دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

 آمار

تعداد نشریات50
تعداد شماره‌ها2,232
تعداد مقالات20,476
تعداد مشاهده مقاله25,279,189
تعداد دریافت فایل اصل مقاله22,932,102
زیدعلی نژاد, نجات, رامک, زهره. (1401). مروری بر بیماری های انسانی مربوط به آب های زیرزمینی و نقش عوامل هیدروژئولوژیک در تقابل با آن ها. , 20(4), 255-285.
نجات زیدعلی نژاد; زهره رامک. "مروری بر بیماری های انسانی مربوط به آب های زیرزمینی و نقش عوامل هیدروژئولوژیک در تقابل با آن ها". , 20, 4, 1401, 255-285.
زیدعلی نژاد, نجات, رامک, زهره. (1401). 'مروری بر بیماری های انسانی مربوط به آب های زیرزمینی و نقش عوامل هیدروژئولوژیک در تقابل با آن ها', , 20(4), pp. 255-285.
زیدعلی نژاد, نجات, رامک, زهره. مروری بر بیماری های انسانی مربوط به آب های زیرزمینی و نقش عوامل هیدروژئولوژیک در تقابل با آن ها. , 1401; 20(4): 255-285.

مروری بر بیماری های انسانی مربوط به آب های زیرزمینی و نقش عوامل هیدروژئولوژیک در تقابل با آن ها

انسان و محیط زیست
مقاله 18، دوره 20، شماره 4 - شماره پیاپی 63، دی 1401، صفحه 255-285  XML اصل مقاله (721.92 K)
نوع مقاله: مقاله مروری
نویسندگان
نجات زیدعلی نژاد email 1؛ زهره رامک2
1کارشناس منابع آب شرکت آب منطقه‌ای لرستان، لرستان، ایران. *(مسوول مکاتبات)
2کارشناس منابع آب شرکت آب منطقه‌ای لرستان، لرستان، ایران.
چکیده
زمینه و هدف: علی­رغم اینکه آب­های سطحی نسبت به آب­های زیرزمینی بیش­تر در معرض آلودگی و عوامل بیماری­زا قرار دارند، امروزه مشخص شده است آب­های زیرزمینی نه تنها ممکن است عامل ایجاد بیماری در انسان باشند، بلکه می­توانند باعث آلودگی آب­های سطحی نیز شوند. با این وجود، تاکنون مطالعات اندکی بیماری­های مربوط به آب­های زیرزمینی را بررسی کرده­اند. هدف از این مطالعه، بررسی عوامل بیماری­زا و بیماری­های مربوط به آب­های زیرزمینی و نقش عوامل هیدروژئولوژیک در تقابل با آن­ها است.
روش بررسی: در این مطالعه از مقالات مختلف، به خصوص مطالعات موردی، که بیماری­های مربوط به آب­های زیرزمینی را بررسی کرده­اند استفاده شد.
یافته ها: آب­های زیرزمینی ممکن است منشأ بسیاری از بیماری­ها باشند که بر روی قسمت­های مختلف بدن تأثیر می­گذارند. بیماری­های گوارشی، قلبی- عروقی، مغزی، تنفسی، اسکلتی، دندانی، چشمی، و روانشناختی همراه با حصبه، وبا، هپاتیت، گواتر، متاگلوبین، برونشیت، فلج­اطفال، کم­خونی، خونریزی داخلی، پیرشدگی، آلرژی، گلودرد، ورم ملتحمه، آنوسمی، التهاب و سوزش دهان، بیهوشی، اختلالات یادگیری، اختلالات رفتاری و بیش­فعالی در کودکان، اختلال در باروری و رشد جنین، سندروم کودک آبی و نقص مادرزادی در نوزادان، سرطان و حتی مرگ ممکن است به دلیل آب­های زیرزمینی رخ دهند.
بحث و نتیجه گیری: شناخت سیستم­های آب زیرزمینی می­تواند در فهم عوامل بیماری­زا و پالایش آن­ها مفید باشد. در واقع، سیستم­های آب زیرزمینی با خصوصیات هیدروژئولوژیک مختلف وجود دارند. در نظر گرفتن فاکتورهایی مانند جنس سازندهای زمین­شناسی، عمق آبخوان و نقش عوامل انسانی،‌ مانند برداشت بی­رویه از آب­های زیرزمینی، می­تواند مسئله را پیچیده­تر،‌ و لزوم مطالعات هیدروژئولوژیکی را در خصوص خودپالایی بارزتر کند.
کلیدواژه‌ها
آب‌های زیرزمینی؛ آبخوان؛ عوامل بیماری‌زا؛ آلاینده؛ هیدروژئولوژی
اصل مقاله

 

 

مقاله مروری

 

 

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 63، زمستان 1401 (285- 255)

 

مروری بر بیماری های انسانی مربوط به آب های زیرزمینی و نقش عوامل هیدروژئولوژیک در تقابل با آن ها

 

نجات زیدعلی­نژاد [1] *

nejatzeidalinejad@yahoo.com

زهره رامک 1

تاریخ دریافت: 3/4/1400

تاریخ پذیرش: 1/10/1400

 

چکیده

زمینه و هدف: علی­رغم اینکه آب­های سطحی نسبت به آب­های زیرزمینی بیش­تر در معرض آلودگی و عوامل بیماری­زا قرار دارند، امروزه مشخص شده است آب­های زیرزمینی نه تنها ممکن است عامل ایجاد بیماری در انسان باشند، بلکه می­توانند باعث آلودگی آب­های سطحی نیز شوند. با این وجود، تاکنون مطالعات اندکی بیماری­های مربوط به آب­های زیرزمینی را بررسی کرده­اند. هدف از این مطالعه، بررسی عوامل بیماری­زا و بیماری­های مربوط به آب­های زیرزمینی و نقش عوامل هیدروژئولوژیک در تقابل با آن­ها است.

روش بررسی: در این مطالعه از مقالات مختلف، به خصوص مطالعات موردی، که بیماری­های مربوط به آب­های زیرزمینی را بررسی کرده­اند استفاده شد.

یافته ها: آب­های زیرزمینی ممکن است منشأ بسیاری از بیماری­ها باشند که بر روی قسمت­های مختلف بدن تأثیر می­گذارند. بیماری­های گوارشی، قلبی- عروقی، مغزی، تنفسی، اسکلتی، دندانی، چشمی، و روانشناختی همراه با حصبه، وبا، هپاتیت، گواتر، متاگلوبین، برونشیت، فلج­اطفال، کم­خونی، خونریزی داخلی، پیرشدگی، آلرژی، گلودرد، ورم ملتحمه، آنوسمی، التهاب و سوزش دهان، بیهوشی، اختلالات یادگیری، اختلالات رفتاری و بیش­فعالی در کودکان، اختلال در باروری و رشد جنین، سندروم کودک آبی و نقص مادرزادی در نوزادان، سرطان و حتی مرگ ممکن است به دلیل آب­های زیرزمینی رخ دهند.

بحث و نتیجه گیری: شناخت سیستم­های آب زیرزمینی می­تواند در فهم عوامل بیماری­زا و پالایش آن­ها مفید باشد. در واقع، سیستم­های آب زیرزمینی با خصوصیات هیدروژئولوژیک مختلف وجود دارند. در نظر گرفتن فاکتورهایی مانند جنس سازندهای زمین­شناسی، عمق آبخوان و نقش عوامل انسانی،‌ مانند برداشت بی­رویه از آب­های زیرزمینی، می­تواند مسئله را پیچیده­تر،‌ و لزوم مطالعات هیدروژئولوژیکی را در خصوص خودپالایی بارزتر کند.

 

واژه­های کلیدی: آب­های زیرزمینی، آبخوان، عوامل بیماری­زا، آلاینده، هیدروژئولوژی

 

 

Human and Environment, No. 63, Winter 2023

 

 

 

 

 

A review of groundwater human diseases and the role of hydrogeological factors in counteracting them

 

Nejat Zeydalinejad [2] *

nejatzeidalinejad@yahoo.com

Zohreh Ramak 1

 

Admission Date:December 22, 2021

 

Date Received: June 24, 2021

 

Abstract

Background and Objective: Even though surface water is more susceptible to pollution and pathogens than groundwater, nowadays, it has been affirmed that groundwater may not only cause diseases in humanity, but also contaminate surface water. However, few studies have hitherto taken into account the groundwater diseases. The objective of this study is to evaluate the pathogens and diseases apropos of groundwater and to assess the key role of hydrogeological factors in alleviating them.

Material and Methodology: In this study, different articles, especially case studies, related to groundwater diseases were reviewed.

Findings: Groundwater may be the origin of many diseases affecting different parts of the body. Gastrointestinal, cardiovascular, cerebral, respiratory, skeletal, dental, ocular, and psychological diseases along with typhoid, cholera, hepatitis, goiter, metaglobin, bronchitis, poliomyelitis, anemia, internal bleeding, aging, allergies, sore throat, conjunctivitis, anosmia, inflammation and burning of the mouth, anesthesia, learning disabilities, behavioral and hyperactivity disorders in children, impaired fertility and fetal development, methemoglobinemia, congenital defect, cancer, and even death may occur in lights of groundwater.

Discussion and Conclusion: Acquiring knowledge about the groundwater systems might be advantageous to a thorough understanding of issues relating to pathogens, and their refinement. Indeed, dissimilar groundwater systems having various hydrogeological characteristics exist. Considering features such as the type of geological formations, the aquifer's depth, and the anthropogenic influences, viz. groundwater over-exploitation, can complicate the issue, and impose requirements on hydrogeological studies in terms of self-purification.

 

Keywords: Groundwater, Aquifer, Pathogens, Contaminant, Hydrogeology.

 

 

 

مقدمه

 

آب­های زیرزمینی بیش­ترین ماده خام مستخرج در مقیاس جهانی هستند که حدود 5/31 درصد آب شرب جمعیت جهان، یعنی حدود 2/2 میلیارد نفر، را تأمین می­کنند (1). با توجه به رشد روزافزون جمعیت اهمیت آب­های زیرزمینی روز به روز بیش­تر نیز می­شود. به­گونه­ای که زیدعلی­نژاد و همکاران (2) نشان دادند که آب­های زیرزمینی می­توانند در مقابل تنش­های ناشی از تغییر اقلیم قرار بگیرند و ذخایر آب شیرین را برای بقای بشر حفظ کنند.

با این وجود، امروزه ثابت شده است که آب­های زیرزمینی ممکن است عامل شیوع بیماری­های گوناگون مربوط به آب باشند. درواقع، سهم بزرگی از شیوع بیماری­های ناشی از آب مربوط به آب­های زیرزمینی است (3). شیوع بیماری­های ناشی از میکروارگانیسم­های وبا، سالمونلا و شیگلا به دلیل نامطلوب بودن کیفیت آب در جوامع روستایی تشکویی در آفریقای جنوبی بیان شده است (4). هم­چنین مشخص شده است 2/79 درصد از نمونه­های منابع آبی مورد آزمایش روستاهای ایالت جورجیا دارای آلودگی به سالمونلا هستند که شیوع این بیماری در فصل تابستان بیش­تر از سایر فصل­ها بوده است (5). مطالعات نشان داده است که بیش از نصف چاه­های آب آشامیدنی آمریکا آلودگی مدفوعی دارند. کنترل پاتوژن­های مربوط به این آلودگی با اقدامات مربوط به رعایت حریم منابع آبی به منظور جلوگیری از آلودگی مدفوعی آبخوان­ها و چاه­ها شروع می­شود (3). به علاوه، ضدعفونی کردن می­تواند یک سیاست سلامت عمومی بسیار دقیق و حساس برای تمام سیستم­های آب زیرزمینی در نظر گرفته شود (3). به گونه­ای که کیفیت آب زیرزمینی، به ویژه برای مصرف شرب، به طور مستقیم سلامت انسان را تحت تأثیر قرار می­دهد (6).

منابع آب زیرزمینی ممکن است تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله شرایط آب و هوایی، ویژگی­های خاک، نفوذ آب شور در مناطق ساحلی، و فعالیت­های انسانی دچار تغییر کیفیت و آلودگی شوند (7). درنتیجه، این منابع ممکن است سبب انتقال مواد شیمیایی مضر و بیماری­های عفونی شوند (8). در واقع، از منابع آلاینده آب­های زیرزمینی نشت فاضلاب­ها و ورود آلاینده­های میکروبی و ویروس­های بیماری­زا به این منابع از راه­های مختلف،‌ شامل تانک­های سپتیک،‌ مکان­های دفع زباله و پوشک­های یک بار مصرف (لندفیل­ها)، تغذیه مصنوعی آب­های زیرزمینی،‌ و آبیاری محصولات کشاورزی با استفاده از فاضلاب تصفیه­شده می­باشند (9) که می­توانند در سطحی وسیع سبب شیوع بیماری شوند (10). به همین ترتیب، نگرانی آلودگی آب­های زیرزمینی توسط آفت­کش­ها (11)، ‌کودها و سموم شیمیایی (9) در حال افزایش است. غلظت آفت­کش­های فسفره آلی ممکن است منجر به افزایش سموم فسفره آلی در آب­های زیرزمینی تا بیش از حداکثر غلظت مجاز شود (12).

به طور کلی،‌ منشا آلودگی آب­های زیرزمینی به دو دسته طبیعی و انسانی تقسیم می­شود. فعالیت­های کشاورزی،‌ معدن­کاری، مواد دفعی صنعتی، سیستم­های تانک سپتیک برجا، و آلودگی چاه­های با ساختمان ناقص از جمله منشأهای انسانی آلودگی آب­های زیرزمینی هستند (13). از طرف دیگر، سازندهای زمین­شناسی، نفوذ آب شور، و سیالات ژئوترمال از منشأهای طبیعی آلودگی آب زیرزمینی هستند که می­توانند باعث افزایش خصوصیات سمی یا نامطلوب از طریق کاهش و یا افزایش غلظت عناصر گوناگون شوند (14). علی­رغم اینکه بسیاری از آبخوان­های کشور از منشأ انسانی آلوده شده­اند بسیاری از آن­ها نیز آلودگی با منشأ طبیعی دارند. از آب­های زیرزمینی با منشأ آلودگی طبیعی می­توان به تکاب در استان آذربایجان­غربی، هشترود در استان آذربایجان­شرقی (15)، قروه و بیجار در استان کردستان (15)، خاش در استان سیستان و بلوچستان (16)، و اطراف دریاچه مهارلو در استان فارس (17) اشاره کرد. در صورت آلودگی طبیعی آب­های زیرزمینی، که به شدت متأثر از فرآیندها و سازندهای زمین شناسی است، نمی­توان به سادگی آن را از بین برد و یا مانع گسترش آن شد. در واقع، به علت کند بودن حرکت آب زیرزمینی، حتی بعد از حذف منبع آلاینده، سال­های زیادی لازم است تا لایه­های آبدار آلوده احیا شوند (18). بنابراین، این نوع آلودگی­ها بایستی به دقت مورد بررسی قرار گیرند. 

بررسی آلودگی آب شرب چاه­ها در استان مازندران طی سال­های 1381 و 1382 نشان­دهنده آلودگی بیش از 15 درصد آن­ها به انگل بود (19). از طرفی، کیفیت میکروبی و شیمیایی نمونه­های آب ارسالی یگان­های مختلف نزاجا در سال 1389 بررسی و با استانداردهای کشوری و بین­المللی مقایسه شد (20). نتیجه پژوهش نشان داد در مجموع کیفیت نمونه­های آب مورد بررسی نسبتا رضایت بخش است. با این وجود، به علت نزدیکی چاه­های آب در تعدادی از یگان­ها به چاه­های فاضلاب، همواره احتمال آلودگی آب و تغییرات گسترده در پارامترهای میکروبی و شیمیایی آن وجود دارد. بنابراین کنترل مستمر این پارامترها از اهمیت بالایی برخوردار است.

در مطالعه­ای توصیفی شاخص­های کیفی میکروبیولوژیکی، فیزیکی، و شیمیایی آب آشامیدنی یگان­های نظامی بررسی و کیفیت آن­ها با استانداردهای آب آشامیدنی موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مقایسه شد (21). نتایج تحقیق نشان داد میزان سختی، منیزیم، سولفات، فسفات، و کلی­فرم­ها بالاتر از حد استاندارد و بقیه پارامترها در حد استانداردهای ملی قرار دارند.

مطالعه و بررسی صحرایی گستره حوضه آبریز سد سهند منجر به شناسایی چندین سیستم گسلش در سازندهای زمین­شناسی مختلف شد. این گسل­ها آب­های زیرزمینی و سطحی را به یکدیگر مرتبط می­سازند. مطالعه مقاطع نازک و صیقلی، وجود سولفیدهای آرسنیک در درز و شکاف­های سنگ آهک، مارن، کنگلومرا و ماسه­سنگ را نشان داد. بیش­ترین غلظت آرسنیک در نمونه­های آب چشمه­های مرتبط با گسل­ها شناسایی شد. در واقع، تغلیظ اپی­ترمال عنصر آرسنیک در شکستگی­های سازندهای موجود منشأ اصلی این ناهنجاری شناخته شد (22).

سلبی و همکاران (23) ریسک سلامت انسان را با در نظر گرفتن عناصر فلزی حل شده در آب­های سطحی و زیرزمینی در حوضه ملن (Melen) در ترکیه بررسی کردند. در این مطالعه، نمونه­برداری از آب­های سطحی و زیرزمینی از سپتامبر تا آگوست 2010 انجام شد و عناصر فلزی موجود در آزمایشگاه مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد در منابع آب زیرزمینی گستره مورد مطالعه عناصر آرسنیک، بر، باریم، کروم، مس، منگنز و سرب وجود دارند که می­توانند باعث ایجاد بیماری­های گوارشی و سرطان، به خصوص در بزرگسالان، شوند.

مورفی و همکاران (24) روش­های مورد استفاده در بررسی بیماری گوارشی حاد ناشی از آب آشامیدنی را در کشورهای توسعه یافته بررسی کردند. در این مطالعه بیان شد منشأ اصلی بیماری گوارشی حاد نسبت داده شده به آب آشامیدنی در کانادا ناشناخته است. روش­های مورد استفاده در محاسبه کمی بیماری گوارشی حاد از تخمین­های نقطه­ای ساده تا ارزیابی کمی ریسک میکروبی و شبیه­سازی مونت­کارلو، که به فرضیه­ها و داده­های اپیدمولوژیکی منابع علمی متکی است، متغیر هستند. در این مطالعه بیان شد برای افزایش دقت تخمین­های آتی به مطالعات اپیدمولوژیکی دقیق نیاز است که ریسک سلامت مربوط به سیستم­های آب خصوصی یا کوچک، آب زیرزمینی، و تأثیر ورودی­های سیستم توزیع را به طور کمی بررسی می­کنند.

ریسک سلامت آلودگی خاک و آب زیرزمینی در جمهوری اسلوواکی تخمین زده شد (25). مقادیر آستانه­ای برای ریسک ممتد و مقادیر غیرآستانه­ای برای ریسک سرطان در نظر گرفته شدند. نتایج بیان­گر افزایش ریسک سلامت به خصوص در نواحی معدنی قدیمی بود که توسط منابع انسانی- زمین­شناختی آلوده شده­اند. در این مطالعه، آرسنیک و آنتیموان به عنوان مهم­ترین عناصر مرتبط با ریسک سلامت آلودگی خاک و آب زیرزمینی در گستره مورد مطالعه بیان شدند. در واقع، در برخی از نواحی افزایش ریسک سرطان ناشی از آلودگی خاک و آب زیرزمینی به افزایش غلظت آرسنیک در محیط زیست ارتباط داده شد. به علاوه، ارتباط آب و خاک آلوده به فلزات سنگین با سرطان در مناطق روستایی باختر اصفهان با در نظر گرفتن جامعه انسانی (مدارک پزشکی و پرونده­های موجود در خانه­های بهداشت) و داده­های محیطی (فلزات سنگین آب و خاک) با استفاده از نرم­افزارهایSPSS و ArcGIS بررسی شد (26). نتایج نشان داد بین غلظت عناصر سنگین موجود در آب با مجموع بیماری­های غیرواگیر شامل فشار خون، دیابت و سرطان ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد.

