واکاوی آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای زیست‌محیطی

مقاله پژوهشی

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره نه، آذرماه 1401 (1-16)              

واکاوی آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای زیست‌محیطی

عبداله حسن پور درزی^[1]

زهرا پورزمانی ^{[2] *}

zahra.poorzamani@yahoo.com

حمیدرضا وکیلی فرد[3]

آزیتا جهانشاد³

چکیده

زمینه و هدف: حرفه حسابرسی چه براساس استانداردهای مدون و چه براساس آیین رفتاری، حرفه‌ای مبتنی بر استقلال می‌باشد، اما حسابرسان داخلی متفاوت از حسابرسان مستقل دچار تضادی دوگانه در حرفه هستند، چراکه از یک سو در ساختار تحت مالکیت مدیران شرکت‌ها فعالیت می‌کنند و از سویی دیگر می‌بایست در این شرایط استقلال رفتاری و عملکردی خود را براساس استانداردهای حسابرسی حفظ نمایند. لذا وجود این تداخل در نقش می‌تواند کارکردهای آوای حسابرسان را تاحد زیادی تحت تاثیر قرار دهد. هدف پژوهش ارزیابی کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه می‌باشد.

روش بررسی: در این پژوهش که از نظر روش شناسی توسعه‌ا‌ی و ترکیبی محسوب می‌شود و از نظر زمانی در بازه یکساله انجام شد، تلاش گردید تا با اتکا به فرآیندهای تحلیل فراترکیب و دلفی در بخش کیفی پژوهش در بازه زمانی شش ماه، اقدام به شناسایی مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه شود.

یافته ها: براساس نتایج از مجموع تاثیرگذاری کلی مبتنی بر مقایسه زوجی بین مولفه‌های پژوهش مشخص شد، درصد تاثیرگذاری مولفه‌ی افشای رعایت حدود الزامات محیط‌زیست نسبت به بقیه مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی نقش موثرتری در افشای عملکردهای محیط‌زیست دارد.

بحث و نتیجه‌گیری: نتایج کسب شده حاکی از این است که حسابرسان دارای هویت و متکی بر آیین رفتار حرفه ای، براساس حدود الزامات تعیین شده جهت افشای عملکردهای محیط زیست، همواره تلاش می‌نمایند تا عملکردهای شرکت در این حوزه را افشای نمایند و از این طریق سطح شفافیت‌های اطلاعاتی شرکت به ذینفعان بیرونی را ارتقا بخشند.

واژه‌های کلیدی: آوای حسابرس؛ عملکرد محیط زیست؛ کارکرد اثربخش.

Analyzing the Effective of Internal Auditors Voice in Environmental Performance Disclosure

Abdollah Hassanpour Darzi ^[4]

Zahra Pourzamani ^{[5] *}

zahra.poorzamani@yahoo.com

Hamidreza Vakilifard[6]

Azita Jahanshad³

Abstract

Background and Objective: The auditing profession is an independence-based profession, both in terms of standards and in terms of code of conduct, but internal auditors are different from independent auditors because they operate in a structure owned by corporate executives and must be governed by Maintain these conditions of behavioral and functional independence in accordance with auditing standards. The Purpose of this research is evaluating the function of the effective voice of internal auditors in disclosing the environmental performance of capital market companies.

Material and Methodology:  In this research, which is considered as a methodology of development and composition, an attempt was made to identify the components of the effective voice of internal auditors in exposing the environmental performance of capital market companies by relying on Meta-synthesis and Delphi analysis processes in the qualitative. Then, in the quantitative part, interpretive ranking analysis is used to identify the most effective function of the effective voice of internal auditors in exposing the environmental performance of capital market companies.

Fidings: The results of the research in the qualitative section, after screening the content of 12 approved studies, indicated the existence of 8 components of the effective voice function of internal auditors in exposing the environmental performance of capital market companies. These components were evaluated through Delphi analysis and the results of this section showed that all 8 components were approved.

Discussion & Conclusion: The results show that auditors who have an identity and rely on the code of professional conduct, based on the limits of the requirements to disclose environmental performance, always try to disclose the company's performance in this area and in this way, they can improve the level of information transparency of the company to external stakeholders.

Keyword: Internal Auditors Voice, Environmental Performance Disclosure, Observance of Environmental Requirements.

