تعیین استراتژی‌های توسعه اکوتوریسم (مطالعه موردی: حوزه آبخیز شش رودبار استان مازندران)

مقاله پژوهشی

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره پنج، مردادماه 1401 (19-31)

تعیین استراتژی­های توسعه اکوتوریسم 

(مطالعه موردی: حوزه آبخیز شش رودبار استان مازندران)

مونا نهتانی^[1]

قربان وهابزاده^{2  *}

gh.vahabzadeh@sanru.ac.ir

سید رمضان موسوی³

چکیده

زمینه و هدف: امروزه گردشگری و توسعه آن مورد توجه بسیاری از  جوامع و دولت­ها قرار گرفته و در حال حاضر یکی از پردرآمدترین بخش­های اقتصاد جهانی می‌باشد. استان مازندران یکی از استان­هایی که سالانه پذیرای گردشگران زیادی در سطح ملی و بین المللی است. وجود آب و هوای مناسب، منابع طبیعی بکر، جنگل­ها و دریاچه خزر پتانسیل­های طبیعی و با ارزشی است که این مهم را ارتقاء می­دهد.

روش بررسی: در پژوهش حاضر پتانسیل­ها و قابلیت­های توسعه اکوتوریسم در منطقه شش رودبار واقع در شهرستان سوادکوه استان مازندران با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، مطالعات میدانی انجام شد، تهیه و تکمیل پرسشنامه توسط افراد بومی و کارشناسان اداره گردشگری و کتابخانه­ای شناسایی گردید. سپس با استفاده از مدل ترکیبی تحلیل استراتژیک SWOT و مدل برنامه­ریزی استراتژیک QSPM نقاط ضعف، قوت، فرصت­ها و تهدیدها تهیه و اولویت بندی شدند. در نهایت استراتژی­های توسعه اکوتوریسم در منطقه بدست آمد.

یافته ها: یافته های حاصل نشان داد که در منطقه مورد مطالعه تعداد 28 نقطه قوت و فرصت به عنوان امکانات و مزیت­ها و 19 نقطه ضعف و تهدید به عنوان محدودیت­ها و تنگناها دارد و نشان از توان بالای منطقه در توسعه اکوتوریسم و جذب گردشگر دارد.

بحث و نتیجه گیری:  بر اساس جدول ماتریس مدل SWOT و مجموع امتیاز وزن­دار هر کدام از استراتژی­ها چنین نتیجه می­شود که استراتژی­های تهاجمی(SO) که بیشتر به نقاط قوت درونی و فرصت­های بیرونی توجه دارند به عنوان استراتژی­های بهینه در توسعه صنعت توریسم در منطقه شش رودبار باید مد نظر قرار بگیرند.

واژه های کلیدی: توسعه اکوتوریسم، فرصت ها، تهدیدها،  QSPM، منطقه شش رودبار.

Evaluating Salutogenic Leadership Functions in Oil Companies: Focusing on Green Energy Acceptance

Muna Nohtani[2]

Ghorban Vahabzadeh[3]  ^*

gh.vahabzadeh@sanru.ac.ir

  Seyed Ramzan Mousavi[4]

Abstract

Background and Objective: Today, tourism and its development have attracted for of many societies and governments and are now one of the most profitable sectors of the global economy. Mazandaran Province is one of the provinces that annually accept many tourists nationally and internationally. The existence of suitable climate, pristine natural resources, forests and the Caspian Sea have natural and valuable potential to upgrade this.

Material and Methodology: In this research, the potentials and capabilities of ecotourism development in Shash Rudbar region, located in Savadkuh city of Mazandaran province, were performed using descriptive-analytical method and field studies. The questionnaire was prepared and completed by local people and experts from the Tourism and Library Department. Then, using the combined strategy of strategic analysis of SWOT and the QSPM strategic planning model, the weaknesses, strengths, opportunities and threats were prepared and prioritized. Ultimately, ecotourism development strategies were developed in the region.   

Findings: The results showed that in the study area there are 28 strengths and opportunities as facilities and advantages and 19 weaknesses and threats as constraints and bottlenecks and indicate the high ability of the region to develop ecotourism and attract tourists.

 Discussion and Conclusion: According to the matrix table of the SWOT model and the total weighting factor of each of the strategies, it follows that aggressive strategies (SO) that focus more on internal strengths and external opportunities as optimal strategies In the development of tourism industry in the area of ​​six Roodbar should be considered.

Key words: ecotourism development, Opportunities, Threats QSPM, Shosh Roudbar.

