برنامه­های کاری و پیشنهادات نظراتشان را به اشتراک بگذارند از موارد دیگر این نوع مدیریت، می توان حمایت از استقلال بالای کارکنان، ابتکار عمل و بروز خلاقیت در آنان اشاره کرد(10). شناسایی و ادغام ذی نفعان، یک اصل مهم برای مشارکت موفق است و برای اجرای مشارکت ذی نفعان در پروژه های زیست محیطی، از شناسایی ذی نفعان تا ارزیابی پروژه، برای هر فرایند در این چارچوب باید تکنیک ها بررسی و ابزارهای عملی پیشنهاد گردد(12). به هر حال یک سطح موفق از مشارکت، بستگی زیادی به اهداف مشارکت داشته و مشارکت کنندگان نیز می­توانند جنبه­های جدید و متنوعی از مشارکت مناسب و سازنده را تجربه نمایند (13). سیاوش پور و همکارانش (14) در تحقیق خود گزارش کردند که مشارکت در طراحی فضای سبز، حس مالکیت، عزت نفس، حس پذیرفته شدن و خودمانی بودن فضا را در فرد تقویت می کند. با بررسی ادبیات تحقیق مشخص شد که موانع و چالش های فراروی مدیریت مشارکتی در سازمان ها به صورت پراکنده مطرح شده است. شناسایی و طبقه بندی عواملی که مانع اجرای اثربخش مدیریت مشارکتی فضای سبز می باشد می تواند به مدیران و متولیان استقرار این نظام در شهرداری یاری می رساند تا بتوانند با برطرف کردن این موانع و چالش ها، اثربخشی استفاده از این نظام مدیریتی را، افزایش دهند. همچنین شناسایی موانع و چالش های فراروی اجرای مدیریت مشارکتی در شهرداری تهران و آگاهی از آسیب ها و برخورد عالمانه و دلسوزانه با آن ها می تواند زمینه نهادینه کردن اهداف مدیریت مشارکتی و توسعه مبتنی بر دانایی را در سطح نظام اداری شهرداری های کشور تسهیل نماید و انجام یک پژوهش نظام مدار در این خصوص می تواند رهنمودی موثر برای اجرای نظام مدیریت مشارکتی و از بین بردن بی تفاوتی کارکنان باشد . لذا مسئله اصلی این پژوهش این است که موانع فراروی اجرای نظام مدیریت مشارکتی فضای سبز شهرداری تهران چیست؟

پیشینه پژوهش

حسن پور و اسکندری [9](15)  (2011) چالش های اجرای مدیریت مشارکتی را عدم اعتقاد و فقدان حمایت علمی مدیریت عالی سازمان، عدم اعتقاد و باور قلبی مدیران میانی، جابجایی سریع مدیریت ها، عدم ایجاد بستر فرهنگی مناسب، مغایرت سبک های مدیریت ارشد با نظام مدیریت مشارکتی، عدم اجرای عدالت در اهدا جوایز و پاداش های مربوط به پیشنهادها به نقل از چارلز اوگبید_ گادوین  [10](16) (2009) می داند. فروغی و همکاران (17) در خصوص موانع اصلی استفاده از رویکرد طراحی مشارکتی منظر نشان داد بی علاقگی کارفرما در شرکت در فرایند مشارکتی، تجربه و مهارت کم متخصصان در فرایند طراحی مشارکتی و عدم مطلوبیت سیستم های اداری و اجرایی و مشارکت مردم در فرایند مشارکت در این خصوص جزء مهمترین موانع مشارکت هستند. اما عباسپور و خدیوی (18)(2006) در مطالعه خود با توجه به مطالعات انجام شده در راستای استقرار نظام دولت سبز در نهادها و ارگـانهـا، چـالش هـای فراروی آن را در سه جنبه کلی شامل مشکلات و موانع مدیریتی در سطح کشور، مشکلات و موانع فنـی و فرهنگی دسته بندی نموده اند. محققین نتیجه گیری کرده اند که استقرار دولت سبز در نظام مدیریتی کشور به جدیت پیگیری نشده و لـزوم اعمـال آن و ارائه راهکارهای مدیریتی صحیح در سطح کلان کشور و در سطح خرد در نهادها و ارگانها مورد توجه قرار نگرفته است. از نظر فنی فقدان دانش مورد نیاز در زمینه های بهینه سازی مصرف مواد و انرژی به ویـژه در بخش اجرا و همچنین نبود متخصصین کافی در این زمینه از جمله محدودیت های مهم به نظر می رسد. در نهایت فقدان دید و مسئولیت پذیری مدیران در رابطه با لزوم حفظ منابع و ذخائر کـشور و نیـز نداشـتن آگاهی ها و آموزش های ضروری در استقرار نظام مذکور نقش مهمی در عدم دسترسی به اهـداف یـاد شـده دارند. سایر عوامل نظیر وجود نظـام ناعادلانـه پرداخـت یارانـه هـا، گـسترده بـودن سـاختار دولـت و لـزوم خصوصی سازی بخشهای مختلف از جمله عوامل غیرمستقیمی می باشـند کـه در ایـن عـدم توفیـق نقـش داشته اند (18). شاقلی و همکاران(19) (2010) بیان می کنند که موانع مدیریت مشارکتی معمولاً از سه نوع است: کنترل پذیر ، غیرقابل کنترل و قابلیت تأثیرپذیری. عوامل قابل کنترل ممکن است شامل وقت ناکافی با کارمندان و همچنین عدم آموزش و علاقه از طرف کارمندان باشد.از عوامل غیرقابل کنترل ممکن است اعتبار بخش خدمات در سازمان ، ساختار خدمات رسانه ای و ... باشد. موانعی که می توانید بر آنها تأثیر بگذارید عدم دانش مدیریت مشارکتی توسط یک سرپرست است و سرپرستی که مایل به صرف وقت برای تمرین ویادگیری مدیریت مشارکتی نمی باشد. پوررضا (20) (2011) موانع مدیریت مشارکتی را عوامل برون سازمانی، عوامل محیطی و فرهنگی، عوامل ساختاری، عوامل مدیریتی، فوریت برخی تصمیمات، عوامل مربوط به کارکنان، عوامل اجرایی دسته بندی کرده است. جدول 1، خلاصه تحقیقات مطرح شده در خصوص موانع مدیریت مشارکتی را نشان می­دهد. گوئنات و همکارانش[11](21) (2021) معتقدند چالش های شناسایی شده به عنوان موانع مدیریت فضای سبز شامل برنامه ریزی، نگهداری و نحوه مدیریت فضاهای سبز می باشد .شهرنشینی نامناسب، عدم هماهنگی مشارکت و جمعیت در حال رشد. با این حال، فقدان هماهنگی به طور گسترده در میان مشارکت کنندگان در تحقیقاتشان تایید نشد. برجسته کردن چگونگی فعالیت ذینفعان با اولویت‌های متفاوت خدمات اکوسیستم (هم برای پذیرش بهتر و هم برای بهبود پتانسیل آنها برای حفاظت از تنوع زیستی) را اولین گام در جهت بهبود مدیریت فضای سبز می دانند. به طور خاص، ما باید به نیاز ذینفعانی که با آن ها سروکار داریم توجه کنیم. برای شناخت بیشتر جهت حفاظت از منابع طبیعی نیاز به همکاری ذینفعان داریم.

