آسیب شناسی فرآیند تدوین خط مشی های محیط زیست ( مورد مطالعه سنجش محیط زیست طبیعی- دریاچه ارومیه)

 

 

مستخرج از پایان نامه

 

 

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و پنجم، شماره دو، اردیبهشت ماه 1402(71-86)

                                                                

آسیب شناسی فرآیند تدوین خط مشی های محیط زیست

) مورد مطالعه سنجش محیط زیست طبیعی- دریاچه ارومیه (

 

شهرام شیران زایی[1]

دردانه آقاجانی[2]  ^*

dor_aghajani@yahoo.com

 

تاریخ دریافت: 28/1/1401

تاریخ پذیرش:31/2/1401

 

چکیده

زمینه و هدف: در شرایط کنونی برنامه ریزی و سیاستگذاری لازم برای جلوگیری از گسترش فجایع محیط زیست بسبار حایز اهمیت است و یکی از مهمترین مسائل حاضر کشور مساله دریاچه ارومیه می باشد که در سالهای گذشته خط مشی های زیادی درباره آن تصویب شده که اثربخشی کافی را نداشته است. هدف پژوهش فعلی آسیب شناسی خط مشی های وضع شده برای معضلات دریاچه ارومیه براساس رویکرد تحلیل تدوین خط مشی آن می باشد.

روش بررسی: استراتژی پژوهش، از لحاظ هدف کاربردی بوده و با توجه به ماهیت مساله مورد هدف، رویکرد پژوهش کیفی انتخاب گردید. روش پژوهش مطالعه موردی با هدف توصیف و  گردآوری داده ها مصاحبه نیمه ساختاریافته و روش تحلیل داده ها، تحلیل محتوای کمی می باشد. مشارکت کنندگان عبارتند از خبرگان محیط زیستی که دارای دانش و تجربه مرتبط در موضوع می باشند. مدل مبنایی براساس نمودار فرایندی تحلیل خط مشی عمومی شامل تعیین مشکل، تعیین اهداف، تصمیم گیری در مورد معیارها، انتخاب گزینه ها، تحلیل گزینه ها و مقایسه گزینه ها می باشد.

یافته ها: یافته های پژوهش و بررسی های انجام شده مورد مطالعه سنجش دریاچه ارومیه که بر گرفته از  نظرات جامعه آماری خط مشی گذاران و خبرگان در سال ۱۴۰۰بوده، اذعان داشتند اگر چه روند تخریب در حوضه دریاچه ارومیه کند شده، اما تخریب محیط زیست در کشور، 20 درصد ناشی از تصویب قوانین و مقررات ضعیف، 60 درصد بر گرفته از عدم پایبندی به اجرای کامل قوانین و عدم ارزشگذاری اقتصادی محیط زیست و 20 درصد باقی مانده ناشی از نحوه ارزیابی خط مشی ها می باشد.

بحث و نتیجه­گیری: همانطورکه 100درصد جامعه اماری این پژوهش مشتمل بر خط مشی گذاران و خبرگان اذعان داشتند روند تخریب در حوضه دریاچه ارومیه کند شده است اما از دلایل اصلی روندرو به گسترش تخریب محیط زیست در کشور عدم پایبندی به اجرای قوانین و عدم ارزشگذاری اقتصادی محیط زیست طی سالهای گذشته بوده است. این پژوهش به منظور تعیین مشکل و اهداف خط مشی های موجود در سازمان حفاظت محیط زیست انجام پذیرفته در همین راستا پیشنهاد می گردد آن را در محدوده بزرگتر سایر دستگاه های موثر در حوزه آبریز دریاچه ارومیه به جهت احیاء و حفاظت تالاب و تامین حقابه، مشتمل بر وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه و واحدهای استانی آنها به وقوع بپیوندد.

 

واژه های کلیدی: خط مشی گذاری محیط زیستی، آسیب شناسی تدوین خط مشی، تحلیل خط مشی، دریاچه ارومیه.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	J. Env. Sci. Tech., Vol 25, No. 2, May, 2023

 

 

 

 

Pathology of Environmental Policy Compiling Process

 (Case Study - Lake Urmia)

 

Shahram Shiranzaei [3]

Dordaneh Aghajani  [4] ^*

dor_aghajani@yahoo.com

 

Admission Date:May 21, 2022

Date Received: April 17, 2022

 

Abstract

Background and Objective: In the current situation, planning and policy making is necessary to prevent the spread of environmental disasters and one of the most important issues in the country is the issue of Lake Urmia which in recent years, many policies have been approved that have not been sufficiently effective. The purpose of the current study is based on the approach of policy analysis.

