مقاله پژوهشی

 

 

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 63، زمستان 1401 (1-14)

                                                                

راهکارهای تطبیق فضاهای سکونتی با شرایط خاص دوره پاندمی کرونا

 

 

زینت امینی فر[1] ^*

z.aminifar@sru.ac.ir

سیده فرشته احسانی اسکویی¹

حمیدرضا عظمتی[2]

جمال الدین مهدی نژاد²

تاریخ دریافت: 8/9/99

تاریخ پذیرش: 1/10/1400

 

چکیده

زمینه و هدف: تا مدت­ها پس از شیوع ویروس کرونا، قرنطینه خانگی به عنوان بهترین راهکار جهت پیشگیری از ابتلاء و کنترل پخش ویروس در جامعه٬ مطرح بوده است. عدم حضور فیزیکی در محیط­های کاری، دانشگاه­ها، مدارس، باشگاه­ها و بسیاری فضاهای مشابه باعث شده است که حیطه عملکردی خانه به گستره­ای بیش از صرفا یک فضای سکونتی تغییر پیدا کند و درواقع خانه، به شهری در مقیاس کوچک، تبدیل شود. در این میان عدم پاسخگویی مسکن به شرایط خاص دوره پاندمی کرونا، می­تواند بسیار مساله­ساز باشد. هدف این پژوهش، شناخت انتظارات ساکنین از مسکن و ارائه پیشنهاد برای بهسازی محل سکونت در دوران قرنطینه خانگی است.

روش بررسی: آسیب­شناسی و نیازسنجی مسکن فعلی مبتنی بر یافته­های پیمایشی است که با استفاده از پرسشنامه آنلاین، برروی 832 نفر صورت گرفته است.

یافته ها: داده های به دست آمده، تاییدکننده تغییرات سبک زندگی در دوران قرنطینه می باشد؛ به طوریکه فیلم دیدن، خلوت با خود، مطالعه و همچنین رسیدگی به امور خانه پرتکرارترین فعالیت های روزمره بوده است. ساکنین در این دوران، از حیاط، پشت بام و محوطه سبز مجموعه های مسکونی بیشتر از سایر مشاعات استفاده کرده اند.

بحث و نتیجه گیری: این تحقیق، اولویت­های ساکنین درمورد مسکن در شرایط قرنطینه و همچنین ویژگی های مطلوب و نامطلوب از دیدگاه آنها را شناسایی کرده و سپس راهکارهایی معمارانه در قالب اقداماتی ساده و سریع ارائه داده است که مسکن فعلی را برای تأمین نیازهای ساکنین در دوران قرنطینه خانگی مناسب سازی کند.

 

واژه‌های کلیدی: کرونا،  قرنطینه خانگی، مسکن، کالبد سکونتی، تطبیق پذیری.

 

Human and Environment, No. 63, Winter 2023

 

 

 

 

Strategies for adapting the residential spaces to the specific conditions of The Coronavirus pandemic

 

Zinat Aminifar [3] ^*

z.aminifar@sru.ac.ir

Seyede Fereshteh Ehsani Oskouei¹

Hamidreza Azemati[4]

Jamal-E-Din Mahdinejad²

 

Admission Date:December 22, 2021

Date Received: November 28, 2020

 

Abstract

Background and Objective: Home quarantine has been assumed as the best infliction-preventing solution and a way to control the spread of the virus in society. Nonphysical presence in workplaces, universities, schools, clubs, and similar spaces has broadened the residential functionality of the houses, and they have become cities on a small scale. In between, the houses’ weak response to specific needs during the Coronavirus pandemic can be very problematic. The present study aims to recognize the households’ expectations of the house and offer solutions to improve residential spaces during home quarantine.

Material and Methodology: The pathological study and the need assessment of the current houses have been carried out based on a survey study on 832 individuals by an online questionnaire.

Findings: The obtained data confirm the lifestyle changes in home quarantine. Watching movies, solitudes, reading books, and housekeeping have been frequent daily activities. During this time, residents have used the yard, roof, and green spaces in residential complexes more often compared to other communal areas.

Discussion and Conclusion: This research has identified the desirable and undesirable house features and the preferences of residents regarding housing in quarantine and then presented architectural solutions in the form of simple and quick measures to adapt the current housing to meet the needs of residents during home quarantine.

 

Key words: Corona, Home Quarantine, House, Place of Residence, Adaptability.

 

 

 

 

مقدمه

 

ویروس کرونا موجب نوعی بیماری می­شود که در آن اشخاص به‌طور عمده دچار علائم حاد تنفسی می­شوند(1). به نظر می­رسد در حال حاضر، راهبرد اصلی مدیریت کروناویروس پیشگیری از ابتلا به آن است. بدین منظور در خانه ماندن و کاهش ارتباطات بین فردی به‌عنوان بهترین راهکار برای پیشگیری از ابتلا مطرح است؛ بااین‌حال این اقدام احتمالاً موجب اختلال در بهزیستی روانی افراد شده و سبک زندگی آنان را تغییر داده است. در این وضعیت توجه به شرایط سکونتی اهمیت ویژه­تری پیداکرده است؛ چراکه ویژگی­های مسکن علاوه بر پاسخگویی به نیاز ساکنین، سلامت افراد را نیز تحت تأثیر قرار می­دهد. خانه­نشینی طولانی­مدت علی­الخصوص در مسکن نامطلوب ممکن است شرایط روحی نامناسبی را برای افراد ایجاد کند (2)؛ لذا باید فضای خانه به‌گونه‌ای باشد که سلامت ساکنین حفظ شود. از طرف دیگر به این دلیل که در دوران قرنطینه تقریباً همه افراد هم‌زمان در خانه حضور دارند، نرخ تراکم مسکن بالا می­رود که خود علاوه بر تأثیرگذاری مستقیم در سرعت شیوع بیماری بین هم­خانه­ای­ها، ممکن است بر روی سلامت روان آن‌ها هم اثرگذار باشد (3). از طرفی قرنطینه خانگی و استفاده نکردن از اماکن ورزشی عمومی باعث کاهش میزان آمادگی جسمانی، اختلال در ریتم شبانه­روزی، اختلال در خواب، افسردگی، افزایش بی­تحرکی و برهم خوردن تعادل انرژی دریافتی و مصرفی می­شوند که تمامی این موارد با ضعف سیستم ایمنی و خطر عوارض شدیدتر حاصل از بیماری کووید 19 همراه می­باشند (4). این مورد در گروه‌های سنی بالاتر اهمیت بیشتری پیدا می­کند، چراکه کرونا می­تواند تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم بیشتری بر سلامت جسمی و روانی آنان بگذارد. بسیاری از افرادی که پیش‌ازاین برای ورزش از محیط باشگاه استفاده می­کردند، اکنون فعالیت ورزشی خود را متوقف کرده­اند و عدم تحرک موجب ایجاد بیماری­ها و افزایش وزن در آن‌ها شده است (5). به‌طورکلی عدم فعالیت ورزشی و استراحت طولانی­مدت در خانه بر جنبه­های جسمی و روحی افراد تأثیر زیادی خواهد گذاشت. افزایش وزن، کاهش سطح آمادگی بدنی، ناهنجاری‌های اسکلتی عضلانی، افسردگی و سردرگمی و نظایر آن می‌تواند از عواقب قرنطینه غیرفعال باشد (6). لذا در برهه زمانی قرنطینه خانگی، مراقبت از بدن، به همراه کنترل استرس اهمیت دوچندان پیدا می­‌کند. تکنیک­های آرام­سازی و ورزش­های کششی مانند یوگا بسیار توصیه می‌­شوند. ورزش منظم در داخل منزل در قالب استفاده از تردمیل، طناب زدن، وزنه­برداری متعادل و یا راه رفتن تند در حیاط، از مهم‌ترین راه‌های مراقبت از بدن است (7).