جدول 1- خلاصه تحقیقات مطرح شده در خصوص موانع مدیریت مشارکتی

Table1. Summary of research on barriers to participatory management

مواد و روش ها

موقعیت و محدوده مورد مطالعه

بر اساس نتایج سرشماری مرکز آمار ایران در سال 2017، شهر تهران با ۸۶۹۳۷۰۶ نفر جمعیت،  بیست و چهارمین شهر پرجمعیت جهان و پرجمعیت‌ترین شهر غرب آسیا و سومین کلان‌شهر پرجمعیت خاورمیانه به‌شمار می‌رود.شهر تهران به 22 منطقه شهرداری تقسیم شده است (22). بر اساس آمار سازمان بوستان ها و فضای سبز شهرداری تهران در سال 2018، سرانه فضای سبز  شهر تهران، فقط با احتساب فضاهای سبز همگانی، 8/15 متر مربع  و این شهر، دارای 2262 بوستان  و مساحتی بالغ بر 42000 هکتار می باشد. محدوده مکانی این تحقیق، منطقه چهار شهر تهران است. منطقه چهار به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین، وسیع‌ترین، مهاجرپذیرترین، پرساخت و سازترین مناطق تهران شناخته شده است. منطقه 4 شهرداری تهران، در دامنه‌ جنوبی رشته کوه البرز و شمال شرقی کلان شهر تهران واقع شده و پرجمعیت ترین و وسیع ترین منطقه بین مناطق 22 گانه است. منطقه چهار شهرداری تهران دارای 20 محله، 4/163 کیلومتر مربع کیلومتر مربع وسعت، 9 ناحیه، و جمعیتی بالغ بر 919001 نفر می باشد. در این منطقه ده درصد جمعیت شهر تهران ساکن هستند(23). شکل1،موقعیت مورد مطالعه وضعیت فضای سبز شهر تهران و وضعیت فضای سبز منطقه 4 تهران را نشان می دهد.

شکل 1 – الف) وضعیت فضای سبز شهر تهران و ب) وضعیت فضای سبز منطقه 4

Figure 1. A) The state of green space in Tehran and B) the state of green space in region 4

