ارائه مدل مکانی به منظور توسعه گروه‌های صنایع (مطالعه موردی استان البرز)

 

 

مستخرج از پایان نامه

 

 

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره چهار، تیر ماه 1401(87-73)

                                                                

ارائه مدل مکانی به منظور توسعه گروه­های صنایع (مطالعه موردی استان البرز)

 

داریوش جرس ^[1]

سید محمود شریعت ^{[2] *}

mahmoudshariat8@gmail.com  

سید مسعود منوری ^[3]

علیرضا قراگوزلو[4]

 

تاریخ دریافت: 30/4/98

تاریخ پذیرش: 1/11/98

 

چکیده

زمینه و هدف: مکانیابی به منظور توسعه زیر ساخت­ها و کاربری­های حساس یک از پیش شرط­های دستیابی به توسعه پایدار است. در این مطالعه با استفاده از مدل­های تصمیم­گیری چندمعیاره و قابلیت­های سیستم اطلاعات جغرافیایی یک مدل مکانی به منظور توسعه گروه­های مختلف صنایع در استان البرز ارائه شد.

روش بررسی: در این مطالعه با استفاده از مرور منابع و نظرات کارشناسی معیارها و شاخص­های اثرگذار بر توسعه صنایع شناسایی و  سپس با استفاده از روش تحلیلی سلسله مراتبی فازی وزن هر یک از معیارها و شاخص ها مشخص شد در ادامه با استفاده از وزن­های به دست آمده بر اساس یک رابطه خطی نقشه پهنه­های مستعد توسعه صنعتی در منطقه تهیه شد به منظور شناسایی مناطق برای توسعه هر یک از گروه­های صنایع از روش تاپسیس سلسله مراتبی فازی استفاده شد.

یافته­ها: نتایج تحقیق نشان داد از بین سه گروه معیار محیط­زیستی، اقتصادی و اجتماعی، معیارهای محیط­زیستی بیشترین وزن را در رابطه با توسعه صنعتی دارا است. همچنین نتایج تحقیق نشان داد بیشترین پتانسیل در رابطه با توسعه گروه­های صنعتی در محدوده استان البرز مربوط به صنایع غذایی و کشاورزی است.

بحث و نتیجه گیری: بر اساس نتایج مطالعه استفاده از مدل­های تصمیم­گیری فازی راه­حلی کارآمد در جهت رفع نقص سایر روش­های تصمیم­گیری است. تحلیل نتایج نشان داد بسیاری از مناطق استان البرز فاقد توسعه صنایع است بیشترین محدودیت به منظور توسعه صنایع در استان البرز مربوط به معیارها و شاخص­های محیط­زیستی است.

واژه های کلیدی: گروه­های صنایع، توسعه پایدار، تصمیم­گیری چندمعیاره، سیستم اطلاعات جغرافیایی، البرز.

 

J. Env. Sci. Tech., Vol 24, No. 4, June, 2022

 

 

 

 

Providing a Spatial Model for the Development of Industrial Groups (Case Study: Alborz Province)

 

Dariush Jaras ^[5]

 Seyed Mahmoud Shariat ^{[6] *}

mahmoudshariat8@gmail.com  

Seyed Masoud Monavari ^[7]

Ali Reza Gharagouzlou[8]

 

Admission Date: January 21, 2020

Date Received: July 21, 2019

 

Abstract

Background & Objectives: Locating to develop infrastructures and sensitive applications is one of the preconditions for achieving sustainable development. In this study, using a multi-criteria decision making model and the capabilities of the GIS, a spatial model is developed for the development of various industrial groups in the province of Alborz.

Material and Methodology: In this study, the criteria and indicators affecting the development of industries identified by reviewing the references and expert opinions. Then, using the fuzzy hierarchical analysis, the weight of each of the criteria and indicators was determined using the weight the obtained data are based on a linear relationship between the map of areas susceptible to industrial development in the region. In order to the fuzzy hierarchy TOPSIS method used to identify the areas for the development of each the industrial groups.

Findings: The results of this study show that among the three groups of environmental, economic and social criteria, environmental criteria have the highest weight in relation to industrial development. Also, the results showed that the highest potential in relation to the development of industrial groups in the Alborz province is related to food and agriculture industries.

Discussion and Conclusion: Based on the results of the study, using efficient fuzzy decision-making models to address the defects of other decision-making methods. Analysis of the results shows that in many parts of the province of Alborz, there is no development of industries. The most limitation for development of industries in Alborz province is related to environmental criteria and indicators.

Key words: Industrial Groups, Sustainable Development, Multi-criteria Decision Making, GIS, Alborz Province.

