مستخرج از پایان نامه

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره دوازده، اسفند ماه 1401 (143-157)

تحلیل و ارزیابی معیارهای تأثیرگذار در رشد هوشمند شهری با تأکید بر TOD

(موردپژوهش: شهر بسطام)

فاطمه درخشان[1]

الهام سرکرده‌ای[2] ^*

sarkardehi@shahroodut.ac.ir

اسلام کرمی[3]

چکیده

زمینه و هدف: نظریۀ رشد هوشمند شهری در واکنش به گسترش پراکندۀ شهرها و بر مبنای اصول توسعۀ پایدار شکل‌گرفته است که یکی از بهترین نمونه‌های آن،TOD  (توسعه حمل و نقل همگانی محور) است. تا زمانی که توسعه و برنامه‌های شهری بر مبنای حرکت اتومبیل تهیه و اجرا گردند، مسائل و مشکلات متعددی در شهرها ایجاد می‌شود و دستیابی به رشد هوشمند و TOD امکان‌پذیر نخواهد بود. هدف اصلی این پژوهش ارائه راهبردهایی جهت توسعه شهر بسطام بر اساس رشد هوشمند شهری با تأکید بر رویکرد TOD است.

روش بررسی: روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات به روش اسنادی، پرسشنامه و مصاحبه در پاییز ۱۴۰۰ انجام ‌شده است. برای تحلیل داده‌ها در ابتدا نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها بر اساس روش SWOT، با توجه به نظر شهروندان و متخصصان برای محدودۀ مورد مطالعه بررسی شدند، سپس پیشنهاد‌ها در قالب راهبردها ارائه شده و با استفاده از تکنیک QSPM اولویت‌بندی شدند.

یافته‌ها: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ماتریس‌های داخلی و خارجی نشان داد که مجموع امتیاز نهایی عوامل داخلی با توجه به نظرات  شهروندان و متخصصان به ترتیب ۲۶۷/۲ و ۲۷۳/۲ و مجموع امتیاز نهایی عوامل خارجی به ترتیب برابر ۱۷۶/۲ و ۴۲۶/۲ است؛ چون این اعداد کمتر از ۵/۲ است، نشان می‌دهد که در شرایط موجود، شهر بسطام از نظر عوامل داخلی و خارجی دارای ضعف و تهدید می‌باشد، لذا تمرکز راهبردهای ارائه شده باید در جهت به حداقل رساندن ضعف‌های موجود و عواقب سوء تهدیدها باشد.

بحث و نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشان می‌دهد که از نظر شهروندان راهبرد فراهم کردن امکانات لازم در پیاده‌راه‌ها و طراحی با توجه به اقلیم و شرایط آب و هوایی با ۵/۹۶ امتیاز و از نظر متخصصان راهبرد توجه مسئولان امور شهری به محدود کردن محورهای حرکتی سواره و گسترش مسیرهای پیاده با ۶/۰۷ امتیاز در اولویت قرار دارند.

واژه‌های کلیدی: رشد هوشمند شهری، توسعه حمل‌ونقل همگانی محور، TOD، SWOT، QSPM.

Analysis and Evaluation of Effective Criteria in Smart Urban Growth Control over TOD (Case Study: Bastam City)

Fatemeh derakhshsan[4]

Elham sarkardehi[5] ^*

sarkardehi@shahroodut.ac.ir

Islam karami[6]

Abstract

Background and Objective: In response to the scattered expansion of cities, the theory of smart growth is based on the principles of sustainable development; one of the best examples is TOD. As long as Urban baseddevelopment and planning are developed and implemented, many problems will arise in cities and it will not be possible to achieve smart growth and TOD. The main purpose of this study is to present strategies for the development of Bastam city based on smart urban growth with an emphasis on TOD approach.

Material and Methodology: The method of descriptive analytical research and data collection was done by a documentary, questionnaire, and interview. To analyze the data, first, the strengths and weaknesses, opportunities, and threats were examined according to the SWOT method, based on the opinions of citizens and experts for the study area, then suggestions were presentedin the form of strategies, and strategies were prioritized using QSPM technique

Findings: The results of the analysis of internal and external matrices showed that in the current situation, the city of Bastam is facing many weaknesses and is weak in terms of internal factors, also the threats are more effective and therefore focus of the proposed Strategies should be minimizing the consequences of adverse threats.