روش انجام تحقیق

پژوهش حاضر از نظر روش پژوهش کیفی و از جهت هدف کاربردی، از لحاظ منطق قیاسی و از نظر زمان، طولی آینده نگر می باشد. جامعه آماری این تحقیق شامل خبرگان فضای سبز می باشند که در دی ماه سال 1398 مورد بررسی قرار گرفت. در راستای دستیابی به هدف تحقیق، روش پژوهشی کیفی به نام تکنیک دلفای کلاسیک برگزیده شد. برهمین اساس، در این پژوهش پس از مرور مبانی نظری، ابتدا لیست دوازده نفره ای از متخصصان حوزه فضای سبز که در زمینه مدیریت فضای سبز صاحب نظر بودند به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. این افراد مطلع ترین نفراتی بودند که با وجود دشواری های گسترده ای که وجود داشت، مصاحبه شدند و نقطه نظرات آن ها ثبت و ضبط گردید. گروه کانونی یک ابزار تحقیق کیفی است. در یک معنی گسترده گروه کانونی بحث های طرح ریزی شده و دقیقی برای حصول درک اعضای گروه در یک زمینه مشخص می باشد و معمولاً بین 5 تا 12 نفر را شامل می شود  و بحث ها به وسیله یک جمع کننده تسهیل می شود. به عنوان یک روش مستقل یا در کنار سایر روش های کمی و کیفی مورد استفاده قرار می گیرد (24). خروجی اصلی این گروه کانونی، موانع فراروی اجرای نظام مدیریت مشارکتی فضای سبز می باشد.  پس از اطلاع رسانی راجع به موضع پژوهش و فرآیند آن، ده نفر از این لیست، برای انجام مصاحبه، زمان لازم را در اختیار پژوهشگر قرار دادند. برای ارزیابی روایی محتوای ابزار اندازه گیری و هدف پژوهش از دو روش کیفی و کمی استفاده می شود. با توجه به این که در این پژوهش تعداد اعضای پانل خبرگان ده نفر است و تصمیم­گیری براساس ضریب نسبی روایی محتوا (CVR)  برای ده نفر، 63% می باشد اعتبار محتوای این آیتم پذیرفته می شود. در پژوهش حاضر، پس از تهیه الگوی پژوهش، برای بررسی روایی صوری و قابل اطمینان بودن تحلیل داده ها، پژوهشگر با مراجعه به هریک از مشارکت کنندگان پژوهش، نظر آن ها را در مورد این که آیا مدل طراحی شده منعکس کننده تجربه آن ها است یا خیر، جویا شد و دیدگاه های آنان در خصوص حذف یا اضافه کردن مطلبی، در متن نهایی مدل لحاظ گردید. به عبارتی می توان گفت شیوه اصلی حفظ روایی و پایایی داده ها در این پژوهش، ثبت مصاحبه ها و تایید مدل نهایی توسط متخصصان و همچنین اساتید دانشگاه بود. 

- فرایند روش دلفی

به منظور پاسخگویی به مسأله تحقیق و اهداف مورد نظر از تکنیک دلفی و ابزار تحقیق در سه مرحله استفاده شد.تکنیک دلفی، روشی سیستماتیک در تحقیق برای استخراج نظرات از یک گروه متخصصان در مورد یک موضوع یا سؤال است و رسیدن به اجماع گروهی از طریق یک سری از مراحل پرسشنامه­ای با حفظ گمنامی پاسخ­دهندگان و بازخورد نظرات به اعضای پانل است. به طور معمول، برای تحلیل نتایج دلفی، در اولین مرحله، تحلیل محتوی برای شناسایی تم های اصلی در پرسشنامه بدون ساختار اولیه انجام می گیرد که نتایج آن پرسشنامه بدون ساختار را به پرسشنامه ای با ساختار تبدیل نموده، اساس مرحله­های بعدی را تشکیل می دهد. در دومین  مرحله، آغاز به کارگیری روش ها کمی است که تکنیک رتبه بندی و درجه­بندی (میانه و چارک ها) استفاده می شود و در سومین مرحله و مرحله های متعاقب، شاخص ها ی مرکزی و پراکندگی بکار می روند(22و26). برای ارزیابی روایی محتوایی از نظر متخصصان در مورد میزان هماهنگی محتوای ابزار اندازه گیری و هدف پژوهش، استفاده می شود.در بررسی کیفی محتوا، پژوهشگر از متخصصان درخواست می کند تا بازخورد لازم را در ارتباط با ابزار ارائه دهند که براساس آن موارد اصلاح خواهند شد. برای بررسی روایی محتوایی به شکل کمی، ازدو ضریب نسبی روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) ، استفاده می شود CVI. به صورت تجمیع امتیازات موافق برای هرآیتم که امتیاز "مرتبط اما نیاز به بازبینی" و"کاملاً مرتبط" را کسب کرده اند تقسیم بر تعداد کل متخصصان محاسبه خواهد شد. برای تعیین CVR از متخصصان درخواست می­شود تا هرآیتم را براساس طیف سه قسمتی» ضروری است «،» مفید است ولی ضرورتی ندارد «و» ضرورتی ندارد« بررسی نماید. سپس پاسخ ها طبق فرمول زیر محاسبه می گردد(15).

در این رابطه nE تعداد متخصصانی است که به گزینه ی "ضروری" پاسخ داده اند و N تعداد کل متخصصان است. اگرمقدار محاسبه شده از مقدار جدول2 بزرگتر باشد اعتبار محتوای آن آیتم پذیرفته می شود.