Material and Methodology: The research strategy was applied in terms of purpose is practical and according to the nature of the problem, a qualitative research approach was chosen. The research method is a case study with the aim of describing and collecting data from semi-structured interviews and the data analysis method is quantitative content analysis. Participants are environmental experts who have relevant knowledge and experience in the subject. The baseline model based on the public policy analysis process diagram includes problem determination, goal setting, criteria decision making, option selection, option analysis, and option comparison.

Findings: Findings and studies of Lake Urmia, which are based on the views of the statistical community of policy makers and experts acknowledged that the process of destruction in the Lake Urmia basin has slowed down but the destruction of the environment in the country, 20% is due to the compiling of weak laws and regulations, 60% is due to non-compliance with full implementation of laws and economic valuation of the environment and the remaining 20% is due to how policies are evaluated.

Discussion and Conclusion: As 100% of the statistical community of this research, including policy makers and experts, admitted that the process of destruction in the Urmia lake basin has slowed down, but the main reasons for the spread of environmental destruction in the country are the lack of adherence to the implementation of laws and the lack of economic valuation of the environment in the past years. This research was carried out in order to determine the problems and objectives of the existing policies in the Deparment of Environment. In this regard, it is suggested that this research should occur in the larger scope of other effective governmental organization in the area of Lake Urmia in order to restore and protect the wetland and provide water resources, including the Ministry of Energy, the Ministry of Agricultural, the Program and Budget Organization and their provincial units.

 

Key words: Environmental policy-making, pathology of policy Compilation, policy analysis, Lake Urmia.

 

مقدمه

 