Discussion and Conclusion: The results of the evaluation of strategies indicate that the first step towards achieving smart urban growth with an emphasis on TOD, from thecitizens opinion was the strategy of providing the necessary facilities on sidewalks and design according to the climate and weather conditions with 5/96 points and from the specialists opinion, the strategy of urban affairs officialsattention towards limiting the riding axes and expanding the pedestrian paths with 6/07 points are the first development priority.

Keywords: smartgrowth, Transit oriented development, TOD, SWOT, QSPM.

مقدمه

افزایش سریع جمعیت، مهاجرت از روستاها به شهرها و تمرکز تدریجی جمعیت در آن، کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را با مشکلات زیادی مواجه ساخته است (۱)؛ بنابراین شیوه‌های مدیریت شهری قدیمی با این جهان در حال تغییر همخوانی ندارد. لذا برنامه‌ریزان شهری به دنبال آن هستند تا با نگاهی دقیق و یکپارچه به ابعاد مختلف شهرنشینی، جهت رفع نیازها و خواسته‌های جدید دنیای امروز، مدل‌هایی را برای توسعۀ شهرها ارائه دهند (۲). از حدود چهار دهۀ پیش شهرسازان و برنامه‌ریزان شهری، الگوی جدیدی را تحت عنوان «رشد هوشمند[7]» مطرح نمودند (۳). توسعۀ شهری با محوریت حمل‌ونقل همگانی محور یا همان TOD[8] نمود عملی از تحقق یک رشد هوشمندانۀ شهری است که عوامل ساختار شهری در مجاور خطوط حمل‌ونقل عمومی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که سبب بهبود شاخص‌های مختلف حمل‌ونقل شوند (۴). هدف از این پژوهش ارائه بهترین راهبردها با توجه به نظر شهروندان و متخصصان و همچنین کاهش معضلات ترافیکی و در گسترۀ بزرگ‌تر وضعیت زندگی با استفاده از رویکرد TOD در محدودۀ مرکزی شهر بسطام است. بسطام، شهری در استان سمنان است که در ۵ کیلومتری شمال شرقی شاهرود جای دارد. این شهر دارای ۵ محلـه و سـابقه درخشـان و آثار ارزشمند تاریخی است که امروزه با مشـکلات عدیـده‌ای روبه‌رو است (۵). با توجه به مطالب عنوان ‌شده، این پژوهش در پی مطالعۀ راهبردهای توسعۀ شهر بسطام بر اساس رویکرد رشد هوشمند شهری با تأکید بر TOD به‌منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری است.

۲- مبانی نظری

۲-۱ توسعۀ پایدار شهری

امروزه شـاهد رشـد بسـیاری از نقـاط شهری، به لحاظ کالبـدی، جمعیتی و یـا هـردو به دلیل شکل‌گیـری شـهرهای صـنعتی، رشـد سریع جمعیـت، افـزایش انـدازه و تعـداد شهرها و به‌تبع‌آن افزایش شهرنشینی هسـتیم (۶) که این امر اثرات زیادی بر محیط و انسان داشته اسـت (۷). در صورت عدم کنترل و برنامه‌ریزی مناسب رشد و گسترش کالبدی شهر، پدیده‌ای به نام اسپرال[9] شهری یا پراکنش افقی بی‌رویه به وجود می‌آید (۸). ازجمله پیامدها و آثاری که بـرای پدیـدۀ پراکنش شهری ذکر می‌شود، عبارتند از؛ کاهش فضای باز منطقه‌ای، تخریب مناطق آسیب‌پذیر، افزایش آلودگی هوا، افزایش مصرف انرژی، تخریب زمین‌های کشاورزی و کاهش تنوع گونه‌های زیستی است (۹). با آگاهی از پیامدهای این پدیده، راهبردها و راهکارهای مختلفی برای کنترل رشد پراکنده و کاهش اثرات آن ارائه شد که یکی از این راهکارها، توسعۀ پایدار شهری است. شهر و شکل شهر زمانی پایدار است که آن شهر در شئون مختلف خود در دسترس همۀ افراد ساکن در آن شهر باشد و به بیانی دیگر شهر پایدار، نیازمند سازگاری با مقتضیاتی است که با گذر زمان تغییر می‌یابد (۱۰). در واقع ظهور مشکلات زیست‌محیطی ناشی از شهرنشینی منجر به طرح مفهوم توسعۀ پایدار شهری در دهۀ ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی شد (۱۱). یکی از رویکردهای توسعۀ پایدار شهری، رشد هوشمند شهری است (۱۲).