جدول 2- حداقل مقدار (CVR) قابل قبول براساس تعداد متخصصان نمره گذار(13)

Table2.The minimum of acceptable CVR based on number of experts

نتایج و بحث

- مرحله اول

در مرحله اول جمع آوری اطلاعات اولیه حاصل از مشارکت متخصصان توسط تیم تحلیل گر انجام شد. در دلفی کلاسیک، اولین پرسشنامه به صورت بدون ساختار یا باز پاسخ ارسال می گردد که به عنوان استراتژی زایش ایده ها عمل نموده و هدف آن آشکارسازی کلیه موضوعات مرتبط با عنوان تحت مطالعه است(27) . از هریک از متخصصان درخواست می شود تا شخصاً طوفان اندیشه برقرار کند، هر نوع ایده و نظر خود را آزادانه مطرح نماید و فهرست موضوعات مورد نظر خود را بطور مختصر و بدون نام برگرداند(12). تحلیل پاسخ های مرحله اول بر اساس پارادایم تحقیق (کدهای کیفی و یا خلاصه های آماری) صورت می گیرد. نتیجه نهایی، مشخص شدن تم ها و شناسایی عناوین است که محقق آن را تبدیل به پرسشنامه دارای ساختاری می نماید که به عنوان ابزار مرحله دوم مورد استفاده قرار می گیرد. نکته مهم این که هرچند سؤالات باز پاسخ روشی قوی در جمع آوری اطلاعات هستند، اما اگر اطلاعات پایه در زمینه موضوع وجود داشته باشد، از پرسشنامه نیمه ساختاری یا دارای ساختار بر اساس مطالعات قبلی استفاده می شود. در مطالعه حاضر در مرحله اول تعداد هشت سوال از متخصصان به صورت باز پرسیده شد. در ابتدا تفسیر ذهنی از محتوای داده های متنی انجام شد و سپس با استفاده از فرایند طبقه بندی منظم، درون مایه ها یا الگوهای پنهان و آشکار در متن مورد شناسایی قرار گرفتند. شایان ذکر است که بعد از پاسخگویی متخصصین در مرحله اول، سوال هشت به دلیل اهمیت بسیار پایین حذف و سوال یک و دو ادغام گردید. نهایتاً بر اساس یافته های حاصل از مرحله اول پرسشنامه ساختاری تبیین گردید. پس از جمع­آوری پرسشنامه­های برگشتی و رسیدن به اشباع نظری، به کدگذاری متون مصاحبه و استخراج کدها و مفاهیم اولیه پاسخ­ها با استفاده از نرم افزارAtlas ti  پرداخته شد. به این ترتیب با استفاده از روش تحلیل محتوا،  متن پرسشنامه به صورت سطر به سطر مورد بررسی، مفهوم پردازی و مقوله بندی قرار گرفتند و سپس ارتباط بین کدهای باز به وسیله نرم افزار ترسیم شد. نتیجه نهایی مشخص شدن مفاهیم و عناوین بود که توسط محقق به پرسشنامه ساختارمندی به منظور ابزار تحقیق در مرحله دوم تبدیل شد. براساس خلاصه کدگذاری باز و محوری استخراج شده از پرسشنامه مرحله اول دلفی با استفاده از نرم افزار Atlas ti ، موانع ساختاری-سازمانی شامل (استفاده کم از نیروهای متخصص با مدارک تحصیلی مرتبط در پست های مدیریتی،نظام سازمانی متمرکز، هرمی و سلسله مراتبی،نظام سازمانی متمرکز، هرمی و سلسله مراتبی،محرمانه بودن برخی از طرح ها،تغییر و تحول های متعدد و جابجایی کارشناسان، ناهماهنگی بخش اجرایی پروژه ها در خصوص کشت گیاهان زینتی با بخشنامه های ابلاغی،کم توجهی به بهره گیری از تجربیات مدیران قبلی فضای سبز،امکان ضعیف ارائه طرح های بهبود وضعیت و اقدامات خلاقانه و مقاومت سازمان بوستان ها و فضای سبز در برابر هر گونه تغییر(استفاده از رهیافت های سنتی)، فقدان سازو کار سازمانی لازم جهت مشارکت در سازمان بوستان ها و فضای سبز، شفاف نبودن سطح مشارکت مورد انتظار مدیران از کارشناسان،پیوستگی ضعیف منافع فردی و سازمانی(عدم احساس تعلق به سازمان)، شایستگی ضعیف برخی از مدیران و کارشناسان برای تصمیم گیری در حوزه فضای سبز،عدم تعیین مناسب شرح وظائف و مسئولیت های کارشناسان در امر مشارکت) ، موانع مدیریتی شامل(کم اعتقادی و باور مدیران شهرداری به مشارکت، مغایرت سبک مدیریت برخی از مدیران ارشد شهرداری با نظام مشارکت، جابجایی سریع مدیریت ها در شهرداری تهران و تزلزل در موقعیت مدیران) ، موانع فردی شامل (دانش و تجربه پایین مورد نیاز در برخی از پیمانکاران در حوزه فضای سبز و مشارکت شهروندی، انگیزه پایین کارشناسان به دلیل نادیده گرفته شدن توسط مدیران جهت مشارکت، امید پایین به ارتقاء شغلی در میان کارشناسان، تعهد پایین برخی از کارشناسان در مسئولیت های محوله جهت مشارکت) ، موانع اجرایی و قانونی شامل(خط مشی ها و سیاست های ناعادلانه و فقدان عدالت شغلی در شهرداری، خلا و قانونی جهت چگونگی استقرار مدیریت مشارکتی به منظور بهبود فضای سبز، دستورالعمل ها و شیوه نامه های غیر منطبق با کار مشارکت)، موانع فرهنگ سازمانی شامل(کمبود فرهنگ مشارکت و کارگروهی در میان کارشناسان، رابطه ضعیف کاری بین مدیران و کارشناسان جهت استقرار مدیریت مشارکتی (وجود رابطه رئیس و مرئوسی)، ظرفیت و توانمندی پایین در کارشناسان به منظور ایفای نقش فعال در مدیریت مشارکتی، ضعف در توجه به ارباب رجوعان (مشتری مداری) در اداره فضای سبز جهت جلب مشارکت شهروندان، عدم بسترسازی مناسب برای مشارکت شهروندان در حوزه فضای سبز) و زمان شامل(ترجیح مدیران بر تصمیم گیری فردی به لحاظ سرعت عمل نسبت به تصمیم گیری مشارکتی، فوریت و سرعت کار در برخی تصمیمات فضای سبز توسط مدیران).