مقدمه

گردشگری یکی از مهم­ترین فعالیت­های عصر حاضر است که زندگی بشر امروزی را با اعمال تغییراتی در اوضاع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دگرگون نموده است. در سراسر جهان گردشگری به عنوان یک ابزار جهت کسب منافع اقتصادی برای یک کشور یا منطقه­ای خاص مورد توجه قرار گرفته است (1). امروزه صنعت گردشگری به اندازه­ای در توسعه اقتصادی - اجتماعی کشورها اهمیت پیدا کرده است که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نام نهاده­اند (2) و به لحاظ درآمدزایی فراوان آن، بسیاری از کشورهای جهان را بر آن داشته است که سرمایه­گذاری بیشتری را به این بخش اختصاص دهند (3) بطوریکه این صنعت به پدیده­ای تأثیرگذار در اقتصاد جهانی تبدیل شده است (4 و 5) و به عنوان بزرگ­ترین صنعت خدماتی دنیا، اهمیت روزافزون یافته است. بسیاری از کشورهای پیشرفته و حتی کشورهای در حال توسعه، گردشگری را در اولویت­های اول اقتصادی خود قرار داده و با برنامه­ریزی­های خردمندانه، توانسته­اند سهم بالایی از بازار جهانی گردشگری را به خود اختصاص دهند (6). توسعه این صنعت برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی چون نرخ بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه­اند، اهمیت فراوانی دارد (7) که می­تواند به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی مورد توجه باشد (8 و 9). گردشگری در شمار بزرگترین فعالیت­های اقتصادی دنیا بوده و دارای رشد سریعی می­باشد. بررسی وضعیت صنعت گردشگری در ایران بیانگر آن است که ایران کمتر از یک هزارم درآمد جهانی حاصل از گردشگری را نصیب خود کرده است. در این بین، اکوتوریسم که گرایشی نوین در صنعت گردشگری است، 7 درصد کل درآمد حاصل از سفرهای برون مرزی را تشکیل داده و نرخ رشد سالانه این فعالیت بین 10 تا 30 درصد است، در حالیکه نرخ رشد سالانه گردشگری به طور کلی حدود 4 درصد در سال است (10). اکوتوریسم شاخه­ای از گردشگری است که می­تواند توان بالقوه طبیعی و ویژگی­های فرهنگی را به سرمایه­های بالفعل تبدیل کند. بدیهی است بدون آگاهی و شناخت پتانسیل­ها و توان­های بالقوه و بالفعل هر منطقه، امکان برنامه­ریزی و پیش بینی وجود نخواهد داشت(11). بخش بسیار مهمی از فعالیت­های جهانگردی در دنیا مبتنی بر بهره­مند شدن از طبیعت است که امروزه گردشگری طبیعی نام گرفته است. در فعالیت­های مربوط به گردشگری طبیعی افراد یا گروه­های جهانگرد با هدف بهره­گیری از زیبایی­های طبیعی و جلوه­های حیرت انگیز خلقت، به رشته کوه­های مرتفع، کوهستان­ها، کوهپایه­ها، جنگل­ها، صحراها و دریاهای عمیق سفر می­کنند (12). فعالیت­های گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم، با ایجاد فرصت­های شغلی و درآمدی می­تواند منافع اقتصادی بی­شماری را به­طور مستقیم و غیرمستقیم متوجه جوامع محلی میزبان و ساکنان آن­ها نماید و با آثار چند برابری خود به رشد و توسعه اقتصاد محلی کمک کند(13). سازمان جهانی گردشگری (WTO) تعداد گردشگران در سال 2000 را نزدیک به 700 میلیون نفر تخمین زده و پیش بینی می­کند که در سال 2020 به بیش از 6/1 میلیارد نفر در سال برسد که درآمد حاصل از آن به حدود دو هزار میلیارد دلار در سال خواهد رسید. شناخت پتانسیل­ها و امکانات موجود در هر منطقه می­تواند در مسیر توسعه قرار گیرد و اولین قدم برای توسعه یک منطقه، توسعه اقتصادی آن است. با توجه به اینکه هدف عمده اکوتوریسم و گردشگری تولید درآمد و جذب سرمایه برای منطقه است، نقش راهبردی و کلیدی در توسعه خواهد داشت (14). در میان مدل­های تدوین استراتژی، مدل SWOT [5]کارآمدترین مدل در تدوین استراتژی صنعت گردشگری می­باشد (15). این مدل امکان بررسی عوامل و مقایسه­ها، تنگناها وتهدیدها، جنبه­های آسیب زننده، فرصت­ها، تقاضاها و موقعیت­های محیط بیرونی را همراه با نقاط قوت و ضعف راهبرد به وجود می­آورد (16). این مدل  بر این منطق استوار است که استراتژی اثربخش، قوت­ها و فرصت­ها را حداکثر کند، در حالیکه ضعف­ها و تهدیدهای آن را به حداقل می­­رساند (17). این روش که در برنامه­ریزی استراتژیک استفاده می­گردد، همه عوامل محیطی تأثیرگذار محیط عملیاتی را تشخیص داده (18) و آنها را مورد تحلیل قرار داده و استراتژی­های متناسب را منعکس می­کند (19 و 20). در مطالعه­ای دیگر، تعیین راهبردهای توسعه اکوتوریسم استان کردستان با استفاده از مدل SWOT و QSPM پرداخته شد. نتایج تحقیق آنان نشان داد که در ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (نقاط ضعف و قوت)، جمع نمره نهایی 43/2 بدست آمد که بیانگر کمتر بودن نقاط قوت از نقاط ضعف است. همچنین ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (تهدید و فرصت) با مجموع امتیاز 91/2 نشان دهنده آن است که در وضعیت موجود، می­توان با تقویت فرصت­ها در مقابل تهدیدها، واکنش راهبردی مناسبی نشان داد. بنابراین راهبرد ST بهترین راهبرد جهت حرکت به سمت توسعه مطلوب اکوتوریسم در کردستان محسوب می­شود(21). همچنین راهبردهای مناسب جهت توسعه طبیعت گردی پایدار در تالاب گندمان استان چهار محال و بختیاری را با استفاده از مدل­های SWOT، AHP و ANP مورد بررسی قرار داده شد. نتایج تحقیق آنان نشان داد که در مجموع 45 نقطه قوت و فرصت با امتیاز 19/4 به عنوان مزیت و 47 نقطه ضعف و تهدید با امتیاز وزنی 21/3 به عنوان محدودیت­های توسعه طبیعت گردی این تالاب وجود دارد. در ادامه، ایشان متناسب با نتایج مدل SWOT، به ارائه شش استراتژی برای هر کدام از استراتژی­های چهارگانه (WT، WO، ST، SO) اقدام نمود که در نهایت با اولویت بندی با استفاده از مدل AHP و ANP استراتژی SO، اولویت نخست، WT، اولویت دوم، WO اولویت سوم و نهایتاً ST اولویت چهارم را به خود اختصاص داد(22). در کشور سریلانکا، با استفاده از ترکیب مدل SWOT و AHP به برنامه­ریزی استراتژیک بازاریابی توریسم و احیای گردشگری پرداخته شد. نتایج تحقیق آنان نشان داد که ارتباط فعال و فعالیت­های تبلیغاتی بهترین استراتژی­های بازاریابی مؤثر در احیای گردشگری است. شناخت پتانسیل­ها و محدویت­های اکوتوریسم می­تواند تأثیر سازنده­ای بر برنامه­ریزی مناسب بطور عام و خاص برای هر منطقه داشته باشد. نقاط قوت، ضعف، فرصت­ها و تهدیدها از دیدگاه مشارکت کنندگان و افراد ذینفع در امر گردشگری با استفاده از تکنیک SWOT می­تواند مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد تا در نهایت راهبردها و راهکاری مناسب جهت نیل به توسعه پایدار گردشگری ارائه گردد(23). استان مازندران هر ساله پذیرای گردشگران زیادی از سایر استان­های کشورمان و دیگر مناطق دنیا می­باشد که لازم است مکان­های تفریحگاهی و جاذبه­های طبیعی مناطق مختلف این استان شناسایی و معرفی گردد. هدف این تحقیق شناسایی پتانسیل­های منطقه شش رودبار واقع در شهرستان سوادکوه استان مازندران می­باشد که با استفاده از تکنیک SWOT نقاط قوت، ضعف، فرصت­ها و تهدیدها بدست آمده و ضمن تعیین استراتژی­های توسعه اکوتوریسم به اولویت بندی آنها می­پردازد.