۲- ۲ رویکرد رشد هوشمند شهری

یکی از مهم‌ترین و جدیدترین انگاره‌های شهرنشینی پایدار، ایدۀ رشد هوشمند محسوب می‌شود، که در تلاش است تمامی رویکردها و ایده‌های قبلی را در زمینۀ کنترل و کاهش پراکنش افقی شهر در قالب یک پارادایم جدید، نظریه بندی و مدل‌سازی کند (۱۳). ایدۀ رشد هوشمند، رشد را در مراکز شهری فشرده، متمرکز کرده و نظریه‌ای در برنامه‌ریزی شهری و حمل‌ونقل است (۱۴). این تئوری به ‌عنوان پاسخی به مشکلات توسعۀ پراکنده و نتایج منفی آن به وجود آمد و به عملیات بـرنامه‌ریــزی‌ و اصول توسعه اشاره دارد که الگوی کاربری زمــین و حمل‌ونقل مؤثر را ایجاد کرده است (۳). فرض اساسی این دیدگاه بر آن است که توزیع مناسب کاربری‌ها و شکل فشردۀ شهری علاوه بر حفظ محیط‌زیست، استفادۀ کمتر از خودرو را سبب می‌شود (۱۴). رشد هوشمند با استفادۀ مؤثر از طبیعت و ساختار‌های محیطی به مقابله با توسعۀ پراکنده می‌پردازد و یک الگوی توسعۀ پیشنهادی استکه از محیط طبیعی محافظت می‌کند (۱۵).

۲-۳ توسعۀ حمل‌ونقل همگانی محور (Transit Oriented Development)

TOD یا توسعه بر مبنای حمل‌ونقل همگانی محور که یکی از نمونه‌های رشد هوشمند شهری است، به این معناست که فضاهای شهری یکپارچه‌ای طراحی کنیم تا افراد، فعالیت‌ها، ساختمان‌ها و فضاهای عمومی درون آن، به‌وسیلۀ یک پیاده‌روی آسان به هم مرتبط باشند (۱۷). این به معنی دسترسی فراگیر برای تمامی فرصت‌ها و منابع محلی و شهری به‌وسیلۀ بهترین ترکیب کارآمد و سالم از روش‌های جابجایی با کمترین هزینۀ مالی و زیست‌محیطی و با بیشترین انعطاف‌پذیری در مقابل رویدادهای مخرب است (۱۸). پیتر کالتروپ در یک تعریف جامع بیان می‌کند که یک توسعۀ حمل‌ونقل همگانی محور از محله‌ای پیاده‌مدار با فاصلۀ ۲۰۰۰ فوت (۶۰۰ متر) از یک ایستگاه حمل‌ونقل همگانی با مراکز تجاری تشکیل می‌شود که دارای کاربری‌های مختلط است (۱۹). در شکل ۱ دیاگرام این محله پیشنهادی ترسیم شده است (۱۶).

شکل 1- محله پیشنهادی توسعه حمل‌ونقل محور،(۱۹)

Figure1. Suggested Neighborhood of Transit Oriented Development, (19)

۲-۴ اصول TOD

TOD دارای هشت اصل است که عبارتنداز (۲۰) ؛

• پیاده‌مداری: توسعه مناطقی که پیاده‌روی را ترغیب می‌کنند.
• دوچرخه‌مداری: اولویت‌بندی شبکه حمل ونقل غیر موتوری.
• نفوذپذیری: ایجاد شبکه‌ای متراکم از خیابان‌ها و مسیرها.
• حمل‌ونقل همگانی: قرارگیری توسعه در نزدیکی حمل‌ونقل عمومی باکیفیت بالا.
• اختلاط: طراحی بر اساس تخصیص کاربری مختلط.
• تراکم: بهینه‌سازی تراکم و هماهنگ‌سازی ظرفیت حمل‌ونقل.
• یکپارچگی: طراحی و برنامه‌ریزی بر اساس کاهش سفرهای روزانه و جلوگیری از توسعه افقی شهرها.
• تغییر عملکرد: تغییر رویکرد رایج از طراحی خودرومحور به طراحی مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی.