ب-  مرحله دوم

از مرحله دوم به بعد، اغلب پرسشنامه دارای ساختار استفاده شده و از افراد مشابه در مرحله اول خواسته می شود تا هر عنوان را با استفاده از مقیاس لیکرت رتبه بندی، و به عبارتی، کمیت پذیر نمایند(28و29). در این جا موارد توافق و عدم توافق مشخص می شود و فضایی برای شناسایی ایده ها ی جدید، تصحیح، تفسیر، حذف و توضیح قدرت و ضعف آنها به وجود می آید (30)و حتی در بعضی موارد، از شرکت کنندگان خواسته می شود تا استدلال و دلیل اولویت بندی خود بین آیتم ها را بیان نمایند (22). در این مرحله، انگیزه اعضای پانل به شرکت بیشتر می گردد چرا که آنها بازخورد پاسخ های خود را دریافت می کنند و مشتاق به تعیین کیفیت پاسخ های همکاران خود هستند. به عبارتی، انگیزه در اعضای پانل منجر به شرکت فعال آنها در توسعه ابزار و یا برنامه می شود که امتیاز مهم دلفی است. پس از جمع آوری پرسشنامه دوم، تحلیل و خلاصه آماری (از قبیل چارک و میانه) و یا تم ها و رتبه بندی تهیه می گردد. نتیجه آن آغاز شکل گیری همگرایی نظرات بین شرکت کنندگان است(30).

ج- مرحله سوم

در این مرحله، از شرکت کنندگان درخواست می شود تا پاسخ ها را مجدداً مرور نموده در صورت نیاز در نظرات و قضاوت های خود تجدید نظر کرده و دلایل خود را در موارد عدم اجماع ذکر نمایند و با در نظر گرفتن میانگین و میانه نمرات هر عنوان، اهمیت آن را درجه بندی نمایند (31). در این جا نیز رتبه بندی نظرات انجام شده، پیش بینی های جدید ارائه می شود و خلاصه آماری پاسخ ها تهیه می گردد (8). در مطالعه حاضر مرحله دوم و سوم نیز انجام گرفت و همچنین در جدول 3، آنالیز آماری مرحله سوم تکنیک دلفای و موانع و چالش های فراروی مدیریت مشارکتی فضای سبز شهر تهران بر اساس ضریب تغییرات بر مبنای میانه توسط متخصصان فضای سبز بیان شده است.به نظر شما (موانع ساختاری – سازمانی، موانع مدیریتی، موانع فردی، موانع اجرایی و قانونی، موانع فرهنگ سازمانی و زمان) که مانع و یا چالشی در اجرای موفقیت آمیز مدیریت مشارکتی جهت بهبود فضای سبز منطقه 4 می شوند کدامند؟

جدول 3-  آنالیز آماری مرحله سوم تکنیک دلفای و موانع و چالش های فراروی مدیریت مشارکتی فضای سبز شهر تهران بر اساس ضریب تغییرات بر مبنای میانه توسط متخصصان فضای سبز

Table 4 . Statistical analysis of the third stage of Delphi technique and obstacles and challenges facing the participatory management of green space in Tehran based on the coefficient of variation based on the middle by green space experts