درجه سختی منابع آبی روستاهای شهرستان دیوان­دره با وضعیت بافت زمین­شناسی گستره ارتباط نزدیکی دارد (27). به گونه­ای که سختی آب در مناطق دارای لایه­های آهکی و دولومیتی نسبت به سایر مناطق بیش­تر است و این به دلیل حل شدن عناصر ایجادکننده سختی از جمله یون کلسیم در آب می­باشد. هم­چنین این پژوهش نشان داد که استفاده از آب با درجه سختی متوسط به بالا می­تواند در کاهش ابتلا بـه فشار خون بالا و بـه تبع آن کاهش ابتلا به بیماری­های قلبی عروقی موثر باشد.

در کشور هند، آب زیرزمینی 20 ایالت از مجموع 29 ایالت تحت تأثیر فلوئور، و حدود 40 درصد جمعیت مستعد بیماری­های ناشی از این عنصر است. در این کشور، بیش از 66 میلیون نفر مبتلا به بیماری فلوئورسیس هستند که در این میان شش میلیون کودک زیر 14 سال وجود دارد. به علاوه، در شش ایالت حدود 70 میلیون نفر در معرض خطر عنصر سمی آرسنیک می­باشند که باعث ایجاد سرطان و انواع دیگری از بیماری­ها شده است (28).

کلو و همکاران (29) با بررسی عوامل بیماری­زای میکروبی منابع آب زیرزمینی فنلاند، نروژ و ایسلند بیان کردند بیش­تر آبخوان­های موجود از ساحل آزاد دور هستند و بنابراین مستعد آلودگی هستند. به هر حال، آن­ها اغلب بدون اثرات انسانی قابل توجه هستند و کیفیت آب مناسبی دارند. در مناطق ساحلی نیز رسوبات دریایی ممکن است آبخوان­ها را بپوشانند و از نظر آلودگی حفظ کنند. با این وجود، کیفیت آب در این آبخوان­ها بسیار متغیر است، به گونه­ای که مناطق ساحلی متاثر از فعالیت­های کشاورزی،‌ نفوذ آب شور و عوامل شهری هستند. به علاوه، در این مطالعه بیان شد علی­رغم کیفیت آب نسبتا مناسب آب­های زیرزمینی،‌ آلودگی میکروبی عمدتا توسط نوروویروس و کمپیلوباکتر(Campylobacter)  رخ داده است که به دلیل آلودگی فاضلاب، ارتباط متقابل منابع آب آشامیدنی، بارش­های سنگین، و نفوذ آب سطحی آلوده به آب­های زیرزمینی شیوع گسترده­ای داشته­اند.

مصلحت و مصطفوی (30) به بررسی نقش انستیتو پاستور ایران در ضدعفونی کردن آب آشامیدنی تهران و کنترل اپیدمی حصبه که ناشی از آلودگی آب زیرزمینی بود در سال­های 1329 تا 1333 پرداختند. پژوهش آن­ها نشان داد که آب آشامیدنی، به خصوص در صورت تأمین شدن از قنات­ها، حامل باکتری عامل بیماری حصبه و وبا بوده است. انستیتو پاستور ایران جهت کنترل اپیدمی اقدام به گود کردن چاه­های کم­عمق، تغییر مسیر قنات­ها و کلرزنی آب حاصل از آن­ها، و تعطیل کردن بعضی از مراکز توزیع آب پرداخت، و در نتیجه، توانست نقش مهمی در تهیة آب سالم و بهداشتی برای شهر تهران ایفا نماید.

در یک مطالعه توصیفی- مقطعی، 50 نمونه آب از نقاط مختلف شبکه آبرسانی شهر زابل در زمستان سال 1397 برداشت و توسط دستگاهICP-OED آنالیز شد. میانگین غلظت فلزات آرسنیک، کادمیوم، کروم، نیکل، سرب، منگنز، روی، مس، و آهن با استانداردهای ملی ایران (1053 ایران)، آژانس حفاظت محیط زیست و سازمان بهداشت جهانی مقایسه شد. نتایج پژوهش خطر بالای بروز بیماری­های غیرسرطانی و سرطانی را در مواجهه طولانی مدت برای جمعیت محلی نشان داد (31).

مطالعه آلودگی سیستم­های آب زیرزمینی خانگی در مقیاس جهانی با در نظر گرفتن کولی اشریچیا وروتاکسیجنیک (Verotoxigenic Escherichia coli(VTEC))  انجام شد (32). نتایج نشان داد VTEC به مقدار ناچیز در این سیستم­ها وجود دارد که در صورت وجود ای­کلی(E. coli) عمومی (شاخص مدفوع) در برخی نواحی شهری غلظت آن بیش­تر می­شود. با این وجود، مکانیسم­های مربوط به انتقال و نفوذ VTEC به منابع آب زیرزمینی هم­چنان مبهم هستند که دلیل آن عدم شناخت مناسب و در نظر نگرفتن توامان عوامل هیدروژئولوژیکی و سلامت عمومی است.

اهداف اصلی این مطالعه عبارتند از: (1) با توجه به بهترین شناخت نویسندگان در هیچ مطالعه­ای تمام بیماری­های مربوط به آب­های زیرزمینی با در نظر گرفتن عوامل بیماری­زای مختلف بررسی نشده­اند. بنابراین، با توجه به اهمیت بالای آب­های زیرزمینی در تأمین سهم عمده­ای از آب موردنیاز بشریت و محیط­زیست بررسی عوامل بیماری­زای مربوط به آن­ها با در نظر گرفتن عوامل بیماری­زای مختلف می­تواند حائز اهمیت بالایی باشد، که هدف اصلی این مقاله است. (2) با توجه به بهترین شناخت نویسندگان مطالعات بسیار اندکی نقش آبخوان­های مختلف، از جمله آبخوان­های آبرفتی، کارستی، سازند سخت، و خصوصیات زمین­شناسی یا هیدروژئولوژیکی گوناگون را در تقابل با عوامل بیماری­زا در نظر گرفته­اند. بنابراین، هدف بعدی این مطالعه بیان خصوصیات آبخوان­های مختلف با در نظر گرفتن عوامل هیدروژئولوژیکی آن­ها در تقابل با عوامل بیماری­زای موجود است. به­گونه­ای که انواع مختلف آبخوان با در نظر گرفتن خصوصیات هیدروژئولوژیکی آن­ها و عوامل موثر بر تغییر غلظت عوامل بیماری­زا بیان شوند.

روش بررسی

در این مطالعه از مقالات، به خصوص مطالعات موردی، مختلف که عوامل بیماری­زای مربوط به آب­های زیرزمینی و بیماری­های مختلف مربوط به هر عامل بیماری­زا را بررسی کرده­اند استفاده شد. به علاوه، از مراجع اصلی مربوط به آب­های زیرزمینی خصوصیات هیدروژئولوژیکی مربوط به آبخوان­ها استخراج و بیان شد.

3- عوامل بیماری­زا و بیماری­های مربوط به آب­های زیرزمینی

سختی آب: یکی از عواملی که ممکن است بر سلامتی انسان تأثیر داشته باشد سختی آب است. در خصوص آب­های زیرزمینی عناصر ایجاد سختی آب ممکن است از راه­های گوناگون تأمین شوند. به عنوان مثال، در مناطق با آبخوان­های کارستی به دلیل وجود سنگ­های کربناته یون کلسیم از کانی کلسیت و دولومیت، و یون منیزیم از کانی دولومیت منشأ می­گیرد. در سال­های اخیر مطالعات مختلف ارتباط مشخصی را بین انواع آب آشامیدنی و بروز بیماری­های قلبی- عروقی نشان داده­اند. ساباتیر و همکاران (33) تأثیر یون­های موجود در آب را روی فشارخون مطالعه کردند که نشان­گر اهمیت میزان سختی آب در روند سلامت افراد می­باشد. تحقیقات مختلف نقش عناصر کلسیم، منیزیم، پتاسیم، و سدیم را روی فشار خون مورد بررسی قرار داده و بیان کرده­اند افزایش این عناصر در بدن انسان با کاهش حدود 10 تا 35 درصدی فشار خون و نارسایی­های قلبی همراه است (34). با این حال بایستی در نظر داشت در مطالعه وودمن و همکاران (35) چنین تأثیری گزارش نشد.

عوامل بیماری­زای میکروبی: بیماری­های اسهالی، شامل بیماری­های وخیمی مانند وبا و دیسانتری (اسهال خونی)، عمدتا با هضم پاتوژن­های میکروبی ایجادکننده اسهال شامل ویروس­ها، باکتری­ها و تک­یاخته­ای­ها(Protozoa) ایجاد می­شوند. پاتوژن­های اسهالی در مدفوع افراد مبتلا متمرکز می­­شوند و درنتیجه، انتقال آن­ها با آلودگی مدفوعی محیطی گسترش می­یابد (36). تقریبا 88 درصد موارد اسهال در سطح جهانی به انتقال پاتوژن از آلودگی مدفوعی آب، غذا، یا دست­ها نسبت داده می­شود. این موارد منجر به مرگ حدود 5/1 میلیون نفر در سال، به خصوص در میان کودکان زیر پنج سال، می­شوند (37).

گسترش خطر میکروبی آب با آلودگی مدفوعی انسان و حیوان در ارتباط است. در واقع، تخلیه فاضلاب در محیط­های آبی منبع اصلی میکروارگانیسم­های مدفوعی به ویژه پاتوژن­های موجود در آب شرب می­باشد (38). از عمده­ترین بیماری­های مربوط به آب آلوده به مدفوع انسان و حیوان حصبه، وبا، هپاتیت­های مسری، اسهال ویروسی و بیماری­های حاد گوارشی هستند (24، 32) که بروز آن­ها ممکن است به طور هم­زمان، بین افرادی که از یک منبع آب استفاده کرده­اند، مشخص شود (39). طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی سالانه حدود 7/1 میلیارد نفر در جهان به اسهال مبتلا می­شوند که در این میان ۷۶۰ هزار کودک زیر پنج سال فوت می­کنند (40). از طرف دیگر، سالانه بیش از دو میلیون نفر، که غالبا کودکان زیر ده سال می­باشند، به دیسانتری مبتلا می­شوند که ۶۰۰ هزار نفر از آنها می­میرند (41).

خاک محیط مساعدی را برای میکروارگانیسم­ها فراهم می­کند. به دلیل احتمال آلودگی آب­های سطحی و زیرزمینی و ایجاد بیماری­های مختلف، انتقال میکروارگانیسم­های بیماری­زا در خاک و برهم­کنش­های بین آن­ها توجه دانشمندان به خصوص در سال­های اخیر به این مقوله جلب شده است (42). آلاینده­های میکروبیولوژیک هم­چنان بزرگ­ترین چالش مدیریتی ریسک سلامت برای تأمین­کننده­های آب آشامیدنی هستند که این ریسک بیش­تر مربوط به آب زیرزمینی است. درحالی­که مقررات بسیار سخت­گیرانه­ای برای کنترل آلودگی­های میکروبی سیستم­های آب آشامیدنی مربوط به آب­های سطحی وجود دارد، مقررات بسیار محدودی درخصوص سیستم­های مربوط به آب زیرزمینی وجود دارد (3).

پاتوژن­های میکروبی بسیار زیادی می­توانند آب زیرزمینی را آلوده یا احتمالا آلوده کنند (43). آلودگی آب زیرزمینی به میکروارگانیسم­های بیماری­زا معمولا از انتقال و ورود مواد مدفوعی مربوط به انسان، احشام، پستانداران دیگر و بعضی از پرندگان به زیر سطح زمین رخ می­دهد. در این میان نهشته­های هیدروژئولوژیکی و شرایط اقلیمی در انتقال این میکروارگانیسم­ها در آب زیرزمینی موثر هستند (3). مسلر و مرکل (3) اثرات سلامت همراه با هر میکروارگانیسم بیماری­زای مربوط به آب­های زیرزمینی را که بیش­تر این ارگانیسم­ها منشأ مدفوعی دارند و از طریق مسیر دهان و مدفوع قابل انتقال هستند این گونه بیان کردند:

1- ویروس­ها: اندازه کوچک ویروس­ها که از باکتری­ها و تک­یاخته­ای­ها کوچک­تر هستند باعث حرکت آزاد آن­ها در زون غیراشباع و اشباع آب­های زیرزمینی می­شود. ویروسCoxsackie عامل ایجاد تب، گلو درد، جوش، بیماری­های تنفسی، اسهال، بیماری ملتحمه خونریزی­دهنده چشم (Hemorrhagic conjunctivitis)، التهاب عضله قلب، التهاب برون­شامه قلب، مننژیت آسپتیک، ورم مغز، دیابت وابسته به انسولین واکنشی، و در نهایت بیماری­های دهان، دست و پا می­شود. ویروسEcho منجر به بیماری تنفسی، مننژیت آسپتیک، جوش و تب می­شود. ویروس­های Norwalk  و Rota منجر به ورم روده و معده (تب، استفراغ و اسهال) می­شوند. ویروسHepatitis A منجر به تب، تهوع، یرقان، و نارسایی کبد می­شود. ویروسHepatitis E منجر به تب، تهوع، یرقان، و حتی مرگ می­شود. ویروسEnteric adeno منجر به بیماری تنفسی، بیماری ملتحمه خونریزی­دهنده چشم، و در نهایت ورم روده و معده می­شود. ویروس­هایCalici و Astro منجر به ورم روده و معده (اسهال) می­شوند.

2- باکتری­ها: باکتری Escherichia coli  منجر به ورم روده و معده (اسهال) می­شود. باکتری Salmonella spp.  منجر به آماس روده (Enterocolitis) (تب، اسهال و استفراغ)، التهاب پوشش داخلی قلب(endocarditis) ، مننژیت، آماس برون­شامه قلب، آرتروز واکنشی، و سینه­پهلو می­شود. باکتری Shigella spp.  منجر به ورم روده و معده (تب، استفراغ و اسهال)، و آرتروز واکنشی می­شود. باکتری Campylobacter jejuni  منجر به ورم روده و معده (تب، استفراغ و اسهال)، و نشانگان گیلن- باره (Guillain-Barre syndrome) می­شود. باکتری Yersinia spp.منجر به اسهال و آرتروز واکنشی می­شود. باکتریLegionella spp.  منجر به بیماری لژیونر، تب پنتیا (Pontiac fever)، و حتی مرگ می­شود. در نهایت، باکتری  Vibrio cholera  منجر به اسهال، استفراغ و حتی مرگ می­شود.

3- تک­یاخته­ای­ها: تک­یاخته­ایCryptosporidium parnum منجر به اسهال و تک­یاخته­ای Giardia lamblia منجر به اسهال مزمن می­شود. با این وجود، تک­یاخته­ای­ها اندازه نسبتا بزرگی دارند و نسبت به باکتری­ها و قارچ­ها بیشتر در معرض پالایش طبیعی خاک قرار دارند. به همین خاطر، وجود تک­یاخته­ای­ها در آب زیرزمینی معمولا نشانه تأثیر مستقیم آب سطحی بر آب زیرزمینی است. به هرحال، بعضی از نهشته­های هیدروژئولوژیکی (کارست و سنگ­های خردشده با لایه­های نازک سطحی خاک) می­توانند بدون دخالت و وجود آب سطحی حاوی آلودگی تک­یاخته­ای­ها باشند.

خواننده علاقه­مند به پاتوژن­های میکروبی آب زیرزمینی و نحوه کنترل آن­ها می­تواند به مطالعات مربوطه، از جمله مطالعه بسیار جذاب مسلر و مرکل (3)، رجوع کند.

نیترات: امروزه با افزایش جمعیت و در نتیجه آن تقاضای بیش­تر غذا، با افزایش آلودگی نیترات در آب­های زیرزمینی مواجه هستیم که علت آن استفاده از کودهای نیتراته مرتبط با فعالیت­های کشاورزی است (44). امروزه، یکی از مهم­ترین مشکلات بسیاری از آبخوان­های کشور، به خصوص در شهرهای بزرگ و صنعتی مانند تهران، اراک و مشهد، آلودگی به نیترات است. به گونه­ای که آب بعضی از چاه­ها در این مناطق دیگر مصرف آشامیدن ندارد و به شهرداری­ها برای مصرف فضای سبز اختصاص داده شده است (45). از لحاظ محیط­زیستی، نیترات مازاد در آب­های سطحی منجر به رشد بیش از اندازه جلبک­ها و گیاهان و تخریب شدید اکوسیستم آبزی می­شود. توانایی ورود نیترات به منابع آب بستگی به شرایط خاک و عمق چاه دارد (46).

نیترات یک مولکول محلول در آب است که از عناصر نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده است و علت ورود آن به آب اکسیداسیون آمونیاک و سایر ترکیبات نیتروژن­دار است. آب­ها به صورت طبیعی و در صورت عدم آلودگی نیز دارای نیترات با غلظتی حدود یک میلی­گرم بر لیتر هستند و ورود مقدار ناچیز نیترات به بدن انسان مشکل چندانی به وجود نمی­آورد و نیترات یک جز طبیعی از رژیم غذایی انسان است. بالا بودن غلظت نیترات نشان­دهنده آلودگی است که می­تواند آلودگی میکروبی نیز به همراه داشته باشد (45).

نیترات پایدارترین شکل نیتروژن پس از نیتروژن گازی(N2) در آب­های زیرزمینی است. کودهای شیمیایی، فضولات حیوانی و انسانی، و مواد ارگانیک خاک از جمله منابع نیترات به شمار می­آیند. آلودگی نیترات آب­های زیرزمینی از شایع­ترین مشکلات در مناطقی است که آبخوان با زمین­های کشاورزی ارتباط هیدرولیکی دارد. در مناطقی که زهکش­ها آب با غلظت زیاد نیترات را زهکشی و به طور مستقیم وارد رودخانه و دریاچه می­کنند نگرانی­های زیست­محیطی جدی وجود دارد (47). 

تعیین منشأ نیترات در آب­های زیرزمینی اولین قدم در فرآیند بهبود کیفیت و کاهش میزان غلظت آن در آب­های زیرزمینی است. معمولا فراوانی ایزوتوپ­های پایدار نیتروژن در سیستم­های آبی برای تعیین منشأ نیترات مورد استفاده قرار می­گیرد (48). حذف آلودگی نیترات از آب­های زیرزمینی توسط واکنش­های بیولوژیکی صورت می­گیرد (عمدتا توسط باکتری Thobacillus denitrificans) (49). 

مقدار مجاز یون نیترات آب آشامیدنی براساس استاندارد سازمان جهانی بهداشت برابر 50 میلی­گرم بر لیتر می­باشد. بالا بودن غلظت یون نیترات در منابع آب شرب باعث بروز بیماری سندروم بچه آبی یا مت­هموگلوبینما (Methaemoglobinaemia) در نوزادان می­شود (50). در این بیماری، بدن با کمبود اکسیژن مواجه و رنگ پوست آبی می­شود، و در صورت غلظت بالای نیترات ممکن است حتی به مرگ منجر شود (51). در بزرگسالان نیترات در بدن به ترکیب سرطان­زای نیتروزامین تبدیل می­شود و احتمال بروز سرطان­های دستگاه گوارش و مثانه را افزایش می­دهد. علاوه بر این، مقادیر بیش از حد مجاز نیترات در آب­های آشامیدنی سبب ایجاد بیماری­های گواتر، نقص مادرزادی، سرطان معده و متاگلوبین در انسان می­شود (50). صالحی­فرد و اسکندری (52) در مطالعه­ای به بررسی تأثیر نیترات آب آشامیدنی بر سرطان مثانه در شهر لارستان پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد با توجه به ارتباطی که بین نیترات با سرطان مثانه وجود دارد، بررسی دقیق­تر موضوع از نظر عناصر آب و سایر فاکتورهای مؤثر بر ابتلا به سرطان مثانه امری ضروری به نظر می­رسد .         