روش بررسی

منطقه مورد مطالعه

حوضه شش رودبار در شهرستان سواد­کوه، استان مازندران با مختصات جغرافیایی ^¢¢40 ^¢46 ^°52 تا ^¢¢40 ^¢58 ^°52 طول شرقی و ^¢¢39 ^¢58 ^°35 تا ^¢¢40 ^¢05 ^°36 عرض شمالی قرار دارد. شهرستان سواد­کوه یکی از شهرستان­های استان مازندران است که از چهار شهر شیرگاه، زیرآب، پل سفید و آلاشت تشکیل گردیده و حدود 2078 کیلومتر مربع مساحت دارد. منطقه شش رودبار شامل ارتفاعات جنوبی حوزه رودخانه چرات و ارتفاعات شمالی حوزه رودخانه شش رودبار که با جهت جنوب غرب به شمال شرق می­باشد. کمترین و بیشترین ارتفاع حوزه به ترتیب 630 و 3340 متر می­باشد. مساحت حوزه 201 کیلومترمربع می­باشد. شش رودبار منطقه­ای کوهستانی با پوشش جنگلی کم نظیر هیرکانی و مراتع غنی ییلاقی می­باشد. از جمله گونه های گیاهی منطقه عبارتند از : راش، بلند مازو، ممرز، پلت، شیردار و نمدار. متوسط بارندگی سالانه این منطقه 5/733  میلیمتر، دمای آن 8/16 درجه سانتیگراد و تبخیر و تعرق آن برابر 3/985 میلیمتر است. این منطقه از نظر آب و هوایی جزو مناطق سرد کوهستانی محسوب میشود.