 

مقدمه

 

صنایع و اثرگذاری آن­ها بر محیط­زیست یکی از مسائل و معضلاتی است که همواره یکی از موضوعات قابل بحث در حوزه محیط­زیست است. مسئله تعیین مکان برای پروژه­های صنعتی و مناطق تولیدهای صنعتی یکی از مهمترین مسائل سرمایه­گذاری است. هدف از طرح آمایش سرزمین از لحاظ صنعت در مقیاس کل کشور قرار گرفتن منطقی رشته­های مختلف صنعت در فضا، رشد موزون، متناسب و متعادل استان­های مختلف کشور در رشته­ها و شاخه­های مختلف صنعتی توام با استفاده کامل از منابع طبیعی و انسانی به منظور به دست آوردن حداکثر کارآیی است. با توجه به اهمیت موضوع مطالعاتی بسیاری در رابطه با بحث مکانیابی صنایع انجام گرفته است. بهترین مکان­ها برای نصب شبکه­های خورشیدی و نیروگاه­های بادی  با استفاده از یک روش تصمیم­گیری چندمعیاری و سیستم اطلاعات جغرافیایی ارائه شد(1). در کشور چنین اثر محیط­زیستی صنایع را بر محدوده­های شهری مورد بررسی قرار گرفت(2). در این تحقیق فاکتورهای اقلیمی مانند دما و همچنین فاکتورهای اقتصادی در مورد صنایع پیرامون شهری مورد بررسی قرار گرفت. درپژوهشی اقدام به ارائه روشی به منظور مکانیابی صنایع بزرگ نمودند (3). با توجه به اینکه به نظر اکثر پژوهشگران شناسایی مکان­های مستعد برای توسعه صنعتی تابعی از عوامل اکولوژیکی و محیطی مختلف است در نتیجه سیستم­های تصمیم­گیری چند معیاره و سیستم اطلاعات جغرافیایی ابزاری کارا به منظور شناسایی و پهنه­بندی گروه­های صنایع است. برای بکارگیری فن مناسب تصمیم گیری چند معیاره، جهت انتخاب گزینه­های تصمیم­گیری، دو مسأله عمده وجود دارد، 1- یکپارچه کردن همزمان نظرات گروهی از تصمیم­گیرندگان، 2- هیچ یک از تصمیم­گیرندگان، قادر به تخصیص مقدار کمی دقیق برای یک گزینه، نسبت به یک معیار نیست و معمولاً از مقادیر و یا ترم­های زبانی استفاده کرد. لذا، باید از فنی استفاده کرد که بخوبی قادر به رفع دو مشکل فوق باشد. این فن باید توانائی اعمال نظر همه تصمیم­گیرندگان را داشته باشد و همچنین باید قادر به تخصیص مقدار کمی مناسبی به متغیرهای زبانی باشد. برای این منظور از تئوری و نظریه فازی بهترین گزینه شد(4).  مطالعه برای توسعه صنایع اولین گام در جهت دستیابی به توسعه پایدار است. عدم توجه به عوامل اقتصادی، محیط­زیستی و اجتماعی دخیل در مکان­های صنایع سبب بروز مشکلات فراوانی می­گردد. اساسی­ترین پیامدهای آن در قالب مشکلات محیط­زیستی ظاهر می­شود. که در بلند مدت هزینه­های جبران ناپذیری بر پیکره محیط­زیست کشور وارد می­کند استفاده از روش­های علمی به منظور شناسایی مکان­های مستعد توسعه صنعتی به عنوان راهی مناسب در جهت حفظ محیط­زیست است. با استفاده از این روش­ها همچنین می­توان تا حدودی هزینه­های اقتصادی - فنی و اجتماعی توسعه صنایع را کاهش داد . هدف از مطالعه حاضر استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی [9](FAHP) به منظور شناسایی پهنه­های مناسب برای توسعه صنعتی و همچنین استفاده از روش تاپسیس سلسله مراتبی فازی به منظور شناسایی مناطق مستعد برای توسعه گروه­های مختلف صنعتی است.

روش تحقیق

منطقه مورد مطالعه

استان البرز از لحاظ تقسیمات کشوری و همجواری با استان­هـا، بـا وسـعت 514187 هکتار، 3/0 درصد مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. این استان در حـد فاصـل طـول جغرافیـایی 50 درجه شرقی تا 51 درجه و 30 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 35 درجه و 30 دقیقه شمالی تا 36 درجه و 30 دقیقه شمالی، در غرب تهران و جنوب دامنه رشته کوه البرز واقع شده است. (شکل 1).

 

شکل 1- محدوده استان البرز

Figure 1. Geographic location of Alborz province

 

 

روش­شناسی تحقیق

 

مراحل اجرایی تحقیق حاضر به شرح شکل 2 می­باشد.