فسفر: مطالعات زیادی نشان داده­اند که فسفر در آب زیرزمینی می­تواند یک توزیع­کننده مهم نشت فسفر کل به آب­های سطحی باشد که به موجب آن ریسک مردابی شدن(Eutrophication) آب سطحی افزایش می­یابد (53). بنابراین، مطالعه منشأ و رفتار فسفر در سیستم­های آب زیرزمینی اهمیت بالایی دارد. با این وجود از دیرباز فسفر در آب زیرزمینی آن­چنان که شایسته است در نظر گرفته نشده است (53)، و این به علت ایده پذیرفته­شده­ای بود که می­گفت فسفر تمایل دارد توسط خاک و رسوبات آبخوان جذب شود و به آسانی در آب زیرزمینی انتقال نمی­یابد (54). علی­رغم این­که مطالعات اندکی بر روی تحرک فسفر در آب زیرزمینی انجام شده است، مجموعه داده پایش در دسترس نشان داده است که فسفر در آب زیرزمینی مهاجرت می­کند (53، 55). علی­رغم این­که منشأ اصلی فسفر در آب زیرزمینی مربوط به انسان است که شامل کودهای کشاورزی، فضولات حیوانی، سیستم­های نشت سپتیک، و فاضلاب­های خانگی و صنعتی می­شود (56)، غلظت­های بالای فسفر در آب زیرزمینی گاهی اوقات منشأ طبیعی دارند. دوبروسکی و همکاران (57) رابطه­ای را بین فسفر در آب زیرزمینی با کودهای کشاورزی و فضولات حیوانی مشاهده نکردند بلکه آن را مشابه غلظت­های فسفر در آب زیرزمینی عمیق­تر یافتند. به­گونه­ای که عوامل طبیعی می­توانند باعث غلظت بیش­تر فسفر در آب زیرزمینی نسبت به عوامل انسانی شوند. در واقع، تجزیه میکروبی فسفر ارگانیک و انحلال احیاییFeOOH ممکن است باعث غلظت بالای فسفر در آب زیرزمینی شوند (58).              

علیرغم اینکه فسفات برای حیات ضروری است تجمع آن می­تواند مضر باشد. جذب فسفر در بدن می­تواند از طریقی عواملی از جمله آب و غذا باشد. در مرحله نهایی بیماری­های کلیوی، کلسیتی­شدن عروقی گسترده درنتیجه تمرکز طولانی فسفات رخ می­دهد. به علاوه، جذب پیوسته فسفات بالا با پیرشدگی، فیبریلاسیون دهلیزی، هیپرتروفی قلبی، عملکرد نامناسب اندوتلیال(endothelial)، تصلب شریان بدون نشانه و حتی مرگ همراه است (59).

خواننده علاقه­مند می­تواند برای دسترسی به اطلاعات جزئی در خصوص فسفر در آب­های زیرزمینی می­تواند به مقالات مربوطه، از جمله مطالعه بسیار جذاب تائو و همکاران (53)، مراجعه کند.

سولفور: آلودگی سولفات آب­های زیرزمینی ممکن است بر اثر عوامل طبیعی مانند سازندهای گچی، و غیرطبیعی مانند معدنکاوی زغال (60) و یا لندفیل­ها (61) ایجاد شود. تحت شرایط حاکم بر آب­های زیرزمینی سولفات می­تواند بر اثر باکتری­های احیاکننده سولفات به گاز سولفید هیدروژن(H2S) تبدیل شود. به علاوه، گاز سولفید هیدروژن در لندفیل در نتیجه تجزیه زیستی زباله­های جامد شهری (از جمله گچ، مواد غذایی و کاغذی) ایجاد می­شود (62). این گاز سمی، قابل اشتعال و بدون رنگ است و یک مولفه اصلی ایجاد بو (بوی تخم­مرغ گندیده) در لندفیل است (61).

بسیاری از جوامع به آب­های زیرزمینی به عنوان منشأ اصلی آب آشامیدنی متکی هستند. با این وجود، گاز سولفید هیدروژن یک آلاینده تشخیص داده نشده است (60) و در نتیجه در معرض مصرف آب زیرزمینی آلوده به این گاز قرار دارند. از اثرات منفی سلامت مربوط به این گاز افزایش ریسک بیماری­های تنفسی است (63). به طور جزئی، این گاز ممکن است سبب سوختگی چشم، برونشیت، التهاب گلو(pharyngitis)، ورم ملتحمه(conjunctivitis)، درد چشم، آسیب مجرای تنفسی فوقانی، از دست دادن بویایی، تجمع مایعات در ریه(Pulmonary edema) با ریسک مرگ، از دست دادن هوشیاری و بیهوشی شود (64).

فلوئور: سنگ­های حاوی فلوئور در قشر بالایی پوسته زمین فراوان هستند. فلوئور می­تواند شسته شود و منابع خاک و آب مجاور را آلوده کند. غلظت فلوئور در آب آشامیدنی عمدتا" بستگی به ترکیب شیمیایی خاک، مدت زمان تماس آب با خاک، فلوئور شسته­شده از سنگ­ها، سنگ­های آتش­فشانی و گرانیتی، و مقدار آب برداشت شده از منبع در طول زمان دارد (65). معمولا آب­های سطحی درصد فلوئور کمی دارند. در حالی­که آب­های زیرزمینی غلظت فلوئور بالایی دارند. در واقع، علی­رغم این­که آب­های رودخانه­ای نزدیک به صنایع یا معادنی مانند بوکسیت، گرافیت،‌ آلومینیوم، فسفات و کودهای شیمیایی حاوی فلوئور فراوانی هستند، آب­های زیرزمینی مهم­ترین عامل پخش فلوئور و ایجاد بیماری فلوئورسیس هستند (66). افزایش غلظت فلوئور باعث آسیب مینای دندان، تغییر شکل اندام­ها و ستون فقرات، و حتی فلج­اطفال می­شود (31).

فلزات سنگین: در چند دهه اخیر آلودگی فلزات سنگین از جمله آهن، مس، روی، منگنز، نیکل، کروم، سرب، کادمیوم، و آرسنیک در محیط­های آبی به یک مشکل جهانی تبدیل شده است (67). عمده­ترین منابع تولیدکننده این عناصر معادن و غبارهای آتشفشانی می­باشند. به علاوه، انسان به راه­های گوناگون مثل فعالیت­های صنعتی، صنایع رنگرزی، آب­کاری فلزات، و فعالیت­های کشاورزی در انتشار فلزات سنگین نقش دارد (68). فلزات سنگین در پوسته زمین یافت می­شوند و می­توانند توسط فرآیندهای طبیعی و تغییر pH خاک در آب­های زیرزمینی انحلال یابند. به علاوه آب­های زیرزمینی می­توانند از شیرابه زباله­ها، فاضلاب، شستشوی پسماندهای معدنی، نشت از لاگون­های باطله یا دریاچه­های صنعتی، به فلزات سنگین آلوده شوند (69).

فلزات سنگین به دلیل پایداری محیطی، بازیافت بیوژئوشیمیایی، پدیده جذب- واجذبی، پتانسیل اکسایش- کاهش، ته­نشست، انحلال­پذیری، و خطرات بوم شناختی مورد توجه فراوان قرار گرفته­­اند (70). علی­رغم این­که بعضی از فلزات سنگین به عنوان مواد مغذی برای زنده ماندن حائز اهمیت هستند، در غلظت­های بیش از حد مجاز منجر به مسمومیت شدید می­شوند. بیش­تر شکل­های سمی این فلزات به صورت گونه­های یونی و در شرایط حاوی اکسیژن (مانندAs3+, Ag+2, Hg2+, Pb2+ و Cd2+ ) با مولکول­های زیستی بدن واکنش می­دهند و ترکیبات پایداری را به وجود می­آورند (71). یکی از مشکلات مهم فلزات سنگین در ارتباط با سلامت انسان، عدم متابولیزه شدن آن­ها در بدن و تجمع یافتن در بافت چربی، عضلات، استخوان­ها و مفاصل می­باشد (21). در واقع، فلزات سنگین دارای خاصیت تجمع­پذیری در گیاهان و ورود به زنجیره غذایی هستند (72). 

افرادی که از طریق مصرف آب در معرض فلزات سنگین قرار دارند، نسبت به سرطان و دیگر خطرات آسیب­پذیرتر هستند. هم­چنین مصرف طولانی آب­های زیرزمینی آلوده به فلزات سنگین می­تواند منجر به بیماری­های ذهنی شود. رخداد غیرمعمول بیماری­های روانی در ناحیه ایشیاگو (Ishiagu)در نیجریه به این دلیل گزارش شده است (73).

به منظور ارزیابی آلودگی فلزات سنگین به ویژه در منابع آب زیرزمینی به عنوان تأمین آب شرب و کشاورزی در کشورهای خشک و نیمه­خشک، مانند ایران، چندین شاخص معرفی شده است. از جمله این شاخص­ها می­توان به شاخص آلودگی(Contamination Index) یا Cd، شاخص آلودگی فلزات سنگین(Heavy Metal Pollution Index) یا HPI و شاخص ارزیابی فلزات سنگین(Heavy Metal Evaluation Index) یا HEIاشاره کرد (74). در این بین شاخص آلودگی فلزات سنگین ابزاری مناسب برای ارزیابی کلی آلودگی منابع آب زیرزمینی است (75).

در ادامه، هر یک از فلزات سنگین در ارتباط با آب­های زیرزمینی و عوامل بیماری­زا به صورت جداگانه مورد بحث قرار می­گیرند.

سرب: در میان فلزات سنگین، عنصر سرب بسیار سمی است که از جمله ترکیبات سرطان­زای موسسه بین­المللی تحقیقات سرطان(International Agency for Research on Cancer یا IARC) طبقه­بندی شده است و یکی از چهار فلزی است که بیش­ترین عوارض را بر روی سلامتی انسان دارد. هوا، غذا و آب مهم­ترین منابعی هستند که سرب می­تواند از طریق آن­ها وارد بدن شود (76). به طور کلی در حدود 10 تا 20 درصد ورود سرب به بدن در اثر مصرف آب آشامیدنی آلوده است. منبع اصلی سرب در آب مصرفی از حل­شدن آن در لوله­کشی­های قدیمی ناشی می­شود. سرب از طریق عوامل طبیعی (از سازندهای زمین­شناسی) و یا غیر طبیعی (مانند دفع کنترل­نشده باتری­های اسیدی سربی (77)) ممکن است وارد آب زیرزمینی شود (78). هر چند مقادیر ناچیز آن ممکن است حتی مفید باشد، در غلظت­های سمی بسیار خطرناک است. آثار سمی سرب بسته به ویژگی­های متابولیکی و رژیم غذایی افراد متغیر است و در بدن، بر چهار موضع دستگاه گوارش، سیستم عصبی مرکزی، اعصاب محیطی و سیستم خون­ساز اثر می­گذارد (79). مسمومیت با سرب در هر سنی می­تواند اتفاق بیفتد، اما مسمومیت برای کودکان به دلیل اینکه آسیب­پذیر هستند شایع­تر است (80). سرب می­تواند سبب اختلال بیوسنتزهموگلوبین، کم­خونی، افزایش فشار خون، آسیب به کلیه، سقط جنین و نارسی نوزاد، اختلال در عملکرد سیستم­های حیاتی بدن از جمله سیستم عصبی، آسیب به مغز، ناباروری مردان، کاهش بهره هوشی و قدرت یادگیری، اختلالات رفتاری در کودکان و حتی مرگ شود (64).

روی: روی یکی از فراوان­ترین عناصر در پوسته زمین است و به مقدار جزئی در آب­های سطحی و زیرزمینی غیرآلوده یافت می­شود. روی به مقدار کم تقریبا در همه سنگ­های آذرین وجود دارد (81). کانه­های اصلی روی سولفیدها مانند اسفالریت (Sphalerite) و وورزیت(Wurzite) هستند (82)، که آب زیرزمینی با عبور از این سنگ­ها حاوی فلز روی می­شود. درصد روی طبیعی خاک­ها حدود 1 تا 300 میلی­گرم بر کیلوگرم است (82). در آب­های طبیعی سطحی غلظت روی تقریبا زیر 010/0 میلی­گرم بر لیتر، و در آب­های زیرزمینی حدود 010/0 تا 040/0 میلی­گرم بر لیتر است (82). به علاوه، روی در نتیجه خورندگی تانک­ها، لوله­های از جنس آهن گالوانیزه و اتصالات برنجی وارد آب­های آشامیدنی می­شود. غلظت بیش از حد مجاز روی در کوتاه­مدت منجر به مشکلات گوارشی چون دل­پیچه، اسهال و تهوع (83) و در طولانی­مدت منجر به بیماری­های سیستم عصبی، آسیب لوزالمعده و کاهش کلسترول مناسب خون (HDL) می­شود (80، 83).

کروم: کروم از فعالیت­هایی مانند تهیه آلیاژهای کروم، آب­کاری کروم، استفاده از ترکیبات بازدارنده خوردگی، صنعت نساجی، صنعت چاپ، عکاسی، و دباغی وارد محیط­زیست می­شود. کروم اضافه شده به محیط­زیست در نهایت از طریق چرخه آب وارد آب زیرزمینی می­­شوند (84). به علاوه، از سنگ­های حاوی کروم، مانند کرومیت، نیز آب زیرزمینی ممکن است حاوی کروم شود. معمول­ترین فرم کروم طبیعیCr(III)  است که بسیار غیرمتحرک است. به ­گونه­ای که آب­های طبیعی معمولا غلظت بسیار کمی کروم دارند، به جز در مواردی کهpH بسیار پایین باشد. به هر حال، کروم می­تواند به صورتCr(VI) نیز باشد که به صورت فرم آنیونی چنداتمی، یعنیCrO42-، تحت شرایط بسیار اکسایشی پایدار است. هر چند که کرومات­های طبیعی ناچیز هستند (85). بر طبق گزارشات سازمان بهداشت جهانی حدود 93 تا 98 درصد کروم از طریق غذا و تنها حدود 9/1 تا 7 درصد از طریق آب وارد بدن می­شود (83). غلظت بالای کروم در بدن انسان در کوتاه­مدت باعث التهاب و سوزش دهان، بینی، ریه­ها، التهاب پوست و مشکل هضم غذا و آسیب دیدن کلیه­ها و کبد می­شود. مصرف بیش از حد مجاز کروم می­تواند باعث سوزش و خارش مخاط گوارشی شود و در شرایطی حادتر عوارضی مانند نکروز کبدی، خون­ریزی داخلی، التهاب کلیه، مشکلات تنفسی، سرطان دستگاه گوارش، ریه و روده و در نهایت مرگ را در پی داشته باشد (21). به علاوه، ترکیبات کروم شش ظرفیتی اثرات تخریبی بر بافت­های بدن انسان می­گذارد و منجر به بیماری سرطان در بلندمدت می­شوند (86).

مس: مس ممکن است از طریق کانی­های مسی و فعالیت­های معدنکاری مربوط به مس وارد آب­های زیرزمینی شود. ارزیابی خطر ناشی از مواجهه با این ترکیبات و هم­چنین پایش این فلز برای ارزیابی ایمنی محیط­زیست و سلامت انسان از اهمیت ویژه­ای برخوردار است (87). غلظت بالای مس در کوتاه­مدت باعث ایجاد بیماری­های گوارشی و در بلندمدت منجر به بیماری­هایی از قبیل کم­خونی، اختلال در استخوان­ها، افزایش کلسترول و گاهی باعث مرگ می­شود. کودکان زیر یک سال نسبت به مس حساس­تر هستند (88).      

 آرسنیک: آرسنیک یک عنصر سرطان­زا و شبه­فلزی است که در همه جای پوسته زمین وجود دارد. کانی­های رآلگار و زرنیخ (اورپیمان) منشا وجود آرسنیک هستند. آرسنیک به راحتی در آب حل می­شود و نسبت به عناصر دیگر بسیار محرک­تر می­باشد. آب­های سطحی و زیرزمینی مناسب­ترین شرایط را برای جابه­جایی و حرکت آرسنیک دارند. آب­های زیرزمینی به طور طبیعی آسیب­پذیر می­باشند و اغلب مواد زیادی را در خود حل می­کنند. اگر سازند تشکیل­دهنده آبخوان دارای آرسنیک باشد، آب­های زیرزمینی به راحتی آلوده می­شوند (89). مواجهه انسان­ها با آرسنیک غیرآلی عمدتاً از طریق مصرف آب شربی است که به صورت طبیعی آلوده شده باشد. به علاوه، آرسنیک ممکن است در مناطقی که معادن فلزی وجود دارد، و هم­چنین در نتیجه مصرف مواد ضد آفات نباتی، و حشره­کش­هایی که حاوی آرسنیک هستند وارد آب شود (80، 83).

آرسنیک موجود در آب معمولا آرسنیک با ظرفیت (3+ و 5+) می­باشد. آرسنیک با ظرفیت (3-)، که بسیار سمی است، هم در شرایط بسیار احیایی رخ می­دهد (90). آرسنیک موجود در آب معمولا در شرایط احیاییAs+3 و در شرایط اکسیدی As+5 می­باشد (91). هر فرم آرسنیک درجه سمی بودن خود را دارد (92). دو فرم غالب آرسنیک، آرسنات (AsO4-3) با As+5  و آرسنیت (AsO3-3) با  As+3 هستند که هر دو برای انسان و سایر حیوانات سمی می­باشند و از طرف سازمان بهداشت جهانی (WHO) و حفاظت محیط زیست امریکا(EPA) سرطان­زا شناخته شده­اند. آرسنیت وقتی با گروه­های سولفیدی موجود در پروتئین­ها و آنزیم­ها واکنش می­دهد می­تواند بسیار سمی باشد (93). به طوری­که به طور مداوم با اکسیژن داخل سلول واکنش می­دهد و سلول را تخریب می­کند (94). در واقع، آرسنیت در داخل سلول­ها باعث تغییر شکل ژن­ها می­شود و در نهایت شکلDNA را تغییر می­دهد (95). به علاوه، آرسنیت در داخل بدن باعث اختلال در فعالیت بیش از 200 آنزیم مهم می­شود (96). ترکیب دیگر آرسنیک آرسنات می­باشد و از آنجا که ساختار آن بسیار شبیه فسفر است، جانشین فسفر موجود در ترکیبات فسفات بدن در جاهایی مثل استخوان­ها می­شود (97). آرسنات در داخل سلول به راحتی هیدرولیز می­شود. بعد از مدتی، فسفات لازم برای تبدیل آدنوزین­دی­فسفات (ADP) به آدنوزین­تری­فسفات (ATP) که انرژی رایج داخل سلول است وجود ندارد و در نتیجه سلول خالی از انرژی می­شود و در نهایت می­میرد (98).

سمی­ترین ترکیب آرسنیک گاز آرسن است که باعث از بین رفتن گلبول­های قرمز خون و در نهایت ایجاد بیماری کم­خونی می­شود (99). هم­چنین اثر منفی آن بر روی آنزیم­ها و پروتئین­ها هم دیده شده است. آرسنیک گاهی باعث جلوگیری از فعالیت DNA می­شود و در نتیجه، بدن را مستعد سرطان­های گوناگون می­کند (100). آرسنیک هم­چنین بر روی سلول­های دفاعی بدن (سلول­های T) اثر می­کند و باعث ضعیف شدن بدن در برابر بیماری­ها می­شود. اگر مقدار آرسنیک موجود در داخل آب بیش­تر از 50 میکروگرم بر لیتر باشد خطر ابتلا به سرطان از هر 100 نفر یک نفر می­باشد (101). آرسنیک اغلب بر روی قسمت­هایی از بدن که وارد آن یا در آن ذخیره می­شود، از جمله سیستم گوارش، سیستم گردش خون، کبد، ریه، قلب، کلیه، و پوست، اثر می­گذارد (102). بیش­ترین اثر سمی آرسنیک بر روی پوست است که پزشکان حدود 1800 سال پیش به آن پی برده­اند (103). از بیماری­های پوستی آرسنیک می­توان به شاخی­شدن، ایجاد لکه­های سیاه، ریزش موی روی پوست، و ایجاد تومورهای سرطانی روی پوست اشاره کرد. در جنوب تایوان نرخ بیماری­های شاخی شدن و لکه­دار شدن پوست بر اثر آرسنیک به ترتیب برابر 7 و 18 درصد می­باشد که این بیماری­ها بعد از حدود 3 تا 30 سال در معرض آرسنیک قرار گرفتن نمایان شده­اند (104). در بنگال­باختری واقع در هند 70 درصد افرادی که بیماری کبدی دارند آب آلوده به آرسنیک مصرف کرده­اند (105). به علاوه، آرسنیک باعث آسیب رساندن به نورون­های عصبی و ایجاد اختلالات روانی در فرد می­شود که این مورد در بین کارگران صنایع ذوب فلز آرسنیک­دار و کودکان کشورهای آلوده مانند بنگلادش و تایوان به فراوانی ثبت شده است (106). اگر افراد به مدت طولانی در معرض آرسنیک قرار گیرند مبتلا به فشار خون می­شوند (107). در واقع، در مناطق آلوده به آرسنیک، افرادی مبتلا به فشار خون شش برابر مناطق دیگر است (108). در زمان بارداری، آرسنیک موجود در بدن مادر همراه خون از راه جفت وارد بدن جنین می­شود. در این صورت، بر روی رشد جنین اثر منفی می­گذارد (109) و باعث نقصان نوزاد و یا در آینده (زمان نوجوانی) اختلالات روانی می­شود (110). بیماری آرسنیکوزیس بیماری دیگری است که در اثر مسمومیت شدید با آرسنیک ایجاد می­شود. این بیماری باعث اختلال گردش خون در دست و پا می­شود که نتیجه آن قانقاریای دردناک است. این بیماری خطرناک در اکثر موارد منجر به قطع عضو می­شود. مواجهه با عنصر سرطان­زای آرسنیک، عوارضی مانند کارکرد غیرطبیعی قلب، آسیب به شش­ها و مجاری تنفسی، کاهش تولید گلبول­های سفید و قرمز خون، ناراحتی گوارشی، و سرطان­های ریه، مثانه و پوست را در بلندمدت در پی دارد (79).