۲-۵ جایگاه TOD در برنامه‌ریزی رشد هوشمند شهری

TOD با ایجاد مراکز شهری با دسترسی آسان به حمل‌ونقل عمومی و یا توسعۀ مراکز شهری، در جهت رشد هوشمندانه شهرها گام برمی‌دارد و هدف آن فراتر از تبدیل حمل‌ونقل خصوصی به عمومی است (۲۱). استراتژی‌های TOD بر اساس رویکرد رشد هوشمند عبارتنداز؛ افزایش مسافران حمل‌ونقل عمومی، افزایش منافع مالیاتی، پیشنهاد یک جایگزین برای توسعۀ اتومبیل محور، ایجاد انگیزه برای تجدید حیات مراکز شهری و واحدهای همسایگی موجود و فراهم کردن گزینه‌ها وحفاظت از محیط‌زیست (۲۲).

۳-روش‌شناسی پژوهش

این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر روش انجام، تحلیلی- توصیفی است که شامل مطالعات کتابخانه‌ای از طریق بررسی اسناد، مقالات طرح‌های فرادست و مکتوبات موجود در موضوع می‌باشد. جامعۀ آماری مورد مطالعه شامل شهروندان ساکن در بسطام و کارکنان شهرداری می‌باشد. جهت جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات، از بررسی‌های اسنادی و همچنین مطالعات میدانی، نظیر پرسشنامه و مصاحبه استفاده شده است. بر اساس هدف تحقیق دو نوع پرسشنامه (ویژه شهروندان و متخصصان) طراحی و تنظیم شد. آزمـون روایی در این پژوهش، روایی صوری و محتوایی است که برای این منظور پرسشنامه‌ها در اختیار متخصصان قرار گرفت تا مورد آزمون صوری و محتوایی قـرار گیـرد. بــرای تعیین پایایی پرسشنامه‌ها، از روش آلفای کرونباخ با استفاده از نرم‌افزار SPSS ver.14 استفاده شده است. ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامۀ شهروندان معادل ۸۸۲/۰ و برای پرسشنامۀ متخصصان معادل۷۹۵/۰ به‌ دست‌آمد، که نشان‌دهندۀ پایایی مطلوب پرسشنامه است. جامعۀ آماری این پژوهش شامل جمعیت شهر بسطام بدون در نظر گرفتن گروه سنی کمتر از ۱۵ سال و گروه سنی بیشتر از ۶۵ سال که مطابق سرشماری سال ۱۳۹۵، تعداد آن‌ها ۶۱۵۵ نفر است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران ۳۶۱ نفر و از روش نمونه‌گیری تصادفی استفاده شده است. جامعۀ آماری پرسشنامۀ متخصصان نیز به کمک تکنیک دلفی مشتمل بر کارکنان شهرداری بوده که ۲۰ نفر به روش نمونه‌گیری نظری و هدفمند انتخاب شدند. جهت تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش؛ در گام اول با انجام مصاحبه، نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها از نظر شهروندان و متخصصان در بسطام مورد شناسایی قرار گرفت و با توجه به این عوامل، استراتژی‌های مربوطه در قالب مدل SWOT تدوین گردید. ارزش‌گذاری داده‌ها با استفاده از طیف پنج گزینه‌ای لیکرت و تجزیه و تحلیل داده‌ها در نرم‌افزار Microsoft Excel، انجام گرفت. برای ارائه راهبردها، از ماتریس تحلیلی SWOT و ماتریس کمّی QSPM، به‌صورت ترکیبی استفاده شده است. سپس با توجه به نظرات شهروندان و متخصصان و امتیاز عوامل داخلی و خارجی و با استفاده از مدل QSPM راهبردهای نهایی با نمرۀ ارجحیت بالا انتخاب شدند.

۴- مدل مفهومی پژوهش

با توجه به موارد مطرح شده، عوامل دستیابی به رشد هوشمند شهری و TOD در شکل ۲ نشان داده شده‌اند.

شکل ۲- مدل مفهومی پژوهش، (۲۰)

Figure 2. Conceptual Modle of Research, (20)

۵- معرفی محدوده پژوهش

استان سمنان با مساحتی برابر ۹۷/۴۹۱ کیلومترمربع، ۵/۹ درصد مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد. شاهرود، یکی از شهرهای استان سمنان و مرکز شهرستان شاهرود است. از نظر تقسیمات کشوری شاهرود دارای چهار بخش مرکزی، بسطام، میامی، بیارجمند و یازده دهستان می‌باشد (۲۳). شهر بسطام به لحاظ جغرافیایی در موقعیت ۳۶ درجه و ۳۲ دقیقه عرض شمالی و ۵۵ درجه و یک دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرارگرفته است (۵). محدودۀ موردبررسی واقع در مرکز شهر بسطام است (شکل۳).