امروزه حفظ و نگهداری محیط زیست یکی از مهم ترین چالش­هایی است که بشر در آستانه قرن بیست و یکم با آن مواجه است و این درحالی است که لزوم بهبود سطح استانداردهای زندگی در کشورهای درحال توسعه اهمیت خود را از دست نداده است. از بارزترین مصادیق "منفعت عمومی" توجه به ملاحظات محیط زیستی در خدمات عمومی است(1). مسایل محیط زیست یکی از ورودی های نظام خط مشی گذاری در کشورهای مختلف است(2). در حال حاضر جریان‌هایی در سراسر جهان وجود دارند که خطری جدّی برای محیط زیست به شمار می‌آیند که برخی از آنها عبارتند از؛ روند فزآینده رشد جمعیت، بی‌ثباتی و آلودگی شدید کره زمین، خطرهای ناشی از گازهای گلخانه‌ای، روند کاهشی ذخیره آب‌های زیرزمینی و ذخایر غذایی اقیانوس‌ها. برای کاهش این نگرانی ها که بسیار بجاست، ضرورت خط مشی‌گذاری زیربنایی دولتمردان کشورها برای بهبود مسائل محیط زیست در راستای تحقق توسعه پایدار احساس می‌شود(3). تخریب محیط زیست از طریق افزایش مصرف انرژی در جهان، انقراض گونه‌ها گیاهی و جانوری و نابودی جنگل‌ها در حالی صورت می‌پذیرد که بحث کنونی بسیاری از کنوانسیون‌ها، مجامع بین‌المللی و ملی در سراسر دنیا در زمینه محیط زیست است و بسیاری از موافقت‌نامه‌های جهانی و تعهدات دولتی به ارائه راهکارهایی در حل مسائل می باشند. به دلیل وجود چنین مسائلی از پنجاه سال پیش تا کنون بیش از 180 اجلاس توسط مجامع بین‌المللی برگزار شده است و می‌توان گفت که کمتر جلسه‌ای حتی جلسات سیاسی بین سران یا وزرای خارجی کشورهای جهان برگزار شده که مسئله محیط زیست جزء دستور کار نباشد(4). بررسی اسناد سازمان حفاظت محیط زیست نشان می دهد که طیّ سالیان اخیر، ساماندهی و اجرای قوانین محیط زیست بسیار ضعیف صورت گرفته و متناسب با شدّت مسائل و مشکلات بی‌شمار محیط زیست که برخی از آنها به مرحله حاد رسیده و به عنوان بحران​، تهدیدی جدّی برای سلامت جامعه محسوب می‌شوند، توسعه و تقویت نیافته است(5). بنابراین کانون تمرکز این پژوهش از میان مراحل خط مشی‌گذاری محیط زیست، به مرحله «تدوین خط مشی» و عملاً آسیب شناسی فرآیند آن است. البته این به هیچ وجه به معنی نادیده‌ انگاشتن ملاحظات اجرایی خط مشی‌های محیط زیستی نیست. چنانچه «تدوین خط مشی محیط زیست» را به عنوان یک سیستم در نظر بگیریم، مسائل محیط زیست و به طور خاص ناشی از محیط زیست طبیعی ورودی‌های این سیستم خواهند بود چرا که مطابق با نظر هاولت، خط مشی‌گذاری یک فرآیند «هدف- محور» است و هدف غایی در آن «حلّ مسئله عمومی» است(6). دامنه رسوخ تدوین و اجرای خط مشی ها بسیار گسترده است و تقریبا تمام امور دولت ها به تدوین در گام اول و اجرای خط مشی ها در گام دوم وابسته اند امروزه برخی خط مشی ها بیشتر از سایر سیاست­ها توسط دولت ها و مردم دنبال می شود. برای مثال خط مشی های محیط زیست و منابع طبیعی سهم بالایی از سیاست گذاری عمومی دولت ها را به خود اختصاص داده اند. در ایران خط مشی های کلی در ارتباط با محیط زیست تدوین شده که از جمله آنها اصل 50 قانون اساسی، برنامه های توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور ومهم ترین آن سیاست کلی محیط زیست می باشد که توسط مقام معظم رهبری (7) در اجرای بند 1 اصل 110 قانون اساسی در سال 1394، در نامه­ای به روسای قوا در راستای ایجاد نظام یکپارچه ملی محیط، مدیریت هماهنگ و نظام مند منابع حیاتی، جرم انگاری تخریب محیط زیست، تهیه اطلس زیست بوم کشور، تقویت دیپلماسی محیط زیست، گسترش اقتصاد سبز و نهادینه سازی فرهنگ و اخلاق محیط زیستی به سران سه قوه ابلاغ شده و بر همین اساس خط مشی های محیط زیستی دولت عنوان گردید. تاکنون برخی از خط مشی ها پس از تصویب در مرحله اجرا با ناکامی مواجه شده و مجریان، بسیاری از آن ها را به طور ناقص و ناکارآمد اجرا کرده و یا بخش از آن عملیاتی نگردیده. عموماً اجرای خط مشی ها همیشه دارای مسئله است و بسیاری از کشورها به دلیل هزینه بر بودن اجرا، اهتمام کمتری در اجرای آن دارند. در ایران تلاش های زیادی برای اجرای خط مشی های محیط زیستی ابلاغی انجام شده که در برخی موارد نقض این خط مشی ها توسط منفعت طلبان گزارش می شود. اقداماتی مانند ساخت و ساز بی رویه در مناطق حفاظت شده و شکار گونه های در خط انقراض در کشور از این دسته اند. در رویکرد سنتی تحلیل خط مشی تفاوت و تمایز مشخصی بین تدوین و اجرای خط مشی وجود دارد. بررسی های بعمل امده نشان می­دهد که تنها 47 درصد اهداف سیاست های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری توسط دستگاه های اجرایی در بخش محیط­زیست تحقق یافته و 53 درصد فاقد عملکرد یا تحقق نیافته است.(8) علیرغم این که تدوین خط مشی عبارت از: فرآیند انجام این تصمیم ها تعریف می شود. اجرای خط مشی را مجموعه ای یکپارچه از فرآیند تعامل بین هدف گذاری و اقدام رسیدن به هدف می دانند و معتقدندکه اجرا نباید از تدوین جدا باشد و مشکل اجرای خط مشی را بی توجهی به تمهیدات در مرحله تدوین می دانند(9).