در ایران مناطق مختلف آلوده به آرسنیک با تمرکز بیش از حد نرمال آن در داخل آب و سازندهای مختلف گزارش شده است. ندیری و همکاران (25) ناهنجاری­های رخداد آرسنیک را در منابع آبی سد سهند، هشترود، بررسی کردند. نتایج نشان داد منشأ اصلی کانه­زایی­های مربوطه فعالیت­های اپی­ترمال سازندها است. وجود کانی­های آمفیبول و بیوتیت در توده آذرین منطقه نشان­گر توانایی ماگما در تولید سیالات گرمایی است که علاوه بر جزو متئوریک کانسارهای اپی­ترمال، جزو ماگمایی در ارتباط با سد سهند سازندها را تحت تاثیر قرار می­دهد و انواع دگردیسی­های سیلیسی­شدن، دولومیتی­شدن، پیریتی­شدن، و آهک­زدایی مرتبط با تمرکز آرسنیک را به وجود آورده­اند (25).

کادمیوم: کادمیوم معمولاً به طور طبیعی در آب­های سطحی و زیرزمینی وجود دارد. کادمیوم از طریق فرسایش خاک و سنگ بستر، رسوبات آلوده اتمسفری ناشی از کارخانجات صنعتی، پساب مناطق آلوده و استفاده از لجن و کود در کشاورزی وارد آب می­شود. حلالیت کادمیوم در آب تحت تأثیر عواملی نظیر نوع ترکیبات و pH آب است. غلظت بیش از چند میکروگرم بر لیتر کادمیوم احتمالاً ناشی از تخلیه فاضلاب آلوده به کادمیوم می­باشد (83). کادمیوم و ترکیبات آن بسیار سمی هستند و ممکن است سیستم ایمنی بدن را مختل کنند. مسمومیت حاد ناشی از کادمیوم اغلب به علت شرب آب یا دیگر مایعات با pH اسیدی و آلوده به این عنصر است (21). فلز کادمیوم خواص سرطان­زایی دارد و بیماری­هایی مثل فشار خون، گرفتگی عروق، آسیب به کلیه، کبد، طحال و استخوان نتیجه مواجهه طولانی­مدت با این فلز می­باشند (111).

نیکل: نیکل یک عنصر طبیعی در پوسته زمین است. بنابراین، مقادیر جزئی آن در غذا، آب، خاک، و هوا وجود دارد. نیکل در کل با سنگ­های قلیایی و فوق­قلیایی همراه است (112). نیکل در آب غیر قابل حل است. با این وجود، وقتی به شکل ذرات خیلی ریز است به صورت یون نیکل دو ظرفیتی در آب و سیالات زیستی مانند خون در می­آید (113). درواقع، نیکل ممکن است به صورت یک کاتیون دو ظرفیتی در آب­های طبیعی با pH حدود 5 تا 9 وجود داشته باشد. آماس پوستی شامل خارش انگشت­ها، دست­ها، و ساعدها معمول­ترین اثر در انسان ناشی از تماس طولانی پوست با نیکل است (112). به علاوه، نیکل بیش­تر در استخوان، کلیه، ریه، و کبد انسان تجمع می­یابد (114). بیماری­های ناشی از تماس بلندمدت با نیکل شامل آلرژی، سرطان، و اختلالات تنفسی می­باشند (114). در خلال تماس از طریق بلع دهانی نیکل، مرگ یک بچه با هضم حدود 570 میلی­گرم بر کیلوگرم نیکل گزارش شده است (115). به علاوه، مشکلات روده­ای، تهوع، اسهال، و درد شکم از موارد دیگر است (116). وابسته به نوع ورود نیکل به بدن، اثرات ایمنی، خونی، کبدی، کلیوی، و ژنوتوکسیک بر روی باروری و رشد جنین گزارش شده است (117). سیستم ایمنی و مجرای تنفسی اهداف حساس مربوط به سمی شدن نیکل هستند. به گونه­ای که برونشیت مزمن، آمفیزم، و عملکرد نامناسب ریه ایجاد می­شود (118).

آهن: اگرچه آهن دومین عنصر فلزی فراوان در پوسته زمین است، غلظت آن در آب معمولا ناچیز است. منشأ آهن در آب زیرزمینی آهن موجود در سازندهای سنگی و خاک است که در نتیجه برهم­کنش­های آب- خاک در آب زیرزمینی حل می­شود. به علاوه از طریق­ تراوش باران و نفوذ آن به آب زیرزمینی در آب باران حل و به آب زیرزمینی می­پیوندد (119). رفتار شیمیایی آهن و انحلال­پذیری آن در آب زیرزمینی شدیدا به شرایط اکسیداسیون سیستم آب زیرزمینی بستگی دارد. به علاوه، pH نیز تأثیر مهمی دارد (120). غلظت بالای آهن در آب­های زیرزمینی می­تواند باعث وجود طعم فلز، رنگ­زدایی و بوی نامطبوع شود. رشد باکتری­های ناخواسته منجر به پوشش­های لجنی در لوله­های آب می­شوند، که مصرف بیش از اندازه آن ممکن است منجر به ایجاد و افزایش ذخیره آهن در بدن شود که سبب بیماری­هایی مانند دیابت،‌ بیماری­های قلبی، سرطان و مشکلات کلیوی می­شود (121). آهن به عنوان یک عنصر ضروری برای تولید انرژی، حمل اکسیژن، تکثیر سلول­ها و انجام فعالیت­های زیستی موجودات زنده محسوب می­شود (122). در بدن یک فرد سالم بیش از دو سوم آهن بدن در ساختار گلبول­های قرمز و پیش­سازهای آن­ها به کار رفته است. روزانه حدود 20 تا 25 میلی­گرم آهن برای تولید گلبول­های قرمز تازه مورد نیاز است (123). این در حالی است که مقدار قابل توجهی از آهن مورد نیاز برای خون­سازی از بازیافت آهن گلبول­های قرمز پیر توسط ماکروفاژها تأمین می­گردد و تنها حدود یک تا دو میلی­گرم آهن روزانه از طریق روده­ها جذب می­شود. همواره مقادیر بسیار ناچیزی از آهن در اثر ریزش سلول­های دیواره روده کوچک (تنها مسیر دفع آهن) از بدن دفع می­شود (123). به دلیل نبود یک مکانسیم فیزیولوژیک اختصاصی برای دفع آهن، در صورتی که آهن به مقدار زیادی از طریق رژیم غذایی وارد بدن شود، در صورتی که مسیرهای متابولیسمی آهن دچار اختلال شده باشند و یا فرد در اثر ابتلا به بیماری­هایی نظیر تالاسمی نیاز به تزریق­های مکرر خون داشته باشد، آهن اضافی در بدن انباشته و باعث ایجاد مسمومیت آهن می­شود (123). مسمومیت آهن باعث افزایش تولید رادیکال­های آزاد می­شود. در شرایط نرمال و پاتولوژیک سوپراکسید(O2-) و هیدروژن­پراکسید(H2O2) تولیدشده در بدن توسط آنزیم­های آنتی­اکسیدان، متابولیزه می­شوند و از بین می­روند (124). در حالت اضافه باری آهن، یون­های آزاد آهن با سوپراکسید (O2-) و هیدروژن­پراکسید (H2O2) واکنش می­دهند و رادیکال­های سمی و واکنش­پذیر هیــدروکسیل (OH-) را ایجاد می­کنند. رادیکال­های هیدروکسیل باعث تخریب غشای سلولی و غشاهای اندامک­های سلولی مثل میتوکندری و لیزوزوم می­شوند. با تخریب غشای لیزوزوم، آنزیم­های پروتئولیتیک آزاد و منجر به مرگ سلول می­شوند (125).

منگنز: وجود منگنز در آب زیرزمینی با فاکتورهای بسیاری کنترل می­شود. ژئوشیمی سنگ، شیمی آب و فعالیت میکروبیولوژیکی از این موارد هستند. بعضی از سنگ­ها مانند سنگ­های مافیک و اولترامافیک، شیل، گری­وک و سنگ آهک غلظت­های بالایی منگنز دارند که از طریق فرآیند هوازدگی غلظت­های بالای منگنز را در خاک و رسوب سبب می­شوند. شیمی آب، به خصوصEh, pH ، اکسیژن حل­شده (DO)، و کربن آلی حل شده (DOC) غلظت منگنز را در آب کنترل می­کنند. مهم­ترین فرم­های منگنز در محیط Mn2+ قابل حل در حالت احیایی وMn4+ غیرقابل حل در حالت اکسیداسیون هستند (126). منگنز در pH و Eh پایین به صورت Mn2+ قابل حل است و در حضور اکسیژن و pH بالاتر به صورت Mn4+ رسوب می­کند (127). میکروارگانیسم­ها می­توانند نقش مهمی در جابه­جایی منگنز در محیط داشته باشند. به گونه­ای که آن­ها می­توانند باعث افزایش و یا کاهش غلظت منگنز در آب زیرزمینی شوند.

غلظت کم منگنز برای سلامت انسان مفید است (128). سازمان بهداشت جهانی مقدار مجاز آن را 4/0 میلی­گرم بر لیتر اعلام کرده است. غلظت بالای منگنز ممکن است باعث ایجاد مزه فلز در آب، لکه لباس، ظرف و محصولاتی مانند کاغذ و پلاستیک شود. به علاوه، فشار و جریان آب در لوله به دلیل تجمع اکسیدهای منگنز کاهش می­یابد (129). هومونسیک و همکاران (126) بیان کردند در چندین مطالعه مربوط به مناطق مختلف ارتباط مهم بین منگنز موجود در آب آشامیدنی با منشأ آب زیرزمینی و اثرات منفی سلامت انسان گزارش شده است. پایین آمدن عملکرد هوش کودکان ده ساله در بنگلادش (130) به دلیل غلظت منگنز آب چاه و رفتارهای بیش­فعالی کودکان در کوبک(Quebec) (131) از جمله این موارد است. به علاوه، در بزرگسالان غلظت بالای منگنز در آب آشامیدنی ممکن است منجر به بیماری منگنیسم (Manganism)، یک بیماری شبیه پارکینسون، شود (126). هم­چنین در یک مطالعه در یونان مشخص شد سمپتوم­های نورولوژیکی مسمومیت ممتد منگنز به دلیل تأمین آب از آب زیرزمینی دارای منگنز افزایش می­یابد (132). غلظت بالاتر از حد مجاز منگنز، می­تواند عملکرد سیستم­های مختلف بدن از جمله سیستم تنفسی، گوارشی و عصبی را مختل کند (21). مطالعه میرمحمدلو و همکاران (133) برای ارتباط دادن آلودگی آب به لژیونلا با در نظر گرفتن عناصر جزئی (آهن، منگنز، مس، و روی)، قلیائیت، و سختی آب نشان داد کیفیت شیمیایی آب بر آلودگی لژیونلا موثر است و براساس برازش لجستیک غلظت منگنز بیش­ترین تأثیر را بر حضور لژیونلا دارد. پاتوژن لژیونلا عامل ایجاد بیماری­های لژیونلوزیس (فرم شدیدی از پنومونی)، و تب پونتیاک (نوعی بیماری خودمحدودشونده شبیه آنفولانزا) است.

4- خصوصیات هیدروژئولوژیکی آب­های زیرزمینی

آب­های زیرزمینی به عنوان بخشی از چرخه آب در نظر گرفته می­شوند و تشکیل آن­ها عمدتا مربوط به تغذیه از بارش و آب­های سطحی است. آب­های زیرزمینی ممکن است در سازندهای زمین­شناسی مختلف وجود داشته باشند که از این بین آبخوان­ها (Aquifer) اهمیت بالایی دارند. آبخوان سازندی است که مواد زمین­شناسی نفوذپذیر اشباع وسیعی را شامل می­شود و در نتیجه می­تواند مقادیر قابل توجهی آب را به چاه یا چشمه تخلیه کند. به عبارتی آبخوان توانایی ذخیره و انتقال آب را دارد. لایه­های زمین­شناسی ممکن است آبخوان نباشند، بلکه ناتراوا (Aquiclude)، بسته­سازند (Auifuge)، و نیمه­تراوا (Aquitard) باشند. لایه­های زمین­شناسی ناتراوا توانایی ذخیره آب را دارند ولی نسبتا غیر قابل نفوذ هستند (مثل رس). لایه­های زمین­شناسی بسته­سازند نه توانایی ذخیره آب و نه توانایی انتقال آن را دارند (مثل گرانیت متراکم). لایه­های زمین­شناسی نیمه­تراوا می­توانند اشباع از آب باشند اما نفوذپذیری نسبتا پایینی دارند (مثل رس ماسه­ای) (134). از بین لایه­های زمین­شناسی مختلف، آبخوان که قابلیت ذخیره و انتقال آب بالایی دارد نسبت به پاتوژن­ها و عوامل بیماری­زا حساس­ترین می­باشد و بایستی از آن محافظت کرد.

آب زیرزمینی ممکن است در زون اشباع و یا غیراشباع باشد. در زون غیراشباع فضاهای خالی توسط آب و هوا پوشیده شده­اند. در زون اشباع تمام فضاهای خالی توسط آب پوشیده شده است. زون اشباع ممکن است آبخوان باشد که تا سنگ کف ادامه دارد و از نظر سطحی نیز مساحت نسبتا وسیعی را از منطقه تغذیه تا منطقه تخلیه به خود اختصاص می­دهد. اگر عمق آبخوان زیاد باشد عوامل بیماری­زا ممکن است تا قبل از رسیدن به سطح آب زیرزمینی (سطح ایستابی) از بین بروند. از منطقه تغذیه (معمولا ارتفاع توپوگرافی زیاد) به سمت منطقه تخلیه (معمولا ارتفاع توپوگرافی کم) دانه­های رسوبی ریزتر می­شوند و عمق سطح آب زیرزمینی افزایش می­یابد. در این صورت، در منطقه تخلیه انتظار بر آنست که به دلیل خصوصیات خودپالایی دانه­های رسوبی آب­های زیرزمینی نسبت به عوامل بیماری­زا به طور طبیعی تصفیه شوند. با این وجود، این فرآیند ممکن است به دلیل سرعت کند آب­های زیرزمینی مدت زمان زیادی طول بکشد. در منطقه تغذیه حرکت عمودی آب زیرزمینی ممکن است مشاهده شود و در این منطقه دانه­های رسوبی درشت­تر هستند و احتمال آلودگی آب زیرزمینی نیز بیش­تر است.

هر سیستم آبخوان ممکن است انواع و خصوصیات هیدروژئولوژیکی مختلفی داشته باشد که کیفیت آب برای هر یک متفاوت باشد. درواقع، آبخوان آبرفتی خود می­تواند معلق، آزاد،‌ تحت­فشار، محبوس و یا حدواسط باشد. لایه بالایی آبخوان ممکن است غیرقابل نفوذ باشد و در نتیجه یک آبخوان محبوس  (Confined aquifer) ایجاد شود. این لایه می­تواند نقش محافظتی از آبخوان را در مقابل عوامل بیماری­زا داشته باشد. آبخوان محبوسی که پس از حفر چاه، آب بالاتر از لایه غیرقابل نفوذ بالایی قرار بگیرد را تحت­فشار می­گویند. در غیر این­صورت آبخوان آزاد (Unconfined aquifer) است. یک آبخوان آزاد در منطقه تهویه آب زیرزمینی بر روی یک لایه موضعی با نفوذپذیری بسیار کم را آبخوان معلق می­نامند. آبخوان­های آزاد بسیار مستعد آلودگی هستند (32). به علاوه، سطحی­ترین لایه ممکن است خاک باشد که معمولا نقش محافظتی از آبخوان در مقابل عوامل بیماری­زا دارد. در کل، کم عمق بودن آب زیرزمینی، مسیرهای جریان ترجیحی آب زیرزمینی، و نازک بودن پوشش خاک می­توانند پتانسیل آلودگی را افزایش دهند (32).

آبخوان­های آبرفتی ممکن است بزرگ­مقیاس و یا کوچک­مقیاس باشند که حتی مقیاس آبخوان نیز بر عوامل بیماری­زای مربوط به آب­های زیرزمینی تأثیرگذار است. هر کدام از این آبخوان­ها پیچیدگی­های مربوط به خود را دارند. گاهی اوقات یک آبخوان کوچک مقیاس نیز ممکن است آنقدر پیچیده باشد که برای شبیه­سازی آن نیاز به استفاده از مدل­های عددی پیچیده باشد (135). در خصوص یک آبخوان سیستم آب زیرزمینی ممکن است از زیرسیستم­های محلی و منطقه­ای تشکیل شده باشد. آب زیرزمینی در زیرسیستم­های محلی مسافت کم­تری را از منطقه تغذیه تا تخلیه طی می­کند ولی در زیرسیستم­های منطقه­ای ممکن است مسافت خیلی زیادی را طی کند (134) و در نتیجه فرصت کافی را برای پالایش عوامل بیماری­زا دارد.

آبخوان ممکن است از نوع کارستی (عمدتا در سازندهای کربناته مثل آهکی و دولومیتی) و یا سازند سخت (مثل گرانیت بسیار خردشده) باشد (136). در این صورت بحث عوامل بیماری­زا متفاوت می­باشد. به دلیل انحلال، خردشدگی، و تشکیل غارها ممکن است آب زیرزمینی در این آبخوان­ها با سرعت بسیار بالایی حرکت کند. به علاوه، این آبخوان­ها معمولا به دلیل عدم وجود دانه­های رسوبی نسبت به عوامل بیماری­زا بسیار حساس می­باشند. در نتیجه، بایستی از این منابع استراتژیک به طور جدی محافظت کرد. آب شرب مربوط به آبخوان­های سخت ممکن است غلظت­های مواد آلاینده بیش­تر از حد مجاز سلامت انسان داشته باشند،‌ در حالی­که آبخوان­های آبرفتی کم­تر متأثر از آلودگی قرار می­گیرند (137). در حالیکه تغذیه آبخوان­های آبرفتی عمدتا از نوع توزیعی (Distributed) است در خصوص آبخوان­های کارستی می­تواند توزیعی و متمرکز (Concentrated) باشد (138). تغذیه متمرکز آب را با سرعت بالا معمولا به صورت یک منبع نقطه­ای به آبخوان وارد می­کند و بنابراین استعداد آلودگی آبخوان­های کارستی نسبت به آبخوان­های آبرفتی بیش­تر است.