شکل۳- موقعیت محدوده مورد مطالعه، نگارنده

Figure 3. Position of the Study Area

۶-تجزیه و تحلیل یافته‌های پژوهش

برای انجام این پژوهش، ۳۶۱ پرسشنامه در بسطام و ۲۰ پرسشنامه میان کارکنان شهرداری پخش شد که مشخصات پاسخ‌دهندگان برای پرسشنامه شهروندان عبارتنداز؛ ۱۵ درصد دیپلم و زیردیپلم، ۵ درصد کاردانی، ۴۵ درصد کارشناسی، ۲۸ درصد کارشناسی ارشد و ۸ درصد دکتری و برای پرسشنامه متخصصان عبارتنداز؛ ۱۵ درصد کاردانی، ۴۰ درصد کارشناسی و ۴۵ درصد کارشناسی ارشد.

در شهر بسطام (با توجه به مؤلفه‌های اثرگذار رویکرد TOD (شکل۲)) تعداد ۵ نقطه قوت در برابر ۱۱ نقطه ضعف داخلی و تعداد ۴ فرصت خارجی در برابر ۷ تهدید خارجی از نظر شهروندان و تعداد ۵ نقطه قوت در برابر ۱۱ نقطه ضعف داخلی و تعداد ۴ فرصت خارجی در برابر ۷ تهدید خارجی از نظر متخصصان، شناسایی و بررسی‌ شده است؛ بر اساس داده‌های حاصل از پرسشنامه ضریب هر یک از عوامل تعیین و سپس وضع موجود هر عامل را با امتیازی بین ۱ تا ۴ (۱ =ضعیف، ۲ =متوسط، ۳ =خوب، ۴ =بسیار خوب) تعیین کرده‌ایم. درجداول ۱ و ۲ امتیاز نهایی هریک از نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها جهت اولویت‌بندی و تعیین ضریب اهمیت نشان داده‌ شده است.

جدول۱- ماتریس عوامل داخلی، نگارنده

Table 1. Internal Factors Matrix

دقت در ماتریس شهروندان و متخصصان نشان می‌دهد که مجموع امتیاز نهایی عوامل داخلی به ترتیب ۲۶۷/۲ و ۲۷۳/۲ است؛ چون این عدد کمتر از ۵/۲ است، نشان می‌دهد که در شرایط موجود شهر بسطام با ضعف‌های فراوانی مواجه است و از نظر عوامل داخلی دارای ضعف می‌باشد.

جدول۲- ماتریس عوامل خارجی، نگارنده

Table 2. External Factors Matrix

امتیاز نهایی عوامل خارجی که با توجه به نظر شهروندان و متخصصان استخراج‌شده به ترتیب برابر ۱۷۶/۲ و ۴۲۶/۲ می‌باشد؛ این عدد نشان می‌دهد تهدیدهای پیش روی در بسطام بیشتر تأثیرگذارند و بنابراین تمرکز راهبردهای ارائه شده باید در جهت به حداقل رساندن عواقب سوء تهدیدها باشد. پس از شناسایی تمام عوامل داخلی و خارجی، ماتریس SWOT که بیانگر راهبردهای ۴ گانه (WO،ST،SO،WT) می‌باشد، بر اساس نظر شهروندان و متخصصان طراحی و ارائه ‌گردید.

۶-۱ ماتریس برنامه‌ریزی راهبردی کمی QSPM

در این مرحله از تحقیق با استفاده از ماتریس QSPM، به اندازه‌گیری کمّی هر یک از راهبردهای موردنظر پرداخته شد. برای تهیه ماتریس QSPM، در ابتدا عوامل داخلی و خارجی و امتیاز وزنی هر یک از آن‌ها که همـان امتیازهـای ماتریس EFE و IFE است، به جدول برنامه‌ریزی استراتژیک منتقل‌ شده و برای تعیین امتیاز جذابیت هر عامل، راهبرد مورد نظر با آن عامل مقایسه و به ‌تناسب میزان تأثیرگذاری آن امتیازی بین ۱ تا ۴ (از جذاب نیست برای عدد ۱ و تا بسیار جذاب است برای عدد ۴) به آن اختصاص ‌یافته است. برای به دست آوردن جمع امتیاز جذابیت، ضریب اهمیت هر عامل در نمره جذابیت آن ضرب شده و بدین ترتیب، مجموع امتیاز جذابیت عوامل هر استراتژی به دست آمد. از جمع امتیازهای جذابیت هر ستون جدول برنامه‌ریزی استراتژیک، امتیاز جذابیت نهایی هریک از استراتژی‌ها حاصل شد که نشان دهنده استراتژی‌هایی است که از جذابیت بیشتری برخوردار هستند. نتایج این ماتریس در جدول ۳  و ۴ آورده شده است.