از سوی دیگر در دوران قرنطینه  دفاتر کار، رستوران­ها، دانشگاه­ها، مدارس و بسیاری از کاربری­های مشابه، به حالت نیمه تعطیل درآمده و برخی از فعالیت­های مرتبط با این محیط­ها به خانه منتقل‌شده است. درواقع، به لحاظ عملکردی، خانه به شهری در مقیاس کوچک تبدیل‌شده است. با توجه به این موارد، مسکن فعلی باید جهت پاسخگویی به نیازها و شرایط اپیدمی و قرنطینه، مناسب­سازی شود. باوجود اضطرار و اهمیت این مسئله، بعد از گذشت ماه­ها از شروع شیوع کرونا، هنوز هم راهنمای کامل و مناسبی جهت اصلاح کالبدی مسکن ارائه نشده است؛ لذا در این مقاله تلاش شده است تا راهکارهایی در خصوص مناسب‌سازی فضاهای مسکونی به‌منظور حفظ سلامت ساکنین و پاسخگویی مناسب به شرایط اپیدمی ارائه شود. این راهکارها جهت تطبیق سریع‌تر، بهتر و ایمن­تر با شرایط پاندمی، سهل­الاجرا می­باشند. این اصلاحیات باید با در نظرگیری شیوه خاص سرایت ویروس کرونا  بین افراد باشد. رفتار انسان در سرعت گسترش ویروس کرونا و پیامدهای ناشی از آن بسیار تعیین­کننده است. مرور توصیه­های سازمان بهداشت جهانی نشان می­دهد که 13 رفتار در کاهش انتقال بیماری نقش دارند  (8). از مجموع این رفتارها، بهداشت سطوح ، بهداشت لمسی (اجتناب از لمس کردن) ، فاصله­گذاری اجتماعی از عمده­ترین مواردی هستند که در مدیریت فضاهای سکونتی می­بایست موردتوجه قرار گیرند.

سؤالات پژوهش

• مطلوبیات افراد در ارتباط با فضاهای سکونتی مناسب برای قرنطینه خانگی چیست؟
• چگونه می­توان با اعمال تغییرات سطحی و سریع، فضاهای سکونتی را برای دوران قرنطینه، مناسب­سازی نمود؟

روش بررسی

برای دستیابی به اهداف این پژوهش علاوه بر بررسی محتواها، اسناد و مدارک مرتبط، از روش تحقیق پیمایشی استفاده شد .ابزار مورداستفاده برای جمع­آوری اطلاعات، پرسشنامه پژوهشگرساختی است که در«گوگل فرم[5]» ایجادشده و در اواخر مرداد و اوایل شهریور 1399، چندین بار لینک پاسخگویی به آن در چند صفحه پرمخاطب در شبکه مجازی «اینستاگرام» توزیع شد که افراد به‌صورت داوطلبانه در حدود زمانی یک ربع، می­توانستند آن را پر کنند. در این مدت، پاسخ­های این افراد به‌صورت خودکار به ایمیل نویسنده مسئول ارسال می­شده است. این پرسشنامه شامل سؤالاتی در مورد سن و جنسیت پاسخ­دهندگان، میزان رعایت قرنطینه، فعالیت­های انجام‌شده در این دوران، نوع مسکن و دیگر شرایط سکونتی در دوران قرنطینه و همچنین نظر افراد در مورد معیارهای مطلوب و نامطلوب در ارتباط با مسکن خود برای پاسخگویی به شرایط ویژه دوران قرنطینه بوده است. قالب سؤالات، بسته پاسخ دو و سه گزینه­ای با امکان انتخاب بیش از یک مورد از میان چندین گزینه و همچنین چندین سؤال باز پاسخ بوده است. درمجموع831 در این پیمایش مشارکت داشتند، از بین آن‌ها  814 عدد معتبر شناخته شد که پاسخ‌های آن‌ها هم به‌صورت کیفی هم به‌صورت کمی بررسی شد. بر اساس خروجی­های این پیمایش، فضاهای سکونتی آسیب­شناسی شده و راهکارهایی برای مناسب­سازی  مسکن برای پاسخگویی به شرایط ویژه پاندمی کرونا، ارائه‌شده است.

یافته­ها

77 درصد از پاسخ­دهندگان، زن و 23 درصد مرد بوده­اند. بیشترین این افراد با فراوانی 3/72 درصد رنج سنی بین 20 تا 40 سال داشته و درواقع اعضای فعال جامعه محسوب می­شدند و کمترین نسبت با مقدار 3/2 درصد به افراد بالای 60 سال، اختصاص داشت. در این میان، رنج سنی زیر 20 سال و بین 40 تا 60 سال نیز به ترتیب 2/10 و 1/15 درصد فراوانی داشته­اند. 7/72 درصد از این افراد، بیش از چهار هفته، 6/15درصد بین دو تا چهار هفته ، 7/6 درصد بین یک تا دو هفته و تنها 9/3 درصد اصلاً قرنطینه خانگی را رعایت نکرده­اند. در دوران قرنطینه، غالب این افراد یعنی 1/51 درصد در مسکن تک آپارتمانی، 30 درصد در مسکن ویلایی، 16 درصد در مجتمع­های مسکونی و تنها 3درصد در برج­ها، سکونت داشته­اند. مساحت این مساکن به شرح نمودار 1 است.