الف- شناسایی معیارها و شاخص­ها

ب- استانداردسازی و وزن­دهی معیارها و شاخص­ها

پ- تلفیق شاخص­ها و معیارها به منظور دستیابی به هدف

ت- شناسایی گزینه­های هدف

ث- وزن­دهی گزینه­ها به منظور دستیابی به هدف

 

شناسایی معیارها و زیرمعیارهای هدف

با استفاده از مرور منابع و نظرات کارشناسی در راستای رسیدن به هدف مطالعه تعداد 3 معیار اصلی شامل ویژگی­های محیط­زیستی، ویژگی­های اقتصادی و ویژگی­های اجتماعی شناسایی شد. این 4 معیار شامل 13 شاخص است (جدول 1). داده­های استفاده شده در این مطالعه شامل نقشه­های توپوگرافی با مقیاس 1:25000 (سازمان نقشه­برداری)، زمین­شناسی با مقیاس 1:100000 (سازمان زمین­شناسی)، کاربری و پوشش اراضی با مقیاس 1:50000 (سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری)، داده­های اقلیمی دوره 30 ساله (1361- 1394) (سازمان هواشناسی) و داده­های جمعیتی شامل تعداد، نرخ بیکاری و اشتغال (مرکز آمار 1395) است. در ادامه تعداد 12 مقاله چاپ شده در مجلات بین­المللی و تعداد 4 مقاله چاپ شده در مجلات داخلی به منظور شناسایی معیارهای اثرگذار در رابطه با توسعه صنایع مورد بحث قرار گرفت (جدول 1).

 

شکل 2- مدل دستیابی به پهنه­های مستعد توسعه گروه­های صنعتی

Figure 2. Moudel for Prone ability to Access for Zonning of Industial Groups development

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1- معیارها و شاخص­های شناسایی شده برای توسعه صنایع

Table 1. Criteria  and indicators identified for Industrial Development

معیار

شاخص

Chukwuma (2019)

Erbaş و همکاران (2018)

Yang و همکاران (2017)

Jahangiri (2016)

Provotorov و همکاران (2015)

Rikalovic و همکاران (2014)

Escavy (2013)

Fernández و Ruiz (2009)

Puente و همکاران (2007)

Queiruga  و همکاران (2006)

Dudukovic و همکاران (2005)

Rhim و همکاران (2003)

برنا (1396)

اکبرپور و همکاران (1393)

یاسوری (1392)

رئیسی و سفیانیان (1389)

محیط­زیستی

اقلیم

*

*

*

*

*

*

توپوگرافی

*

*

*

*

*

*

زمین شناسی

*

*

*

*

*

*

*

*

*

کاربری و پوشش

*

*

*

*

*

*

مخاطرات محیط­زیستی

*

*

*

*

*

*

*

*

آب در دسترس

*

*

*

*

*

*

اقتصادی

فاصله از شبکه­های ارتباطی

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

فاصله از تاسیسات

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

فاصله از مراکز جمعیتی

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

نوع مالکیت زمین

*

*

*

*

اجتماعی

تراکم جمعیت

*

*

*

*

*

*

نرخ بیکاری

*

*

*

*

*

*

*

اشتغال غالب در منطقه

*

 

استانداردسازی شاخص­ها

 

در این تحقیق به منظور دستابی به نقشه معیارها در مرحله اول نقشه شاخص­ها تهیه شد سپس برای هم واحد نمودن واحد­های شاخص­های کمی و همچنین برای تهیه نقشه از شاخص­های کیفی از استانداردسازی فازی استفاده شد. استاندارد سازی فازی در دامنه عددی 1-0 انجام شد. به این معنا که عدد 0 دارای کمترین شایستگی و 1 دارای بیشترین شایستگی را برای مناطق مستعد توسعه صنایع را دارد همه نقشه مربوط به شاخص­ها با اندازه سلول 5 متری به فرمت رستری تبدیل شد(5).

وزن­دهی و اولویت­بندی معیارها و شاخص­های هدف

در این پژوهش مدل تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) به روش آنالیز توسعه چانگ انجام شده این روش تجزیه و تحلیل به دلیل داشتن مراحل ساده تر نسبت به سایر روش­ها استفاده شده است(6). الگوریتم FAHP به روش آنالیز توسعه­ای چانگ به صورت زیر می­باشد.

گام اول ساختن یک ساختار سلسله مراتبی برای مساله (شکل 2)

گام دوم: تعریف اعداد فازی به منظور انجام مقایسه­های زوجی (جدول 2)

گام سوم: تعیین ماتریس­های مقایسه زوجی و اعمال قضاوت­های گروهی (رابطه 1) (با استفاده از جدول 2)

(1)

 

 

جدول 2- اعداد فازی متناظر با ارجحیت و اهمیت در مقایسات زوجی

Table 2.  Fuzzy Numbers corresponding preferably and Importance Pairwise Comparisons

عبارت زبانی برای تعیین ارجحیت گزینه یا اهمیت معیار و زیر معیار	عدد فازی مثلثی
ارجحیت یا اهمیت کامل و مطلق
ارجحیت یا اهمیت خیلی قوی تر
ارجحیت یا اهمیت قوی تر
ارجحیت یا اهمیت کم
ارجحیت یا اهمیت تقریبا برابر
ارجحیت یا اهمیت دقیقا برابر

 

گام سوم: محاسبه وزن­های نسبی معیارها و شاخص­ها (جدول 5) ( از روش آنالیز توسعه ای چانگ).