در خصوص آبخوان­های کارستی و مدلسازی آن­ها جهت دست­یابی به اطلاعاتی از جمله انتقال عوامل آلاینده مسائل و چالش­های زیادی وجود دارد. اولین مشکل وجود داده آب زیرزمینی است که معمولا در خصوص این آبخوان­ها وجود ندارد. مسئله بعدی ناهمگنی (تغییرپذیری نسبت به مکان) و ان­ایزوتروپی (تغییرپذیری نسبت به جهت) شدید این آبخوان­هاست که کار را برای هر گونه مطالعه با چالش همراه می­کند. در نهایت، نحوه جریان آب زیرزمینی در این آبخوان­ها ممکن است افشان (Diffuse)، مجرایی (Conduit) و حتی ترکیبی از این موارد باشد. در واقع، با توجه به درجه کارستی­شدن این آبخوان­ها ممکن است حاوی غارها، مجاری و شکستگی­های فراوان باشند و جریان در آن­ها مجرایی باشد. به علاوه، آب ممکن است از شکستگی­های فراوان و غارها عبور کند. از طرفی، ممکن است درجه کارستی­شدن این آبخوان­ها بسیار کم و جریان در آن­ها شبیه آبخوان­های آبرفتی باشد و از ماتریکس سنگ به صورت افشان عبور کند. در هر کدام از این حالت­ها سرعت حرکت آب زیرزمینی و پالایش مواد آلاینده در آبخوان متفاوت است. در داخل خود غارها و مجاری بزرگ ممکن است دانه­های رسوبی از جمله ماسه وجود داشته باشد و مواد آلاینده با عبور از آن­ها پالایش شوند. نکته کلی این است که این آبخوان­ها رفتار خاصی ندارند و ارزیابی اینکه کدام رفتار را دارند و اینکه بر سر مواد آلاینده و عوامل بیماری­زا چه می­آید با عوامل زیادی در ارتباط است. در این صورت پیچیدگی­های موجود کار را برای هر گونه مطالعه در خصوص این آبخوان­ها مشکل می­کنند و در نتیجه مدیریت این آبخوان­ها، خواه از نظر کمی و خواه از نظر کیفی، با مسائلی همراه است. سازندهای سخت و کارستی ممکن است درجه کارستی شدن، و درنتیجه پتانسیل تشکیل آبخوان و هیدرولیک متفاوتی داشته باشند.‌ به عبارت دیگر، این آبخوان­ها گاهی آن­چنان حفره و شکستگی دارند که تاحدودی شبیه آب­های سطحی عمل می­کنند (جریان مجرایی)، و درنتیجه نقشی ناچیزی در کاهش عوامل بیماری­زا نسبت به آب­های سطحی دارند. از طرف دیگر، جریان در آن­ها ممکن است مشابه آبخوان­های آبرفتی باشد (جریان افشان)، و درنتیجه نقش موثری در خودپالایی عوامل بیماری­زا داشته باشند. خواننده علاقه­مند در خصوص آبخوان­های کارستی، و پیچیدگی­های موجود برای شبیه­سازی آن­ها می­تواند به منابع مربوطه، از جمله: 136، 139-141، مراجعه کند.

آب­های زیرزمینی در نتیجه فرآیندهای طبیعی مانند انتشار(Diffusion)، همرفتی (Advection)، پخشیدگی(Dispersion)، تبخیر (Volatilization)، و اختلاط (Mixing) ممکن است احیا و عاری از عوامل آلاینده شوند. به علاوه، آب­های زیرزمینی در نتیجه فرآیندهای زیستی، مانند تجزیه زیستی (Biodegradation)، و فرآیندهای زمین­شیمیایی، مانند جذب سطحی، تبادل یونی، رسوبگذاری شیمیایی، واکنش­های اکسیداسیون- احیا، انحلال، تجزیه رادیواکتیو، و جذب توسط کربن آلی، می­توانند نسبت به آلودگی و عوامل بیماری­زا خودپالایی انجام دهند. خواننده علاقه­مند در خصوص این فرآیندها می­تواند به مراجع مربوطه، از جمله 142، مراجعه کند.

به دلیل عبور از لایه­های زمین­شناسی مختلف، تیپ آب زیرزمینی از منطقه تغذیه تا منطقه تخلیه از بیکربناته، به سولفاته، و در نهایت به کلروره تغییر می­کند. در نتیجه کیفیت آب زیرزمینی از منطقه تغذیه به سمت منطقه تخلیه کاهش می­یابد و یکی از نکات منفی در خصوص منطقه تخلیه آب زیرزمینی این مورد است.

به طور کلی موقعیت منبع آلوده­کننده، زمان ورود آلودگی، و مقدار آلودگی بر میزان آلودگی آب­های زیرزمینی موثرند. منبع آلاینده ممکن است در بالادست یک چاه یا چشمه باشد و درنتیجه باعث آلودگی آن شود و یا برعکس در پایین­دست آن باشد و منبع را آلوده نکند. علاوه بر ویژگی­های مربوط به آلاینده­ها و ویژگی­های هیدروژئولوژیکی آبخوان، عوامل دیگری مانند ساختمان چاه، عمق چاه، و مجاورت آن به آلاینده­های مدفوعی از عوامل اصلی کنترل­کننده آسیب­پذیری سیستم آب زیرزمینی هستند (143).

5- کاهش آلودگی آب های زیرزمینی

از طریق فرآیندهایی می­توان آلودگی آب­های زیرزمینی را کاهش داد. یکی از این روش­ها، روش جذب سطحی است که به دلیل سادگی، قابلیت بالای حذف آلاینده­های شیمیایی، و عدم ایجاد محصولات جانبی خطرناک می­تواند به عنوان یک روش موثر در نظر گرفته شود (144). استفاده از نانوذرات می­تواند به عنوان یک روش کارآمد در جذب سطحی آلاینده­ها در آب­های زیرزمینی به حساب آید. تاکنون، انواع گوناگونی از نانوذرات در مطالعات مختلف معرفی شده است. یکی از مهم­ترین انواع آن­ها نانوذرات آهن می­باشند که از سطح فعال و خاصیت کاهندگی شیمیایی بالایی برخودار هستند و به علت اندازه بسیار کوچک قابلیت جابجایی مسافت­های بسیار طولانی را در خاک و آبخوان دارند. به علاوه، از مزیت­های این روش تصفیه برجای آب زیرزمینی است (145).

رهیافت دیگر تغذیه مصنوعی آب­های زیرزمینی است که نه­تنها می­تواند افت آب­های زیرزمینی را کاهش دهد بلکه می­تواند آلودگی آب تغذیه­شده را نیز کاهش دهد. حتی تغذیه آب­های زیرزمینی با استفاده از پساب یا فاضلاب تصفیه­شده نیز برای برخی از آبخوان­ها، از جمله آبخوان دشت یزد- اردکان (146)، امکان­سنجی و انجام شده است. با این وجود، در خصوص تغذیه با فاضلاب تصفیه­شده بایستی مطالعات دقیق­تری انجام شود. مدلسازی عددی تغذیه مصنوعی آبخوان شهرکرد با استفاده از فاضلاب تصفیه­شده نشان داد که علی­رغم اینکه این کار باعث افزایش سطح ایستابی آبخوان می­شود، باعث افزایش غلظت نیترات در حدود 15 میلی­گرم در لیتر می­شود. با این وجود، می­توان این آلودگی را حداکثر در فاصله با شعاع یک کیلومتری کنترل کرد (147).

از جمله راه­کارهای دیگر کاهش آلودگی، می­توان به انتخاب مکان­های دفن زباله پس از مطالعات زمین­شناسی و هیدروژئولوژیکی دقیق، پاکسازی بیولوژیک آب­های زیرزمینی آلوده به هیدروکربن­های نفتی، و روش­های پمپاژ- تصفیه و هوادهی در احیای محلی آب­های زیرزمینی آلوده اشاره کرد. خواننده علاقه­مند در خصوص این روش­ها می­توان به منابع مربوطه، از جمله (145)، مراجعه نماید.

برای بررسی آلودگی در آبخوان­های کشور یکی از مهم­ترین مشکل­ها کمبود داده و یا وجود داده با دقت کم است. بنابراین، تهیه بانک اطلاعاتی زیربنای انجام مطالعات آلودگی آب زیرزمینی به حساب می­آید. علی­رغم اینکه سطح آب زیرزمینی برای چاه­های مشاهده­ای آبخوان­های کشور به صورت ماهیانه اندازه­گیری می­شود، و یا آبدهی چشمه­های سازند سخت معمولا در یک گام زمانی مشخص اندازه­گیری می­شود، در خصوص متغیرهای آلودگی آب­های زیرزمینی معمولا این­گونه نیست. در نهایت، برای کاهش آلودگی آبخوان­ها بایستی مطالعات آلودگی و هیدروژئوشیمیایی بیش­تر و دقیق­تری در مورد سیستم­های آب زیرزمینی انجام شود. این مطالعات می­توانند شامل تأثیر تنش­های طبیعی و مصنوعی بر کیفیت و آلودگی آبخوان باشند. به عنوان مثال، تأثیر برداشت بیش از حد آب­های زیرزمینی، تأثیر برداشت آب زیرزمینی و نفوذ آب شور در خصوص آبخوان­های ساحلی، و یا تأثیر خشکسالی، تغییرپذیری اقلیمی و تغییر اقلیم بر کیفیت و آلودگی آب زیرزمینی ممکن است مطالعه شوند. به علاوه، آلودگی­های آب زیرزمینی با منشأ طبیعی، مثلا ناشی از سازندهای زمین­شناسی، نیز بایستی به طور جامع­تر بررسی شوند.

 

بحث و نتیجه­گیری

جدول 1 بیماری­های مربوط به عوامل بیماری­زای مختلف را در آب­های زیرزمینی به طور خلاصه نشان می­دهد. عوامل مختلفی ممکن است باعث ایجاد بیماری در آب­های زیرزمینی شوند که به طور خلاصه بیماری­های گزارش شده مربوط به هر عامل بیماری­زا در آب زیرزمینی به این صورت می­باشند: کاهش سختی آب با بیماری­های قلبی- عروقی مرتبط است. بیماری­های اسهالی، حصبه، وبا، هپاتیت­های مسری، و بیماری­های حاد گوارشی با پاتوژن­های میکروبی شامل ویروس­ها، باکتری­ها و تک­یاخته­ای­ها در ارتباط نزدیک هستند. بالا بودن غلظت یون نیترات باعث بروز سندروم بچه آبی در نوزادان و نقص مادرزادی، سرطان­های دستگاه گوارش و مثانه، بیماری­های گواتر، سرطان معده و متاگلوبین می­شود. جذب پیوسته فسفات بالا با کلسیتی­شدن عروقی گسترده در بیماری­های کلیوی، پیرشدگی، فیبریلاسیون دهلیزی، هیپرتروفی قلبی، عملکرد نامناسب اندوتلیال، تصلب شریان بدون نشانه و حتی مرگ همراه است. گاز سولفید هیدروژن در ارتباط با آب­های زیرزمینی سبب سوختگی چشم، برونشیت، التهاب گلو، ورم ملتحمه، درد چشم، آسیب مجرای تنفسی فوقانی، از دست دادن حس بویایی، تجمع مایعات در ریه با ریسک مرگ، از دست دادن هوشیاری و بیهوشی می­شود. فلوئور باعث ایجاد بیماری فلوئورسیس، آسیب مینای دندان، تغییر شکل اندام­ها و ستون فقرات، و فلج­اطفال می­شود. سرب در بدن، بر چهار موضع دستگاه گوارش، سیستم عصبی مرکزی، اعصاب محیطی و سیستم خون­ساز اثر می­گذارد و سبب اختلال بیوسنتزهموگلوبین، کم­خونی، افزایش فشار خون، آسیب به کلیه، سقط جنین و نارسی نوزاد، اختلال در عملکرد سیستم­های حیاتی بدن از جمله سیستم عصبی، آسیب به مغز، ناباروری مردان، کاهش بهره هوشی و قدرت یادگیری، اختلالات رفتاری در کودکان و حتی مرگ شود. غلظت بیش از حد مجاز روی منجر به مشکلات گوارشی چون دل­پیچه، اسهال و تهوع و بیماری­های سیستم عصبی، آسیب لوزالمعده و کاهش کلسترول مناسب خون می­شود. غلظت بالای کروم در بدن انسان باعث التهاب و سوزش دهان، بینی، ریه­ها، سوزش و خارش مخاط گوارشی، التهاب پوست و مشکل هضم غذا و آسیب دیدن کلیه­ها و کبد، خون­ریزی داخلی، مشکلات تنفسی، تخریب بافت­های بدن، بیماری سرطان و در نهایت مرگ می­شود. غلظت بالای مس باعث ایجاد بیماری­های گوارشی، کم­خونی، اختلال در استخوان­ها، افزایش کلسترول و حتی مرگ می­شود. آرسنیک باعث تخریب سلول، گلبول­های قرمز خون و سلول­های دفاعی بدن، تغییر ژن­ها و DNA، ایجاد بیماری کم­خونی، بیماری­های پوستی، آسیب رساندن به نورون­های عصبی و ایجاد اختلالات روانی، آسیب­های کبدی، ایجاد فشار خون، نقصان نوزاد، بیماری آرسنیکوزیس، کارکرد غیرطبیعی قلب، آسیب به شش­ها و مجاری تنفسی، ناراحتی گوارشی، و سرطان­های ریه، مثانه و پوست می­شود. کادمیوم باعث اختلال سیستم ایمنی بدن، سرطان و بیماری­هایی مثل فشار خون، گرفتگی عروق، آسیب به کلیه، کبد، طحال و استخوان می­شود. نیکل باعث آماس پوستی (شامل خارش انگشت­ها، دست­ها، و ساعدها)، آلرژی، اختلالات تنفسی، مشکلات روده­ای، تهوع، اسهال، درد شکم، اختلال در باروری و رشد جنین، برونشیت مزمن، آمفیزم، عملکرد نامناسب ریه، و سرطان می­شود. آهن با مسمومیت آهن، تخریب غشای سلولی و غشاهای اندامک­های سلولی و مرگ سلول همراه است. در نهایت، منگنز باعث بیش­فعالی کودکان، بیماری منگنیسم، اختلال سیستم تنفسی، گوارشی و عصبی، بیماری لژیونلوزیس، و تب پونتیاک می­شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

وجود عوامل بیماری­زا در آب­های زیرزمینی ممکن است منشأ انسانی یا طبیعی (عوامل زمین­شناسی) داشته باشد. با اینکه آب­های سطحی بیش­تر مستعد آلودگی هستند، گاهی، به خصوص در مورد عوامل آلودگی با منشأ طبیعی، آب­های زیرزمینی ممکن است منشأ اصلی آلودگی باشند و عوامل بیماری­زا را نیز در نتیجه برهم­کنش­های موجود وارد آب­های سطحی کنند (مثلا در خصوص بیماری­های مربوط به فلوئور). لایه­های زمین­شناسی مختلف، شامل ناتراوا، نیمه­تراوا، بسته­سازند و آبخوان وجود دارد. به علاوه، خود آبخوان­ها نیز بسته به عوامل هیدروژئولوژیک مختلف به انواعی دسته­بندی می­شوند. نقش عوامل هیدروژئولوژیک در تقابل با عوامل بیماری­زا ممکن است متفاوت باشد. عدم وجود لایه خاک سطحی، عمق کم آب زیرزمینی، ساختمان نامناسب چاه، قرار گرفتن منبع آلاینده در بالادست منبع آب زیرزمینی، جریان سریع آب زیرزمینی به خصوص در آبخوان­های کارستی و سازند سخت از طریق مجاری و شکستگی­ها، عدم وجود رسوب در شکستگی­های آبخوان­های کارستی و سازند سخت، و ارتباط مستقیم آب زیرزمینی با آب سطحی ممکن است باعث پتانسیل بالای آب­های زیرزمینی در حمل عوامل بیماری­زا و ایجاد بیماری شوند.

در نهایت، علی­رغم اینکه مطالعه عوامل بیماری­زا بیش­تر در خصوص آب­های سطحی انجام شده است، امروزه، پژوهشگران مختلف عوامل بیماری­زای مربوط به آب­های زیرزمینی را نیز مد نظر قرار داده­اند. به گونه­ای که مطالعات بسیار مناسبی در این خصوص در سطح جهانی به خصوص در سال­های اخیر انجام شده است. با این وجود، در کشور فقدان این گونه مطالعات حس می­شود. در واقع، علی­رغم اینکه مطالعات نسبتا مناسبی در خصوص آلودگی آب­های زیرزمینی در کشور انجام شده است، در خصوص بیماری­های مربوط به آب­های زیرزمینی مطالعات بسیار اندکی وجود دارد. بنابراین، پیشنهاد می­شود مطالعات بین­رشته­ای جدید در خصوص عوامل بیماری­زا و بیماری­های مربوط به آب­های زیرزمینی به خصوص در کشور انجام شود. به گونه­ای که آب­های زیرزمینی مصرف آب بسیاری از جوامع کشور را تشکیل می­دهند و فقدان مطالعات جامع در این خصوص ممکن است با چالش­های زیادی همراه باشد. این چالش­ها با در نظر گرفتن مسائل روز جهانی از جمله گرمایش جهانی اهمیت بیش­تری نیز دارند.

 