فارغ از وضعیت بحرانی محیط زیست در عرصه جهانی، وضعیت کنونی محیط زیست ایران نیز مطابق با شاخص‌های جهانی غیرمطلوب و بعضاً خطر آفرین گزارش شده است. علاوه بر نگرانی های بین المللی، شواهد موید وجود مخاطرات ملی محیط زیستی نیز رو به افزایش است. در این زمینه توجه به برخی پژوهش های بانک جهانی و دانشگاه ییل(10) در خور توجه است. یکی از شاخص های مهم توسعه کشورها در قرن 21، عملکرد محیط زیستی یا توسعه محیط زیستی آنها می­باشد. این شاخص در حال حاضر معیار مقایسه توسعه کشورها در زمینه محیط زیست است و هر دو سال یکبار در اجلاس جهانی اقتصاد درداووس باهمکاری دانشگاه ییل و کلمبیا متتشر می شود.EPI در حوزه موضوع های کلیدی است که سیاستگذاران در اغلب کشورها به آنها توجه ویژه ای دارند و برنامه ریزی در این راستا می تواند کشورها را به سیاست های مناسب هدایت کند. در واقع، EPI به دنبال تامین نیازهای دولت ها برای بررسی و ارزیابی دستاوردهای زیست محیطی انجام شده است(10).  بر اساس گزارش های منتشر شده ایران در سال 2006، رتبه 53 شاخص عملکردی محیط زیست را در جهان داشته، در سال 2008 رتبه 67، در سال 2010 رتبه 60 در سال 2012به رتبه 114 سقوط کرده است. در گزارش سال 2016 از لحاظ عملکرد محیط زیست با نمره 66.32 در رتبه 105 از مجموع 180 کشور قرار گرفته است و در رده کشورهای با عملکرد ضعیف قرار دارد. اعلام شاخص جهانی عملکرد محیط­زیستی سال 2020 که این دانشگاه منتشر کرد مبین آن بود که ایران بین 180کشور جهان با کسب نمره48 در مقام 67 قرار دارد. بررسی شاخص عملکرد محیط زیست بیانگر نوسانات متعدد ایران در این زمینه است که این خود نیاز به تامل و بررسی دارد (11).

خط مشی​گذاران معمولاً این برداشت را دارند که اگر قانونی اجرا نمی​شود، تقصیر بر عهده مجریان می​باشد و خط مشی​گذاران از هر خطا و سرزنشی در امانند اما در واقع چنین نیست بلکه بسیاری از مسائل مربوط به ساماندهی و اجرای خط مشی در زمان تدوین شکل می​گیرد و شروع می​شود، بنابراین خط مشی​گذار باید بداند که هنگام وضع خط مشی تمهیدات اجرای آن را نیز در نظر بگیرد(5). خط مشی‌های محیط زیستی معمولاً میان‌بخشی هستند، بدین معنی که سازمان‌های دولتی گوناگونی هر کدام مسئولیت بخشی از مسائل زیست‌محیطی را بر عهده دارند. بنابراین طراحی و اجرای خط مشی‌های زیست‌محیطی نیازمند توجه به ابعاد بخشی و اقتصادی نیز می باشد. این یکپارچگی می‌بایست هم به لحاظ عمودی (بین‌المللی، ملی و محلی) و هم به صورت افقی (میان بخش‌های هم‌راستا) وجود داشته باشد. به عبارت دیگر اهداف زیست‌محیطی باید خود را در اهداف سایر بخش‌ها یعنی اهداف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منعکس سازند. ماهیت غیرخطی مسائل زیست‌محیطی نظیر غیر قابل جبران بودن و یا بروز فجایع زیست‌محیطی و نیز نااطمینانی‌های برقراری ارتباط میان سیستم طبیعی و ارزش‌های اقتصادی،‌ هرگونه تلاش نظام مند جهت تجزیه و تحلیل هزینه- منفعت را پیچیده میکند(12). اما حتی با وجود این پیچیدگی‌ها خط مشی های محیط زیستی از مهم ترین ابزار حفاظت و مدیریت از منابع طبیعی بشمار می آید. بعضی از قوانین محیط زیستی به علت داشتن ابهامات، عملکرد مطلوبی را در عرصه اجرا و پیامدهای محیط زیستی به دنبال نداشته اند. از طرفی تالاب ها و دریاچه هایی نظیر دریاچه ارومیه که دارای  عنوان پارک ملی است از منابع طبیعی با ارزشی هستند که حفاظت از آنها برای کشور با موقعیت آب و هوایی ایران ضروری است. به همین دلیل نیازمند ابزارهای سیاستی متعددی هستند. لذا در این پژوهش به آسیب شناسی فرآیند تدوین خط مشی های محیط زیست؛ مورد مطالعه سنجش محیط زیست طبیعی – دریاچه ارومیه پرداخته شده است. دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دائمی آسیای غربی است که در غرب فلات ایران قرار گرفته است. این دریاچه در شمال غربی ایران قرار دارد و در میان دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی بخش شده است. دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه درون سرزمینی ایران و دومین دریاچه آب شور دنیا است. آب این دریاچه  عمدتاً از رودخانه های زرینه‌ رود، سیمینه‌ رود، گدار، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شود.