گام چهارم: تلفیق شاخص­ها برای دستیابی به معیارها و تلفیق معیارها بر اساس وزن­های به دست آمده از روش آنالیز توسعه­ای چانگ با استفاده از روش [10](WLC) و تحلیل خوشه­ای (5و7). به منظور شناسایی عرصه­های مستعد توسعه صنایع به کار گرفته شد. روش WLC به معنی تلفیق خطی وزندار می­باشد با استفاده از این روش نقشه­های هر یک از معیارها بر اساس جمع خطی شاخص­ها با اعمال وزن هر شاخص تهیه شد پس از تهیه نقشه­های سه گروه معیار در یک رابطه خطی نقشه­های مربوط به سه معیار بر اساس وزن­های به دست آمده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی با هم ترکیب شد نقشه نهایی پتانسیل محدوده تحقیق برای توسعه صنایع را نشان داد.

اولویت­بندی توسعه گروه­های صنعتی

در این تحقیق به منظور شناسایی گروه­های صنعتی در منطقه از روش توسعه یافته تاپسیس تحت عنوان تاپسیس فازی سلسله مراتبی استفاده شد. مراحل محاسباتی انجام شده در ذیل آمده است. به منظور محاسبه نزدیکی هر گزینه به ایده­ال از رابطه 2 استفاده شد.

(2)

در این رابطه فاصله از گزینه iام می­باشد. در نهایت بر اساس ترتیب نزولی ها گزینه­ها از نظر اولویت توسعه گروه­های صنایع رتبه­بندی شدند.

نتایج

استانداردسازی شاخص­ها

شاخص­های استفاده شده در مطالعه از جنس­های مختلف است که برخی آن­ها به صورت کمی و دارای مقیاس خاص می­باشد (مانند ارتفاع از سطح دریا که واحد آن متر است و شیب که واحد آن درصد است) بنابراین به منظور تلفیق این شاخص­ها در تابع تصمیم­گیری برای دستیابی به هدف لازم است تمامی شاخص­ها با استفاده از توابع عضویت بی مقیاس و در اصطلاح فازی شود. بی مقیاس کردن به معنی کمی کردن ارزش هر شاخص نسبت به هدف که این کمی کردن در بازه­ای از 0 و 1 انجام شد. عدد یک بیانگر مطلوبیت شاخص نسبت به هدف است و عدد 0 بیانگر عدم مطلوبیت شاخص نسبت به هدف است. جدول 3 نتایج مربوط به استانداردسازی شاخص­ها نسبت به هدف را نشان می­دهد. در این جدول نقاط کنترل a، b، c و d ارزش­های فازی شاخص­ها نسبت به هدف را نشان می­دهند. نقطه کنترل a ارزش نامطلوب یا معادل صفر و نقطه کنترل d ارزش مطلوب یا معادل 1 می­باشد.

 

جدول 3- توابع عضویت فازی و نقاط کنترل برای هر یک از شاخص­ها در گروه­های معیار

Table 3. Membership Functions and Control Points for each one of Indicators for Indicators Group

تابع عضویت	نقاط کنترل				کد	شاخص	معیار
	d	c	b	a
تعریف شده - کاربر	خشک			خیلی مرطوب	I1	اقلیم	محیط­زیستی
تعریف شده - کاربر	سنگ آهک – ماسه			ژیپس - مارن	I2	زمین­شناسی
تعریف شده - کاربر	اراضی مسطح			کوه - صخره	I3	توپوگرافی
تعریف شده - کاربر	اراضی بایر - مرتع			حفاظتی	I4	کاربری و پوشش
خطی - کاهنده	خیلی کم			خیلی زیاد	I5	مخاطرات طبیعی
خطی - افزاینده	خیلی زیاد			خیلی کم	I6	آب در دسترس
خطی - کاهنده	0			30289	I7	فاصله - راه	اقتصادی
خطی - کاهنده	0			19326	I8	فاصله - تاسیسات
خطی - کاهنده	0			12374	I9	فاصله - شهر
تعریف شده - کاربر	ملی			خصوصی	I10	مالکیت
خطی - کاهنده	خیلی زیاد			خیلی کم	I11	تراکم جمعیت	اجتماعی
خطی - کاهنده	خیلی زیاد			خیلی کم	I12	نرخ بیکاری
تعریف شده - کاربر	خدماتی			کشاورزی	I13	اشتغال غالب

وزن­دهی شاخص­ها در گروه معیار محیط­زیستی

 

نتایج مربوط به اولویت­بندی شاخص­ها در گروه­ معیار محیط­زیستی نشان داد شاخص اقلیم و آب دارای بیشترین وزن نسبت به این معیار اصلی می­باشد در بین شش شاخص شناسایی شده در این گروه معیار، شاخص توپوگرافی کمترین وزن را دارد (جدول 4).