References

  1. Murphy HM, Prioleau MD, Borchardt MA, Hynds PD. Review: Epidemiological evidence of groundwater contribution to global enteric disease, 1948-2015. Hydrogeology Journal. 2017;25(4):981-1001.
  2. Zeydalinejad N, Nassery HR, Alijani F, Shakiba A. Groundwater as a buffer against climate change and declining the stress on fresh water resources. Proceedings of the 6th Regional Conference on Climate Change and Global Warming; 2021 March 4-5; Institute for Advanced Studies in Basic Sciences (IASBS), Zanjan, Iran; 2021. (In Persian)
  3. Macler BA, Merkle JC. Current knowledge on groundwater microbial pathogens and their control. Hydrogeology Journal. 2000; 8:29-40.
  4. Pascal OB, John OO, Justice NM, Abera T. Spatial distribution of diarrhoea and microbial quality of domestic water during an outbreak of diarrhoea in the Tshikuwi community in Venda, South Africa. Journal of Health, Population and Nutrition. 2009; 27(5):652-59.
  5. Haley BJ, Cole DJ, Lipp EK. Distribution, diversity, and seasonality of waterborne salmonellae in a rural watershed. Applied and Environmental Microbiology. 2009;75(5):1248-1255.
  6. Azizullah A, Khattak MNK, Richter P, Hader DP. Water pollution in Pakistan and its impact on public health- a review. Environment International. 2011;37(2):479-497.
  7. Selvam S, Venkatramanan S, Singaraja C. A GIS-based assessment of water quality pollution indices for heavy metal contamination in Tuticorin Corporation, Tamilnadu, India. Arabian Journal of Geosciences. 2015;8(12):10611-10623.
  8. Fluoride in Drinking Water. Geneva: World Health Organization; 2006.
  9. Farzanmehr M, Bina B, Ebrahimi A. Investigation of drinking water quality and residual concentrations of Chlorpyrifos and Parathion pesticides in groundwater of Dezful city, Iran, in 2016. Journal of Health System Research. 2019;15(2):158-168. (In Persian)
  10. Esghaei M, khodayari A. Study of refinement of groundwaters of viral contaminants using clay column in a laboratory model. Journal of Water and Sustainable Development. 2017;4(1):31-36. (In Persian)
  11. Kock-Schulmeyer M, Ginebreda A, de Alda ML, Barcelo D. Fate and risks of polar pesticides
    in groundwater samples of Catalonia. In: Barcelo D, editor. Emerging organic contaminants and human health. Berlin: Springer-Verlag Berlin Heidelberg; 2012. p. 375-394.
  12. Dargahi A, Samarghandi M, Karami A, Mohammadi M, Vaziri Y. Investigation of residual concentrations of organic phosphorus pesticides in surface water and groundwater sources supplying drinking water of Kermanshah province. Journal of Health. 2018;9(2):133-142. (In Persian)
  13. Baba A, Tayfur G. Groundwater contamination and its effect on health in Turkey. Environmental Monitoring and Assessment. 2011; 183:77-94.
  14. Edmunds WM, Smedley PL. Groundwater geochemistry and health: an overview. In: Appleton JD, Fuge R, McCall GJH, editors. Environmental geochemistry and health. London: Geological Society London Special Publications; 2014. p. 91-105.
  15. Mosaferi M, Taghipour H, Hassani A, Borghei M, Kamali Z, Ghadirzadeh A. Study of arsenic presence in drinking water sources: a case study. Iranian Journal of Health and Environment. 2008;1(1):19-28. (In Persian)
  16. Ahmadi A, Aberoumand M. Vulnerability of Khash-Plain aquifer, eastern Iran, to pollution using geographic information system (GIS). Geotechnical Geology. 2009;5(1):1-11. (In Persian)
  17. Bahmani F, Raeisi E. Determination of pollution and mechanism of transport of as in the aquifer near Maharlu lake. Proceedings of the 6th Iranian Conference of Engineering Geology and the Environment; Association of Engineering Geology, Tehran, Iran; 2009. (In Persian)
  18. Sobhanardakani S, Jamali M, Maanijou M. Evaluation of as, Zn, Cr and Mn concentrations in groundwater resources of Razan plain and preparation of zoning map using GIS. Journal of Environmental Science and Technology. 2014a;16(2):25-37. (In Persian)
  19. Ziae Hezar Jaribi H, Yousefi Z, Mohammadpour RA. Parasitic contamination of wells drinking water in Mazandaran Province in (2002-2003). Journal of Kermanshah University of Medical Sciences. 2007;10(4):378-388. (In Persian)
  20. Kouhian K, Kazemi MH, Akbari M, Meygouni SS, Isvand A. Evaluation of the microbial and chemical parameters of water samples being sent to food laboratory of Health Department of the Islamic Republic of Iran Army Ground Forces (Nazaja). Journal of Nurse and Physician Within War. 2011; 14:16-18. (In Persian)
  21. Darvishi M, Pesaraklou V, Alizadeh K, Taheri D, Zareiy S. Evaluation the microbial and physio-chemical quality of drinking water in military units. Ebnesina. 2011;14(3):17-22. (In Persian)
  22. Nadiri A, Asghari Moghaddam A, Sadeghi F, Aghaee H. Investigation of arsenic anomalies in water resources of Sahand dam. Journal of Ecvironmental Studies. 2012;38(63):16-18.
  23. Celebi A, Sengorur B, Klove B. Human health risk assessment of dissolved metals in groundwater and surface waters in the Melen watershed, Turkey. Journal of Environmental Science and Health, Part A: Toxic/ Hazardous Substances and Environmental Engineering. 2014;49(2):153-161.
  24. Murphy HM, Pintar KD, McBean EA, Thomas MK. A systematic review of waterborne disease burden methodologies from developed countries. Journal of Water and Health. 2014;12(4):634-55.
  25. FajčíkováK, Cvečková V, Stewart A, Rapant Health risk estimates for groundwater and soil contamination in the Slovak Republic: a convenient tool for identification and mapping of risk areas. Environmental Geochemistry and Health. 2014; 36:973-986.
  26. Ghias M. Medical geography and geographical health (case study: identification of soil and water contaminated with heavy metals and its relationship with cancer in rural areas of west of Isfahan). Geography and Environmental Planning. 2018;29(3):131-146. (In Persian)
  27. Zahraei A, Ghasemi SM, Moradnia M, Karimian K. Investigation of relationship between potable water hardness and high blood pressure among over-thirty-year rural population of Divandarreh city in 2014. Journal of Environmental Health Engineering. 2014;1(4):285. (In Persian)
  28. Chakraborti D, Rahman MM, Chatterjee A, Das D, Das B, Nayak B, Pal A, Chowdhury UK, Ahmed S, Biswas BK, Sengupta MK, Lodh D, Samanta G, Chakraborty S, Roy MM, Dutta RN, Saha KC, Mukherjee SC, Pati S, Kar PB. Fate of over 480 million inhabitants living in arsenic and fluoride endemic Indian districts: magnitude, health, socio-economic effects and mitigation approaches. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology. 2016; 38:33-45.
  29. Klove B, Kvitsand HML, Pitkanen T, Gunnarsdottir MJ, Gaut S, Gardarsson SM, Rossi PM, Miettinen I. Overview of groundwater sources and water-supply systems, and associated microbial pollution, in Finland, Norway and Iceland. Hydrogeology Journal. 2017; 25:1033-1044.
  30. Maslehat S, Mostafavi E. The role of Pasteur Institute of Iran in disinfection of drinking water of Tehran (1950-1954). Research on History of Medicine. 2018;7(2):117-126. (In Persian)
  31. Shahriyari J, Rezaei MR, Kamani H, Sayadi Anari MH. Carcinogenic and Non-Carcinogenic Risk Assessment of Heavy Metals in drinking tap water in Zabol city, Iran. Journal of Neyshabur University of Medical Sciences. 2020;8(3):59-75. (In Persian)
  32. Chique C, Hynds P, Burke LP, Morris D, Ryan MP, O'Dwyer J. Contamination of domestic groundwater systems by verotoxigenic escherichia coli (VTEC), 2003-2019: a global scoping review. Water Research. 2021; 188:116496. 
  33. Sabatier M, Arnaud MJ, Kastenmayer P, Rytz A, Barclay DV. Meal effect on magnesium bioavailability from mineral water in healthy women. The American Journal of Clinical Nutrition. 2002;75(1):65-71.
  34. Grandjean AC, Reimers KJ, Buyckx ME. Hydration: issues for the 21st century. Nutrition Reviews. 2003;61(8):261-71.
  35. Woodman RJ, Mori TA, Burke V, Puddey IB, Watts GF, Beilin LJ. Effects of purified eicosapentaenoic and docosahexaenoic acids on glycemic control, blood pressure, and serum lipids in type 2 diabetic patients with treated hypertension. The American Journal of Clinical Nutrition. 2002;76(5):1007-1015.
  36. Khush RS, Arnold BF, Srikanth P, Sudharsanam S, Ramaswamy P, Durairaj N, London AG, Ramaprabha P, Rajkumar P, Balakrishnan K, Colford Jr JM. H2S as an indicator of water supply vulnerability and health risk in low-resource settings: a prospective cohort study. The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 2013;89(2):251-259.
  37. Prüss-Üstün A, Bos R, Gore F, Bartram J. Safer Water, Better Health: Costs, Benefits and Sustainability of Interventions to Protect and Promote Health. Geneva: WHO; 2008.
  38. Yassin MM, Abu Amr SS, Al-Najar HM. Assessment of microbiological water quality and its relation to human health in Gaza Governorate, Gaza Strip. Public Health. 2006;120(12):1177-1187.
  39. Guidelines for Drinking Water Quality. 4th ed. Geneva: World Health Organization; 2011.
  40. Diarrhoeal Disease. Geneva: World Health Organization; 2013.
  41. Guidelines for Drinking Water Quality. 3rd ed. Geneva: World Health Organization; 2008.
  42. Rostami K, Mahboubi A, Mosaddeghi M, Safari Sinegani A. Pseudomonas fluorescens adsorption affected by ‌calcium carbonate and calcium sulfate under unsaturated flow conditions. Journal of Water and Wastewater. 2009;20(3):69-79. (In Persian)
  43. Kramer MH, Herwaldt BL, Craun GF, Calderon RL, Juranik DD. Waterborne disease: 1993 and 1994. American Water Works Association. 1996;88(3):66-80.
  44. Tait NG, Davison RM, Leharne SA, Lerner DN. Borehole Optimization System (BOS)- a case study assessing options for abstraction of urban groundwater in Nottingham, UK. Journal of Environmental Modelling and Software. 2008;23(5):611-621.
  45. Miranzadeh MB, Mostafaii GR, Jalali A. A study to determin the nitrate of water wells and distribution network in Kashan during 2005-2004. Feyz. 2006;10(2):39-45. (In Persian)
  46. Salvato JA. Environmental Engineering and Sanitation. New York: John Wiley and Sons; 1992.
  47. Nejatijahromi Z, Nassery HR, Hosono T, Nakhaei M, Alijani F, Okumura A. Groundwater nitrate contamination in an area using urban wastewaters for agricultural irrigation under arid climate condition, southeast of Tehran, Iran. Agricultural Water Management. 2019; 221:397-414.
  48. Choi WJ, Han GH, Lee SM, Lee GT, Yoon KS, Choi SM, Ro HM. Impact of land-use types on nitrateconcentration and Ϭ15N in unconfined ground water in ruralareas of Korea. Agriculture, Ecosystems and Environment. 2007; 120:259-268.
  49. Clark ID, Fritz P. Environmental Isotopes in Hydrogeology. Boca Raton: CRC Press; 1997.
  50. Majumdar D, Gupta N. Nitrate pollution of groundwater and associated human health disorders. Indian Journal of Environmental Health. 2000;42(1):28-39.
  51. Gray NF. Drinking Water Quality. 2nd ed. New York: Cambridge University Press; 2008.
  52. Salehifard O, Eskandari F. Investigation of the relationship between drinking water nitrate and bladder cancer in Larestan city from the point of view medical geography. Iranian Journal of Cancer Care. 2019;1(2):47-54. (In Persian)
  53. Tao Y, Deng Y, Du Y, Xu Y, Leng Z, Ma T, Wang Y. Sources and enrichment of phosphorus in groundwater of the Central Yangtze River Basin. Science of the Total Environment. 2020; 737:139837.
  54. Prem M, Hansen HCB, Wenzel W, Heiberg L, Sørensen H, Borggaard OK. High spatial and fast changes of iron redox state and phosphorus solubility in a seasonally flooded temperate wetland soil. Wetlands. 2015; 35:237-246.
  55. Nisbeth CS, Kidmose J, Weckstrom K, Reitzel K, Odgaard BV, Bennike O, Thorling L, McGowan S, Schomacker A, Kristensen DLJ, Jessen S. Dissolved inorganic geogenic phosphorus load to a groundwater-fed lake: implications of terrestrial phosphorus cycling by groundwater.Water. 2019;11(11):2213.
  56. Ancic M, Hudek A, Rihtaric I, Cazar M, Bacun-Druzina V, Kopjar N, Durgo K. PHYSICO chemical properties and toxicological effect of landfill groundwaters and leachates. Chemosphere. 2020; 238:124574.
  57. Dubrovsky NM, Burow KR, Clark GM, Gronberg JM, Hamilton PA, Hitt KJ, Mueller DK, Munn MD, Nolan BT, Puckett LJ, Rupert MG, Short TM, Spahr NE, Sprague LA, Wilber WG. The Quality of our Nation’s Waters: Nutrients in the Nation’s Streams and Groundwater, 1992– U.S. Geological Survey Circular 1350; 2010.
  58. Neidhardt H, Schoeckle D, Schleinitz A, Eiche E, Berner Z, Tram PTK, Lan VM, Viet PH, Biswas A, Majumder S, Chatterjee D, Oelmann Y, Berg M. Biogeochemical phosphorus cycling in groundwater ecosystems- insights from south and southeast Asian floodplain and delta aquifers. Science of the Total Environment. 2018; 644:1357-
  59. Disthabanchong S. Phosphate and cardiovascular disease beyond chronic kidney disease and vascular calcification. International Journal of Nephrology. 2018; 3162806:1-7.
  60. Simonton DS, King S. Hydrogen sulfide formation and potential health consequences in coal mining regions. Water Quality, Exposure and Health. 2013; 5:85-92.
  61. Ko JH, Xu Q, Jang YC. Emissions and control of hydrogen sulfide at landfills: a review. Critical Reviews in Environmental Science and Technology. 2015;45(19):2043-2083.
  62. Dincer F, Muezzinoglu A. Chemical characterization of odors due to some industrial and urban facilities in Izmir, Turkey. Atmospheric Environment. 2006; 40:4210-4219.
  63. Hendryx M, Ahern M. Relations between health indicators and residential proximity to coal mining in West Virginia. American Journal of Public Health. 2008;98(4):669-671.
  64. ATSDR (Agency for Toxic Substances and Disease Registry). Public health statement for lead. Atlanta, GA: U.S. Department of Health and human Services; 2007 [cited 2021 Apr 14]. Available from: https://www.atsdr.cdc.gov/phs/phs.asp?id=92&tid=22.
  65. Ugran V, Desai NN, Chakraborti D, Masali KA, Mantur P, Kulkarni S, Deshmukh N, Chadchan KS, Das SN, Tanksali AS, Arwikar AS, Guggarigoudar SP, Vallabha T, Patil SS, Das KK. Groundwater fluoride contamination and its possible health implications in Indi taluk of Vijayapura District (Karnataka State), India. Environmental Geochemistry and Health. 2017;39(5):1017-1029. 
  66. Hem JD. Study and Interpretation of the Chemical Characteristics of Natural Water. Hawaii: University Press; 1970.
  67. Ayedun H, Gbadebo AM, Idowu OA, Arowolo TA. Toxic elements in groundwater of Lagos and Ogun States, Southwest, Nigeria and their human health risk assessment. Environmental Monitoring and Assessment. 2015; 187:351.
  68. Nourozi H, Shahbazi A, Ranjbar M, Safdari H. Survey of nitrate and nitrite ions in groundwater resources of Hamadan Province. Proceedings of the 8th National Congress on Environmental Health; 2005 Nov 8-10; Tehran, Iran; 2005. p. 1-10. (In Persian)
  69. Evanko FR, Dzombak DA. Remediation of metals-contaminated soils and groundwater. Pittsburgh: Ground-Water Remediation Technologies Analysis Center; 1997. Report No.: TE-97-01.
  70. Facchinelli A, Sacchi E, Mallen L. Multivariate statistical and GIS-based approach to identify heavy metal sources in soils. Environment Pollution. 2001; 114:313-324.
  71. Duruibe JO, Ogwuegbu MOC, Egwurugwu JN. Heavy metal pollution and human bio toxic effects. International Journal of Physical Sciences. 2007; 2:112-118.
  72. Karbasi M, Karbasi E, Saremi A, Ghorbani Zade H. Determination of heavy metals concentration in drinking water resources of Aleshtar in 2009. Yafteh. 2010;12(1):65-70. (In Persian)
  73. Ezekwe IC, Odu NN, Chima GN, Opigo A. Assessing regional groundwater quality and its health implications in the Lokpaukwu, Lekwesi and Ishiagu mining areas of southeastern Nigeria using factor analysis. Environmental Earth Sciences. 2012;67(4):971-986.
  74. Maria-Alexandra H, Roman C, Ristoiu D, Popita G, Tanaselia C. Assessing of water quality pollution indices for hevay metal contamination (A study case from Medias City groundwaters). Agriculture- Science and Practice. 2013;3-4(87-88):25-31.
  75. Yankey RK, Fianko JR, Osae S, Ahialey EK, Duncan AE, Essuman DK, Bentum JK. Evaluation of heavy metal pollution index of groundwater in the Tarkwa mining area, Ghana. Elixir Pollution. 2013; 54:12663-12667.
  76. Esmaeeli A. Pollutants on Health and Environmental Standards. Tehran: Naghshe Mehr Publication; 2003. (In Persian)
  77. Oyeku OT, Eludoyin AO. Heavy metal contamination of groundwater resources in a Nigerian urban settlement. African Journal of Environmental Science and Technology. 2010; 4:201-214.
  78. Buragohain M, Bhuyan B, Sarma HP. Seasonal variations of lead, arsenic, cadmium and aluminium contamination of groundwater in Dhemaji district, Assam, India. Environmental Monitoring and Assessment. 2010; 170:345-351.
  79. Sobhanardakani S, Talebiani S, Maanijou M. Evaluation of as, Zn, Pb and Cu concentrations in groundwater resources of Toyserkan plain and preparing the zoning map using GIS. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2014b;24(114):120-130. (In Persian)
  80. Synzynys BI, Tjantova EN, Melehova OP, Pavlova NN, The Manual at the Rate, Ecology and Safety of Ability to Live. Koz’min’s ed. Obninsk: IATE; 2004 (in Russian).
  81. Batayneh AT. Toxic (aluminum, beryllium, boron, chromium and zinc) in groundwater: health risk assessment. International Journal of Environmental Science and Technology. 2012; 9:153-162.
  82. Nriagu J. Zinc in the Environment, Part I, Ecological Cycling. New York: Wiley; 1980.
  83. Shariatpanahi M. Principles of Quality and Water and wastewater Treatment. Tehran (Iran): Tehran University Press; 2017. (In Persian)
  84. Di Natale M, Greco R, Musmarra D. Permeable adsorbing barriers for groundwater remediation from hexavalent chrome pollution. International Journal of Environmental Technology and Management. 2007;7(1/2):39-55. 
  85. Testa SM. Sources of chromium contamination in soil and groundwater. In: Guertin J, Jacobs JA, Avakian CP, editors. Chromium (VI) handbook. Florida: CRC Press; 2005. p. 143-162.
  86. Chalkeshamiri M. Water Treatment Principles. Isfahan (Iran): Arkan Danesh; 2019.
  87. Ghaderpoori M, Kamarehie B, Jafari A, Ghaderpoury A, Karami M. Heavy metals analysis and quality assessment in drinking water- Khorramabad city, Iran. Data in Brief. 2018; 16:685-92.
  88. Copper in Drinking Water. Geneva: World Health Organization; 2004.
  89. Ebrahimpour S, Mohammadzadeh H, Nassery N. Arsenic pollution in groundwater and its influences on human health. Proceedings of 1st Iranian National Conference on Applied Research in Water Resources; 2010 May 11; Kermanshah, Iran. Kermanshah University of Technology; 2010. p. 269-282. (In Persian)
  90. Altundogan HS, Altundogan S, Tumen F, Bildik M. Arsenic removal from aqueous solution by adsorption on red mud. Waste Management. 2000;20(8):761-767.
  91. Smedley PL, Kinniburgh DG. A review of the source, behavior and distribution of arsenic in natural waters. Applied Geochemistry. 2002;17(5):517-568.
  92. Ahuja F. Arsenic Contamination of Groundwater. New Jersy: John Wily and Sons; 2008.
  93. Graeme H, Pollack J. Selected topics: toxicology: part I arsenic and mercury. The Journal of Emergency Medicine. 1998;16:45-56.
  94. Ahmad S, Kitchin KT, Cullen WR. Arsenic species that cause release of iron from ferritin and generation of activated oxygen. Archives of Biochemistry and Biophysics. 2000;382(2):195-202.
  95. Powis G, Mustacich D, Coon A. The role of the redox protein thioredoxin in cell growth and cancer. Free Radical Biology and Medicine. 2000; 29:312-322.
  96. Abernathy CO, Liu YP, Longfellow D, Aposhian HV, Beck B, Fowler B, Goyer R, Menzer R, Rossman T, Thompson C, Waalkes M. Arsenic: health effects, mechanisms of actions, and research issues. Environmental health perspectives. 1999;107(7):593-597.
  97. Arena JM, Drew RH. Poisonings: Toxicology, Symptoms and Treatment. Chicago, IL: Charles C. Thomas Publishing Co; 1986.
  98. Winship K. Toxicity of inorganic arsenic salts. Adverse Drug Reactions and Acute Poisoning Reviews. 1984; 3:129-160.
  99. Fowler B. Toxicology of environmental arsenic. In: Goyer RA, Mehlman MA, editors. Advances in modern toxicology: II. Toxicology of trace elements. Washington, DC: Hemisphere Publishing; 1977. p. 79-122.
  100. Brochmoller J, Cascorbi I, Henning S, Meisel C. Molecular genetics of cancer susceptibility. Pharmacology. 2000; 61:212-227.
  101. Morales KH, Ryan L, Kuo TL, Wu MM, Chen CJ. Risk of internal cancers from arsenic in drinking water. Environmental Health Perspectives. 2000; 108:655-661.
  102. Squibb K, Fowler B. The Toxicity of Arsenic and Its Compounds. Amsterdam: Elsevier Science Publishers; 1983.
  103. Schwartz R. Arsenic and the skin. International Journal of Dermatology. 1997;36(4):241-250.
  104. Maloney M. Arsenic in dermatology. Dermatologic Survey. 1996;22(3):301-304.
  105. Kevin H. Arsenic Environmental Chemistry, Health Threats and Waste Treatment. New Jersy: John Wiley & Sons, Ltd; 2009.
  106. Wasserman G, Liu X, Parvez F. Water arsenic exposure and children's intellectual function in Araihazar, Bangladesh. Environmental Health Perspectives. 2004;112(13):1329-1333.
  107. Chen CJ, Wang SL, Chiou JM, Tseng CH, Chiou HY, Hsueh YM, Chen SY, Wu MM, Lai MS. Arsenic and diabetes and hypertension in human populations: a review. Toxicology and Applied Pharmacology. 2007; 222:298-304.
  108. Kwok RK, Mendola P, Liu ZY, Savitz DA, Heiss G, Ling HL, Xia Y, Lobdell D, Zeng D, Thorp JM Jr, Creason JP, Mumford JL. Drinking water arsenic exposure and blood pressure in healthy women of reproductive age in Inner Mongolia, China. Toxicology and Applied Pharmacology. 2007; 222:337-343.
  109. Vahter M. Health effects of early life exposure to arsenic. Basic and Clinical Pharmacology and Toxicology. 2008;102(2):204-211.
  110. Rodriguez V, Carrizales L, Mendoza M. Effects of sodium arsenite exposure on development and behavior in the rat. Neurotoxicology and Teratology. 2002;24(6):743-750.
  111. Rajaei Q, Pourkhabbaz AR, Hesari Motlagh S. Assessment of heavy metals health risk of groundwater in Ali Abad Katoul plian. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2012;4(2):155-62.
  112. Rajappa B, Manjappa S, Puttaiah ET. Monitoring of heavy metal concentration in groundwater of Hakinaka Taluk, India. Contemporary Engineering Sciences. 2010;3(4):183-190.
  113. Emmanuel E, Pierre MG, Perrodin Y. Groundwater contamination by microbiological and chemical substances released from hospital wastewater: Health risk assessment for drinking water consumers. Environment International. 2009; 35(4):718-726.
  114. Abedi M. Study of heavy metals, nitrite and nitrate in drinking water of Gorgan city and preparing their distribution map in GIS [dissertation]. Shahrood (Iran): Islamic Azad University Shahrood Branch; 2014. (In Persian)
  115. Daldrup T, Haarhoff K, Szathmary SC. Fatal nickel sulfate poisoning. Beiträge zur gerichtlichen Medizin. 1983; 41:141-144 (in German).
  116. Sunderman Jr FW, Hopfer SM, Sweeney KR. Nickel absorption and kinetics in human volunteers. Proceedings of the Society for Experimental Biology and Medicine. 1989; 191:5-11.
  117. ATSDR (Agency for Toxic Substances and Disease Registry). Toxicological profile for nickel. Altanta, GA: U.S. Department of Health and Human Services; 1993 [cited 2021 Apr 14]. Available from: http://www.atsdr.cdc.gov.
  118. ATSDR (Agency for Toxic Substances and Disease Registry). Toxicological profile for nickel. Atlanta, GA: U.S. Department of Health and human Services; 2003 [cited 2021 Apr 14]. Available from: http://www.atsdr.cdc.gov.
  119. Ngah SA, Nwankwoala HO. Iron (Fe2+) occurrence and distribution in groundwater sources in different geomorphologic zones of Eastern Niger Delta. Archives of Applied Science Research. 2013;5(2):266-272.
  120. Matheis G. The Properties of Groundwater. New York: Wiley; 1985
  121. Demlie M, Hingston E, Mnisi Z. A study of the sources, human health implications and low cost treatment options of iron rich groundwater in the northeastern coastal areas of KwaZulu-Natal, South Africa. Journal of Geochemical Exploration. 2014; 144:504-510.
  122. Moll R, Davis B. Iron, vitamin B12 and folate. Medicine. 2017;45(4):198-203.
  123. Ganz T, Nemeth E. Hepcidin and iron homeostasis. Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Molecular Cell Research. 2012;1823(9):1434-1443.
  124. Winterbourn CC. Toxicity of iron and hydrogen peroxide: The Fenton reaction. Toxicology Letters. 1995;82-83:969-974.
  125. Britton RS, Leicester KL, Bacon BR. Iron toxicity and chelation therapy. International Journal of Hematology. 2002;76(3):219-28.
  126. Homoncik SC, MacDonald AM, Heal KV, Dochartaigh BEO, Ngwenya BT. Manganese concentration in Scottish groundwater. The Science of the Total Environment, 2010;408:2467-2473.
  127. Hem JD. Study and interpretation of the chemical characteristics of natural water. U.S. Geological Survey Water-Supply Paper; 1985.
  128. Keen CL, Zidenberg-Cherr S. Manganese toxicity in humans and experimental animals. In: Klimis-Tavantzis DJ, editor. Manganese in Health and Disease. London: CRC Press; 1994. p. 193-205
  129. Sly Ll, Arunpairojana V, Dixon DR. Binding of colloidal MnO2 by extracellular polysaccharides of Pedomicrobium manganicum. Applied and Environmental Microbiology. 1990; 56:2791-2794.
  130. Wasserman GA, Liu XH, Parvez F, Ahsan H, Levy D, Factor-Litvak P. Water manganese exposure and children’s intellectual function in Araihazar, Bangladesh. Environmental Health Perspectives. 2006;114(1):124-129.
  131. Bouchard M, Laforest F, Vandelac L, Bellinger D, Mergler D. Hair manganese and hyperactive behaviours: pilot study of school age children exposed through tap water. Environmental Health Perspectives. 2007; 115:122-127.
  132. Kondakis XG, Markris N, Leotsinidis M, Papapetropoulos T. Possible health effects of high manganese concentrations in drinking water. Archives of Environmental Health. 1989; 44:175-178.
  133. Mirmohamadlou A , Ghanizadeh G , Esmaeili Correlation between Legionella water contamination and microelements in water lines of selected hospitals in Tehran. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2016;25(133):245-254 (In Persian)
  134. Todd DK, Mays LW. Groundwater Hydrology. New York: Wiley and Sons; 2005.
  135. Nassery HR, Zeydalinejad N, Alijani F, Shakiba A. A proposed modelling towards the potential impacts of climate change on a semi-arid, small-scaled aquifer: a case study of Iran. Environmental Monitoring and Assessment. 2021; 193:182.
  136. Ford DC, Williams PW. Karst Hydrogeology and Geomorphology. England: John Wiley and Sons; 2007.
  137. Ayotte JD, Montgomery DL, Flanagan SM, Robinson KW. Arsenic in groundwater in eastern New England: occurrence, controls, and human health implications. Environmental Science and Technology. 2003;37(10):2075-2083.
  138. Milanovic PT. Karst Hydrogeology. Colorado: Water Resources Publication; 1981.
  139. Zeydalinejad N, Nassery HR, Alijani F, Shakiba A. Forecasting the resilience of Bibitarkhoun karst spring, southwest Iran, to the future climate change. Modelling Earth Systems and Environment. 2020a; 6:2359-2375.
  140. Zeydalinejad N, Nassery HR, Shakiba A, Alijani F. Prediction of the karstic spring flow rates under climate change by climatic variables based on the artificial neural network: a case study of Iran. Environmental Monitoring and Assessment. 2020b;192(6):375.
  141. Zeydalinejad N, Nassery HR, Shakiba A, Alijani F. Simulation of karst aquifer water level under climate change in Lali region, Khouzestan Province, SW Iran. Nivar. 2020c;44(108-109):97-109.
  142. Appelo CAJ, Postma D. Geochemistry, Groundwater and Pollution. Rotterdam: Balkema; 2005.
  143. Wireman M, Job C. Determining the risk to public water supply wells from infective microorganisms. Water Well Journal. 1998; 1998:63-67.
  144. Aber S, Khataee A, Sheydaei M. Optimization of activated carbon fiber preparation from Kenaf using K2HPO4 as chemical activator for adsorption of phenolic compounds. Bioresource Technology. 2009; 100(24):6586-6591.
  145. Shahbazi A, Mehrjo F. Groundwater pollution sources and restoration techniques. Human and Environment. 2013;11(25):13-21 (In Persian)
  146. Morovati M, Monavari M, Hasani AH, Rosta Z. Feasibility study of application of sewage for artificial injection of aquifer in the plain of Yazd-Ardakan. Human and Environment. 2011;9(4):21-26 (In Persian)
  147. Lalehzari R, Tabatabaei S, Khayat-kholghi M, Yarali N, Saba, AA. Evaluation of scenarios in artificial recharge with treated wastewater on the quantity and quality of the Shahrekord aquifer. Journal of Environmental Studies. 2014;40(1):221-236 (In Persian)