در حال حاضر ۲۷ گونه پستاندار،۲۱۲ گونه پرنده،۴۱ گونه خزنده،۷ گونه دوزیست حیات وحش این دریاچه را تشکیل داده است. دریاچه ارومیه دارای ۱۰۲ جزیره است که همه آن ها از سوی سازمان یونسکو به عنوان اندوخته طبیعی جهان به ثبت رسیده است. جزیره اشک زیستگاه پرندگان زیبای کوچگر از جمله مرغ آتش و تنجه و نیز گوزن زرد ایرانی است.

حوضه آبریز دریاچه ارومیه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت پیرانشهر سلماس، ارومیه، تبریز، آذرشهر، مراغه، میاندوآب، مهاباد، نقده و اشنویه یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران بشمار می‌رود. در حال حاضر حدود یک سوم دریاچه خشک شده است و اطراف آن به شوره زار تبدیل گردیده است. میزان شوری که در دریاچه ارومیه اتفاق افتاده بیش از 330 گرم در لیتر می باشد، در حالی که متوسط آن در بلند مدت بین 150 تا 170 گرم در لیتر بوده است.دلایل مختلفی باعث خشک شدن بخشی از دریاچه بوده است از جمله آن خشکسالی، بهره برداری نامناسب از دریاچه، احداث سدهای متعدد بر رودهای تغذیه کننده دریاچه، برداشت بی رویه آب های زیر زمینی، تامین نشدن حقابه دریاچه و. .. را می توان نام برد.با توجه به ارزش طبیعی دریاچه ارومیه که در بالا به آن اشاره گردید خشک شدن دریاچه و در نتیجه پراکنش نمک ناشی از این پدیده بروز مشکلات عدیده بهداشتی، زیست محیطی، اقتصادی و... را در پیش خواهد داشت که نیاز به آسیب شناسی فرآیند تدوین خط مشی های محیط زیست طبیعی را لازم و ضروری می نماید(13).

مورد مطالعه در این پژوهش تحلیل تجربیات و رویدادهای طی شده برای تدوین خط مشی های دریاچه ارومیه می باشد.جهت تحلیل و اسیب شناسی تدوین خط مشی از مدل دان مستخرج از مدل مبنایی واکر و فیشر بهره گرفته شده است مرحله نمودار فرایندی تحلیل خط مشی عمومی شامل تعیین مشکل تا مرحله مقایسه گزینه ها تحت عنوان آسیب شناسی فرایند تدوین خط مشی های محیط زیست : مورد مطالعه سنجش محیط زیست طبیعی – دریاچه ارومیه فرایند صرفاً تا مقایسه گزینه ها انجام می گردد و اجرای گزینه های منتخب و بازبینی و ارزیابی نتایج در این پژوهش مورد نظر نبوده است.

روش بررسی: پژوهش حاضر به لحاظ هدف  کاربردی بوده و روش تحقیق کیفی می باشد. روش گرد آوری به صورت توصیفی، تحلیلی که به صورت مقطعی و با روش پیمایشی از شاخه ی مطالعه موردی (در سطح محیط زیست طبیعی - دریاچه ارومیه) می باشد. ابزار گردآوری داده، مصاحبه ی نیمه ساخت یافته می باشد. برای تحلیل داده ها روش تحلیل محتوای کمی به کارگرفته شده است. پیاز پژوهش حاضر به شرح شکل1می باشد.

شکل 1- پیاز پژوهش

Figure 1. Research Onion

 

در ابتدا، با استفاده از مبانی نظری، سوابق پژوهش و اسناد و مدارک اقدام به گرداوری داده ها و دسته بندی انها گردید.

رویکرد تحلیل محورجهت آسیب شناسی فرآیند تدوین خط مشی های دریاچه ارومیه انتخاب گردید. در این راستا مدل مبنایی پژوهش  با توجه به رویکرد دان 2008مستخرج از مدل واکرو فیشر 1994 اعمال گردید. به اعتقاد دان تحلیل خط مشی نقطه اغاز تلاش برای بهبود خط مشی است و نه نقطه پایان به همین دلیل تحلیل خط مشی به عنوان فرایند خلق ارزیابی انتقادی و انتقال اطلاعات خط مشی محور تعریف شده است. دان انتقال دانش مرتبط با خط مشی را به عنوان فرایندی شامل تحلیل خط مشی، توسعه مطالب، تعامل  استفاده از دانش تلقی می کند(14و15).