مقدمه

نتایج فعالیت‌های منابع انسانی و عملکرد آن‌ها یکی از عناصر حیاتی در موفقیت سازمانی محسوب می‌شود و کیفیت این نتایج، به نوبه خود عملکرد سازمانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد (۱). در این عرصه کارکنان که منبع اصلی تغییر؛ یادگیری و خلاقیت در شرکت‌ها هستند، باید بدون ترس اطلاعات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند (۲). پرهیز عمدی آن‌ها از تسهیم دانش و ایده‌های خود درباره مسائل مرتبط با عملکردهای شرکت‌ها و حوزه‌های مسئولیت‌اجتماعی، به دلیل شرایط سکوتی که در ساختارهای شرکت حاکم است، به مرور تبدیل به رویه مبتنی بر سکون‌زدگی خواهد شد. در واقع سکوت پدیده‌ای جمع‌گرایانه محسوب می‌شود که افراد به دلیل فشارهای وارد شده بر آن‌ها، تمایلی به مشارکت در فرآیندهای اثربخش سازمان از خود نشان نمی‌دهند (۳). یکی از این گروه‌هایی که برحسب ویژگی‌های حرفه‌ای باید مستقل باشند، اما طبق چارچوب‌های ساختاری زیرنظر مدیریت شرکت‌ها فعالیت می‌نمایند، حسابرسان داخلی هستند که احتمال بروز سکوت سازمانی در آن‌ها محتمل می‌باشد (۴)، چراکه طبق نظام راهبری شرکتی و مصوب سال (۱۳۹۱) سازمان بورس اوراق بهادار و سایر نهادهای نظارتی، حسابرسان داخلی بازوی مشورتی و اجرایی هیأت‌مدیره هستند و فعالیت آن‌ها زیر نظر مدیریت ارشد الزاماً خللی در حفظ استقلال حسابرسان داخلی ایجاد نمی‌کند، اما زمانی که مدیران عامل براساس حیطه اختیارات ساختاری خود بر آن‌ها فشار وارد نمایند، احتمال بروز سکوت و سرکوب آوای آنان وجود دارد. شواهد قبلی نشان داده است که حسابرسان درون سازمانی در مقایسه با حسابرسان مستقل بهتر می‌توانند تقلب و فساد را از یک سو و افشای واقعیت‌های زیست‌محیطی را از سویی دیگر، برحسب ویژگی‌های آوای حرفه‌ای شناسایی نمایند (۵). در واقع اهمیت نقش حسابرسان داخلی به این دلیل است که شمار روبه رشدی از محرک‌ها وجود دارند که شرکت‌ها را ترغیب به گزارش عملکرد زیست‌محیطی؛ اجتماعی و راهبری می‎نماید. علاوه بر افزایش الزامات قانونی در رابطه با گزارشگری زیست‌محیطی، اجتماعی و راهبری، انگیزه‌های فراوان و روبه رشدی برای یکپارچه‌سازی بیشتر اطلاعات زیست‌محیطی با گزارشگری مالی شرکت‌ها وجود دارد (۵). به عنوان مثال آکینتی و همکاران (۶) در مطالعه‌ای تحت عنوان «مکانیزم‌های حاکمیت شرکتی: بررسی کیفیت وظایف حسابرسی داخلی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس نیجریه»، براساس یک رویکرد تحلیل کیفی بیان نمودند که حسابرسی داخلی در شرکت‌های مورد بررسی نقش تعیین کننده‌ای در افشای گزارش‌های مربوط به عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها بر عهده دارند و تداوم چنین رویه‌ای باعث خواهد شد تا سطح ابعاد فرهنگی شرکت در برابر مسئولیت‌های اجتماعی و حفظ پایداری محیط زیست تقویت گردد. در واقع پُر رنگ‌تر شدن کارکردهای حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای زیست‌محیطی را می‎توان، به دلیل گرم‌تر شدن زمین؛ ناپایداری اقلیمی؛ آلودگی‌های زیست‌محیطی؛ تغییرات آب و هوایی؛ گازهای گلخانه‌ای و... تلقی نموده که بسیاری از نهادهای نظارتی در این خصوص معتقدند که شرکت‌های فعال در صنایع سبب ایجاد چنین بحران‌های زیست‌محیطی حداقل در قرن جاری شده‌اند. لذا بسیاری از سازمان و نهادهای نظارتی همچون سازمان ملل متحد؛ کمیسیون اروپا (۲۰۱۴) و اتحادیه حاکمیت شرکتی در افریقا (۲۰۱۰) تلاش نمودند تا پس از کنفرانس زیست‌محیطی پاریس در سال ۲۰۱۵ نسبت به تدوین مقرراتی در این زمینه اقدام نمایند که شاید مرتبط‌ترین این مقررات به این پژوهش، نقش مسئولانه‌ی حسابرسان داخلی به عنوان یک واحد حرفه‌ای و فعال در ساختارهای شرکت‌ها باشد که آن‌ها را نسبت به افشای این تغییرات مسئول تلقی نموده است. به عبارت دیگر از سال ۲۰۱۵ با تدوین توافقنامه زیست‌محیطی پاریس که با همکاری ۱۹۶ کشورهای دنیا تدوین شد، نظارت‌ها در بخش بازار سرمایه، به سمت عملکردهای شفافانه‌ی زیست‌محیطی حرکت نمود. چراکه بخش عظم آلایندگی‌های زیست‌محیطی، شرکت‌هایی بودند که در بازار سرمایه حضور داشتند و این موضوع نقش مهم و قابل‌توجهی از توسعه عملکردهای زیست‌محیطی به خصوص حسابداری سبز را به نمایش می‌گذاشت (۷). براین اساس هدف این پژوهش ارزیابی آوای حسابرسان داخلی در اثربخشی افشای عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه می‌باشد.