 

 

جدول 4- وزن­دهی شاخص­ها در گروه معیار محیط­زیستی

Table 4. Weighting for Indicators in Environmental Criteria Group

وزن	توپوگرافی	کاربری و پوشش	زمین­شناسی	مخاطرات	آب	اقلیم	شاخص
27/0							اقلیم
27/0							آب
22/0							مخاطرات
12/0							زمین­شناسی
07/0							کاربری و پوشش
05/0							توپوگرافی

 

وزن­دهی شاخص­ها مربوط به معیار اقتصادی

 

نتایج اولویت­بندی شاخص­ها مربوط به معیار اقتصادی نشان داد شاخص فاصله از مراکز جمعیتی (شهر) دارای بیشترین وزن و شاخص فاصله از راه­های ارتباطی دارای کمترین وزن در رابطه با معیار اقتصادی است (جدول 5).

 

 

جدول 5- وزن­دهی شاخص­ها در گروه معیار اقتصادی

Table 5. Weighting for Indicators in Economic Criteria Group

وزن	فاصله از راه­	مالکیت	فاصله از تاسیسات	فاصله - شهر
45/0					فاصله - شهر
20/0					فاصله از تاسیسات
20/0					مالکیت
15/0					فاصله از راه­

وزن­دهی شاخص­ها مربوط به معیار اجتماعی

 

نتایج اولویت­بندی شاخص­ها مربوط به معیار اجتماعی نشان داد شاخص تراکم جمعیت دارای بیشترین وزن و شاخص اشتغال غالب منطقه دارای کمترین وزن در رابطه با این معیار است (جدول 6).

 

 

جدول 6- وزن­دهی شاخص­ها در گروه معیار اجتماعی

Table 6.  Weigthing for Indicators in Social Criteria Group

وزن	اشتغال غالب	نرخ بیکاری	تراکم جمعیت
55/0				تراکم جمعیت
26/0				نرخ بیکاری
19/0				اشتغال غالب

 

تلفیق شاخص­ها برای دستیابی به معیارهای هدف

 

پس از تهیه نقشه­های مربوط به شاخص­ها در هر یک از گروه­های معیار اصلی با استفاده از وزن­های به دست آمده از جداول 4، 5 و 6 نقشه­های مربوط به هر یک شاخص­ها با هم تلفیق شده نقشه نهایی دارای دامنه ارزش 0 و 1 است. در واقع ارزش صفر نشان دهنده محدوده­های کاملا نامناسب به منظور توسعه صنایع از نظر آن معیار است و همچنین ارزش یک نشان دهنده پهنه­های کاملا مناسب برای برنامه­ریزی به منظور توسعه صنایع از نظر معیار مورد نظر است (شکل 3). در مورد تلفیق شاخص­ها برای دستیابی به معیارهای اصلی از یک رابطه تلفیق خطی وزن­دار (WLC) استفاده شد در این رابطه هر یک از شاخص­ها در گروه­های معیار بر اساس وزن مربوطه وارد یک معادله خطی شده و نقشه معیارهای اصلی حاصل شد. رابطه 3، 4 و 5 معادله خطی به دست آمده از مدل تلفیق برای دستابی به معیارهای اصلی (ویژگی­های محیط­زیستی ویژگی­های اقتصادی و ویژگی­های اجتماعی) را نشان می­دهد.

 

 

(3)

ویژگی­های محیط­زیستی= (27/0) * اقلیم + (27/0) * آب + (22/0) * مخاطرات محیط­زیستی + (12/0) * زمین­شناسی+ (07/0) * کاربری و پوشش­گیاهی + (05/0) * توپوگرافی

(4)

ویژگی­های اقتصادی = (45/0) * فاصله (شهر) + (20/0) * فاصله (تاسیسات) + (20/0) * مالکیت + (15/0) * فاصله (راه)

(5)

ویژگی­های اجتماعی و مردم محلی = (55/0) * تراکم جمعیت + (26/0) * نرخ بیکاری + (19/0) * اشتغال غالب

 

شکل 3- نقشه مربوط به مطلوبیت معیارهای الف (محیط­زیستی)، ب (اقتصادی) و  پ (اجتماعی)

Figure 3. Mapping for Desirability of Indicators: A(Environment), B(Economy), C(Social)  

 

 

 

وزن­دهی معیارها نسبت به هدف

 

نتایج اولویت­بندی معیارهای هدف نشان داد معیار محیط­زیستی دارای بیشترین وزن می­باشد پس از آن معیار ویژگی­های اجتماعی و در نهایت کمترین وزن مربوط به معیار اقتصادی می­باشد (جدول 7).