با توجه به تحلیل آماری در مرحله سوم دلفی در موانع و چالش­های فراروی مدیریت مشارکتی فضای سبز، در بخش موانع ساختاری- سازمانی، شفاف نبودن سطح مشارکت مورد انتظار مدیران از کارمندان با ضریب تغییرات 3/0، در بخش موانع مدیریتی، مغایرت سبک مدیریت برخی از مدیران ارشد با نظام مشارکت با ضریب تغییرات 2/0، در بخش موانع فردی، امید پایین به ارتقاء شغلی در کارشناسان با ضریب تغییرات 2/0، در بخش موانع اجرایی و قانونی، خط مشی ها و سیاست های ناعادلانه با ضریب تغییرات 2/0، در بخش موانع فرهنگ سازمانی، عدم بسترسازی مشارکت شهروندان با ضریب تغییرات 3/0 و در بخش زمانی، ترجیح مدیران بر تصمیم گیری فردی با ضریب تغییرات 2/0 اولویت اول را به خود اختصاص داده اند. ضریب هماهنگی کندال نشان می دهد که افرادی که چند مقوله را براساس اهمیت آن ها مرتب کرده اند، به طور اساسی معیارهای مشابهی را برای قضاوت درباره اهمیت هریک از مقوله ها به کاربرده اند و از این لحاظ با یکدیگر اتفاق نظر دارند (32). ضریب توافق کندال در دامنه صفر تا یک قرار می گیرد که نشان دهنده درجه اجماعی است که از طریق گروه به دست آمده است ( اجماع قوی بزرگتر از 7/0، اجماع متوسط 5/0 و اجماع ضعیف در 3/0 حاصل می شود (33).بر اساس مقدار ضریب همبستگی در مرحله سوم، بامقدارW ، 7/0 با تفسیر اتفاق نظر قوی و اطمینان نسبت به ترتیب عوامل زیاد تصمیم به توقف مرحله ها گرفته شد. مقادیر ضریب همبستگی کندال (W)  بر اساس حیطه های مختلف، موانع ساختاری، سازمانی(71/0) ،موانع مدیریتی(74/0)، موانع فردی(73/0)، موانع اجرایی قانونی(78/0)، موانع فرهنگ سازمانی(88/0) و زمان (80/0) می باشد. کدگذاری محوری : کد گذاری محوری عبارت است از سلسله رویه هایی که از طریق پیوند بین مقوله و مقوله های فرعی، داده ها را به یکدیگر ارتباط می دهد. بدین ترتیب، کد گذاری محوری به فرآیند شکل دهی مقوله های (اصلی و فرعی) اشاره دارد (34).  این کار با استفاده از یک مدل پارادایمی (الگویی) انجام می شود تا روابط بین موانع و چالش های فراروی مدیریت مشارکتی فضای سبز را نشان دهد. نتیجه گیری و پیشنهادها

در این مطالعه در بررسی کیفی موانع و چالش های فراروی مدیریت مشارکتی فضای سبز ، موانع و چالش ها در شش مولفه موانع ساختاری سازمانی، موانع مدیریتی، موانع فردی، موانع اجرایی قانونی،موانع فرهنگ سازمانی و زمان دسته بندی شد. در بخش موانع ساختاری- سازمانی، شفاف نبودن سطح مشارکت مورد انتظار مدیران از کارمندان، در بخش موانع مدیریتی، مغایرت سبک مدیریت برخی از مدیران ارشد با نظام مشارکت ، در بخش موانع فردی، امید پایین به ارتقاء شغلی در کارشناسان، در بخش موانع اجرایی و قانونی، خط مشی ها و سیاست های ناعادلانه، در بخش موانع فرهنگ سازمانی، عدم بسترسازی مشارکت شهروندان و در بخش زمانی، ترجیح مدیران بر تصمیم گیری فردی، اولویت اول (مهمترین موانع) را به خود اختصاص داده اند که براساس نتایج به دست آمده با اجرای الگوی مدیریت فرایندی مدیریت مشارکتی فضای سبز می توان بر تعدادی از این موانع فائق آمد. استفاده کم از نیروهای متخصص در پست های مدیریتی و خلا قانونی جهت استقرار مدیریت مشارکتی جزء کم اهمیت ترین موانع مدیریت مشارکتی فضای سبز شناخته شدند. با توجه به وجود ابهام در زمینه سطح مشارکت مورد انتظار مدیران باید سطح مورد انتظار مشارکت مشخص شود همچنین در تحقیق پوررضا (20) (2011) بر مشخص شدن سطح مشارکت (تاکتیکی،عملیاتی یا استراتژیک) تاکید شده است. رفع عدم بسترسازی مشارکت شهروندان، از طریق ایجاد فرهنگ تعامل میان مدیران و شهروندان از طریق آموزش امکان پذیر است. این نتیجه با نتایج تحقیقات پورقاسم میانجی و همکاران (35) (2014)­و آلام و همکاران(5)(2019)­همچنین گوئنات و همکاران (21)(2021)  همخوانی دارد. نهایتاً به نظر می رسد با توجه به یافته های این مطالعه در زمینه سیاست های مرتبط با فضای سبز موانع با موانع موجود در پیشینه تحقیق تقریبا مشابه می باشند و نیاز به تغییرات بنیادین در سطوح مختلف مدیریتی و قانونگذاری می باشد. همچنین نتایج این تحقیق با تحقیق سوپلی پیرارد و رابرت(36) (2017) و هالند و ون دن بن(37)(2015)  تطابق دارد. مطابق نتایج تحقیق صفری و سرچقایی(38)(2016) و گوئنات و همکاران(21)(2021)، موانع فرهنگ سازمانی، موانع مدیریتی، فقدان انگیزه برای مشارکت، فقدان دانش مناسب و افزایش بارکار و استرس و ظرفیت و توانمندی پایین کارشناسان به عنوان موانع مدیریت مشارکتی عنوان شده است.