شکل 1- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه در استان مازندران و کشور

Figure 1. Geographical location of the study area in Mazandaran province and the country

روش تحقیق

این تحقیق از نوع توصیفی – تحلیلی بوده و داده­ها از طریق بررسی­های اسنادی و مطالعات کتابخانه­­ای، عملیات میدانی و مراجعه به سازمان­ها و ادارات ذیربط گردآوری و با توجه به اطلاعات بدست آمده است. در مطالعات میدانی از مناطق تاریخی و مذهبی و رخساره­های ژئومورفولوژیکی و زمین شناختی، عکسبرداری انجام شد، جهت تجزیه و تحلیل داده­ها از مدل ترکیبی تحلیل استراتژیک SWOT و مدل برنامه­ریزی استراتژیک کمی QSPM استفاده شده که به این منظور، عوامل محیط داخلی (نقاط قوت و ضعف) و محیط خارجی (فرصت­ها و تهدیدها) منطقه مورد مطالعه و اطلاعات از گردشگران، کارشناسان مرتبط با گردشگری در حوزه (به عنوان جامعه میزبان) به وسیله پرسشنامه جمع آوری گردید و با وزن­دهی به موارد، به تکمیل ماتریس SWOT اقدام گردید. جهت تهیه پرسشنامه، ابتدا حجم نمونه و جامعه هدف مورد نظر، و با توجه به روش های موجود از قبیل (روش حد نصاب کوکران، جدول مورگان و روش قضاوت شخصی) از روش جدول کریجکی و  مورگان استفاده گردید. با توجه به جمعیت حوزه آبخیز مورد نظر که 2000 نفر برآورد شده است، تعداد پرسشنامه مورد نیاز با سطح اعتماد 95 درصد حدودا تعداد 322 نمونه پرسشنامه در نظر گرفته شد. جهت عملیات میدانی پرسشنامه، از ساکنین بومی، کارشناسان منابع طبیعی آشنا به منطقه، کارشناسان گردشگری و اساتید متخصص در زمینه گردشگری، مصاحبه بعمل آمد و پس از توزیع پرسشنامه و جمع آوری و تحلیل نتایج آن ماتریس­های مربوط به آن از جمله ماتریس ارزیابی عوامل خارجی، ماتریس عوامل داخلی و ماتریس تلفیق عوامل داخلی و خارجی، ماتریس برنامه­ریزی استراتژیک کمی QSPM بدست آمد. سپس با توجه به میزان اهمیت و حساسیت هر عامل، با مقایسه این عوامل با یکدیگر، ضریب اهمیتی بین صفر تا یک (0-1) به آن عوامل تعلق می­گیرد. سپس بر حسب کلیدی بودن عامل به ترتیب رتبه 4 یا 3 (به فرصت­ها) و رتبه 2 یا 1 (به تهدیدها) اختصاص داده می­شود. از حاصل ضرب حساسیت هر عامل در رتبه آن امتیاز وزنی آن بدست آمد. چنانچه جمع کل امتیاز نهایی در این ماتریس بیش از 5/2 بود، بدین معنی است که طبق پیش بینی­ها، فرصت­های پیش­رو، بر تهدیدها غلبه خواهند کرد و اگر این امتیاز کمتر از 5/2 بود، غلبه تهدیدها بر فرصت­ها تلقی خواهد شد. در راستای ارائه استراتژی­های کلان بر اساس قاعده معمول، چنانچه میانگین کل امتیازات تهدیدها و ضعیف­ها کمتر از کل امتیازات فرصت­ها و قوت­ها باشد (WT˂SO)، استراتژی کلان از نوع استراتژی تهاجمی خواهد بود، چنانچه میانگین کل امتیازات تهدیدها و ضعف­ها بیشتر از میانگین کل امتیازات فرصت­ها و قوت­ها باشد (WT˃SO)، در این صورت استراتژی از نوع تدافعی خواهد بود. WT و SO به ترتیب از روابط 1و 2 قابل محاسبه می­باشند.

                    (1)

به عبارتی WT شامل مجموع امتیازات وزن­دار ضعف­ها و تهدیدها، و SO شامل مجموع امتیازات وزن­دار نقاط قوت و فرصت­ها می­باشد. در نهایت با تشکیل ماتریس SWOT راهبردها و استراتژی­های چهارگانه (SO، WT، WO، ST) مناسب جهت پتانسیل­یابی گردشگری در حوزه مورد مطالعه بدست آمد و با توجه به مجموع امتیازات بهترین استراتژی برای منطقه انتخاب گردید.