جدول۳-تعیین اولویت راهبرها بر اساس پرسشنامه شهروندان، نگارنده

Table 3. Determining the Priorities of Strategies on the Citizens Questionnaire

مراحل فوق بر اساس پرسشنامه متخصصان نیز تحلیل‌شده و نتیجه نهایی اولویت‌بندی راهبردها در جدول۴  آورده شده است.

جدول۴- تعیین اولویت راهبرها بر اساس پرسشنامه متخصصین، نگارنده

Table 4. Determining the Priorities of Strategies on the Citizens Questionnaire

محاسبات ماتریس QSPM نشان داد که با توجه به نظر شهروندان، راهبرد فراهم کردن امکانات لازم در پیاده‌راه‌ها و طراحی با توجه به اقلیم و شرایط آب و هوایی دارای بیشترین امتیاز جذابیت است. اهمیت این موضوع در تحقیقات دیکن و همکاران نیز مشهود است، آن ها به این نتیجه رسیدند که یک محیط جذاب و پیاده‌مدار با امکانات و طراحی مناسب، در مجاورت حمل‌ونقل عمومی، از آرمان‌ها و چشم‌اندازهای طراحی شهری در مرکز شهر فرنسو[10] است (۲۴). با توجه به نظر متخصصان نیز، راهبرد توجه مسئولان امور شهری به محدود کردن محورهای حرکتی سواره و گسترش مسیرهای پیاده هم‌زمان با توسعه حمل‌ونقل همگانی محور، دارای بیشترین امتیاز جذابیت است. تانگ و همکاران (۲۰۱۸) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که بسته به تفاوت در زمینۀ جغرافیایی و توسعۀ شهر، هر ایستگاه با در نظر گرفتن نیازهای خاص خود، به استراتژی‌های برنامه‌ریزی مرتبط جهت توسعه TOD نیاز دارد (۲۵). همچنین در راهنمای ملی توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی محور، توجه به حمل‌ونقل همگانی، اختلاط کاربری، تراکم و شبکه دسترسی (پیاده‌محوری، دوچرخه‌سواری و ارتباط و نفوذپذیری) به‌ عنوان اصول اساسی توسعه حمل‌ونقل همگانی محور در نظر گرفته‌شده است (۲۶). نتایج به‌دست آمده از جداول ۳ و ۴، بیانگر آن است که راهبردهای استخراج‌شده با اصول موجود در راهنمای ملی توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی محور مطابقت دارد و جهت تحقق توسعه شهر بسطام، اولویت شهروندان اصل پیاده‌مداری و متخصصان، اصل تغییر عملکرد و نفوذپذیری است.

نتیجه‌گیری

امروزه شهروندان خواهان این هستند که علاوه بر فراهم بودن زمینه‌ای مناسب و جذاب برای گذران زندگی روزمره خود، تعالی و شعور اجتماعی خود را نیز ارتقاء داده و در تعامل با یکدیگر بتوانند به‌ آسانی مسیر پیشرفت را طی کنند که تحقق این امر مستلزم فراهم شدن شرایط و زمینه مناسب در محیط‌های شهری می‌باشد. توسعه حمل‌ونقل همگانی محور به دنبال این است تا در مقیاس‌های مختلف، قواعد و سنت‌های اشتباه نظام شهرسازی گذشته که در مسیر مخالف پایداری قرارگرفته است را بر هم زند و شهرهای آینده را برای شهروندان خود به یک مکان زیست پذیر تبدیل کند. لذا در این پژوهش بـه بررسـی زمینـه‌هـای لازم بـرای بازآفرینی محدودۀ مرکزی شهر بسطام پرداخته شد. از آنجا که بازآفرینی فرایندی است کاملاً مشـارکتی، ضـروری اسـت کـه تحلیلـی از نظرهای شهروندان و متخصصان با استفاده از ابزار پرسشنامه و مصاحبه در زمینۀ مسائل عنوان شده، برای بازآفرینی منطقه انجام گیرد. بر این اساس در این پژوهش به بررسی نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات پیش روی شهر بسطام و ارائـه راهبردهایی متناسب برای این بافت با استفاده از روش SWOT پرداخته شد. سپس با تعیین وضعیت موجود منطقۀ مورد مطالعه با استفاده از ماتریس داخلی وخارجی، راهبردهای ارائه شده با استفاده از روش QSPM اولویت‌بندی شدند. بر مبنای نتایج به‌دست‌آمده، از نظر شهروندان: بیشترین جذابیت، فراهم کردن امکانات لازم در پیاده‌راه‌ها و طراحی با توجه به اقلیم و شرایط آب و هوایی با داشتن بالاترین نمره (۵/۹۶) و کمترین جذابیت، توزیع مناسب خدمات شهری و تملک و آزادسازی اماکن بلااستفاده یا فرسوده و فضاسازی برای کارآفرینی افراد کم درآمد با داشتن پایین‌ترین نمره (۲/۰۶) و از نظر متخصصان: بیشترین جذابیت، توجه مسئولان امور شهری به محدود کردن محورهای حرکتی سواره و گسترش مسیرهای پیاده هم‌زمان با توسعه حمل‌ونقل عمومی با داشتن بالاترین نمره (۶/۰۷) وکمترین جذابیت، راهبرد تخریب ساختمان‌های غیرقابل‌سکونت و متروکه با داشتن پایین‌ترین نمره (۱/۹۲) است.

نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که جایگاه راهبردهای قابل تأکید اصول TOD با توجه به نظر شهروندان و متخصصان در این پژوهش در دستۀ راهبردهای تدافعی (هدف کلی این راهبرد کاهش ضعف‌های سیستم به ‌منظور کاستن و خنثی‌سازی تهدیدات است) قرار می‌گیرند. بدین منظور فراهم کردن امکانات لازم در پیاده‌راه‌ها و توجه مسئولاین امور شهری به محدود کردن محورهای حرکتی سواره می‌تواند ضمن آن که در مدیریت صحیح این محدودۀ نقش مهمی داشته باشد، خسارات وارد شده به محدوده و ساکنان آن را تا حد زیادی کاهش دهد. ازاین‌رو، برای بهتر عملی شدن راهبردهای مشخص‌شده، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:

• تهیه طرح جامع با توجه به قابلیت‌ها و توانمندی‌های بالقوه و بالفعل شهر
• انجام طرح‌های نیازسنجی در حوزۀ حمل‌ونقل از گروه‌های مختلف
• اقدامات مناسب جهت ارتقاء وضعیت کیفی و همچنین زیباسازی محیط
• عدم اعطای خدمات به بافت‌های مسکونی احداث‌شده در خارج از محدوده شهرداری‌ها
• سیاست‌های تشویقی برای افزایش تراکم، بازسازی و نوسازی ساختمان‌های قدیمی جهت استفاده کارآمدتر از آن‌ها
• ارتقاء شاخص‌های اجتماعی- اقتصادی در مناطقی که سطح پایین‌تری نسبت به مناطق دیگر دارند.