 

 

 

 

 

 

جدول 7- وزن­دهی شاخص­ها در گروه معیار اجتماعی

Table 7.  Weigthing for Indicators in Social Criteria Group

وزن	اقتصادی	اجتماعی	محیط­زیستی
50/0				محیط­زیستی
35/0				اجتماعی
15/0				اقتصادی

 

تلفیق معیارها به منظور شناسایی مناطق مستعد توسعه صنعتی

پس از تهیه نقشه­های مربوط به هر یک از معیارها با استفاده از وزن­های به دست آمده از جدول 7 نقشه­های مربوط به هر یک معیارها با هم تلفیق شده نقشه نهایی دارای دامنه ارزش 0 و 1 است. در واقع ارزش صفر نشان دهنده محدوده­های کاملا نامناسب به منظور توسعه صنایع از نظر هر سه معیار (محیط­زیستی، اجتماعی و اقتصادی) است و همچنین ارزش یک نشان دهنده پهنه­های کاملا مناسب برای برنامه­ریزی به منظور توسعه صنایع مورد نظر است. در مورد تلفیق معیارها برای دستیابی به پهنه­های مستعد توسعه صنعتی نیز از یک رابطه تلفیق خطی استفاده شد. رابطه 6 معادله خطی به دست آمده از مدل تلفیق برای دستابی به پهنه­های مستعد توسعه صنعتی را نشان داد. با توجه به این موضوع که تصمیم­گیری با استفاده از نقشه نهایی بسیار پیچیده است در نتیجه با استفاده از نظرات کارشناسی و همچنین روش­های آماری نقشه درجات توسعه صنعتی در محدوده استان البرز تهیه شد (شکل 4).

 

(6)     توسعه صنایع= (50/0) * محیط­زیستی + (35/0) * اجتماعی + (15/0) * اقتصادی

 

 

شکل 4- درجات توان برای توسعه صنایع در محدوده استان البرز

Figure 4. Mapping for Degrees of Ability for Industrial Development in Alborz Province

 

 

 

 

اولویت­بندی گروه­های صنعتی در عرصه­های دارای توان برای توسعه صنعتی

در این مبحث نتایج مربوط به اولویت­بندی پهنه­ها برای هر یک از گروه­های صنایع بررسی شد. در این بخش گزینه­ها گروه­های صنایع است. با استفاده از روش تاپسیس سلسله مراتبی فازی وزن نهایی در رابطه با استقرار هر یک از گروه­های صنایع در پهنه­های دارای توان برای توسعه صنعتی شناسایی شد. در این تحقیق در گام اول با استفاده از ارزش­­های فازی تعریف شده در جدول 8، ماتریس ارزیابی برای مکانیابی توسعه گروه­های صنایع تنظیم شد. این ماتریس در واقع وزن هر یک از شاخص­ها در رابطه با هر یک از گروه­های صنایع را نشان می­دهد (جدول 7). سپس با استفاده از تحلیل تاپسیس فازی (رابطه 7)، گزینه­ها (گروه­های صنعتی) از نظر اولویت در پهنه­های دارای توان برای توسعه صنعتی رتبه­بندی شد. بر اساس نتایج تحقیق بیشترین میزان توان برای توسعه گروه­های صنعتی در محدوده تحقیق مربوط به گروه صنایع تبدیلات محصولات کشاورزی و مواد غذایی می­باشد. در تمامی سطوح دارای توان به منظور توسعه صنعتی در محدوده استان البرز پتانسیل احداث صنایع تبدیلات محصولات کشاورزی و مواد غذایی وجود دارد. پس از آن صنایع نساجی سلولز و چرم دارای بیشترین پتانسیل است به طوری که که تنها در 15 درصد از سطوح دارای توان برای توسعه صنعتی پتانسیل توسعه صنایع نساجی سلولز و چرم وجود ندارد. سومین اولویت در رابطه با توسعه صنایع در محدوده استان البرز توسعه صنایع شیمیایی است. این گروه صنایع نیز در سطوح قابل توجهی از استان البرز دارای پتانسیل برای توسعه است (حدود 55 درصد از عرصه­های دارای توان برای توسعه صنایع) و در نهایت گروه صنایع کانی فلزی، کانی غیر فلزی، ابزار و ماشین­آلات دارای کمترین پتانسیل برای توسعه در محدوده استان البرز است (شکل 5) این گروه صنایع در سطحی معادل 20 درصد از عرصه­های دارای توان توسعه صنعتی در استان البرز پتانسیل توسعه دارند (جدول 7).  