مبانی نظری

استانداردهای مرتبط با بسط حسابرسی سبز

تهیه اطلاعات مربوط به عملکرد زیست‌محیطی به عنوان یک اصلی مهم شفافیت برای کلیه ذینفعان، نقش مهمی در ارتقای کیفیت گزارشگری مالی ایفا می‌نماید. جزء «ج» بند 13 استاندارد مالی حسابداری شماره 1 بیان می‌کند در مواردی که رعایت الزامات مقرر در استانداردهای حسابداری برای درک اثر معاملات یا سایر رویدادهای خاص بر وضعیت مالی و عملکرد مالی بنگاه اقتصادی به وسیله استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی کافی نباشد، شرکت‌ها باید برای ارائه صورت‌های مالی به نحو مطلوب، اطلاعات اضافی ارائه کنند. همچنین، طبق بند 19 استاندارد مزبور، در صورت نبود استاندارد حسابداری خاص؛ مدیریت رویه‌هایی را بکار گیرد که به ارائه مفیدترین اطلاعات در صورت‌های مالی منجر شود (۸). همچنین براساس ماده 33 آیین‌نامه اصول راهبری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس موظف‌اند در گزارش‌های سالانه خود اطلاعات کلی در مورد مسئولیت‌های اجتماعی و زیست‌محیطی ارائه کنند (۹). از طرف دیگر، دیوان محاسبات کشور به تبعیت از قانون اساسی و قانون تشکیل خود به ایجاد حسابرسی داخلی در خصوص محیط‌زیست با تمرکز بر سه حوزه‌ی محیط‌زیست انسانی، طبیعی و دریایی پرداخته و توسعه‌ی آن را در دستور کار خود قرار داده است (۱۰).

آوای اثربخشی حسابرسی‌داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست

انجمن حسابرسان‌داخلی (۱۲) در استاندارد 2060 اعلام نمود که، مدیر ارشد حسابرسی باید به طور دوره‌ای به مدیرعامل و هئیت‌مدیره درباره اهداف فعالیت حسابرسی‌داخلی؛ مسئولیت‌ها و عملکرد برنامه‌ها، گزارش دهند. گزارشات همچنین باید شامل ریسک‌های حائز اهمیت، و مباحث کنترلی از جمله ریسک زیست‌محیطی؛ مباحث حاکمیتی و دیگر موضوعات موردنیاز یا الزام‌آور استانداردهای تدوین شده در این خصوص باشد (۱۳). همچنین تبصره‌های تاکیدی^[7] این انجمن در زمینه مخابره اطلاعات حساس در درون و بیرون زنجیره فرماندهی، مربوط به استاندارد حسابرسی‌داخلی 2440، توضیح می‌دهد که در برخی از شرایط، حسابرس‌داخلی با معضل بازگویی اطلاعات به فردی بیرون زنجیره فرماندهی یا حتی بیرون از سازمان، مواجه می‌شود. این نوع بازگویی اطلاعات به «افشاگری» معروف است. افشای اطلاعات به فردی در درون سازمان اما بیرون از زنجیره فرماندهی حسابرس‌داخلی، افشاگری داخلی، تلقی می‌شود، در حالی‌که افشای اطلاعات نادرست به به دیگر مراجع ذیصلاح بیرون از سازمان، اصطلاحا «افشاگری خارجی» نام دارد (۱۴). علاوه براین، لنز و هان (۱۵)، یک مدل چندوجهی را به‌منظور تعیین اثربخشی حسابرسی‌داخلی، پیشنهاد کردند.

همانطور که در شکل (۱) مشاهده می‌شود، افشای اطلاعات کلان شرکت بر دو بُعد عملکردهای مالی و عملکردهای غیرمالی متمرکز است که نشان‌دهنده‌ی سطح کارکردهای شرکت در افشای اطلاعات و رفتارهایی مبتنی بر بسترهای اجتماعی است که عملکردهای غیرمالی می‌تواند به حوزه‌ی محیط زیست نیز مرتبط باشد. از طرف دیگر افشای اطلاعات خُرد شرکت پوشش دهنده‌ی ارائه‌ی اطلاعاتی در خصوص منابع حسابرسی‌داخلی؛ فرآیند‌های حسابرسی‌داخلی و روابط حسابرسی‌داخلی می‌باشد. از طرف دیگر، لیو و همکاران (۵) در خصوص اثرگذاری توسعه آوای حرفه‌ای حسابرسان داخلی از طریق ارائه گزارش‌های زیست‌محیطی، اقدام به ارائه‌ی پیامدهای شکل 2 نمودند.

شکل 1- اثربخشی حسابرسی داخلی (منبع: ۱۵)

Figure 1. effectiveness of Internal Audit

شکل 2- پیامدهای توسعه آوای حرفه‌ای حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست

Figure 2. The Consequences of Developing the Professional Voice of Internal Auditors

این محققان معتقد هستند تحت وجود آوای اثربخش حسابرسان داخلی در بُعد محیط زیست به عنوان ماهیت راهبردی مسئولیت اجتماعی شرکت ها، می‌توان انتظار داشت از یک سو سطح کربن و نقش آن در آلایندگی‌های زیست‌محیطی کاهش یابد و از سویی دیگر زمینه برای بازیافت ضایعات و کاهش هزینه‌های تولید مهیا شود. همچنین چنین عملکردهایی می‌تواند باعث افزایش تمرکز شرکت‌ها بر انرژی‌های تجدیدپذیر گردد و چرخه‌ی عمر محصولات را ارتقا بخشد. لذا با بیان مطالب نظری فوق، سوال‌های پژوهش را می‌توان به ترتیب زیر ارائه داد:

سوال اول پژوهش) مولفه‌های آوای حسابرسان داخلی در اثربخشی افشای عملکردهای زیست‌محیطی کدامند؟

سوال دوم پژوهش) اثربخش‌ترین آوای حسابرسان داخلی جهت افشای عملکردهای زیست‌محیطی کدامند؟

روش شناسی پژوهش

این پژوهش از نظر ماهیت نتیجه، جزء پژوهش‌های توسعه‌ای است، چراکه عدم‌انسجام تئوریک در باب مفاهیم و تئوری‌های آوای حسابرسان داخلی، باعث گردیده است تا این پژوهش به دنبال ایجاد یک رویکرد یکپارچه در مورد ارزیابی اثرگذاری این حوزه از مبانی رفتاری حرفه حسابرسی در اثربخشی افشای عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها باشد. از طرف دیگر نیز براساس نوع داده این پژوهش ترکیبی است، زیرا در بخش کیفی از طریق غربالگری نظری براساس روش سیستماتیک فراترکیب، این پژوهش به دنبال شناسایی مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی می‌باشد و سپس در بخش کمی از طریق تحلیل ماتریس قطبی براساس روش تصمیم‌گیری چندمعیاره، نسبت به تعیین تأثیرگذارترین وجه‌ی این متغیر در افشای عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه اقدام می‌کند. در واقع تحلیل ماتریس قطبی به عنوان یکی از روش‌های ماتریسی در گروه تحلیل تصمیم‌گیری چندمعیاره () قرار می‌گیرد (۱۶). در این تحلیل هریک از گزینه‌ها بسته به طراحی مساله تصمیم‌گیری، طبق ضوابط مربوط به ماهیت تحلیل، ارزش‌گذاری می‌شوند و به صورت مقایسه زوجی مورد بررسی قرار می‌گیرند. لذا ابتدا می‌بایست مولفه‌های آوای اثربخش حسابرس داخلی در افشای عملکردهای زیست‌محیطی براساس فرآیند تحلیل فراترکیب مورد شناسایی قرار گیرد تا براساس آن ساختار مسئله که شامل یک مقایسه زوجی بین مولفه‌های پژوهش است، مورد کنکاش قرار داده شود. لذا در این پژوهش از فرآیندهای رتبه‌بندی تفسیری () برای ارزیابی مولفه‌های بخش کیفی استفاده می‌شود (۱۷). در اجرای فرآیند رتبه‌بندی تفسیری ()، روابط بین معیارها در قالب روابط ضمنی و انتقال‌پذیر همانند فرآیند رتبه‌بندی تفسیری () مورد استفاده قرار می‌گیرد (۱۸). جامعه آماری در بخش کیفی، شامل ۱۵ نفر از متخصصان و خبرگان رشته حسابداری در سطح دانشگاهی هستند، که به واسطه انجام پژوهش‌های علمی در زمینه مشابه، دارای رویکردی تخصصی و علمی در این رابطه می‌باشند. این افراد از طریق روش نمونه‌گیری همگن انتخاب شدند، چراکه هدف این بود، افرادی که در این بخش مشارکت می‌کنند، که دارای دید نظری در رابطه با موضوع پژوهش باشند. همچنین براساس تحلیل فراترکیب، در این بخش از پژوهش‌هایی مرتبط با مفاهیم پژوهش بهره برده می‌شود. در فاز دوم، به منظور انجام بخش تحلیل تفسیری رتبه‌بندی، از ۲۲ نفر از حسابرسان داخلی شرکت‌های بازار سرمایه که چه به لحاظ دانشی و چه به لحاظ تجربی دارای سابقه بودند، خواسته شده تا براساس پرسشنامه‌های ماتریسی نسبت به مقایسه سطری «» و ستونی «» مولفه‌ها را یکدیگر اقدام شود. قابل‌ذکر است که باتوجه به این‌که تحلیل رتبه‌بندی تفسیری () یک تحلیل مبتنی بر تجزیه و تحلیلی ماتریسی و تحلیل در عملیات می‌باشد، می‌بایست براساس معیار مشخصی همچون تجربه یا دانش تخصصی توسط مشارکت‌کنندگان صورت پذیرد که براین مبنا از نظر حجم نمونه محدود است و مطابق با پژوهش‌هایی همچون سوشیل (۱۸)؛ چیتهامبارانتهان و همکاران (۱۶) می‌باشد. در نهایت باید ذکر گردد که این مطالعه در یک دوره زمانی یکساله انجام گرفت.

یافته‌های پژوهش

براساس مفهوم حاضر در این پژوهش باتوجه به این‌که، چارچوب منسجمی در این‌باره وجود ندارد، ابتدا از طریق شیوه‌های تحلیل کیفی نسبت به انتخاب مولفه‌های پژوهش و تعیین پایایی آن استفاده می‌شود و سپس براساس تحلیل رتبه‌بندی تفسیری در بخش تحلیل کمی نسبت به تعیین تأثیرگذارترین مولفه‌ها اقدام می‌شود. باوجود‌ این، یافته‌های ‌این پژوهش نشان می‌دهد که مشارکت‌کنندگان در‌ این مطالعه باتوجه به تشریح ابتدایی محقق درباره موضوع برای آن‌ها، توانستند ادراک مناسبی جهت شناسایی مولفه‌های موردنظر پژوهش به‌دست آورند و ویژگی‌ها و ابعاد آن را در قالب چک لیست‌های ماتریسی تعیین نمایند. براین اساس ابتدا در بخش تحلیل کیفی، تحلیل فراترکیب؛ دلفی و سپس در بخش کمی، تحلیل تفسیری رتبه‌بندی ارائه خواهد شد. لذا در بخش اول براساس تحلیل فراترکیب طی بازه زمانی ۲۰۲۲-۲۰۱۸ نسبت به تعیین پژوهش‌های مشابه جهت غربالگری محتوایی اقدام می‌شود تا بتوان مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست تعیین نمود. در گام سوم از نظر ارزیابی انتقادی با مشارکت خبرگان پژوهش مورد تحلیل قرار گیرد. این فرآیند شامل ۱۰ معیار زیر است که براساس امتیاز حداقل ۱ و حداکثر ۵ مورد بررسی قرار می‌گیرد. مجموع امتیازها براساس ۱۰ معیار می‌تواند ۵۰ باشد که اگر پژوهشی امتیاز ۳۰ و بیش از آن را کسب نماید، وارد گام چهام می‌شود. لذا در این گام، با مشارکت خبرگان پژوهش، ۱۱ پژوهش اولیه‌ی تاییدشده، مورد واکاویی امتیازی براساس تحلیل ارزیابی انتقادی قرار می‌گیرد.

جدول 1- تحلیل ارزیابی انتقادی

Table 1. critical evaluation analysis

پس از انجام فرآیند ارزیابی انتقادی مشخص گردید، ۳ پژوهش از مجموع پژوهش‌های تایید شده، به دلیل این‌که امتیاز زیر ۳۰ را کسب نمودند، حذف گردیدند. در ادامه به منظور تعیین مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست از فرآیند انتخاب بیشترین جمع توزیع فراوانی با واکاویی محتوایی در دل پژوهش‌های تایید شده، استفاده می‌شود. در این بخش ۸ مولفه اصلی به عنوان مبانی اصلی کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست براساس بیشترین فراوانی در پژوهش‌های تأیید شده، انتخاب شدند. در گام بعدی، به منظور تعیین اجماع نظر خبرگان برای متناسب بودن مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست جهت پذیرش انرژی سبز، از تحلیل دلفی براساس دو معیار میانگین و ظریب توافق استفاده می‌شود. لذا برای انجام این بخش باتوجه به مقیاس ۷ گزینه‌ای ارزیابی، طبق جدول 2 نتایج تحلیل دلفی ارائه شده است.

جدول 2- فرآیند تحلیل دلفی برای تعیین اجماع نظر خبرگان

Table 2. Delphi analysis process to determine the consensus of experts

نتایج پس از دو دور تحلیل در گام دلفی نشان داد، تمامی مولفه‌های پژوهش براساس ضریب توافق و میانگین مورد تأیید قرار گرفتند. لذا مجموعاً ۸ مولفه‌ی کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست براساس چارچوب نظری تدوین‌شده‌ی زیر، وارد فاز تحلیل رتبه‌بندی تفسیری می‌شوند. در این بخش به عنوان گام آخر تحلیل کیفی، الگوی نظری پژوهش برای تحلیل ابعاد کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست ارائه می‌شود.

شکل 3- الگوی نظری کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست جهت پذیرش انرژی سبز

Figure 3. The theoretical model of the effective voice function of internal auditors

در ادامه همانطور که پیش تر توضیح داده شد، پژوهش وارد فاز تحلیل رتبه‌بندی تفسیری می‌شود تا اثرگذارترین مولفه‌ی مربوط به کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست را مشخص نماید. لذا جهت مقایسه زوجی مولفه‌های پژوهش از فرآیند ارزیابی تاثیرگذاری سطر «» بر ستون «»و یا برعکس و یا متقابل، استفاده می‌شود. لذا به منظور ایجاد ماتریس‌های تعاملی ابتدا می‌بایست سطح ارتباط مستقیم، متقارن و یا غیرمستقیم را همسو با توضیح‌ها مور توجه قرار داد.

جدول 3- ماتریس خودتعاملی مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی

Table 3. self-interaction matrix of internal auditors' effective voice

در این بخش می‌بایست نسبت به تعیین ماتریس تفسیری براساس مقایسه سطر «» و ستون «» و شاخص مُد به ترتیب زیر اقدام شود.

در این بخش اقدام به تشکیل ماتریس دستیابی جهت تعیین مقایسه سطر «» و ستون «» براساس ۰ و ۱ می‌شود.

جدول 5- ماتریس دستیابی مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی

Table 5. matrix of the achievement of the components of the effective voice of internal auditors

باتوجه به مشخص شدن، سطح تاثیرگذاری مستقیم و انتقالی مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست، در گام بعد اقدام به تعیین درصدهای امتیاز مجموع سطح تاثیرگذاری‌ها می‌شود که این نتایج در قالب جدول 6 ارائه شده است.

جدول 6- درصد امتیازهای سطح تاثیرگذاری مضامین

Table 6. percentage points of the influence level of the themes

نتایج نشان داد، ۵۰ درصد ارتباط بین مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای محیط‌زیست، مستقیم و تنها ۸ درصد دارای تاثیرگذاری انتقالی هستند. از مجموع تاثیرگذاری کلی مبتنی بر مقیاسه زوجی بین مولفه‌های پژوهش مشخص شد، درصد تاثیرگذاری مولفه‌ی افشای رعایت حدود الزامات محیط‌زیست نسبت به بقیه مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی نقش موثرتری در افشای عملکردهای محیط‌زیست دارد، که به معنای آن است که حسابرسان دارای هویت و متکی بر آیین رفتار حرفه ای، براساس حدود الزامات تعیین شده جهت افشای عملکردهای محیط زیست، همواره تلاش می‌نمایند تا عملکردهای شرکت در این حوزه را افشای نمایند و از این طریق سطح شفافیت‌های اطلاعاتی شرکت به ذینفعان بیرونی را ارتقا بخشند.

بحث و نتیجه گیری

هدف این پژوهش ارزیابی کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشای عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه می‌باشد. نتایج پژوهش نشان داد، درصد تاثیرگذاری مولفه‌ی افشای رعایت حدود الزامات محیط‌زیست نسبت به بقیه مولفه‌های کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی نقش موثرتری در افشای عملکردهای محیط‌زیست دارد، که به معنای آن است که حسابرسان دارای هویت و متکی بر آیین رفتار حرفه ای، براساس حدود الزامات تعیین شده جهت افشای عملکردهای محیط زیست، همواره تلاش می‌نمایند تا عملکردهای شرکت در این حوزه را افشای نمایند و از این طریق سطح شفافیت‌های اطلاعاتی شرکت به ذینفعان بیرونی را ارتقا بخشند. در تحلیل نتیجه کسب شده باید بیان نمود، آوای حسابرسان داخلی به واسطه‌ی قرار گرفتن در یک تناقض دو طرفه، می‌تواند صرفاً به تحریک آنان جهت رعایت حدود الزامات تعیین شده‌ی افشای عملکردهای محیط زیست منجر شود. زیرا از یک سو با فشار مدیریت در ساختارهای شرکت احتمالاً درگیر هستند و از سویی دیگر بنا به تأکید آیین رفتار حرفه ای، می‌بایست از استقلال لازم برای افشای واقعیت‌ها به منظور کاهش شکاف گزارشگری مالی با گزارش حسابرسان مستقل برخوردار باشند. در این شرایط آوای حسابرسان داخلی از منظر زیست‌محیطی، احتمالاً در حد فاصل رعایت قوانین صورت پذیرد و بیشتر از آن را به دلیل تناقض حرفه‌ای تحمیل شده بر آنان، نتوانند افشای نمایند. باید توجه داشت، افشای عملکردهای زیست‌محیطی در شرکت‌ها معمولاً بخش اختیاری و توصیه شده‌ای است که مدیران شرکت‌ها به دلیل وجود هزینه‌های احتمالی، تلاش می‌نمایند از افشای کامل آن سرباز بزنند، درحالی‌که این موضوع می‌تواند بخش مهمی از کارکردهای آوای سبز حسابرسان داخلی در افشای چنین اطلاعاتی محسوب شود که شناخت ذینفعان بیرونی را نسبت به شرکت افزایش یابند. لذا حدود قوانین می‌تواند کارکردی در آوای سبز حسابرسان داخلی تلقی شود که ضمن رعایت‌کردن استانداردهای توصیه شده در عین حال، با هماهنگی بیشتر بین شرکت با ذینفعان، سطح شفافیت‌های عملکردی در حوزه الزامات تعیین شده را برای ذینفعان پوشش دهند.

براساس نتیجه کسب‌شده پیشنهاد می‌شود، به منظور افزایش اثربخشی حسابرسان داخلی در حوزه‌های اختیاری افشای اطلاعات شرکت ها، نهادهای ذیربط همچون سازمان حفاظت محیط زیست با عضویت در کمیته استانداردهای حسابداری ایران و کمیته سیاستگذاری‌های حسابرسی، ضمن تعامل در جهت اشتراک نیازمندهای اجتماعی و زیست‌محیطی در افشای اطلاعات شرکت ها، نسبت به تغییر؛ اصلاح و یا تدوین قوانین جدید در حوزه‌ی کارکردهای مالی اقدام نمایند. تا حسابرسان داخلی به عنوان خط مقدم ارائه‌ی اطلاعات به موقع و قابل‌اتکا به ذینفعان، از ظرفیت‌های لازم برای افشای اطلاعات محیط زیست برخوردار باشند. زیرا طبق آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها نه به صورت الزامی بلکه به شرکت‌ها در حوزه افشای اختیاری نسبت به ارائه‌ی اطلاعات و عملکردهای مالی توصیه شده است. از طرف دیگر، با افزایش دامنه‌ی افشای اطلاعات زیست‌محیطی، حسابرسان داخلی از آوای اثربخش بالاتری در این حوزه برخوردار خواهند بود.

References

1. Moosavi, M., Hajiha, Z. (2018). Internal Auditors’ Perceptions of their Role in Environmental, Social and Governance Assurance and Consulting. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 7(25): 153-162.
2. Fahami, M., Mahmoudi, M., Shahtalebi, B. (2019). Identification of Organizational Silence Factors in the Faculty Members of Universities of Iran: A Qualitative Study. Organizational Culture Management, 17(1): 21-44.
3. Nelson, M, W., Proell, Ch, A. (2018). Is Silence Golden? Audit Team Leader Reactions to Subordinates Who Speak Up “In the Moment” and at Performance Appraisal, the Accounting Review, 93(6): 281-300. https://doi.org/10.2308/accr-52011
4. Khelill, I., Akrout, O., Hussainey, Kh., Noubbigh, H. (2018). Breaking the silence: An empirical analysis of the drivers of internal auditors' moral courage, International Journal Audit, 22(2): 268-284. https://doi.org/10.1111/ijau.12119
5. Liu, X., Li, W., Parsons, K. (2021). Exploring the antecedents of internal auditors' voice in environmental issues: Implications from China, International Journal of Auditing, 24(3): 396-411. https://doi.org/10.1111/ijau.12204
6. Akinteye, S, A., York, O., Henderson, J, Sh. (2017). Corporate Governance: An Investigation of the Competence of the Head of Internal Audit Function in Nigerian Listed Firms.
7. Qian, W., Burritt, R., & Chen, J. (2016). The potential for environmental management accounting development in China. Journal of Accounting and Organizational Change, 11(1): 406–428. https://doi.org/10.1108/JAOC‐11‐2013‐0092
8. Sepasi, S., Esmaili Kejani, M. (2015). Green Accounting: A Model for Environmental Disclosure. Journal of Health Accounting, 4(1): 1-19.
9. Accounting Standards Development Committee (2006). Accounting Standards, Eighth Edition, Tehran: Auditing Organization Publications.
10. Environmental and New Energy Audit Board. (2013). Environmental auditing in the Court of Audit, the Court of Audit, the technical deputy and the auditor of public and social affairs.
11. Mir Njafi, S, A. (2012). Generalities of Environmental Auditing, Training and Planning Center of the Office of Training and Improvement of Human Resources.
12. Institute of Internal Auditors (IIA). (2015). Global Internal Audit Common Body of Knowledge (CBOK) Practitioner Study. The IIA Research Foundation. Altamonte Springs, FL: IIA. Available at: http://www.theiia.org/CBOK
13. Journeault, M., Levant, Y. and Picard, C.F. (2021). Sustainability performance reporting: a technocratic shadowing and silencing, Critical Perspectives on Accounting, 74(2): 102-145
14. Zheng, B, Zh., Patel, Ch., Evans, E. (2019). The influence of construal of self on internal auditors' judgments on whistle-blowing: Evidence from China, International Journal of Auditing, 23(1): 73-85. https://doi.org/10.1111/ijau.12146
15. Lenz, R. and Hahn, U. (2015). A synthesis of empirical internal audit effectiveness literature pointing to new research opportunities, Managerial Auditing Journal, 30(1): 5-33. https://doi.org/10.1108/MAJ-08-2014-1072
16. Chithambaranathan, P., Subramanian, N. and Palaniappan, P.K. (2015). An innovative framework for performance analysis of members of supply chains, Benchmarking: An International Journal, 22(2): 309-334
17. Sushil (2009). Interpretive ranking process, Global Journal of Flexible Systems Management, 10(4): 1-10.
18. Sushil (2017^a), “Multi- criteria valuation of flexibility initiatives using integrated TISM–IRP with a big data framework, Production Planning & Control, 28(11/12): 999-1010
19. Cao, H., Zhang, L., Qi, Y., Yang, Zh., Li, X. (2022). Government auditing and environmental governance: Evidence from China's auditing system reform, Environmental Impact Assessment Review, 93(2): 65-96. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2021.106705
20. Arif, M., Kumar, R., Parveen, S. (2021). Reduction in water pollution in Yamuna river due to lockdown under COVID-19 pandemic, Earth, Space, and Environmental Chemistry, https://doi.org/10.26434/chemrxiv.12440525.v1
21. Desimone, S., D’Onza, G., Sarens, G. (2021). Correlates of internal audit function involvement in sustainability audits, Journal of Management and Governance, 25(2): 561–591 https://doi.org/10.1007/s10997-020-09511-3
22. Wu, X., CAO, Q., Tan, X. and Li, L. (2020). The effect of audit of outgoing leading officials’ natural resource accountability on environmental governance: evidence from China, Managerial Auditing Journal, 35(9): 1213-1241. https://doi.org/10.1108/MAJ-08-2019-2378
23. Hassan, N.A., Mohamad Zailani, S.H. and Hasan, H.A. (2020). Integrated internal audit in management system: A comparative study of manufacturing firms in Malaysia, The TQM Journal, 32(1): 110-126. https://doi.org/10.1108/TQM-03-2019-0077
24. Agudelo, M, A, L., Jóhannsdóttir, L., Davídsdóttir, B. (2019). A literature review of the history and evolution of corporate social responsibility, International Journal of Corporate Social Responsibility, 4(1): 25-43. https://doi.org/10.1186/s40991-018-0039-y
25. Abu-Tayeh, G., Neumann, O., Stuermer, M. (2018). Exploring the Motives of Citizen Reporting Engagement: Self-Concern and Other-Orientation, Business & Information Systems Engineering, 60(1): 215–226. https://doi.org/10.1007/s12599-018-0530-8
26. Hejazi, R., Rajab Dori, H., Khani Zelan, A, R. (2020). The relationship between ethical leadership and corporate citizen behaviors with the role of moderator of self-efficacy; Respect and interaction between manager and staff, ethics in science and technology, 15(3): 40-48.
27. Zandi, A. (2020). Testing the Effectiveness of Environmental Management Accounting on the Quality of Disclosure of Carbon Information. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 9(35): 207-220.

1- دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2- استاد گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

3- دانشیار گروه حسابداری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

[4]- PhD student, Department of Accounting, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

[5]- Professor, Department of Accounting, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. *(CorrespondingAuthor)

3- Associate Professor, Department of Accounting, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

[7]- Practice Advisory