References

1. Musa Kazemi, Sayyed Mehdi and Shokooei, Hossein. (1381). Assessssing The Social Sustainability of Qom City Development, Journal of Geographical Research. Payam Noor University of Tehran. No 43. 27-41. (In Persian) 
2. Poorahmad, Ahmad. Zarei, Keramatullah. Hataminejad, Hossein and Parsapashaabadi, Shahram. (1397). theConceot and Features of the Smart City. Nazar Garden Magazine. University of Tehran. No 58. 5-26. (In Persian) 
3. Edwards, M. (2007). Evaluating Smart Growth:Implications For Framework,. Hawaii International Conference on System Sciences .49-64
4. Cervero, R. (1998). The Transit Metropolis: A Global Inquiry. Island Press.133-135
5. Environmental Architecture Design Consulting Engineers. (1390). Detailed Master Plan of Bastam City
6. Zarei, Keramatullah.Mahdnjad, Hafiz and Parhiz, Faryad. (1388). Fundamentals and Techniques of Urban Planning. First Edition. Chabahar University Press. Tehran. (In Persian) 
7. EbrahimzadehAsmin, Hossein and Habibi, Mohammad Ali. (1389). Analysis of Pyysical Expansion and Spiral Growth Factoes in Tabas After Earthquake Using Holderns Entropy Model.Geography and Development Quarterly. Eighth Year. No 19. 25-46. (In Persian)  
8. Zanganeh shahraki, Saeed. (1392). The Process of Turning Rural Areas into Cities and The Emergence of the Raw Phenomenon of Cities. Rural Research. University of Tehran. No 3, 535-557. (In Persian) 
9. Poorahmad, ahmad. Hataminejad, Hossein. Zarei, Keramatullah. Farajisabokbar, Hassanali. Vafaei, Abozar. (1395). Analysis of Physical-Spatial Develipment Model of Urban from The Perspective of Sustainable Development (Case Study: Kashan). Journal of Geographical Studies. University of Tehran. No 26. 1-22. (In Persian)  
10. Williams, Kitty. Jenks, Mike. Burton, Elizabeth. (1383). Achieving a Sustainable Urban form. Translated by Varaz Moradi. First Edition. Urban Processing and Planning Company.
11. Saeedi, Abbas. (1387). Urban and Rural Management. Publications of The Organizatin of Municipalities and Villages.Tehran. (In Persian) 
12. AsgharzadehYazdi, Sara. (1389). Proposed Principles of Nowshahrism in Urban Neighborhood Planning. Housing and Rural Envirnment. No 130. 50-63. (In Persian) 
13. Filion, Pierre; McSpurren, Kathleen. (2007). Smart growth and Development Reality: The Difficult Co-ordination of Land Use and Transport Objectives. 501-523
14. Zhu, Bing; Li, Xuemei; Lei, Jun .(2009). Urban Spatial Expansion Based on “Smart Growth, the 1st International Conference on Information Science and Engineering.
15. Mandpe, Y; Mayer, B. (2005). What is smart growth really? / jornal of planning literature 301-319
16. Brown, Lance. Dixon, David. Gilham, Olivar. (1389). Urban Design for The Urban Century, Location for The People. Translated by Seyed Hossein Bahraini. First Edition.University of Tehran.
17. Loo, B., Chen, C., & Chan, E. (2010). Rail-based transit-oriented development: lessons from New York City and Hong Kong, Landscape and Urban Planning.202-212
18. Bahraini, Seyed Hossein. (1382). Urban Design Process. Sixth Edition. University of Tehran. (In Persian)  
19. Calthorpe, P. (1993) the Next American Metropolis: Ecology, Community, and the American Dream. Princeton Architectural Press, New York.
20. (2017). TOD Standard, Institute for Transportation and Development Policy, 3rd Ed. New York: ITDP, 2017.
21. Abbas Zadegan, Mustafa. Rezazadeh, Razie. Mohammadi, Maryam. (1390). Investigating The Concept of Development Based on Public Transportation and The Location of Tehran Metro in It. Nazar Garden Magazine. University of Science and Industry. No 17. 43-58. (In Persian)  
22. Litman, T. (2009). Land Use Impacts On Transport, How Land Use Factors Affect Travel Behavior, Victoria Transport Policy Institute with Rowan Steele
23. Semnan Province Research Office. (1390). Attractions of Semnan Province. Published by The Research Center of the Islam Republic of Iran. (In Persian) 
24. Deakin, Elizabeth, Nicolae Duduta, Manish Shirgaokar, Gil Tal, Transit-Oriented Development (TOD) Design Proposals for Fresno, Global Metropolitan Studies Program, University of California, Berkeley REVISED June 2010
25. Tong, X. Wang, Y. H. W. Chan, E. Zhou, Qingfeng. (2018). Correlation between Transit-Oriented Development (TOD), Land Use Catchment Areas, and Local Environmental Transformation. 2-21
26. Mirmaghtadai, Mahta. Barikani, Marzieh. (1397). National Guide to Public Transport Based Development. (In Persian) 

1- کارشناسی ارشد، گروه مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران.

2- استادیار، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

3- استادیار، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران.

[4]- Master Student of Architecture, Shahrood University of Technology, Shahrood, Iran.

[5]- Assistant Professor, Department of Architecture and Urban Planning, ShahroodUniversity of Technology, Shahrood, Iran. (Corresponding Author)

[6]- Assistant Professor, Department of Architecture and Urban Planning, ShahroodUniversity of Technology, Shahrood, Iran.

1- Smart growth

2- Transit Oriented Development

3- Sprawl

1- Fresno