یافته ها

با انجام مطالعات میدانی و کتابخانه­ای، تهیه پرسشنامه از مردم محلی، گردشگران و کارمندان ادارات و سازمانهای ذیربط در قالب تکنیک برنامه­ریزی SWOT عوامل چهارگانه ماتریس شامل فرصت­ها، تهدیدهای محیط خارجی و نقاط قوت و ضعف داخلی تعیین شدند. در ادامه با استفاده از پرسشنامه­های تهیه شده که با نظریه مردم محلی، مسافران و کارشناسان اداره کل گردشگری و کارشناسان منابع طبیعی آشنا به منطقه و اساتید متخصص در زمینه گردشگری استان مازندران تکمیل گردید، اقدام به وزنی­دهی، تعیین امتیاز و اولویت­بندی عوامل داخلی و خارجی که نتایج آنها برای منطقه مورد نظر در جدول 1 تا 3 ارائه شده است.

جدول 1- ماتریس عوامل محیط خارجی(EFE)  و محیط داخلی(IFE) در حوزه منطقه شش رودبار

Table 1- Matrix of external environment factors (EFE) and internal environment (IFE) in the area of Shash Rudbar region

نتایج حاصل در جداول 1 تا 4 نشان می­دهد که در منطقه مورد مطالعه، تعداد 20 نقطه قوت داخلی در برابر 10 نقطه ضعف داخلی و تعداد 8 فرصت خارجی در برابر 9 تهدید خارجی شناسایی و بررسی گردید. بدین ترتیب، مجموع تعداد 28 نقطه قوت و فرصت به عنوان امکانات و مزیت­ها و تعداد 19 نقطه ضعف و تهدید به عنوان محدودیت­ها و تنگناهای پیش روی این منطقه در توسعه گردشگری و اکوتوریسم قابل شناسایی می­باشد. میتوان نتیجه گرفت که منطقه مورد نظر، پتانسیل بالایی در جذب گردشگر دارد.

جدول 2- ضرایب وزنی و امتیاز نقاط قوت، ضعف و فرصت­های ماتریس SWOT در منطقه مورد مطالعه

Table 2 . Weight coefficients and strengths, weaknesses and opportunities of SWOT matrix in the study area

جدول3- ضرایب وزنی و امتیاز تهدیدهای ماتریس SWOT در منطقه مورد مطالعه

Table 3 . Weighting coefficients and scores of SWOT matrix threats in the study area

با توجه به منابع نظری و مطالعات به عمل آمده به منظور ارزیابی منابع موجود در حوزه شش رودبار جهت تعیین قابلیت پتانسیل گردشگری طبیعی یا اکوتوریسم از ماتریس SWOT و با استفاده از نظر سنجی مردم محلی و کارشناسان ظرفیت­ها و محدودیت­های حوزه مشخص گردید و راهبردهایی جهت توسعه صعنت توریسم در این حوزه ارائه گردید. با توجه به جدول 1 تا 2 آب و هوای معتدل و مطلوب در فصل­های بهاری و تابستانی با کد 4S و امتیاز وزن دار 28/0 به عنوان مهمترین نقطه قوت داخلی در رتبه نخست و برخورداری از منابع طبیعی بکر از جمله جنگل­ها، مراتع، رودخانه­ها و چشمه­ها با کد 12S و امتیاز وزن دار 24/0 در رتبه دوم می­باشد. از طرفی عدم تبلیغات مناسب جهت معرفی پتانسیل­های اکوتوریستی منطقه در استان و کشور با کد 4W و با امتیاز وزن دار 45/0 به عنوان مهمترین عامل ضعف داخلی در منطقه می­باشد. مهمترین فرصت خارجی توسعه اکوتوریسم و گردشگری در منطقه اشتغالزایی و ایجاد درآمد در منطقه با کد 1O و با امتیاز وزن دار 72/0 بوده و مهمترین تهدید افزایش قمیت زمین و بورس بازی­های اراضی بواسطه بالا رفتن ساخت ساز ویلا و سوئیت­ها با کد 2T و با امتیاز وزن دار 60/0 می­باشد. با توجه به اینکه مجموع امتیازات وزن­دار نقاط قوت و ضعف به ترتیب 29/3 و 94/2 و مجموع امتیازات وزن­دار فرصت­ها و تهدیدها نیز به ترتیب 08/3 و 77/2 بدست آمد. SO و WT را می­توان محاسبه کرد که در این مطالعه SO برابر با 37/6 و WT برابر با 71/5 خواهد بود. بنابراین SO بیشتر از WT می­باشد و استراتژی مورد نظر برای تدوین برنامه ریزی توسعه توریسم در منطقه استراتژی تهاجمی [6] خواهد بود.