با توجه به مغایرت سبک مدیریت برخی از مدیران ارشد با نظام مشارکت، تشویق مدیران میانی و اجرایی فضای سبز به سمت نظام مدیریت مشارکتی پیشنهاد می گردد. توصیه می شود با توجه به خط مشی ها و سیاست های ناعادلانه، یکی از راه ها و عوامل اصلی ایجاد مدیریت مشارکتی در مدیریت فضای سبز شهری، تمرکز زدایی در تهیه و اجرای برنامه های فضای سبز، از نظام مدیریت شهری و انتقال قسمتی از قدرت، عملکرد، مسئولیت و منابع به ذینفعان هر محله.

با توجه به شفاف نبودن سطح مشارکت مورد انتظار مدیران از کارمندان، طراحی و تدوین آیین نامه های مناسب و دستورالعمل های اجرایی جامع برای اجرای طرح مدیریت مشارکتی و بازنگری مستمر بر اساس نیاز های فعلی شهرداری، پیشبرد نظام مدیریت مشارکتی با لحاظ کردن ملاک های مشارکت کارکنان در سوابق آن ها نظیر ارزشیابی، ارتقاء و تشویق توسط مدیران پیشنهاد می گردد.

با توجه به ترجیح مدیران بر تصمیم گیری فردی، به استفاده از مدیرانی با سبک مشارکتی و شایسته سالاری در بکارگیری مدیران توصیه می گردد.

با توجه به عدم بستر سازی مشارکت شهروندان، فرصت سازی و ایجاد بستر مناسب جهت حمایت از مشارکت شهروندان در زمینه فضای سبز (مانند برگزاری جلسات عمومی و نظرسنجی اینترنتی) پیشنهاد می گردد.

References

1. Haahtela, T.; Von Hertzen, L.; Anto, J.M.; Bai, C.; Baigenzhin, A.; Bateman, E.D.; Behera, D.; Bennoor, K.; Camargos, P.; Chavannes,N.; et al. Helsinki by nature: The Nature Step to Respiratory Health. Clin. Transl. Allergy 2019, 9, 57.

2. Zabelskyte, G.; Kabisch, N.;Stasiskiene, Z. Patterns of Urban Green Space Use Applying Social Media Data: A Systematic Literature Review. Land 2022, 11, 238. https://doi.org/10.3390/land11020238
3. Daz, Bibi Sara, Ghaffari Gilande, Atta, & Azizi. Analysis of changes in green space of Gorgan city using land use metrics. Journal of Environmental Science and Technology, 2020; 22 (5), 167-181. )In Persian(

1. Liu, M.; Li, X.; Song, D.; Zhai, H. Evaluation and Monitoring of Urban Public Greenspace PlanningUsing Landscape Metrics in Kunming. Sustainability 2021, 13, 3704.https://doi.org/10.3390/su13073704
2. Alam, R., & Lovett, J. C. Prospects of public participation in the planning and management of urban green spaces in Lahore: a discourse analysis. Sustainability, 2019; 11(12), 3387.

6. Aronson, M. F., Lepczyk, C. A., Evans, K. L., Goddard, M. A., Lerman, S. B., MacIvor, J. S., ... & Vargo, T. Biodiversity in the city: key challenges for urban green space management. Frontiers in Ecology and the Environment ,2017; 15(4), 189-196.‏
7. Landeta J. Current validity of the Delphi method in social sciences. Technological Forecasting and Social Change 2006; 73(5); 467-82.
8. Powell ,C.The Delphi technique: myths and realities. J Adv Nurs 2003 Feb; 41(4): 376-82.

1. Wu,W. ;  Ren,Y ;  Zhao, H ;  Tian , M . Status and Improvement Strategy of Chinese Urban Greening Management,  2010; International Conference on Management and Service Science

10. Rolkova , M., Farkasova, V. The Features of Participative Management Style. Procedia Economics and Finance 23  , 2015 ;1383 – 1387. Available online at www.sciencedirect.com

1. Darradi, Y., Grelot, F., & Moradet, S. Analysing Stakeholders for Sustainable Wetland Management in the Limpopo River Basin: The Case of Ga-Mampa Wetland, South Africa, Paper Presented at the 7th Symposium Mainstreming IWRM in the Development Process, Lilogwe, Malawi, 1-3 November 2006, pp. 1-25.
2. Jones, J, Hunter, D. Consensus methods for medical and health services research. BMJ 1995 Aug 5; 311(7001): 376-80.

13. Myllyviita, T., Hujala, T., Kangas, A., & Leskinen, P. Decision Support in assessing the sustainable use of forests and other natural resources – a comparative review, The Open Forest Science Journal, 2011; 4,pp.24.41.
14. Siavash pour, B., Shadloo Jahromi, M., Nodehi, H. The role of green space childrens educational environment to strengthen the sense of place attachment (case study : elementary schools in regions of shiraz). Environmental Sciences, Vol.14, No.4, Winter 2017,pp.105-120. (In Persian)
15. Hassan pour, A.& eskandari, M. Investigating the barriers to the implementation of the suggestion system in government organizations from the perspective of employees. Journal of Development and Transformation Management, 2011, pp.31-38. (In Persian)
16. Charles Ogbeide_ Godwin . Relationship among Participative Management Style, Strategy Implementation Success,and Financial Performance in the Foodservice Industry, University of Massachusetts Amherst, 2009.
17. Foroughi, M., Norouzian Maleki, s., Haji Maghsoudi, M. The main obstacles to using a participatory landscape design approach (focusing on the views of design experts). Environmental Sciences, Vol.15, No.4,Winter 2017,pp.193-214. (In Persian)
18. Abbaspour, M.& khadivi, s. Challenges of Green Management in Sustainable Development, Sixth Biennial National Conference of Iranian Association of Environmentalists, Tehran, Iranian Association of Environmentalists, 2006. (In Persian)
19. Shagholi, R., Hussin, S., Siraj, S., Naimie, Z., Assadzadeh, F., & Al-Hejaili, H. Investigation on participatory management and identify the constraints. Procedia-Social and Behavioral Sciences,2010; 2(2), 378-382.‏ (In Persian)
20. Pourreza, R. A review of the challenges of participatory management with emphasis on the system of suggestions in Iranian educational organizations. Quarterly Journal of Education, Twenty-seventh year summer 2011; No. 2 (106 consecutive).
21. Guenat S, Porras Lopez G, Mkwambisi DD and Dallimer M .Unpacking Stakeholder Perceptions of the Benefits and Challenges Associated With Urban Greenspaces in Sub-Saharan Africa.Front. Environ. Sci, 2021; 9:591512. doi: 10.3389/fenvs.2021.591512
22. Municipality, Tehran, In. https://www.tehran.ir (In Persian)
23. Bank, t. r. m. D. ketab 4: Tehran, (In Persian)

1. Langford, J. Focus groups: Supporting effective product development. CRC press, 2002.‏

25. McKenna H, Hasson F, Smith M. A Delphi survey of midwives and midwifery students to identify non-midwifery duties. Midwifery 2002 Dec; 18(4): 314-22.
26. Hajizadeh, A. & Asghari, M. Methods and statistical analysis with a view to research methods in biological and health sciences. University Jihad, first edition,2011.(In Persian)
27. Bowles, N. The Delphi technique. Nurs Stand 1999 Jul 28-Aug 3; 13(45): 32-36.
28. Babbie E,R.The Practice of Social Research, 11th ed. USA: Wadsworth Co. 2006
29. Dunham, R. The Delphi technique,1996.[Cited 2002 Mar 24]. Available from:http://www.medsch.wisc.edu/adminmed/2002/orgbehav/delphi.pdf
30. Fathivajgar, K. [Barnamerizyeh amozeshe zemne khedmate karkonan]. 1st ed. Tehran:Samt. 2004. )In Persian(
31. Salsali ,M., ;Parvizy ,S., Adibehajibagheri ,M. [Raveshhaye tahghige kayfi]. 1st ed. Tehran: Boshra. 2003. (In Persian)
32. Alidosti, S. Delphi method: basics, steps and examples of application. Scientific Quarterly, Management Promotion and Development, 2006; Eighth year, No. 31.(In Persian)
33. Ismaili Kia, Gh. &Malanzari, M. A Framework for Transformation in the Financial and Operational Accountability System of Iranian Public Universities from the Perspective of Experts, Health Accounting Quarterly, Fourth Year, Fourth Issue, 14th, winter 2015, pp. 1-25. (In Persian)
34. Strauss, A. & Corbin, J. Principles of qualitative research method. Translated by Buick Mohammadi, Tehran, Institute of Humanities and Cultural Studies,2011.
35. Pourghasem Mianji, M., Azizabadi Farahani, F., Oderkhani, M. Management strategies to promote the general culture of citizens (Case study: Municipalities of the third district of Tehran). Quarterly Journal of Urban Management Studies. Fifth year, number sixteen, winter 2014
36. Souply-Pierard, F., & Robert, J. Participative Management As a Key Success Factor in Merger and Acquisition,2017. Available at SSRN 2964277.‏

1. Haaland, C., & van Den Bosch, C. K. Challenges and strategies for urban green-space planning in cities undergoing densification: A review. Urban forestry & urban greening, 2015;14(4), 760-771. ‏

38. Safari, S., & Sarcheghaie, A. A. The Study of Barriers of Participative Management from the Perspective of School Administrators. Mediterranean Journal of Social Sciences,2016; 7(4 S1), 89-89.‏

1- دکتری رشته ترویج و آموزش کشاورزی ـ گروه  اقتصاد، ترویج و آموزش کشاورزی ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2- دانشیار گروه اقتصاد، ترویج و آموزش کشاورزی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.^*(مسوول مکاتبات)

3- دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران

4- دانشیار گروه اقتصاد، ترویج و آموزش کشاورزی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

1- PhD in Agricultural Extension and Education, Department of Economic, Agricultural Extension and Education, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

2- Associate Professor of Department of Economic, Agricultural Extension and Education, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. * (Corresponding Author)

3- Associate Professor of Department of Agricultural Extension and Education, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.

4- Associate Professor of Department of Economic,  Agricultural Extension and Education, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

[9]- Hassanpour & Eskandari  

2- Charles Ogbeide_ Godwin

3- Guenat S,et al (2021)