 

 

 

 

1- کارشناس منابع آب شرکت آب منطقه­ای لرستان، لرستان، ایران. *(مسوول مکاتبات)

1- Water resources expert, Lorestan Regional Water Company, Lorestan, Iran. *(Corresponding Author)

مراجع
  1. Murphy HM, Prioleau MD, Borchardt MA, Hynds PD. Review: Epidemiological evidence of groundwater contribution to global enteric disease, 1948-2015. Hydrogeology Journal. 2017;25(4):981-1001.
  2. Zeydalinejad N, Nassery HR, Alijani F, Shakiba A. Groundwater as a buffer against climate change and declining the stress on fresh water resources. Proceedings of the 6th Regional Conference on Climate Change and Global Warming; 2021 March 4-5; Institute for Advanced Studies in Basic Sciences (IASBS), Zanjan, Iran; 2021. (In Persian)
  3. Macler BA, Merkle JC. Current knowledge on groundwater microbial pathogens and their control. Hydrogeology Journal. 2000; 8:29-40.
  4. Pascal OB, John OO, Justice NM, Abera T. Spatial distribution of diarrhoea and microbial quality of domestic water during an outbreak of diarrhoea in the Tshikuwi community in Venda, South Africa. Journal of Health, Population and Nutrition. 2009; 27(5):652-59.
  5. Haley BJ, Cole DJ, Lipp EK. Distribution, diversity, and seasonality of waterborne salmonellae in a rural watershed. Applied and Environmental Microbiology. 2009;75(5):1248-1255.
  6. Azizullah A, Khattak MNK, Richter P, Hader DP. Water pollution in Pakistan and its impact on public health- a review. Environment International. 2011;37(2):479-497.
  7. Selvam S, Venkatramanan S, Singaraja C. A GIS-based assessment of water quality pollution indices for heavy metal contamination in Tuticorin Corporation, Tamilnadu, India. Arabian Journal of Geosciences. 2015;8(12):10611-10623.
  8. Fluoride in Drinking Water. Geneva: World Health Organization; 2006.
  9. Farzanmehr M, Bina B, Ebrahimi A. Investigation of drinking water quality and residual concentrations of Chlorpyrifos and Parathion pesticides in groundwater of Dezful city, Iran, in 2016. Journal of Health System Research. 2019;15(2):158-168. (In Persian)
  10. Esghaei M, khodayari A. Study of refinement of groundwaters of viral contaminants using clay column in a laboratory model. Journal of Water and Sustainable Development. 2017;4(1):31-36. (In Persian)
  11. Kock-Schulmeyer M, Ginebreda A, de Alda ML, Barcelo D. Fate and risks of polar pesticides
    in groundwater samples of Catalonia. In: Barcelo D, editor. Emerging organic contaminants and human health. Berlin: Springer-Verlag Berlin Heidelberg; 2012. p. 375-394.
  12. Dargahi A, Samarghandi M, Karami A, Mohammadi M, Vaziri Y. Investigation of residual concentrations of organic phosphorus pesticides in surface water and groundwater sources supplying drinking water of Kermanshah province. Journal of Health. 2018;9(2):133-142. (In Persian)
  13. Baba A, Tayfur G. Groundwater contamination and its effect on health in Turkey. Environmental Monitoring and Assessment. 2011; 183:77-94.
  14. Edmunds WM, Smedley PL. Groundwater geochemistry and health: an overview. In: Appleton JD, Fuge R, McCall GJH, editors. Environmental geochemistry and health. London: Geological Society London Special Publications; 2014. p. 91-105.
  15. Mosaferi M, Taghipour H, Hassani A, Borghei M, Kamali Z, Ghadirzadeh A. Study of arsenic presence in drinking water sources: a case study. Iranian Journal of Health and Environment. 2008;1(1):19-28. (In Persian)
  16. Ahmadi A, Aberoumand M. Vulnerability of Khash-Plain aquifer, eastern Iran, to pollution using geographic information system (GIS). Geotechnical Geology. 2009;5(1):1-11. (In Persian)
  17. Bahmani F, Raeisi E. Determination of pollution and mechanism of transport of as in the aquifer near Maharlu lake. Proceedings of the 6th Iranian Conference of Engineering Geology and the Environment; Association of Engineering Geology, Tehran, Iran; 2009. (In Persian)
  18. Sobhanardakani S, Jamali M, Maanijou M. Evaluation of as, Zn, Cr and Mn concentrations in groundwater resources of Razan plain and preparation of zoning map using GIS. Journal of Environmental Science and Technology. 2014a;16(2):25-37. (In Persian)
  19. Ziae Hezar Jaribi H, Yousefi Z, Mohammadpour RA. Parasitic contamination of wells drinking water in Mazandaran Province in (2002-2003). Journal of Kermanshah University of Medical Sciences. 2007;10(4):378-388. (In Persian)
  20. Kouhian K, Kazemi MH, Akbari M, Meygouni SS, Isvand A. Evaluation of the microbial and chemical parameters of water samples being sent to food laboratory of Health Department of the Islamic Republic of Iran Army Ground Forces (Nazaja). Journal of Nurse and Physician Within War. 2011; 14:16-18. (In Persian)
  21. Darvishi M, Pesaraklou V, Alizadeh K, Taheri D, Zareiy S. Evaluation the microbial and physio-chemical quality of drinking water in military units. Ebnesina. 2011;14(3):17-22. (In Persian)
  22. Nadiri A, Asghari Moghaddam A, Sadeghi F, Aghaee H. Investigation of arsenic anomalies in water resources of Sahand dam. Journal of Ecvironmental Studies. 2012;38(63):16-18.
  23. Celebi A, Sengorur B, Klove B. Human health risk assessment of dissolved metals in groundwater and surface waters in the Melen watershed, Turkey. Journal of Environmental Science and Health, Part A: Toxic/ Hazardous Substances and Environmental Engineering. 2014;49(2):153-161.
  24. Murphy HM, Pintar KD, McBean EA, Thomas MK. A systematic review of waterborne disease burden methodologies from developed countries. Journal of Water and Health. 2014;12(4):634-55.
  25. FajčíkováK, Cvečková V, Stewart A, Rapant Health risk estimates for groundwater and soil contamination in the Slovak Republic: a convenient tool for identification and mapping of risk areas. Environmental Geochemistry and Health. 2014; 36:973-986.
  26. Ghias M. Medical geography and geographical health (case study: identification of soil and water contaminated with heavy metals and its relationship with cancer in rural areas of west of Isfahan). Geography and Environmental Planning. 2018;29(3):131-146. (In Persian)
  27. Zahraei A, Ghasemi SM, Moradnia M, Karimian K. Investigation of relationship between potable water hardness and high blood pressure among over-thirty-year rural population of Divandarreh city in 2014. Journal of Environmental Health Engineering. 2014;1(4):285. (In Persian)
  28. Chakraborti D, Rahman MM, Chatterjee A, Das D, Das B, Nayak B, Pal A, Chowdhury UK, Ahmed S, Biswas BK, Sengupta MK, Lodh D, Samanta G, Chakraborty S, Roy MM, Dutta RN, Saha KC, Mukherjee SC, Pati S, Kar PB. Fate of over 480 million inhabitants living in arsenic and fluoride endemic Indian districts: magnitude, health, socio-economic effects and mitigation approaches. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology. 2016; 38:33-45.
  29. Klove B, Kvitsand HML, Pitkanen T, Gunnarsdottir MJ, Gaut S, Gardarsson SM, Rossi PM, Miettinen I. Overview of groundwater sources and water-supply systems, and associated microbial pollution, in Finland, Norway and Iceland. Hydrogeology Journal. 2017; 25:1033-1044.
  30. Maslehat S, Mostafavi E. The role of Pasteur Institute of Iran in disinfection of drinking water of Tehran (1950-1954). Research on History of Medicine. 2018;7(2):117-126. (In Persian)
  31. Shahriyari J, Rezaei MR, Kamani H, Sayadi Anari MH. Carcinogenic and Non-Carcinogenic Risk Assessment of Heavy Metals in drinking tap water in Zabol city, Iran. Journal of Neyshabur University of Medical Sciences. 2020;8(3):59-75. (In Persian)
  32. Chique C, Hynds P, Burke LP, Morris D, Ryan MP, O'Dwyer J. Contamination of domestic groundwater systems by verotoxigenic escherichia coli (VTEC), 2003-2019: a global scoping review. Water Research. 2021; 188:116496. 
  33. Sabatier M, Arnaud MJ, Kastenmayer P, Rytz A, Barclay DV. Meal effect on magnesium bioavailability from mineral water in healthy women. The American Journal of Clinical Nutrition. 2002;75(1):65-71.
  34. Grandjean AC, Reimers KJ, Buyckx ME. Hydration: issues for the 21st century. Nutrition Reviews. 2003;61(8):261-71.
  35. Woodman RJ, Mori TA, Burke V, Puddey IB, Watts GF, Beilin LJ. Effects of purified eicosapentaenoic and docosahexaenoic acids on glycemic control, blood pressure, and serum lipids in type 2 diabetic patients with treated hypertension. The American Journal of Clinical Nutrition. 2002;76(5):1007-1015.
  36. Khush RS, Arnold BF, Srikanth P, Sudharsanam S, Ramaswamy P, Durairaj N, London AG, Ramaprabha P, Rajkumar P, Balakrishnan K, Colford Jr JM. H2S as an indicator of water supply vulnerability and health risk in low-resource settings: a prospective cohort study. The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 2013;89(2):251-259.
  37. Prüss-Üstün A, Bos R, Gore F, Bartram J. Safer Water, Better Health: Costs, Benefits and Sustainability of Interventions to Protect and Promote Health. Geneva: WHO; 2008.
  38. Yassin MM, Abu Amr SS, Al-Najar HM. Assessment of microbiological water quality and its relation to human health in Gaza Governorate, Gaza Strip. Public Health. 2006;120(12):1177-1187.
  39. Guidelines for Drinking Water Quality. 4th ed. Geneva: World Health Organization; 2011.
  40. Diarrhoeal Disease. Geneva: World Health Organization; 2013.
  41. Guidelines for Drinking Water Quality. 3rd ed. Geneva: World Health Organization; 2008.
  42. Rostami K, Mahboubi A, Mosaddeghi M, Safari Sinegani A. Pseudomonas fluorescens adsorption affected by ‌calcium carbonate and calcium sulfate under unsaturated flow conditions. Journal of Water and Wastewater. 2009;20(3):69-79. (In Persian)
  43. Kramer MH, Herwaldt BL, Craun GF, Calderon RL, Juranik DD. Waterborne disease: 1993 and 1994. American Water Works Association. 1996;88(3):66-80.
  44. Tait NG, Davison RM, Leharne SA, Lerner DN. Borehole Optimization System (BOS)- a case study assessing options for abstraction of urban groundwater in Nottingham, UK. Journal of Environmental Modelling and Software. 2008;23(5):611-621.
  45. Miranzadeh MB, Mostafaii GR, Jalali A. A study to determin the nitrate of water wells and distribution network in Kashan during 2005-2004. Feyz. 2006;10(2):39-45. (In Persian)
  46. Salvato JA. Environmental Engineering and Sanitation. New York: John Wiley and Sons; 1992.
  47. Nejatijahromi Z, Nassery HR, Hosono T, Nakhaei M, Alijani F, Okumura A. Groundwater nitrate contamination in an area using urban wastewaters for agricultural irrigation under arid climate condition, southeast of Tehran, Iran. Agricultural Water Management. 2019; 221:397-414.
  48. Choi WJ, Han GH, Lee SM, Lee GT, Yoon KS, Choi SM, Ro HM. Impact of land-use types on nitrateconcentration and Ϭ15N in unconfined ground water in ruralareas of Korea. Agriculture, Ecosystems and Environment. 2007; 120:259-268.
  49. Clark ID, Fritz P. Environmental Isotopes in Hydrogeology. Boca Raton: CRC Press; 1997.
  50. Majumdar D, Gupta N. Nitrate pollution of groundwater and associated human health disorders. Indian Journal of Environmental Health. 2000;42(1):28-39.
  51. Gray NF. Drinking Water Quality. 2nd ed. New York: Cambridge University Press; 2008.
  52. Salehifard O, Eskandari F. Investigation of the relationship between drinking water nitrate and bladder cancer in Larestan city from the point of view medical geography. Iranian Journal of Cancer Care. 2019;1(2):47-54. (In Persian)
  53. Tao Y, Deng Y, Du Y, Xu Y, Leng Z, Ma T, Wang Y. Sources and enrichment of phosphorus in groundwater of the Central Yangtze River Basin. Science of the Total Environment. 2020; 737:139837.
  54. Prem M, Hansen HCB, Wenzel W, Heiberg L, Sørensen H, Borggaard OK. High spatial and fast changes of iron redox state and phosphorus solubility in a seasonally flooded temperate wetland soil. Wetlands. 2015; 35:237-246.
  55. Nisbeth CS, Kidmose J, Weckstrom K, Reitzel K, Odgaard BV, Bennike O, Thorling L, McGowan S, Schomacker A, Kristensen DLJ, Jessen S. Dissolved inorganic geogenic phosphorus load to a groundwater-fed lake: implications of terrestrial phosphorus cycling by groundwater.Water. 2019;11(11):2213.
  56. Ancic M, Hudek A, Rihtaric I, Cazar M, Bacun-Druzina V, Kopjar N, Durgo K. PHYSICO chemical properties and toxicological effect of landfill groundwaters and leachates. Chemosphere. 2020; 238:124574.
  57. Dubrovsky NM, Burow KR, Clark GM, Gronberg JM, Hamilton PA, Hitt KJ, Mueller DK, Munn MD, Nolan BT, Puckett LJ, Rupert MG, Short TM, Spahr NE, Sprague LA, Wilber WG. The Quality of our Nation’s Waters: Nutrients in the Nation’s Streams and Groundwater, 1992– U.S. Geological Survey Circular 1350; 2010.
  58. Neidhardt H, Schoeckle D, Schleinitz A, Eiche E, Berner Z, Tram PTK, Lan VM, Viet PH, Biswas A, Majumder S, Chatterjee D, Oelmann Y, Berg M. Biogeochemical phosphorus cycling in groundwater ecosystems- insights from south and southeast Asian floodplain and delta aquifers. Science of the Total Environment. 2018; 644:1357-
  59. Disthabanchong S. Phosphate and cardiovascular disease beyond chronic kidney disease and vascular calcification. International Journal of Nephrology. 2018; 3162806:1-7.
  60. Simonton DS, King S. Hydrogen sulfide formation and potential health consequences in coal mining regions. Water Quality, Exposure and Health. 2013; 5:85-92.
  61. Ko JH, Xu Q, Jang YC. Emissions and control of hydrogen sulfide at landfills: a review. Critical Reviews in Environmental Science and Technology. 2015;45(19):2043-2083.
  62. Dincer F, Muezzinoglu A. Chemical characterization of odors due to some industrial and urban facilities in Izmir, Turkey. Atmospheric Environment. 2006; 40:4210-4219.
  63. Hendryx M, Ahern M. Relations between health indicators and residential proximity to coal mining in West Virginia. American Journal of Public Health. 2008;98(4):669-671.
  64. ATSDR (Agency for Toxic Substances and Disease Registry). Public health statement for lead. Atlanta, GA: U.S. Department of Health and human Services; 2007 [cited 2021 Apr 14]. Available from: https://www.atsdr.cdc.gov/phs/phs.asp?id=92&tid=22.
  65. Ugran V, Desai NN, Chakraborti D, Masali KA, Mantur P, Kulkarni S, Deshmukh N, Chadchan KS, Das SN, Tanksali AS, Arwikar AS, Guggarigoudar SP, Vallabha T, Patil SS, Das KK. Groundwater fluoride contamination and its possible health implications in Indi taluk of Vijayapura District (Karnataka State), India. Environmental Geochemistry and Health. 2017;39(5):1017-1029. 
  66. Hem JD. Study and Interpretation of the Chemical Characteristics of Natural Water. Hawaii: University Press; 1970.