بحث و نتیجه­گیری

بدون شک بهره­مندی از منابع و جاذبه­های گردشگری موجود، در پیدایش و توسعه توریسم نقش اساسی را ایفاء می­کند. به کارگیری مؤثر و کارآمد منابع طبیعی و جاذبه­های گردشگری نیز مستلزم نگاهی همه جانبه و علمی به این مقوله می­باشد. مقاصد گردشگری نیازمند سیاست­گذاری­ها، مدیریت و برنامه ریزی هستند، چرا که این منابع محدودند و خواسته­ها برای بهره­مندی از آنها نامحدود می­باشد. در صورتی که برنامه­ریزی و مدیریت مؤثری در زمینه استفاده از منابع و جاذبه­های گردشگری وجود نداشته باشد، امکان استفاده از این منابع کاهش خواهد یافت. منابع و جاذبه­های گردشگری هر منطقه در جذب گردشگران مختلف نقش مهمی دارند، که استفاده از این منابع اهیمت موضوع صنعت گردشگری در بخش­های مختلف را آشکار می­سازد. با توجه به اهمیت جهانی صنعت اکوتوریسم و ژئوتوریسم، استان مازندران و بویژه شهرستان سواد کوه به دلیل تنوع آب و هوایی، مراتع و جنگل­های سرسبز، وجود دریاچه­ها و رودخانه­ها، مناطق حفاظت شده، وجود دیواره­های صخره­ای با شیب تند که نتیجه مقاومت سازندهای زمین شناسی در برابر عوامل فرسایش هستند، غارها، تنگ­ها و دیگر اشکال ژئومورفولوژیک توانمندی­ها و پتانسیل­های بالایی برای توسعه این نوع از گردشگری و بالفعل رساندن توانایی­های بالقوه استان در جذب گردشگر را دارد. حوزه آبخیز شش رودبار که در شهرستان سواد کوه واقع شده با داشتن رودخانه­های دائمی، چشمه­های فراوان، آب و هوای مطلوب و معتدل، مراتع ییلاقی سرسبز و جنگل­ها، اشکال ژئومورفیک و دیواره­های با ارتفاع زیاد حاصل فرسایش، دشت­های پایکوهی زیبا، چشم اندازهای روستاها و جاذبه­های طبیعی دیگر پتانسیل لازم در جهت تبدیل به قطب گردشگری و محل تفرج و تفریح در این شهرستان و استان مازندران را دارد. بر اساس نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل مدل ماتریس SWOT، تعیین وزنی و اولویت بندی عوامل مؤثر در گردشگری حوزه در مجموع میتوان بصورت زیر نتیجه گیری کرد. از جدول ماتریس مدل SWOT و مجموع امتیاز وزن دار هر کدام از استراتژی­ها چنین نتیجه می­شود که استراتژی­های تهاجمی(SO) که بیشتر به نقاط قوت درونی و فرصت­های بیرونی توجه دارند به عنوان استراتژی­های بهینه در توسعه صنعت توریسم در حوزه آبخیز شش رودبار باید مد نظر قرار بگیرند:

1- تهیه طرح جامع گردشگری با تأکید بر بازشناسی پدیده­های ژئومورفیک و لندفرمها در منطقه

2- تقویت سرمایه گذاری در بخش­های محیط زیست و حفاظت از آن

3- تقویت امکانات در اماکن مذهبی

4- افزایش سرمایه گذاری با توجه به پتانسیل­های منطقه

5- تقویت راه­های ارتباطی و استفاده از تابلوهای تبلیغاتی به منظور معرفی منطقه در محورهای مواصلاتی منطقه

6- ایجاد و افزایش طرح­های احداث کمپ­های گردشگری، هتل­ها، مجموعه­های اقامتی و خانه­های اجاره­ای با قیمت مناسب با مشارکت مردم محلی

بنابراین برای رسیدن به توسعه اکوتوریسم پایدار در منطقه بهتر است ابتدا اولویت­های راهبردهای تهاجمی در زمینه توسعه اکوتوریسم در منطقه مورد توجه قرار گیرد تا از طریق تهدیدات ناشی از اکوتوریسم نیز مرتفع گردد. بر اساس امیتاز وزن دار هر عامل مشخص گردید مهمترین تهدیدات در منطقه افزایش قیمت زمین، تخریب جنگل­ها و مراتع و تغییر کاربری اراضی، تأثیرات منفی و آلودگی­های زیست محیطی ناشی از گردشگری، بی­توجهی به قوانین محیط زیست و تأثیرات سو فرهنگی و اجتماعی گردشگران بر منطقه می­باشد. همچنین از جداول مربوط به امیتاز و وزن دهی عوامل داخلی و خارجی استنباط می­شود که بدلیل برخورداری از آب و هوای معتدل و مطلوب و همچنین وجود منابع طبیعی بکر و جاذبه­های طبیعی متنوع و توریستی منطقه مورد مطالعه و همچنین بالا بودن مجموع امتیاز­های نقاط قوت نسبت به نقاط ضعف و فرصت­ها نسبت به تهدیدات که بیان کننده بهترین موقعیت در مدل SWOT است، این منطقه پتانسیل بالایی در جذب گردشگرانی داخلی و خارجی دارد. مهمترین بخش­های قابل گردشکری در این حوزه نیز شامل، روستاگردی، اکوتوریسم، ژئوتوریسم، ژئومورفوتوریسم، توریسم مذهبی و توریسم فرهنگی می­باشد. از طرفی مهمترین ضعف منطقه در کمبود امکانات رفاهی – اقامتی، کمبود زیربناهای مناسب برای اکوتوریسم و ژئوتوریسم، عدم تبلیغات مناسب و نبود مشارکت دولتی و سرمایه گذاری بخش خصوصی می­باشد. با رفع ضعف­ها و تمرکز بر روی نقاط قوت می­توان در جهت ایجاد فرصت­ها گام برداشت. مهمترین فرصتی که برای منطقه بوجود خواهد آمد اشتغالزایی و ایجاد درآمد بوده که امروزه با افزایش جمعیت به عنوان یکی از اصلی­ترین دغدغه­های مردم محلی شناخته شده است و از مهاجرت روستائیان منطقه به شهرهای اطراف جلوگیری می­کند. بنابراین ضرورت توسعه گردشگری و نهادینه کردن آن در حوزه آبخیز مورد نظر و تبدیل آن به قطب گردشگری در کنار سایر بخش­های مرتبط با صعنت توریسم لازم و ضروری به نظر می­رسد.