 

نمودار 1- مساحت مسکن دوران قرنطینه Diagram 1. The size of the house in quarantine

 

در این دوران، سبک زندگی افراد نیز تحت تأثیر شرایط جدید قرار گرفت و با افزایش زمان خانه­نشینی، کمیت و کیفیت فعالیت­های افراد، متناسب با افزایش اوقات فراغت و شرایط خانه­نشینی، تغییر پیدا کرد و از سوی دیگر بسیاری از فعالیت­های بیرونی به داخل خانه منتقل شد. ازآنجایی‌که مسکن مطلوب، محیطی است که بتواند بستر فیزیکی لازم برای انجام فعالیت­های مدنظر ساکنین را فراهم کند، در جدول 1 به فعالیت­هایی که افراد در دوران قرنطینه انجام داده­اند، به ترتیب اولویت اشاره‌شده است.

 

 

جدول 1- فعالیت‌های افراد در دوران قرنطینه

Table 1. The activities of the people in quarantine

فعالیت	درصد فراوانی
فیلم دیدن	7/73
خلوت با خود یا مطالعه در خانه	2/59
رسیدگی به امور خانه	1/59
سپری کردن زمان با افراد خانواده	5/55
آشپزی	6/54
دور­کاری یا فعالیت آموزشی مجازی	54
ویدئوکنفرانس با دوستان یا اقوام	1/44
ورزش و فعالیت­های تفریحی- حرکتی	8/40
باغچه­بانی یا رسیدگی به گل و گیاه	1/20
نگهداری از حیوان خانگی	6/8

 

برای تدقیق یافته­ها از افراد پرسیده شد که چقدر شرایط مسکن آن‌ها امکان انجام فعالیت­های نیازمند فضاهایی با شرایط خاص را به آن‌ها داده است؛ به‌طور مثال چقدر امکان ورزش کردن در خانه داشته­اند؟ با توجه به نمودار به نظر می-رسد که امکان ورزش کردن برای غالب افراد فراهم بوده است.

 

نمودار 2- امکان ورزش کردن در خانه در دوران قرنطینه Diagram 2- The possibility of home exercise in quarantine

 

 

فضاهایی که در زمان قرنطینه خانگی پراستفاده بوده­اند، به ترتیب درصد فراوانی در جدول 2 آورده شده است. طبق این گزارش به نظر می­رسد، از مشاعاتی چون استخر و سونا و باشگاه که امکان انتقال بیماری در آن زیاد است، کمتر استفاده‌شده است که با توجه به اینکه در فعالیت­هایی که پیش‌تر به آن اشاره شد، ورزش کردن برای افراد اهمیت داشته است و جز رفتارهای پرتکرار بوده است، احتمالاً بنا به صلاحدید پاسخ­دهندگان صرفاً در محیط خصوصی خانه تمایل به انجام آن داشته­اند.

 

 

 

 

جدول 2- فضاهای مورداستفاده در زمان قرنطینه

Table 2. The (communal) areas been used in quarantine

نام فضا	درصد فراوانی
حیاط خصوصی خود واحد مسکونی	9/53
پشت­بام	7/24
محوطه و یا فضاهای سبز داخل مجموعه مسکونی	7/20
راهرو و لابی	7/20
اتاق جلسات یا اتاق مهمانی	4/10
استخر و سونا و جکوزی داخل محیط سکونتی	7/1
باشگاه داخل محیط سکونتی	5/1

 

از فضاهای باز چون حیاط، پشت‌بام و محوطه یا فضاهای سبز داخل مجموعه­های مسکونی استقبال بیشتری صورت گرفته است که ممکن است علت آن جبران کاهش رفت­و­آمدهای شهری و برای فرار از قرار­گیری طولانی‌مدت در محیط بسته خانه و برای ارتقاء روحیه بوده باشد. تراس و بالکن‌ها نیز جز فضاهای پراستفاده در دوران قرنطینه خانگی بوده­اند، البته 3/28 درصد از پاسخ­دهندگان از داشتن این فضا محروم بوده­اند و یا کیفیت این فضاها به نحو مساعدی نبوده است، به‌طور مثال 3/19 درصد از این تراس­ها، فضایی برای نشستن و سپری کردن اوقات نداشته­اند و یا 8/17 درصد ازا ین تراس­ها حریم بصری مناسبی نداشته­اند. سایر ویژگی‌های کالبدی این فضاهای نیمه­باز در جدول 3 آورده شده است.

 

 

جدول 3- ویژگی‌های کالبدی بالکن یا تراس

Table 3. The characteristics of the terrace/balcony

مشخصات بالکن یا تراس	درصد فراوانی
بالکن فضایی برای نشستن نداشته است.	3/19
بالکن فقط امکان نشستن یک نفر را داشته است.	1/10
امکان نشستن چند نفر در بالکن وجود داشته است.	6/24
بالکن، دنج بوده و دید و منظر مناسب داشته است.	3/21
داخل بالکن، از گلدان و گیاه استفاده‌شده است.	3/31
سایر واحدهای مسکونی به بالکن اشراف داشته­اند.	8/17

 

در دوران قرنطینه خانگی، شرایط تراکم واقعی و تراکم حسی در داخل محیط خانه اهمیت بیشتری پیدا می­کند، چراکه حضور هم‌زمان افراد در خانه و تداخل فعالیت‌های گاهی ناسازگار می­تواند بر سلامت روان افراد تأثیر بگذارد. در نمودار 3 پاسخ افراد در مورد احساس شلوغی در خانه و آزاردهنده بودن آن ارائه‌شده است.

 

 

نمودار 3-  وضعیت تراکم حسی در خانه Diagram 3. Subjective density in the house (feelings of being crowded)

 

ازدحام و شلوغی در خانه ممکن است ارتباط مستقیمی با امکان خلوت افراد با خودشان نداشته باشد. در نمودار 4 امکان خلوت افراد با خود، نشان داده‌شده است و مقایسه آن با نمودار قبلی جالب‌توجه است.