 

 

جدول 8- اولویت بندی گزینه های مناسب برای توسعه گروه­های صنعتی

Table 8. Priorities for Optimal Options for Industrial Development Groups

گزینه	مساحت (هکتار)	درصد نسبت به سطوح دارای توان	Ci+	رتبه بندی
G1	518/158542	100	5857/0	1
G2	638/133718	85	4238/0	2
G3	804/87811	55	8138/0	3
G4	645/32725	20	3401/0	4
G1: صنایع غذایی و کشاورزی؛ G2: صنایع غذایی و کشاورزی - نساجی، سلولز و چرم؛ G3: صنایع غذایی و کشاورزی - نساجی، سلولز و چرم - صنایع شیمیای؛ G4: صنایع غذایی و کشاورزی - نساجی، سلولز و چرم - شیمیای - فلزی، کانی، ابزار و ماشین سازی

 

جدول 9- ماتریس ارزیابی برای مکانیابی توسعه صنایع که از نقشه­های استاندارد شده با رویکرد فازی استخراج شده است

Table 9. Matrix for Evalouation of Site Selection Industries Development, Adaption from Fuzzy Standard Maps

صنایع

I1

I2

I3

I4

I5

I6

I7

I8

I9

I10

I11

I12

I13

G1

>0.9

>0.8

>0.9

>0.8

>0.8

>0.58

>0.8

>0.8

>0.8

>0.8

>0.58

>0.8

>0.58

G2

>0.9

>0.58

>0.4

>0.8

>0.8

>0.58

>0.8

>0.8

>0.8

>0.4

>0.58

>0.8

>0.4

G3

>0.8

>0.8

>0.9

>0.8

>0.8

>0.58

>0.8

>0.8

>0.8

>0.9

>0.8

>0.8

>0.58

G4

>0.9

>0.8

>0.9

>0.9

>0.9

>0.9

>0.9

>0.9

>0.9

>0.9

>0.8

>0.8

>0.9

شکل 5- توسعه گروه­های صنایع در محدوده استان البرز

Figure5.Industrial Groups Development in Alborz Province

 

بحث و نتیجه­گیری

 

نتایج این مطالعه اثر بخشی این رویکرد به منظور شناسایی عرصه­های مستعد توان را به وضوح نشان داد. در مطالعه حاضر تعیین وزن‌ شاخص­ها و معیارها و میزان تاثیرپذیری هر یک از آن‌ها بر استقرار صنایع با توجه به نظرات کارشناسی محاسبه شد. معیارها و شاخص­های موثر در ماتریس پرسشنامه‌ای برای این منظور تهیه و امتیاز‌دهی شد. استفاده از روش FAHP این امکان را فراهم کرد که نظرات کارشناسان مختلف تا حد زیادی به یکدیگر نزدیک شود. در اغلب مطالعات انجام گرفته در رابطه با شناسایی مناطق برای توسعه کاربری­ها مدل تصمیم­گیری AHP می­باشد (8). در برخی از مطالعات منطق تصمیم­گیری به منظور شناسایی مناطق مستعد توسعه صنایع بولین است (9). در برخی از مطالعات روش تصمیم­گیری وزن­دهی به منظور اولویت­بندی معیارها و شاخص­ها به منظور توسعه صنایع استفاده شده است (10). در بسیاری از مسائل تصمیم­گیری و مهندسی عدم قطعیت وجود دارد که می­توان خیلی ساده از تئوری مجموعه­های فازی برای حل آن استفاده نمود. در حالی که کمی سازی و تحلیل کمی این مسائل توسط تئوری قطعیت پیچیده است. از فواید AHP می­توان به سادگی محاسبات، ساده بودن روابط بین هدف، معیارها و گزینه­ها و سادگی درک و بکارگیری داده­های کمی و کیفی اشاره نمود. گرچه هدف از AHP جمع نمودن نظرات کارشناسی است ولی AHP معمولی یا سنتی بازگوکننده تفکر انسانی نیست (3). بنابراین فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) یک مدلی از AHP توسعه یافته است. در تحقیق حاضر با استفاده از روش تصمیم­گیری تاپسیس فازی مناطق مناسب برای توسعه چهار گروه صنعتی متفاوت شناسایی شد این در حالی است که در اکثر مطالعات انجام گرفته در رابطه با مکانیابی صنایع کمتر به این موضوع توجه شده است نتایج مطالعه نشان داد محدوده استان البرز پتانسیل بالایی در جهت توسعه صنایع غذایی و تبدیلی محصولات کشاورزی کشاورزی دارد در رابطه با گروه­های صنایع شیمیایی و صنایع فلزی، کانی، ابزار و ماشین سازی پتانسیل منطقه تحقیق کم است.