 نارسایی خدمات زیربنایی، عدم برنامه ریزی و سیاست­گذاری در زمینه توسعه اکوتوریسم از جمله مشکلاتی است که باید در حوزه آبخیز شش رودبار به آنها توجه کرد. با توجه به جداول عوامل داخلی  و خارجی در جذب در حوزه مورد مطالعه می­توان نتیجه گرفت که بایستی از منابع خدادادی و طبیعی موجود و با حفظ آنها در جهت توسعه اقتصادی و رفاه عمومی و توسعه پایدار منطقه گام برداشت. برنامه ریزی مراجع ذیربط گردشگری و مسئولین استانی بایستی در جهت کاهش برخی نقاط ضعف و تهدیدهای بیان شده در فصل چهار باشد و نقاط قوت و فرصت­های بوجود آمده را بایستی با کیفیت بالاتر ارتقاء داد. از طرفی مشارکت مردم محلی در ایجاد محیطی مناسب و همچنین حفاظت و حراست از جاذبه­های گردشگری بایستی با برنامه ریزی و تبلیغات صحیح در نظر گرفته شود. البته در مورد مشارکت مردمی زمانی به نتیجه خواهیم رسید که تهدیدهای پیش رو کامل برداشته شود که در غیر اینصورت با زوال منابع دارای قابلیت جذب گردشگر در این عرصه پیشرفت چندانی نخواهیم کرد.

نتایج حاصل از نقشه­های موقعیت جاذبه­های طبیعی با قابلیت جذب گردشگر نشان می­دهد می­توان برای حوزه آبخیز شش رودبار دو سایت مربوط به فعالیت­های گردشگری در منطقه احداث کرد که آن می­تواند به کمک بخش خصوصی یا سرمایه گذاری دولتی انجام گیرد. موقعیت این سایت­ها بر اساس وجود راه­های دسترسی، وجود امکانات اولیه مانند برق، آب آشامیدنی، نزدیک بودن به غالب پدیده­های طبیعی حوزه پیش بینی شده است که در شکل زیر موقعیت این دو سایت نشان داده شده و پیشنهاد می­شود برای توسعه گردشگری در منطقه به آن توجه ویژه گردد. همچنین لازم به ذکر است نتایج بدست آمده با یافته های پژوهش یزدانی و همکاران (24) همخوانی داشته و نشانگر کاربرد خوب مدل SWOT در خصوص تعیین استراتژی های گردشگری می باشد.