  67. Ayedun H, Gbadebo AM, Idowu OA, Arowolo TA. Toxic elements in groundwater of Lagos and Ogun States, Southwest, Nigeria and their human health risk assessment. Environmental Monitoring and Assessment. 2015; 187:351.
  68. Nourozi H, Shahbazi A, Ranjbar M, Safdari H. Survey of nitrate and nitrite ions in groundwater resources of Hamadan Province. Proceedings of the 8th National Congress on Environmental Health; 2005 Nov 8-10; Tehran, Iran; 2005. p. 1-10. (In Persian)
  69. Evanko FR, Dzombak DA. Remediation of metals-contaminated soils and groundwater. Pittsburgh: Ground-Water Remediation Technologies Analysis Center; 1997. Report No.: TE-97-01.
  70. Facchinelli A, Sacchi E, Mallen L. Multivariate statistical and GIS-based approach to identify heavy metal sources in soils. Environment Pollution. 2001; 114:313-324.
  71. Duruibe JO, Ogwuegbu MOC, Egwurugwu JN. Heavy metal pollution and human bio toxic effects. International Journal of Physical Sciences. 2007; 2:112-118.
  72. Karbasi M, Karbasi E, Saremi A, Ghorbani Zade H. Determination of heavy metals concentration in drinking water resources of Aleshtar in 2009. Yafteh. 2010;12(1):65-70. (In Persian)
  73. Ezekwe IC, Odu NN, Chima GN, Opigo A. Assessing regional groundwater quality and its health implications in the Lokpaukwu, Lekwesi and Ishiagu mining areas of southeastern Nigeria using factor analysis. Environmental Earth Sciences. 2012;67(4):971-986.
  74. Maria-Alexandra H, Roman C, Ristoiu D, Popita G, Tanaselia C. Assessing of water quality pollution indices for hevay metal contamination (A study case from Medias City groundwaters). Agriculture- Science and Practice. 2013;3-4(87-88):25-31.
  75. Yankey RK, Fianko JR, Osae S, Ahialey EK, Duncan AE, Essuman DK, Bentum JK. Evaluation of heavy metal pollution index of groundwater in the Tarkwa mining area, Ghana. Elixir Pollution. 2013; 54:12663-12667.
  76. Esmaeeli A. Pollutants on Health and Environmental Standards. Tehran: Naghshe Mehr Publication; 2003. (In Persian)
  77. Oyeku OT, Eludoyin AO. Heavy metal contamination of groundwater resources in a Nigerian urban settlement. African Journal of Environmental Science and Technology. 2010; 4:201-214.
  78. Buragohain M, Bhuyan B, Sarma HP. Seasonal variations of lead, arsenic, cadmium and aluminium contamination of groundwater in Dhemaji district, Assam, India. Environmental Monitoring and Assessment. 2010; 170:345-351.
  79. Sobhanardakani S, Talebiani S, Maanijou M. Evaluation of as, Zn, Pb and Cu concentrations in groundwater resources of Toyserkan plain and preparing the zoning map using GIS. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2014b;24(114):120-130. (In Persian)
  80. Synzynys BI, Tjantova EN, Melehova OP, Pavlova NN, The Manual at the Rate, Ecology and Safety of Ability to Live. Koz’min’s ed. Obninsk: IATE; 2004 (in Russian).
  81. Batayneh AT. Toxic (aluminum, beryllium, boron, chromium and zinc) in groundwater: health risk assessment. International Journal of Environmental Science and Technology. 2012; 9:153-162.
  82. Nriagu J. Zinc in the Environment, Part I, Ecological Cycling. New York: Wiley; 1980.
  83. Shariatpanahi M. Principles of Quality and Water and wastewater Treatment. Tehran (Iran): Tehran University Press; 2017. (In Persian)
  84. Di Natale M, Greco R, Musmarra D. Permeable adsorbing barriers for groundwater remediation from hexavalent chrome pollution. International Journal of Environmental Technology and Management. 2007;7(1/2):39-55. 
  85. Testa SM. Sources of chromium contamination in soil and groundwater. In: Guertin J, Jacobs JA, Avakian CP, editors. Chromium (VI) handbook. Florida: CRC Press; 2005. p. 143-162.
  86. Chalkeshamiri M. Water Treatment Principles. Isfahan (Iran): Arkan Danesh; 2019.
  87. Ghaderpoori M, Kamarehie B, Jafari A, Ghaderpoury A, Karami M. Heavy metals analysis and quality assessment in drinking water- Khorramabad city, Iran. Data in Brief. 2018; 16:685-92.
  88. Copper in Drinking Water. Geneva: World Health Organization; 2004.
  89. Ebrahimpour S, Mohammadzadeh H, Nassery N. Arsenic pollution in groundwater and its influences on human health. Proceedings of 1st Iranian National Conference on Applied Research in Water Resources; 2010 May 11; Kermanshah, Iran. Kermanshah University of Technology; 2010. p. 269-282. (In Persian)
  90. Altundogan HS, Altundogan S, Tumen F, Bildik M. Arsenic removal from aqueous solution by adsorption on red mud. Waste Management. 2000;20(8):761-767.
  91. Smedley PL, Kinniburgh DG. A review of the source, behavior and distribution of arsenic in natural waters. Applied Geochemistry. 2002;17(5):517-568.
  92. Ahuja F. Arsenic Contamination of Groundwater. New Jersy: John Wily and Sons; 2008.
  93. Graeme H, Pollack J. Selected topics: toxicology: part I arsenic and mercury. The Journal of Emergency Medicine. 1998;16:45-56.
  94. Ahmad S, Kitchin KT, Cullen WR. Arsenic species that cause release of iron from ferritin and generation of activated oxygen. Archives of Biochemistry and Biophysics. 2000;382(2):195-202.
  95. Powis G, Mustacich D, Coon A. The role of the redox protein thioredoxin in cell growth and cancer. Free Radical Biology and Medicine. 2000; 29:312-322.
  96. Abernathy CO, Liu YP, Longfellow D, Aposhian HV, Beck B, Fowler B, Goyer R, Menzer R, Rossman T, Thompson C, Waalkes M. Arsenic: health effects, mechanisms of actions, and research issues. Environmental health perspectives. 1999;107(7):593-597.
  97. Arena JM, Drew RH. Poisonings: Toxicology, Symptoms and Treatment. Chicago, IL: Charles C. Thomas Publishing Co; 1986.
  98. Winship K. Toxicity of inorganic arsenic salts. Adverse Drug Reactions and Acute Poisoning Reviews. 1984; 3:129-160.
  99. Fowler B. Toxicology of environmental arsenic. In: Goyer RA, Mehlman MA, editors. Advances in modern toxicology: II. Toxicology of trace elements. Washington, DC: Hemisphere Publishing; 1977. p. 79-122.
  100. Brochmoller J, Cascorbi I, Henning S, Meisel C. Molecular genetics of cancer susceptibility. Pharmacology. 2000; 61:212-227.
  101. Morales KH, Ryan L, Kuo TL, Wu MM, Chen CJ. Risk of internal cancers from arsenic in drinking water. Environmental Health Perspectives. 2000; 108:655-661.
  102. Squibb K, Fowler B. The Toxicity of Arsenic and Its Compounds. Amsterdam: Elsevier Science Publishers; 1983.
  103. Schwartz R. Arsenic and the skin. International Journal of Dermatology. 1997;36(4):241-250.
  104. Maloney M. Arsenic in dermatology. Dermatologic Survey. 1996;22(3):301-304.
  105. Kevin H. Arsenic Environmental Chemistry, Health Threats and Waste Treatment. New Jersy: John Wiley & Sons, Ltd; 2009.
  106. Wasserman G, Liu X, Parvez F. Water arsenic exposure and children's intellectual function in Araihazar, Bangladesh. Environmental Health Perspectives. 2004;112(13):1329-1333.
  107. Chen CJ, Wang SL, Chiou JM, Tseng CH, Chiou HY, Hsueh YM, Chen SY, Wu MM, Lai MS. Arsenic and diabetes and hypertension in human populations: a review. Toxicology and Applied Pharmacology. 2007; 222:298-304.
  108. Kwok RK, Mendola P, Liu ZY, Savitz DA, Heiss G, Ling HL, Xia Y, Lobdell D, Zeng D, Thorp JM Jr, Creason JP, Mumford JL. Drinking water arsenic exposure and blood pressure in healthy women of reproductive age in Inner Mongolia, China. Toxicology and Applied Pharmacology. 2007; 222:337-343.
  109. Vahter M. Health effects of early life exposure to arsenic. Basic and Clinical Pharmacology and Toxicology. 2008;102(2):204-211.
  110. Rodriguez V, Carrizales L, Mendoza M. Effects of sodium arsenite exposure on development and behavior in the rat. Neurotoxicology and Teratology. 2002;24(6):743-750.
  111. Rajaei Q, Pourkhabbaz AR, Hesari Motlagh S. Assessment of heavy metals health risk of groundwater in Ali Abad Katoul plian. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2012;4(2):155-62.
  112. Rajappa B, Manjappa S, Puttaiah ET. Monitoring of heavy metal concentration in groundwater of Hakinaka Taluk, India. Contemporary Engineering Sciences. 2010;3(4):183-190.
  113. Emmanuel E, Pierre MG, Perrodin Y. Groundwater contamination by microbiological and chemical substances released from hospital wastewater: Health risk assessment for drinking water consumers. Environment International. 2009; 35(4):718-726.
  114. Abedi M. Study of heavy metals, nitrite and nitrate in drinking water of Gorgan city and preparing their distribution map in GIS [dissertation]. Shahrood (Iran): Islamic Azad University Shahrood Branch; 2014. (In Persian)
  115. Daldrup T, Haarhoff K, Szathmary SC. Fatal nickel sulfate poisoning. Beiträge zur gerichtlichen Medizin. 1983; 41:141-144 (in German).
  116. Sunderman Jr FW, Hopfer SM, Sweeney KR. Nickel absorption and kinetics in human volunteers. Proceedings of the Society for Experimental Biology and Medicine. 1989; 191:5-11.
  117. ATSDR (Agency for Toxic Substances and Disease Registry). Toxicological profile for nickel. Altanta, GA: U.S. Department of Health and Human Services; 1993 [cited 2021 Apr 14]. Available from: http://www.atsdr.cdc.gov.
  118. ATSDR (Agency for Toxic Substances and Disease Registry). Toxicological profile for nickel. Atlanta, GA: U.S. Department of Health and human Services; 2003 [cited 2021 Apr 14]. Available from: http://www.atsdr.cdc.gov.
  119. Ngah SA, Nwankwoala HO. Iron (Fe2+) occurrence and distribution in groundwater sources in different geomorphologic zones of Eastern Niger Delta. Archives of Applied Science Research. 2013;5(2):266-272.
  120. Matheis G. The Properties of Groundwater. New York: Wiley; 1985
  121. Demlie M, Hingston E, Mnisi Z. A study of the sources, human health implications and low cost treatment options of iron rich groundwater in the northeastern coastal areas of KwaZulu-Natal, South Africa. Journal of Geochemical Exploration. 2014; 144:504-510.
  122. Moll R, Davis B. Iron, vitamin B12 and folate. Medicine. 2017;45(4):198-203.
  123. Ganz T, Nemeth E. Hepcidin and iron homeostasis. Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Molecular Cell Research. 2012;1823(9):1434-1443.
  124. Winterbourn CC. Toxicity of iron and hydrogen peroxide: The Fenton reaction. Toxicology Letters. 1995;82-83:969-974.
  125. Britton RS, Leicester KL, Bacon BR. Iron toxicity and chelation therapy. International Journal of Hematology. 2002;76(3):219-28.
  126. Homoncik SC, MacDonald AM, Heal KV, Dochartaigh BEO, Ngwenya BT. Manganese concentration in Scottish groundwater. The Science of the Total Environment, 2010;408:2467-2473.
  127. Hem JD. Study and interpretation of the chemical characteristics of natural water. U.S. Geological Survey Water-Supply Paper; 1985.
  128. Keen CL, Zidenberg-Cherr S. Manganese toxicity in humans and experimental animals. In: Klimis-Tavantzis DJ, editor. Manganese in Health and Disease. London: CRC Press; 1994. p. 193-205
  129. Sly Ll, Arunpairojana V, Dixon DR. Binding of colloidal MnO2 by extracellular polysaccharides of Pedomicrobium manganicum. Applied and Environmental Microbiology. 1990; 56:2791-2794.
  130. Wasserman GA, Liu XH, Parvez F, Ahsan H, Levy D, Factor-Litvak P. Water manganese exposure and children’s intellectual function in Araihazar, Bangladesh. Environmental Health Perspectives. 2006;114(1):124-129.
  131. Bouchard M, Laforest F, Vandelac L, Bellinger D, Mergler D. Hair manganese and hyperactive behaviours: pilot study of school age children exposed through tap water. Environmental Health Perspectives. 2007; 115:122-127.
  132. Kondakis XG, Markris N, Leotsinidis M, Papapetropoulos T. Possible health effects of high manganese concentrations in drinking water. Archives of Environmental Health. 1989; 44:175-178.
  133. Mirmohamadlou A , Ghanizadeh G , Esmaeili Correlation between Legionella water contamination and microelements in water lines of selected hospitals in Tehran. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2016;25(133):245-254 (In Persian)
  134. Todd DK, Mays LW. Groundwater Hydrology. New York: Wiley and Sons; 2005.
  135. Nassery HR, Zeydalinejad N, Alijani F, Shakiba A. A proposed modelling towards the potential impacts of climate change on a semi-arid, small-scaled aquifer: a case study of Iran. Environmental Monitoring and Assessment. 2021; 193:182.
  136. Ford DC, Williams PW. Karst Hydrogeology and Geomorphology. England: John Wiley and Sons; 2007.
  137. Ayotte JD, Montgomery DL, Flanagan SM, Robinson KW. Arsenic in groundwater in eastern New England: occurrence, controls, and human health implications. Environmental Science and Technology. 2003;37(10):2075-2083.
  138. Milanovic PT. Karst Hydrogeology. Colorado: Water Resources Publication; 1981.
  139. Zeydalinejad N, Nassery HR, Alijani F, Shakiba A. Forecasting the resilience of Bibitarkhoun karst spring, southwest Iran, to the future climate change. Modelling Earth Systems and Environment. 2020a; 6:2359-2375.
  140. Zeydalinejad N, Nassery HR, Shakiba A, Alijani F. Prediction of the karstic spring flow rates under climate change by climatic variables based on the artificial neural network: a case study of Iran. Environmental Monitoring and Assessment. 2020b;192(6):375.
  141. Zeydalinejad N, Nassery HR, Shakiba A, Alijani F. Simulation of karst aquifer water level under climate change in Lali region, Khouzestan Province, SW Iran. Nivar. 2020c;44(108-109):97-109.
  142. Appelo CAJ, Postma D. Geochemistry, Groundwater and Pollution. Rotterdam: Balkema; 2005.
  143. Wireman M, Job C. Determining the risk to public water supply wells from infective microorganisms. Water Well Journal. 1998; 1998:63-67.
  144. Aber S, Khataee A, Sheydaei M. Optimization of activated carbon fiber preparation from Kenaf using K2HPO4 as chemical activator for adsorption of phenolic compounds. Bioresource Technology. 2009; 100(24):6586-6591.
  145. Shahbazi A, Mehrjo F. Groundwater pollution sources and restoration techniques. Human and Environment. 2013;11(25):13-21 (In Persian)
  146. Morovati M, Monavari M, Hasani AH, Rosta Z. Feasibility study of application of sewage for artificial injection of aquifer in the plain of Yazd-Ardakan. Human and Environment. 2011;9(4):21-26 (In Persian)
  147. Lalehzari R, Tabatabaei S, Khayat-kholghi M, Yarali N, Saba, AA. Evaluation of scenarios in artificial recharge with treated wastewater on the quantity and quality of the Shahrekord aquifer. Journal of Environmental Studies. 2014;40(1):221-236 (In Persian)

 

 

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 2,243
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 233


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب