تعداد نشریات | 50 |
تعداد شمارهها | 2,212 |
تعداد مقالات | 20,305 |
تعداد مشاهده مقاله | 24,216,957 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 22,099,255 |
نسبت دوره فاطمیان و تاریخ تمدن اسلامی: تأملی نظری | ||
تاریخ و تمدن اسلامی | ||
مقاله 3، دوره 19، شماره 1 - شماره پیاپی 42، خرداد 1402، صفحه 63-91 اصل مقاله (603.8 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jhcin.2023.22304 | ||
نویسنده | ||
زینب فضلی ![]() ![]() | ||
استادیار گروه تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
دوره فاطمیان (297-567ه) در تاریخ تمدن اسلامی چه جایگاهی دارد؟ با آنکه در تاریخ سیاسی و مذهبی اسلام این دوره کموبیش دورهای مهم محسوب میگردد، در مطالعات تمدن اسلامی جایگاه چندان روشن و برجستهای برای آن در نظر گرفته نمیشود. در واقع، تمرکز بر دوره و سرزمینی خاص در مطالعات تمدنی و به صورت مشخص عراق عصر عباسی مانع از ترسیم جایگاه تمدنی مراکز دیگر همعصر با آن یا تمدنوارههای مهم ذیل تمدن اسلامی از جمله تمدن دوره فاطمیان شدهاست. ازاینروی شایسته است نسبت این دوره با تاریخ تمدن اسلامی بازخوانی و تبیین شود. برای انجام این مهم در این مطالعه از روش تبیین تاریخی با رویکرد نظری-مفهومیِ تکثرگرایی مراکز تمدنی استفاده شدهاست. با توجه به تطبیق روزگار فاطمیان با اهم الزامات یک دوره تمدنی به مانند استقرار دولتی قدرتمند بهعنوان اداره کننده و حافظ امنیت جامعه، قلمرو سیاسی و تمدنی گسترده از مغرب تا شام، بهانضمام حجاز و یمن با مرکزیت و محوریت مصر بهعنوان بستر جغرافیایی مطلوب و نیز جامعه انسانی فعال و مولد ثروت مادی و معنوی میتوان از دورهای موسوم به تمدن اسلامی در دوره فاطمیان سخن گفت. همچنین بهواسطه کوششهای حاکمان فاطمی در عرصه تمدنسازی و ارتقاء جایگاه مصر بهعالیترین جایگاه از نظر فرهنگی و تمدنی در دوره اسلامی حتی میتوان از تمدن عصر فاطمی یا تمدن فاطمیان نیز یاد کرد. | ||
کلیدواژهها | ||
تاریخ تمدن اسلامی؛ ادوار تمدنی اسلام؛ دوره فاطمیان؛ تمدن فاطمیان | ||
مراجع | ||
آزاد، تکتم، با همکاری علیرضا آزاد، نقش تمدن اسلامی در رنسانس عقلی اروپا، تهران، سپیده باوران، 1389ش.
ابنمقفع، ساویرس، تاریخ بطارکة الکنیسة المصریة، المجلد الثانی، الجزء الثانی، بهکوشش یَسّی عبدالمسیح و دیگران، القاهرة، مطبعة المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیة بالقاهرة، 1948م.
ابنالاثیر، عزالدین أبوالحسن، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر- داربیروت، 1385ق /1965م.
ابنالجوزی، ابوالفرج، المنتظم فی تاریخ الملوک و الأمم، الجزء السابع، حیدرآباد الدکن، مطبعة دائرة المعارف العثمانیة، 1358ق.
إدریس عمادالدین، تاریخ الخلفاء الفاطمیین فیالمغرب القسم الخاص من عیونالأخبار، بهکوشش محمد الیعلاوی، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1985م.
بارتُلد، واسیلی ولادیمیر، فرهنگ و تمدن اسلامی، ترجمه عباس بهنژاد، تهران، شرکت چاپ و نشر بینالملل، 1383ش.
بارتولد، و.و، خلیفه و سلطان، ترجمه سیروس ایزدی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1358ش.
باوفای دلیوند، ابراهیم، «تأثیر تمدن اسلامی در تحولات فکری اروپا در سدههای میانه»، پژوهشنامه تاریخ، شماره 11، 1395ش.
البروای، راشد، حالة مصر الاقتصادیه فی عهد الفاطمیین، القاهره، مکتبة النهضة المصریة، 1948م/ 1368ق.
بروکلمان، کارل، تاریخ ملل و دول اسلامی، ترجمه هادی جزایری، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1346ش.
پنجه، معصومعلی، گروش قبطیان به اسلام: زمینهها، علل و پیامدها، تهران، رساله دکتری، دانشگاه تهران، 1388ش.
تورنو، راجرلو، «آفریقای شمالی تا قرن شانزدهم»، تاریخ اسلام کمبریج، ترجمه تیمور قادری، ج2، تهران، انتشارات مهتاب، 1387ش.
حتی، فیلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، آگه، 1380ش.
دفتری، فرهاد، تاریخ تشیع، ترجمه رحیم غلامی، تهران، انتشارات فرزان روز، 1398ش.
الرفاعی، انور، تاریخ هنر در سرزمینهای اسلامی، ترجمه عبدالرحیم قنوات، مشهد، جهاد دانشگاهی، 1377ش.
زکی، عبدالرحمن، القاهرة، مصر، دارالمستقبل، 1392/1943م.
زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، امیر کبیر، 1379ش.
السجلات المستنصریة، تقدیم و تحقیق عبدالمنعم ماجد، [قاهرة]، دارالفکرالعربی، 1954م.
سید، ایمن فواد، الدولة الفاطمیة فی مصر تفسیر جدید، القاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 2007م.
همو، «دراسة نقدیة لمصادر تاریخ الفاطمیین فی مصر»، دراسات عربیة وإسلامیة مهداة إلى محمود محمد شاکر، القاهرة، مکتبة الخانجی، 1403ه/1982م.
صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، تهران، سمت، 1390ش.
عنایت، حمید، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، خوارزمی، 1380ش.
قاضیالنعمان، تأویل الدعائم، تحقیق محمد حسن الاعظمی، القاهرة، دارالمعارف، [1982].
کاهن، کلود، تاریخ العرب والشعوب الإسلامیة منذ ظهور الإسلام حتى بدایة الأمبراطوریة العثمانیة، نقله إلى العربیة بدرالدینالقاسم، بیروت، دارالحقیقة للطباعة والنشر، 1972م.
گرونبوُم، جی. ای. ون، «منابع تمدن اسلامی»،تاریخ اسلام کمبریج، ترجمه تیمور قادری، ج2، تهران، انتشارات مهتاب، 1387ش.
لوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب، ترجمه سید محمد تقی فخر داعی گیلانی، طهران، چاپخانه علمی، 1318ش.
ماجد، عبدالمنعم، نظمالفاطمیین و رسومهم فی مصر، [القاهره]، مکتبة الانجلو المصریه، 1953م.
همو، ظهور الخلافة الفاطمیین و سقوطها فی مصر، الإسکندریة، دارالمعارف بمصر، 1976م.
متز، آدام، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، امیر کبیر، 1377ش.
مقریزی، تقیالدین ابوالعباس احمد، اتعاظ الحنفاء باخبارالائمة الفاطمیین الخلفاء، بهکوشش جمالالدین الشیّال، القاهرة: المجلس الأعلی للشئون الاسلامیة، 1416/1996م.
همو، المواعظ والاعتبار فی ذکر الخطط والاثار، بهکوشش ایمن فواد سید، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 2002-2004م.
مؤنس، حسین، تاریخ المغرب و حَضَارَتُه، بیروت، العصر الحَدیث للنشر و التّوزیع، الطبعة الاولی، 1412ق /1992م.
میکل، آندره با همکاری هانری اوزان، اسلام و تمدن اسلامی، ترجمه علی فروغی، تهران، سمت، 1393ش.
الهمدانی، حسین بن فیض الله، فی نسب الخلفاء الفاطمیین، القاهره، مطبوعات الجامعة الامریکیة بالقاهرة، 1958م.
Arthur, Goldschmidt Jr. and Davidson, Lawrence, A Concise History of the Middle East, Philadelphia, Westview Press, 2010.
Brett, Michael, The rise of the Fatimids: the world of the Mediterranean and the Middle East in the fourth century of the Hijra, tenth century CE, Oxford, Leiden, E.J. Brill, 2001.
Canard, M, “Fāṭimids”, EI2, vol. ii.
Daftary, Farhad, The Isma'ilis: their History and Doctrines, second edition, Cambridge University Press, 2007.
Halm, Heinz, The Empire of Mahdi: the rise of the Fatimids, translated from the German Michael Bonner, Leiden, E.J. Brill, 1996.
Ivanow, W., Ismaili tradition concerning the rise of the Fatimids, Calcutta, Oxford University, 1942.
Lev, Yaacovو “The Fāṭimids and Egypt 301-358/914-969”, Arabica, T. 35, Fasc. 2 (Jul., 1988), pp. 186-196.
Tignor, Robert L., Egypt a Short History, Princeton & Oxford, Princeton University Press, 2011. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 339 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 229 |