References

1. Eccles, G., 1995. Marketing, sustainable development and international tourism. International Journal of Contemporary Hospitality Management. Vol 7(7), Pp 20-26.
2. Shaw, G., and Williams, M A., 2004. Tourism and Tourism Space. London, SAGE Publications.
3. Tremblay, P., 2006. Desert Tourism Scoping Study, Desert Knowledge CRC, Report 12, Australia, Charles Darwin University.
4. Ebrahimzadeh, I., AghasiZadeh, A., 2011, The Impact of Chabahar Free Zone on Tourism Development in its Influence Area Using Regression Model and T-Test, Journal of Geography and Development of Sistan University Balochistan, No. 21.( In Persian)
5. Beighi Firouzi, A., 2010. Development of Tourism Development Strategy of Lorestan Province Based on SWOT Analysis and Network Analysis Process (ANP). Master thesis, University of Sistan and Baluchestan, 2010: 95. (In Persian)
6. Ismailzadeh, H., 2014. Selection of Optimal Tourism Development Strategy Using SWOT Strategy Model (Case Study: Maragheh City). Journal of Environmental Education, No. 28, 172-149. (In Persian)
7. Badri, A., Rahmani, Kh., Sajadi Qidari, M., Hassanpour, O., 2011. Strategies for ecotourism development in Marivan city in 2011, Journal of Rural Researches, University of Tehran., Second year, No. 2, pp. 54-31. (In Persian)
8. Lee, T H., and Liu, R T., 2011. Strategy formulation for the recreational areas of Central Taiwan: An application of SWOT (strengths, weaknesses, opportunities, threat) analysis Journal of Hospitality Management and Tourism, Vol.2, No.3.
9. Tohidy, F., 2011. Economic Impact of Tourism Industry, International Journal of Business and Management, vol 6, No.8.
10. Haji Nejad, A., Aghaei, v., 2013. Optimal Solutions for Ecotourism Development in Ardabil Province Using Strategic Planning Method (S in 2013). Magazine Geographic Perspectives (Human Studies), Eighth, No. 22, pp. 35-15. (In Persian)
11. Zarabi, A., Alizadeh Asl, J., Bahari, A., 2014. An Analysis of Tourism Infrastructure in the Otomayeh Utopia Destination Using the SWOT Method in 2013. Journal of Geography and Planning, Vol. 18, No. 48, pp. 210-177. (In Persian)
12. taghvai, M., Taghizadeh, M., Kiomarsi, H., 2011. Locating Tourist Villages Using Geographic Information System and SWOT Model (Case Study: Kafter Lake Shore) in 2011, Journal of Geography and Environmental Planning, University of Isfahan, No. 2, pp. 120-99. (In Persian)
13. Cichowska, J., and Klimek, A., 2011. The Role of Agrotourism in The Development and Conversion of Rural Areas. Infrastructure and Ecology of Rural Areas, Vol 11 (3),Pp 97–107.
14. Ebrahimzadeh, I., Izadi, P., Kazadi, S., 2015. Strategic Planning for Sustainable Ecotourism Development Using the Integrated Model of SWOT and ANP. Case Study: Kurdistan Province in 1394. Geographical Space Magazine, Sixth, No. 15, pp. 25-13. (In Persian)
15. Bahrami, R., 2010 , "Investigating the capabilities and bottlenecks of rural tourism development in Kurdistan province. Proceedings of the Fourth International Congress of Geographers of the Islamic World (ICIWG, 2010). Zahedan, Iran. (In Persian)
16. Srivastava, P. K., Kulshreshtha, K., Mohanty, C.S., Pushpangadan, P., and Singh, A. 2005. Stakeholder-based SWOT analysis for successful municipal solid waste management in Lucknow. Waste Management, Vol 25(5),Pp 531-537.
17. Hong, C W., and Chan, N W., 2010. Strength-Weakness-Opportunities-Threats Analysis of Penang National Park for Strategic Ecotourism Management. World Applied Sciences Journal 10(Special Issue of Tourism & Hospitality).
18. Shrestha, R.K., Alavalapati, J.R.R. and kalmbacher, R. 2004. Exploring the potential for silvopasture adoption in south central Florida: An application of SWOT-AHP method. Agricultural Systems, Vol 81(3).
19. Robert, G.W., and Gene, E.L. 2000. Limnological analyses. 3nd edition, Academy Press, published by Springer-Verlag New York. 425 .
20. Ritzema, H., Froebrich, J., Raju, R., Sreenivas, Ch., and Kselik, R., 2010. Using participatory modeling to compensate for data scarcity in environmental planning: A case study from India, Environmental Modeling and Software, Vol 25, pp 1450-1458.
21. Movahed, A., Kahzadi, S., Abedinzadeh, F., 2014. The strategies for ecotourism development in Kurdistan province using the SWOT and QSPM model in 1393. Journal of Applied Geosciences Research, Vol. 14, No. 32, pp. 204-181. (In Persian)
22. Ranjbar Arnaei, M., Seraj aldin, F., Nouri, Gh., 2015, Adopting appropriate strategies for sustainable ecotourism development using SWOT, AHP and ANP models (Case study: Gandoman wetland in Chaharmahal and Bakhtiari province) in 1394. Journal of Oceanology, Vol., Seventh year , No. 26, pp. 68-49. (In Persian)
23. Wickramasinghe, V., and Takano, Sh., 2009. Application of Combined SWOT and Analytic Hierarchy Process (AHP) for Tourism Revival Strategic Marketing Planning: A Case of Sri Lanka Tourism. Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, Vol.7, Pp 1-10.
24. Yazdani, A., Vahabzadeh, Gh., Uladi, J. Mousavi, R. "Determination of Ecotourist Potential of Cherat Watershed Using SWOT Model in 1398. Environmental Science and Technology, Volume 21, Number 4, July 98.

[1] - فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.

2- دانشیارگروه­آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری. ^* (مسوول مکاتبات)

3- استاد یار گروه آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.

[2]- M.S of watershed management group , Sari Agricultural Sciences and Natural Resources University .

2- Associate Professor of watershed management   group, Sari Agricultural Sciences and Natural Resources University. * (Corresponding Author)

3- Assistant Professor of watershed management   group, Sari Agricultural Sciences and Natural Resources University.

[5]- Strenghts, Weakness, Opportunities, Threat

1- در استراتژِ های تهاجمی می توان با استفاده از نقاط قوت داخلی، از فرصت های خارجی بیشترین استفاده را کرد.