 

 

نمودار 4- امکان خلوت Diagram 4. The possibility of aloneness and solitude

 

از سوی دیگر وضعیت تراکم می‌تواند بر سلامت جسمی هم تأثیرگذار باشد. در خانه‌ای با تراکم بالاتر هم درصورتی‌که یکی از افراد دچار کرونا شود، جلوگیری از سرایت بیماری بسیار سخت­تر می‌شود، در نمونه موردبررسی 90/50 درصد از افراد اذعان داشته‌اند که در دوران قرنطینه یک اتاق مجزا و دورتر از سایر فضاها با دسترسی راحت به سرویس بهداشتی وجود داشته است که می‌توانسته‌اند از این فضا برای جدا کردن فرد بیمار یا مشکوک به ابتلا استفاده کنند. درعین‌حال 90/48 درصد از ساکنین این­چنین فضایی نداشته‌اند.

 

بحث و نتیجه­گیری

عملکرد فضاهای سکونتی در شرایط اپیدمی را می­توان تا حدی با استناد به نتایج حاصل از پیمایش ارزیابی نمود. درواقع 5/10 درصد از ساکنین نسبت به ویژگی­های مسکن خود کاملاً اظهار نارضایتی داشته‌اند.  9/33 درصد از پاسخ­دهندگان کاملاً از شرایط مسکن خود راضی بوده‌اند و 7/55 درصد افراد رضایت متوسطی از شرایط سکونتی خود داشته­اند. در این میان افراد برخی از ویژگی­های مسکن را مثبت و مفید و برخی دیگر را منفی قلمداد کرده­اند. آن دسته از ویژگی­های فضاهای سکونتی که از نظر کاربران آزاردهنده بوده است در نمودار 5 نمایش داده‌شده است:

 

نمودار 5- ویژگی‌های نامطلوب مسکن در دوران قرنطینه Diagram 5. Undesirable features of the house in quarantine

 

ویژگی‌های نامطلوب را می­توان با اصلاح وضعیت نور و روشنایی خانه، ایجاد خلوت و حریم، امکان ضدعفونی و آسان­سازی فرآیند تمیزکاری کاهش داد.

آن دسته از ویژگی‌های فضا که از نظر کاربران مطلوب بوده است در نمودار 6 نمایش داده‌شده است:

 

نمودار 6- ویژگی‌های مطلوب مسکن در دوران قرنطینه Diagram 6. Desirable features of the house in quarantine

 

در ارائه راهکارهای تغییر فضا می­بایست فضاها به‌گونه‌ای تعریف شوند که امکان انجام بهتر فعالیت­هایی که از مطلوبیات ساکنین در قرنطینه بوده است، فراهم شود. به‌طور مثال برای انجام فعالیت­های مختلف در طی روز می­توان فضاهای بزرگ را توسط پارتیشن­ها یا اسکرین­هایی به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم و برای افراد خانواده فضای اختصاصی ایجاد کرد؛ زیرا تراکم افراد در فضاها یکی از پارامترهای مهم و نادیده گرفته‌شده در خطر انتقال ویروس در ساختمان‌ها، است (9).

تنوع فعالیت­ها در خانه، فضاهای متنوعی را می­طلبد. درعین‌حال می­توان با استفاده از مبلمان چند­منظوره، کارها و فعالیت‌های متفاوتی را انجام داد. مثلاً از یک مبلمان خاص هم برای نشستن و هم تبدیل‌شدن آن به تختخواب برای خوابیدن استفاده شود.

خانه­های مسکونی آینده باید ازنظر ایمنی و بهداشتی شرایط بهتری داشته باشند؛ ازجمله مجهز به فن­آوری­های جدید غیر لمسی و سرویس­های بهداشتی مناسب برای کاهش احتمال آلودگی  باشند و همچنین فضاهای سبزتر و صمیمی­تری داشته باشند که بتوانند به بهبود وضعیت روانی افراد کمک کنند (10).

یافته‌های پژوهش نشان داد که برخی فضاها توسط ساکنین متناسب با نیازهایشان تغییر داده‌شده بود که عمده‌ترین این فضاها و تغییرات آن به ترتیب فراوانی به شرح نمودار 7 می‌باشند.

 

 

 

نمودار 7- تغییرات عملکردی فضاهای مسکن در دوران قرنطینه

Diagram 7. Functional changes of housing spaces during quarantine

 

 

در ادامه بر مبنای نیازسنجی ساکنین، راهکارهای تطبیق مسکن با شرایط دوره پاندمی کرونا و درراستای حفظ سلامت روانی و جسمانی افراد ارائه‌شده است. راهکارهای مربوط به تغییر فضاهای مختلف خانه به شرح زیر است:

مشاعات

فضاهای حرکتی مشترک مانند راهروها، سالن‌های انتظار و آسانسورها مسری‌ترین مکان­ها برای بیماری هستند؛ زیرا این فضاها توسط تمامی ساکنان یک ساختمان مورداستفاده قرار می­گیرند و از طرفی استفاده از این فضاها گریزناپذیر است. رعایت فاصله اجتماعی و عدم لمس سطوح از مهم‌ترین مواردی است که می­بایست در این فضاها بدان توجه کرد. فضاهای مشترک باید به‌طور مداوم ضدعفونی شوند و تا حد امکان از فناوری­های غیرلمسی برای روشن و خاموش کردن چراغ‌ها و باز و بسته کردن درها استفاده شود. مسئله دیگر روکش‌های سطوح این فضاهاست که باید از مصالحی ساخته شود که به‌طور مداوم بتوان آن را شستشو داد یا ضدعفونی کرد و در برابر عملیات ضدعفونی آسیب­پذیر نباشد. بهتر است که استفاده از راه­پله در اولویت قرار گیرد تا کمتر از محیط­های بسته و مستعد آلودگی مانند آسانسور استفاده شود. در فضاهایی مانند لابی‌های انتظار باید کوتاه­ترین مسیر را از ورودی ساختمان تا ورودی هر­کدام از واحدها در نظر گرفت در این صورت هرگونه مانع و یا مبلمانی که بر سر راه دسترسی مستقیم به واحدها وجود دارد می­بایست برداشته شود. در داخل خانه نیز باید کوتاه­ترین مسیر از ورودی تا رسیدن به سینک دستشویی یا حمام و رختشوی‌خانه طی شود و هرگونه مانعی در این مسیر باید برداشته شود. تخلیه زباله در آپارتمان­ها باید با تدابیر بهداشتی انجام شود. در هنگام دسترسی به شوتینگ زباله و استفاده از راه­پله و آسانسور برای انتقال زباله رعایت بهداشت سطوح ضروری است.