 

References

1. Jahangiri, M., Ghaderi, R., Haghani, A. and Nematollahi, O., 2016. Finding the best locations for establishment of solar-wind power stations in Middle-East using GIS: A review. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 66, pp.38-52. (in Persian)
2. Lu, Y., Cui, P. and Li, D., 2016. Carbon emissions and policies in China^,s building and construction industry: evidence from 1994 to 2012 . Building and Environment, pp.94-103.
3. Provotorov, A., Privezentsev, D. and Astafiev, A., 2015. Development of methods for determining the locations of large industrial goods during transportation on the basis of RFID. Procedia engineering, 129, pp.1005-1009.
4. Kahraman, C., Cebeci, U. and Ruan, D., 2004. Multi-attribute comparison of catering service companies using fuzzy AHP: The case of Turkey. International journal of production economics, 87(2), pp.171-184.
5. Eastman, J.R., 2003. IDRISI Kilimanjaro: guide to GIS and image processing.
6. Chang, D.Y., 1996. Applications of the extent analysis method on fuzzy AHP. European journal of operational research, 95(3), pp.649-655.
7. Malczewski, J., 1999. GIS and multicriteria decision analysis. John Wiley & Sons.

8. Borna, 1396. Industries site selection by AHP and GIS.Case study:Khozestan province. GIS Scientific research quarterly "Sepehr" 26(103), pp.175-161. (In Persian) Yasouri, 1392.Survey for site selection of Industries and Industrial Estates in Mashhad province. Landuse planning Journal.5(2). pp.261-288. (In Persian)10.  Raeisei, M, and Safiyanian, E,. 1389.Site selection by Geography criteria. case study: Range of 50 Km of Isfahan). Geography research journal.25(4). pp.115-134. (In Persian)11.  Akbarpour et al,.1393. Analyzing for Alterant industries for Regional stability. case study: Hashtroud city. Geography and Environment stability journal. 13(4). pp.29-42. (In Persian)12.  Dorijani, 1390.Evaloation for effective indicators for site selection of Furniture Industries. by AHP. wood & paper journal.2(2). pp.135-145. (in Persian)

1. Chukwuma, E.C., 2019. Facility location allocation modelling for bio-energy system in Anambra State of Nigeria: Integration of GIS and location model. Renewable Energy, 141, pp.460-467.
2. Erbaş, M., Kabak, M., Özceylan, E. and Çetinkaya, C., 2018. Optimal siting of electric vehicle charging stations: A GIS-based fuzzy Multi-Criteria Decision Analysis. Energy, 163, pp.1017-1031.
3. Escavy, J.I. and Herrero, M.J., 2013. The use of location–allocation techniques for exploration targeting of high place-value industrial minerals: A market-based prospectivity study of the Spanish gypsum resources. Ore Geology Reviews, 53, pp.504-516.
4. Queiruga, D., Walther, G., Gonzalez-Benito, J. and Spengler, T., 2008. Evaluation of sites for the location of WEEE recycling plants in Spain. Waste management, 28(1), pp.181-190.
5. Puente, M.C.R., Diego, I.F., Santa María, J.J.O., Hernando, M.A.P. and de Arróyabe Hernáez, P.F., 2007. The development of a new methodology based on GIS and fuzzy logic to locate sustainable industrial areas. In Proceedings of 10th AGILE International Conference on Geographic Information Science. Aalborg University, Denmark.
6. Rhim, H., Ho, T.H. and Karmarkar, U.S., 2003. Competitive location, production, and market selection. European journal of operational Research, 149(1), pp.211-228.
7. Rikalovic, A., Cosic I. and Lazarevic, D., 2014. GIS based multi-criteria analysis for industrial site selection. Procedia Engineering, 69, pp.1054-1063.
8. Yang, B.D., Lv, J., Yang, Y.J., Chen, F. and Liu, G.J., 2017. Evolution of industrial land location in Xuzhou city since Chinese reform and opening-up. Procedia engineering, 198, pp.1137-1148.

 

 

 

 

 

 

1- دکتری تخصصی محیط زیست، دانشکده محیط زیست و منابع طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحدعلوم و تحقیقات، تهران، ایران.

2- استاد بازنشسته، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.^*(مسوول مکاتبات)

3- دانشیار، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4- دانشیار،دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

1- PhD, Department of Environmental Science, Faculty of Natural Resource and Environment, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

2- Retired Professor, Department of Environmental Science, Faculty of Natural Resource and Environment, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.*(Corresponding Author)

3- Associate Professor, Department of Environmental Science, Faculty of Natural Resource and Environment, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

4- Associate Professor, Faculty of Civil-Water and Environment Engineering, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.

1- Fuzzy Analytical Hierarchy Process

[10] - Weighted Linear Combination

تعداد مشاهده مقاله: 158

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 62