طراحی ورودی (بیرون منزل)

در بیرون از منزل  و جلوی درب ورودی لازم است که مبلمانی در نظر گرفته شود تا کالاهایی که خریداری‌شده یا توسط پست یا پیک آورده می‌شود در آن محل قرارگرفته و در فرصت مناسب ضدعفونی شده و بعد آن‌ها را وارد منزل کرد. بسیاری از مواد خوراکی مانند مواد غذایی و سبزی‌ها ممکن است در برابر نور آفتاب حساس بوده و خراب شوند؛ لذا لازم است که سردر ورودی حتماً سایه­بان داشته باشد. ممکن است بسیاری از وسایل خریداری‌شده ابعاد بزرگی داشته باشد و داخل منزل نتوان به‌درستی آن‌ها را ضدعفونی کرده یا پوشش و لایه‌های بیرونی آن‌ها را خارج کرد؛ بنابراین بهتر است مدتی آن‌ها را بیرون درب ورودی نگاه داشت تا در فرصت مناسب و پس از ضدعفونی کردن، به داخل منزل منتقل شوند. بهتر است قبل از ورود به خانه یک روشویی وجود داشته باشد (به‌خصوص در خانه‌های ویلایی که امکان آن به‌راحتی فراهم است) تا دست‌ها پیش از ورود به منزل شسته شود. فضای لابی در آپارتمان‌ها نیز می‌تواند به‌عنوان یک لایه ایزوله عمل کند و در بدو ورود آن، امکاناتی برای ضدعفونی یا شستن دست­ها و ضدعفونی کردن لباس و کفش و ... برای ساکنین فراهم گردد. فضای کفش­کنی نیز بهتر است در بیرون منزل در نظر گرفته شود.

طراحی ورودی (داخل منزل)

فرآیند ورود به خانه در ایام قرنطینه شکل متفاوتی به خود گرفته است. فرد پس از وارد شدن به خانه باید امکان این را داشته باشد تا بتواند وسایل را بر روی سطح ایمنی گذاشته تا در اولین فرصت آن‌ها را ضدعفونی کرده و بعد به داخل خانه منتقل نماید. ورودی خانه باید از سایر قسمت‌های خانه مجزا شود که این ورودی می‌تواند با کف‌پوشی متفاوت نسبت به سایر قسمت­های خانه مرزهای خود را مشخص کند؛ این سطوح و کف‌پوش‌ها می­بایست از سطوح ضد باکتری مانند چوب‌پنبه ساخته شود. فضای ورودی باید امکان تعویض و نگهداری کفش­ها در کمد دربسته، خارج کردن و نگهداری لباس­های آلوده و همچنین آویزان کردن لباس­های تمیز را فراهم آورد؛ همچنین حاوی قفسه­ای برای نگهداری مواد ضدعفونی‌کننده دست، دستمال مرطوب ضدعفونی‌کننده، دستکش یک‌بارمصرف و ماسک باشد به‌گونه‌ای که دسترسی به این اقلام با کمترین تماس دست با سطوح انجام شود.

فضاهای آشپزخانه ؛  ضدعفونی کردن و همچنین آشپزی

در ایام قرنطینه از آشپزخانه استفاده بسیار بیشتری می­شود. درواقع فعالیت­های غذا درست کردن، شستن ظروف و حتی تهیه نان، انبار کردن لوازم و ضدعفونی کردن مواد غذایی و خریدها در آشپزخانه انجام می­شود؛ بنابراین در این فضا لازم است که در مورد هرکدام از این فعالیت‌ها تدابیر جدی اندیشیده شود. در این ایام می‌توان سینک­های کوچک مجزایی را برای شستشو و ضدعفونی کردن وسایل و مواد غذایی در آشپزخانه در نظر گرفت.

در طول قرنطینه افراد ترجیح می­دهند دفعات کمتری برای خرید بیرون بروند؛ بنابراین در هر بار بیرون رفتن حجم خریدها زیاد است و خانواده‌ها نیاز پیدا می‌کنند که فضایی را به‌عنوان انبار در نظر بگیرند. معمولاً این فضا در آشپزخانه در نظر گرفته می‌شود یا از کمدهای آشپزخانه برای انبار کردن مواد غذایی و لوازم استفاده می‌شود. برای خشک‌کردن لوازم پس از شستشو  و انجام  فعالیت­های ایام قرنطینه مانند پختن نان، نیاز به کانتر و میز کار بزرگ‌تری وجود دارد.  علاوه بر این، فضای بیشتری برای قرار دادن یخچال­های بزرگ‌تر و یخچال­فریزر اضافه لازم است. حتی ممکن است مبلمان نشستن در آشپزخانه نیز تغییر کند زیرا افراد خانواده و کودکان ممکن است دور یکدیگر جمع شوند و در فعالیت‌های آشپزی با یکدیگر مشارکت کنند.

فضای انبار لوازم و خوراکی

با توجه به محدودیت‌های خروج از منزل افراد ترجیح می‌دهند که خریدهای خود را در یک‌زمان در تعداد دفعات کمتری انجام دهند؛ بنابراین خانواده­ها نیاز دارند تا مواد غذایی و اقلام بهداشتی و سایر وسایل موردنیاز خود را به تعداد بیشتری تهیه‌کرده و در خانه انبار کنند. در اکثر خانه­ها فضای انبار در آشپزخانه در نظر گرفته‌شده و از کمدهای آشپزخانه بدین منظور استفاده می‌شود اما آشپزخانه دارای رطوبت است و برای انباری مناسب نیست. فضای انبار باید دارای محیط خشک، نور و تهویه مناسب باشد؛ بنابراین اگر امکانات خانه اجازه می‌دهد بهتر است که بخش دیگری از خانه یا فضاهای متصل به آشپزخانه را به‌عنوان انبار در نظر گرفت و توسط دیوارهای موقت، جداسازی کرده و در آن کمد و قفسه‌هایی تعبیه کرد.

فضای ایزوله

فردی که مبتلابه بیماری شده است باید تا مدتی از سایر اعضای خانواده جدا زندگی کند، بنابراین این فرد بیمار باید در یک اتاق یک‌نفره و ترجیحاً با امکانات مجزا ساکن شود. فضای ایزوله باید دارای تهویه مطبوع بوده و بتواند امکاناتی چون دستگاه اکسیژن و تصفیه و تهویه هوا را در خود جای دهد. همچنین بهتر است این اتاق دسترسی به سرویس بهداشتی، یخچال و وسایل پخت­و­پز مخصوص به خود داشته باشد. درواقع فرد بیمار یا مشکوک می­بایست فعالیت­های خوابیدن، غذا خوردن، دوش گرفتن و سایر فعالیت­هایش را در اتاقی مجزا انجام دهد. اگر اتاق بیمار امکانات مختصر آشپزی و یخچال را ندارد باید پرستار بیمار با رعایت­های پروتکل­های بهداشتی نیازهای فرد بیمار را از آشپزخانه اصلی خانه فراهم کند. از اتاق مهمان می­توان به‌عنوان فضای ایزوله فرد بیمار یا مشکوک استفاده کرد.

فضاهای خصوصی مختص اعضای خانواده

در دوره قرنطینه، افراد تقریباً تمامی وقت خود را در منزل می­گذرانند؛ بنابراین لازم است که هرکدام از اعضای خانواده فضاهای خصوصی مختص به خود را داشته باشند. این فضای خاص هر فرد می‌تواند برای خلوت و آرامش و انجام کارهای شخصی فرد مورداستفاده قرار گیرد؛ زیرا اغلب افراد در زمان قرنطینه به سراغ علاقه‌مندی‌ها و کارهای هنری و خلاقانه می‌روند تا بخشی از وقت آزاد خود را صرف امورات این‌چنینی کنند. در این صورت ممکن است فرد بخواهد فعالیت‌هایی انجام دهد که نیاز به فضا و کار با ابزار دارد. پس فضای مختص هر فرد باید قابلیت این را داشته باشد تا فعالیت‌های یک نفر با سایر فعالیت­های سایر اعضای خانواده تداخل ایجاد نکند. مثلاً لازم نباشد که در هر بار استفاده از ابزار و وسایل، آن‌ها را جمع­آوری نمود. بهتر است فرد بتواند پس از اتمام کار، آن فضا را به همان وضعیت رها کرده و دوباره در فرصت بعدی به آنجا مراجعه کرده و فعالیت خود را ادامه دهد. حتی کودکان و نوجوانان نیز نیاز به خلوت و حریمی خصوصی دارند تا مثلاً به‌راحتی بتوانند با دوستانشان به‌صورت اینترنتی صحبت کرده یا به فعالیت­های موردعلاقه بپردازند و بازی کنند. در این میان بحث حریم روانی و فاصله­های فیزیکی پیش می­آید که افراد تمایل دارند تا در طی شبانه­روز، دقایقی را دور از بقیه افراد و در خلوت خودشان باشند، لذا به‌طور مثال در خانه­های دوبلکس بهتر است که فرزندان در طبقات بالا ساکن شوند. طبق یافته­های تحقیق، افراد در دوران قرنطینه فعالیت­هایی جدید مانند دورکاری داشته یا فعالیت­هایی همچون فیلم دیدن را بیش از سایر مواقع عادی انجام می­دهند. تکرار و اهمیت این‌گونه فعالیت­ها، محیط و فضای مناسبی را می­طلبد. در ادامه به ویژگی­های مناسب این‌گونه فضاها پرداخته خواهد شد.

دفتر خانگی

برای دورکاری ممکن است نیاز به یک دفتر خانگی وجود داشته باشد یا ممکن است در برخی موارد یک میز با رایانه­ای بر روی آن نیز بتواند نقش یک محیط کاری فشرده را برای فرد ایفا کند. افراد برای دورکاری ممکن است نیاز به تماس­های تلفنی مکرر، جلسات ویدئوکنفرانس و تماس­های تصویری داشته باشند. انجام این فعالیت­ها نیازمند فضایی ساکت، آرام و با نور مناسب است ؛ بنابراین به‌احتمال‌زیاد دورکاری نیاز به یک اتاق مجزا دارد. جزئیات و دکوراسیون محل تشکیل جلسات مجازی نیز اهمیت قابل‌توجهی دارد زیرا پس­زمینه در ویدئوکال­ها و ویدئوکنفرانس­ها دیده می­شود. ممکن است در هنگام فیلم‌برداری، انعکاس چراغ-ها بر روی سطوح خیرگی ایجاد کند. نور اتاق نیز باید به‌گونه‌ای باشد که تصویر، واضح و بدون سایه و تاریکی دیده شود. قرارگیری پنجره­ها نباید به‌گونه‌ای باشد که نور پشت سر فرد قرار بگیرد یا تصویر وی را تیره و تاریک کند. موضوع دیگر، ارگونومی امکانات و تجهیزات اتاق یا محیطی است که فرد در آن دورکاری می­کند. میزی که برای این بخش در نظر گرفته می‌شود باید این قابلیت را داشته باشد که در ساعت طولانی بتوان پشت آن نشست به‌طوری‌که خستگی ایجاد نشود. آرشیو کردن برگه­ها و فایل­ها نیازمند قفسه­ای در نزدیکی میز کار است. نوع و چیدمان قفسه­ها باید به‌گونه‌ای باشد که دسترسی به فایل­ها به‌سرعت امکان­پذیر باشد.

فضای آموزش، تحصیل و درس خواندن

برای خانواده‌هایی که فرزندان محصل دارند، فراهم آوردن محیطی مناسب برای درس خواندن آن‌ها ممکن است به یک چالش تبدیل شود. محیطی که مناسب درس خواندن است باید فضایی ساکت و به دور از سر­و­صدا باشد. از نور مناسبی برخوردار بوده و تا حد امکان دسترسی به منظر خوب و تهویه مطلوب داشته باشد. این فضا باید سکوت و سایر الزامات و امکانات ویدئو کال و شرکت در کلاس­های برخط را برای کودکان و فرزندان محصل فراهم آورد. از طرفی می­بایست مبلمان مناسبی داشته باشد تا کودک همان ساعت­هایی را که در مدرسه برای یادگیری صرف می‌کند در منزل بتواند در وضعیت مناسب قرارگرفته، در کلاس‌های برخط شرکت بکند و تکالیف خود را به‌درستی انجام دهد.

ورزش در خانه

با ماه­ها تعطیلی باشگاه­ها و سالن‌های ورزشی و استخرها ، مردم به تمرینات ورزشی در داخل خانه روی آورده­اند. بااینکه طبق یافته­ها، 9/42 درصد افراد به‌راحتی امکان ورزش کردن در خانه­هایشان را داشته­اند؛ درصد بالاتری از ساکنین به میزان 2/54 شرایط مناسبی برای ورزش کردن نداشته و 9/2 درصد نیز اصلاً امکان ورزش کردن را نداشته­اند. مثلاً وقتی یکی از اعضای خانواده در حال شرکت در جلسه­ی مجازی است یا دیگری در کلاس درس برخط حاضرشده است که نیاز به سکوت و تمرکز دارند، در این صورت انجام ورزش برای عضو دیگر خانواده با چالش مواجه خواهد شد یا ممکن است ورزش در واحد آپارتمانی موجب ایجاد مزاحمت صوتی و انتقال صدا از کف و دیواره­ها به واحدهای همسایه­ها شود. در این حالت نیاز به فضاهایی به شکل سالن­های ورزشی خانگی تقریباً به‌اندازه دفتر کار خانگی اهمیت می­یابد. برای ورزش در فضای باز نیز می­توان از تراس و پشت­بام استفاده کرد به شرطی که بتوان توسط دیوارک­های سبک و قابل‌حمل، حریم بصری ایجاد کرد. استفاده از تشک­های مخصوص راه­حل مناسبی برای کاهش صدای کوبه­ای در کف به هنگام ورزش کردن است.

حریم صوتی

حریم صوتی از مهم‌ترین چالش­هایی است که در زمان قرنطینه به وجود آمده است؛ زیرا در این ایام افراد خانه در طی روز نیازهای متفاوتی را تجربه می‌کنند. تداخل فعالیت‌ها در مکان بسیار کوچک خانه موجب ایجاد مزاحمت برای فعالیت‌های دیگر خواهد شد و لازم است تا تدابیری برای تقسیمات صوتی در نظر گرفته شود. بهترین راه برای ایجاد حریم صوتی استفاده از پانل­های عایق صوتی و یا پوشش­های عایق صوتی در دیوارها و کف و یا بهره­گیری از راهکارهای حوزه­بندی فعالیت­ها در خانه است. می‌توان از تمامی فضاهای خانه به نحوی استفاده کرد که فاصله حداکثری ایجاد شود. مثلاً از حیاط خانه برای ایجاد فضای بازی کودکان و از تراس برای فضای دورهم نشستن یا مطالعه و از اتاق مهمان به‌عنوان فضای کار استفاده کرد. از طرفی لازم است که در چیدمان خانه بازنگری شود و فعالیت‌هایی را که نیاز به سکوت دارند در یک سمت خانه و فعالیت‌های پرسروصدا در سمت دیگر خانه سازمان‌دهی شود. آشپزخانه از مکان­هایی است که شلوغ و پرسروصدا به نظر می‌رسد و بهتر است که دفتر کار یا فضای تحصیل فرزندان بیشترین فاصله را با آشپزخانه داشته باشد. از دیگر راهکارهای کاهش آلودگی صوتی، استفاده از کف‌پوش‌هایی همچون فرش سنتی و موکت است که تا حد زیادی مانع انتشار صوت می­شوند.

نور و رنگ

رنگ­ها به‌عنوان پوشش روی کار، بهتر است که بهداشتی و آنتی­باکتریال باشد. رزین­هایی وجود دارد که به‌عنوان پوشش بر روی رنگ­ها قرارگرفته و باعث ایجاد خاصیت آنتی­باکتریال می­شوند. راه دیگر برای کنترل بهداشت محیط استفاده از لامپ­های فرابنفش است که می‌توانند به‌عنوان یک فناوری جدید به‌عنوان از­بین­برنده باکتری‌ها و ویروس‌ها عمل کنند.

گیاهان

ارتباط با طبیعت همیشه برای حفظ سلامت روحی یک ضرورت بوده است که در ایام قرنطینه پرداختن به آن، کمی با چالش همراه است. البته می­توان با یک باغچه کوچک یا حداقل چند گلدان در یک تراس کوچک تا حدی این مسئله را برطرف کرد. در این صورت افراد می­توانند مدتی را در فضای باز مشغول نگهداری از گل‌ها و گیاهان باشند و همچنین از منظره زیبایی که این گیاهان ایجاد می‌کنند لذت ببرند. ادغام محیط خارج با فضای داخل منزل و تأمین فضای سبز، حتی در کوچک­ترین خانه­ها یکی از بهترین راهکارهای کاهش پیامدهای روانی خانه­نشینی طولانی­مدت است. این ارتباط را می­توان با استفاده از بام سبز، حیاط­های کوچک گل­کاری شده، ایوان­ها و بالکن­های گل‌کاری شده همراه با درهای شیشه­ای تاشو برای استفاده حداکثری از فضای باز و نیمه‌باز فراهم کرد.

طراحی هوشمند

طراحی هوشمند و فناوری بدون لمس در دوران شیوع بیماری اهمیت ویژه‌ای پیداکرده است. استفاده از سنسورهای صوتی یا حرارتی مانع از شیوع بیماری خواهد شد. استفاده از حس‌گر برای روشن و خاموش کردن لامپ­ها، باز و بسته کردن درها، استفاده از شیرهای آب، استفاده از شوینده­های موجود در سرویس‌های بهداشتی، شستشوی خودکار توالت­ها و سطل­های زباله، برخی از امکاناتی است که فناوری هوشمند برای پیشگیری از شیوع بیماری در اختیار جامعه قرار داده است. طراحی آشپزخانه هوشمند نیز اهمیت ویژه­ای دارد، این به معنای استفاده از فن­آوری هشدار صوتی در آشپزخانه است که می­تواند مواردی مانند نور، شیر آب و لوازم‌خانگی را کنترل کند استفاده از سیستم‌های HVAC و سایر امکاناتی که فناوری هوشمند ایجاد کرده می­بایست در محیط­های مسکونی توسعه بیشتری یابد.

مصالح و بهداشت سطوح

بخش زیادی از انتقال بیماری کرونا از طریق دست زدن به سطوح آلوده شکل می‌گیرد؛ بنابراین در پیشگیری از انتقال بیماری، بهداشت سطوح اهمیت ویژه­ای دارد. در برخی از سطوح مانند دستگیره درها و کابینت‌ها بهتر است از مصالحی استفاده کرد که ویروس ماندگاری زیادی بر روی آن‌ها ندارد مانند مس و برنج که می‌تواند به‌صورت روکش برای دستگیره­ها و سطوح مورداستفاده قرار گیرند. سطوح پراستفاده باید به‌گونه‌ای باشند که در برابر شستشو و ضدعفونی کردن مداوم، سائیده و یا خراب نشوند و در برابر الکل و مواد ضدعفونی‌کننده مقاوم باشند. سطوح باید به‌راحتی شسته شوند و تمیز کردن آن‌ها زمان‌بر نباشد. پوشش روی صفحات آشپزخانه و سطوح سرویس بهداشتی و حمام باید ضد آب باشند. کوارتز یکی دیگر از مصالحی است که برای سطوح کانتر مناسب است زیرا غیرمتخلخل و آنتی باکتریال است و در برابر خش مقاومت بالایی داشته و تنوع زیادی نیز دارد. ویروس کرونا بر روی پلاستیک و فولاد (تا سه روز) پایدارتر از الیاف متخلخل مانند پنبه است؛ بنابراین کف‌های چوب‌پنبه به دلیل اینکه به‌طور طبیعی ضد میکروب، ضد آب و عایق صوت است گزینه مناسبی برای خانه­های مسکونی است.

تهویه هوا

استفاده از تهویه و نور طبیعی باعث می­شود تا میکروب­های یک محیط بسته از بین بروند. اگر امکان تهویه طبیعی نباشد، باید از تهویه ترکیبی استفاده کرد که اگر بازهم امکان­پذیر نبود باید از تهویه مکانیکی با فیلترهای مخصوص استفاده نمود. همچنین استفاده از سامانه‌های غیرفعال نیز توصیه می‌شود. در صورت امکان، تهویه هوا در مشاعات و حجم هوای بیرون که وارد ساختمان می‌شود، افزایش یابد.

درها و پنجره‌ها

از امکانات فناوری لمسی، درب­های بدون دسته یا تجهیزات چشمی برای باز و بسته کردن درها و مواردی شبیه به آن است تا دیگر نیازی به استفاده از دستگیره­ها وجود نداشته باشد. تا حد امکان می­بایست از درهای خودکار، آسانسورهای دارای حس‌گر فرمان‌ها صوتی، کلید چراغ­های هندزفری و...  استفاده شود. مصالح هوشمند به‌طور مثال شیشه­های هوشمند برای کنترل میزان انتقال نور و گرما و حتی دید گزینه مناسبی است.

محدودیت­ها و پیشنهاد‌های پژوهشی

در این پژوهش با توجه به شرایط اپیدمی، برای رعایت پروتکل­های بهداشتی، پیمایش به‌صورت توزیع پرسشنامه برخط صورت گرفت؛ لذا امکان کنترل برخی از متغیرها همچون نوع مسکن وجود نداشته است و زیرا به دلیل عدم امکان بازدید حضوری، امکان محدود کردن پژوهش بر روی چند مجموعه مسکونی خاص مقدور نبوده است. از سوی دیگر توزیع پرسشنامه چند ماه پس از دوره اول قرنطینه صورت گرفته است که به دلیل فاصله زمانی از دوران قرنطینه خانگی، ممکن است در پاسخگویی به برخی از سؤالات، خطا ایجادشده باشد. پیشنهاد می­گردد در تحقیقات آتی به تدوین ضوابط طراحی برای مساکن جدید به‌منظور پاسخگویی در برابر بیماری­های فراگیر پرداخته شود.

 

Refrences

1. Wang B, Li R, Lu Z, Huang Y. Does comorbidity increase the risk of patients with COVID-19: evidence from meta-analysis. Aging (Albany NY). 2020 Apr 15;12(7):6049. Pevalin DJ, Reeves A, Baker E, Bentley R. The impact of persistent poor housing conditions on mental health: A longitudinal population-based study. Preventive medicine. 2017 Dec 1;105:304-10.
2. Brent Moloughney MD, MSc, FRCPC, Healthó TheStateofCurrent Research Knowledge, Canadian Institute for Health Information Housing and Population. 2004.
3. Molanouri Shamsi Mahdieh, Amani Shalamzari Sadegh, sports activity, immune system and coronavirus, sports physiology (research in sports sciences), 2019, 12 (46), 17-24.(In Persian)
4. Di Santo SG, Franchini F, Filiputti B, Martone A, Sannino S. The effects of COVID-19 and quarantine measures on the lifestyles and mental health of people over 60 at increased risk of dementia. Frontiers in Psychiatry. 2020;11.
5. Shirvani Hossein, Darvishi Abolfazl, Mohsenifar Ali. The role of the sports community in improving the health of Iranian people in home quarantine in the presence of covid-19 disease. Journal of Marine Medicine. 1399; 2 (1): 63-64. (In Persian)
6. Allahtavakoli M. Coping with stress of COVID_19 epidemic. ournal of Jiroft University of Medical Sciences. 2020; 7 (1). (In Persian)
7. Bagherian-Sararoudi, Alipour, Ahmad, Mirahmadi, Bahareh, Health Psychology and Coronavirus Pandemic Crisis (Covid-19) A Review Study, Isfahan Medical School Journal, 2019, 38(570), 216-222. (In Persian)
8. Feizi, Ali, behavioral strategies to reduce the transmission of covid-19 in the general population, electronic program of the Iranian Psychological Association, special issue of facing the crisis of the corona virus, 2019, number 50.(In Persian)
9. Mokhtari R, Jahangir MH. The effect of occupant distribution on energy consumption and COVID-19 infection in buildings: A case study of university building. Building and Environment. 2021 Mar 1;190:107561.

1. Tokazhanov G, Tleuken A, Guney M, Turkyilmaz A, Karaca F. How is COVID-19 experience transforming sustainability requirements of residential buildings? A review. Sustainability. 2020 Jan;12(20):8732.

 

 

[1]- دانشجوی دکترای معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

[2]- استاد گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

1- Ph.D candidate of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran. )*Corresponding Author)   

2- Professor of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran

1- Google Forms

تعداد مشاهده مقاله: 275

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 190