شکل 2- نمودار فرایندی تحلیل خط مشی عمومی(16)

Figure 2. Process diagram of public policy analysis

 

 

مصاحبه بر اساس مدل و چارچوب مبنایی واکر و فیشر مشتمل بر سوالات در راستای تعیین مشکل، تعیین اهداف، تصمیم گیری در مورد معیارها ، انتخاب گزینه ها، تحلیل گزینه ها، مقایسه گزینه ها طراحی گردید. مصاحبه شوندگان از بین خبرگان و خط مشی گذاران که دارای دانش و تجربه مرتبط در موضوع باشند انتخاب گردیدند. چنین افرادی طبعاً در سطوح عالی تصمیم‌گیری و خط مشی‌گذاری محیط زیستی (نظیر مدیران ارشد فعلی یا سابق سازمان حفاظت محیط زیست، مشاورین و ...) و یا سطوح علمی و دانشگاهی فعالیت دارند. داده ها به صورت غیر تجربی و مبتنی بر مصاحبه گرداوری شده اند، داده های گرداوری شده از نوع کیفی هستند ولی از داده ها طبق منطق تحلیل محتوای کمی استفاده شده است. از این رو برای هر یک از سوالها بر پایه ی مفهوم های برگرفته از پیشینه یا تجربه و کارهای میدانی پیشین، مبانی نظری و نقطه نظرات خبرگان کدهایی به شرح ذیل در راستای تحلیل محتوا تعریف گردیده است(17و 18).

 

1-تعیین مشکل

1-1-شناسایی مهم ترین معضل دریاچه ارومیه که منجر به نگرانی شده است.

 

کد1	کد2	کد3
مدیریت ناپایدار منابع آب	آلودگی هوا(گرد وغبار نمکی)	از بین رفتن توریسم، گردشگری و ابنیه

 

 

 

 

 

 

 

2-1-مشخص کردن منبع تعیین مشکل

کد1	کد2	کد3
مشاهدات عینی	مطالعات دانشگاهی و میدانی	اظهار ذینفعان

 

2- تعیین اهداف

 

1-2-رویکرد اصلی هدف گذاری جهت حل مشکلات دریاچه ارومیه

کد1	کد2	کد3
تصویب خط مشی	تخصیص بهینه منابع آب	برنامه ریزی با رویکرد اقلیم تاب آور

 

2-2-تعیین منشا اهداف

کد1	کد2	کد3
نقصان خط مشی های راهبردی	مواجه با کمبود آب در برخی حوزه ها	مشکلات معاش، شکننده شدن زیست بوم ،کاهش توریسم

 

3- تصمیم گیری در مورد معیارها

1-3-شناسایی معیارهای الویت بندی مشکلات در طی ادورار

کد1	کد2	کد3	کد4
اقتصادی	اجتماعی	محیط زیستی	فنی

2-3- بررسی در نظر گرفتن روابط بین بخشی در تصمیم گیریها

کد1	کد2	کد3
توجه شده	توجه نشده	تاحدودی

3-3- عوامل تاثیرگذار بر ساختار تصمیم گیریها

کد1	کد2	کد3	کد4
پیشنهاد دهندگان	خط مشی گذاران	مجریان	ناظرین

4-3- رویکردهای شاخص در شناسایی راه حل ها

کد1	کد2	کد3	کد4	کد5	کد6
رویکرد حقابه محیط زیستی	معیشت پایدار	تاب اوری تغییر اقلیم	حفظ اکوسیستم	زمین شناسی	کاربرد اراضی

5-3- ساختار و مبنای اصلی در تصمیم گیری در خصوص معضلات

کد 1
عدم مدیریت صحیح منابع ابی
اجرای پروژه های بزرگ سدسازی	حفر چاه های غیر مجاز	برداشت بی رویه آب منابع سطحی و زیرزمینی	عدم توجه به اولویت های تخصیص منابع آب	عدم توجه به موضوع اقتصادی آب

 

 

 

کد2
تغییرات اقلیمی
کاهش بارندگی	تبخیر اب با افزایش حرارت	وقوع خشکسالی های طولانی مدت	تغییرات زمانی بارش ها

 

کد 3
کشاورزی ناپایدار
تغییر الگوی کشاورزی دیم به آبی	ناخوانا	کشاورزی سنتی	افزایش سطح زیر کشت در حوزه آبریز	کشت محصولات بامصرف بالا	عدم آشنایی کشاورزان با اصول صحیح مصرف آب

 

کد 4
توسعه اقتصادی اجتماعی ناپایدار
اجرای پروژه های بزرگ توسعه بدون انجام مطالعات ارزیابی	افزایش جمعیت در حوزه آبریز	ایجاد جاده میان گذر شهید کلانتری	عدم آموزش لازم و فرهنگ سازی الگوی مصرف

4- انتخاب گزینه ها

1-4-بررسی برنامه های جامع و اسناد بالادستی در راستای حل معضلات دریاچه

کد1	کد2	کد3
تدوین شده	در شرف تدوین	تدوین نشده

2-4- کاربرد پژوهش ها در راستای حل معضلات دریاچه ارومیه

کد1	کد2	کد3
فاقد کاربرد	منجر به تدوین خط مشی گردیده	تاحدودی استفاده شده است

3-4- عوامل استخراج شده از پژوهش ها در راستای حل معضلات

کد1	کد2	کد3
عوامل سطح الارضی	عوامل تحت الارضی	عوامل انسان ساخت

4-4- ملاحظات عدم انجام پژوهش در راستای حل معضلات

کد1	کد2	کد3	کد4
ملاحظات سیاسی	محدودیت های اقتصادی	ملاحظات اجتماعی	محدودیت های فنی

 

 

 

 

5- تحلیل گزینه ها

1-5- تحلیل گزینه ها و راه حل های حل معضلات دریاچه ارومیه

کد 1	کنترل و صرفه جویی آب در بخش کشاورزی، طی یک برنامه مدیریت وزارت نیرو وزارت جهاد کشاورزی به هدف صرفه جویی 40 درصدی در مصرف اب کشاورزی و صنعتی دست یابیم.(از طریق تدوین و اجرای برنامه های افزایش بهره وری 60 درصدی مصرف تولیدات اب کشاورزی توسط وزارت جهاد کشاورزی)
کد2	ممنوعیت هر گونه افزایش در خروج منابع اب از حوضه ارومیه و نیز جلوگیری از مصارف جدید با تمرکز خاصر برمدیریت تولیدات کشاورزی
کد3	تعلیق پروژه های سدسازی به استثنای شهید مدنی و چراغ ویس و مدیریت تامین اب پایین دست شبکه های ابیاری در سراسر حوزه ابریز دریاچه ضروری است.
کد4	نظارت سیستماتیک و مدیریت چاه های اب زیرزمینی در سراسر حوضه ابریز دریاچه با استفاده از تکنولوژی اندازه گیری هوشمند
کد5	مطالعه و اجرای طرح حفاظت  محیط زیست ارومیه بویژه پارک ملی دریاچه ، با اولویت دادن به مناطق جنوبی
کد6	اصلاح فوری قوانین و مقررات ناظر بر چاه های اب غیر مجاز از طریق نهادهای قانونی، چرا که چاه های غیرمجاز افزون بر اسیبت زدن به منابع زیرزمینی اب سطح ابهای سطحی نیز را به شدت تحت تاثیر قرار می دهند.
کد7	ارایه طرح های اشتغال جدید و جایگزین توسط سازمانهای دولتی مسوول به منظور کنترل مصارف اب از جمله راهکارهایی است که می تواند به کاهش مصرف بویژه در بخش های غیر مجاز ان کمک کند.
کد8	افزایش جریان ورودی اب دریاچه – شناسایی انهار منشعب از رودخانه ها و مسدودد کردن انهار در فصول غیر زراعی به منظور افزایش ورودی اب به دریاچه ارومیه
کد9	بررسی سلامت اجتماعی و مسایل محیط زیستی ناشی از بحران دریاچه ارومیه و انجام اقدامات پیشگیرانه
کد10	شناسایی گونه های شورپسند بومی و مناسب جهت کشت در محدوده دریاچه ارومیه و همچنین توسعه پروژه های کشت برای منطقه

2-5- رویکرد قالب در تحلیل مسایل وعلت یابی مسایل

کد1	کد2	کد3	کد4
تحلیل سیستمی	تحلیل ریشه ای علت	نمودار استخوان ماهی	روش کیوو

 

3-5- تحلیل دقیق براساس پژوهش ها در مورد مسیله و عوامل موثر بر ان انجام شده یا براساس منافع شخصی، سیاست و سایر ملاحظات بوده است.

 

کد1	کد2	کد3
انجام شده	انجام نشده	تاحدودی انجام شده

 

 

 

 

4-5- در تحلیل مسایل به ذینفعان و اثرات انها توجه شده است؟(داخلی و بین المللی)

 

کد1	کد2	کد3
توجه شده	توجه نشده	تاحدودی توجه شده

6- مقایسه گزینه ها

1-6- شاخص های مقایسه گزینه های حل مشکلات دریاچه ارومیه

کد1	کد2	کد3	کد4
تاثیرات اقتصادی	تاثیرات محیط زیستی	تاثیرات اجتماعی	توسعه پایدار

 

2-6- این راه حل ها چگونه اجرا شده و با توجه به اینکه راه حل ها عموماً اثر بخش نبوده، آیا مشکل مربوط به تدوین می باشد یا اجرا

 

کد1	کد2	کد3	کد4	کد5
ناقص اجرا شده	کامل اجرا شده	تدوین وتصویب	اجرا	ارزیابی

 

6-3- مبتنی بر  برنامه جامع و اسناد تهیه شده بعنوان راه حل معضلات محیط زیستی، مشکل حل شده یا بدتر گشته

 

کد1	کد2	کد3	کد4
احیا گردیده	تغییری نداشته(بلااثر بوده)	روند تخریب کند شده	روند تخریب تسریع شده

4-6- منشا مشکلات مربوط به تدوین وتحلیل

کد1	کد2	کد3	کد4
اشکال در تشخیص معضل	عدم آگاهی تصمیم سازان	غیرمتخصص بودن قانون گذاران	تصویب قوانین ناکارامد

5-6- پیشنهاد در خصوص اصلاح تدوین و تحلیل خط مشی

کد1	کد2	کد3	کد4
انجام مطالعات کاربردی	به کارگیری صاحبنظران	آگاهی رسانی خط مشی گذاران	تنقیح قوانین

 

یافته ها و نتایج

 

یافته ها در بخش تعیین مشکل: در حال حاضر حدود یک سوم دریاچه خشک شده است و اطراف آن به شوره زار تبدیل گردیده است. میزان شوری که در دریاچه ارومیه اتفاق افتاده بیش از 330 گرم در لیتر می باشد، در حالی که متوسط آن در بلند مدت بین 150 تا 170 گرم در لیتر بوده است.داده های گرداوری شده از مصاحبه ها نیز مبین این موضوع است که 38 درصد از معضل دریاچه ارومیه ناشی از آلودگی های هوای ناشی از گردغبار نمکی است.

دلایل مختلفی باعث خشک شدن بخشی از دریاچه بوده است از جمله آن خشکسالی، بهره برداری نامناسب از دریاچه، احداث سدهای متعدد بر رودهای تغذیه کننده دریاچه، برداشت بی رویه آب های زیر زمینی، تامین نشدن حقابه دریاچه و. .. که مجموع این موارد که تحت عنوان مدیریت ناپایدار منابع آبی مطرح می شوند 56 درصد از مشکل دریاچه ارومیه می باشند.

دریاچه ارومیه به عنوان شورترین دریاچه جهان بعد ار بحرالمیت با دارابودن 102 جزیره و شبه جزیره، از اهمیت گردشگری، جغرافیایی بیولوژیکی واکولوژیکی شایان توجهی برخوردار است. چنـد سـالی اسـت کـه دریاچـه ارومیـه علـی الـرغم دارا بـودن توانـایی هـای اکوتوریسـتی بـالا بـه دلیـل بـروز خشکسـالی، کـاهش نـزولات آسـمانی، عوامـل انسـانی از جملـه پـل شـهید کلانتـری از سـال 76 شـروع بـه خشـک شـدن کـرده و در نتیجـه پیامـدهای نـاگواری برای صنعت توریسم این دریاچـه و شـهرهای اطـراف آن بـه همـراه داشـته اسـت. که بنا به اذعان خبرگان، خط مشی گذاران و مجریان 6 درصد از مشکل به مرتبط با بحث توریسم و گردشگری و از بین رفتن ابنیه در منطقه می باشد.با توجه به داده های گرداوری شده شناسایی 50 درصد این مشکلات از مشاهدات عینی، 20 درصد مطالعات دانشگاهی و میدانی و 30 درصد از اظهار نظرذینفعان شناسایی گردیده است.

یافته ها در بخش تعیین اهداف: حل معضل دریاچه ارومیه یکی از مسائلی است  که در سالیان اخیر در سطح کانون های اجتماعی، محافل علمی و رسانه ­ها مطرح گردیده است، در راستای مرتفع کردن معضل دریاچه سه هدف کلی  تصویب خط مشی، تخصصیص بهینه منابع آب و برنامه ریزی با رویکرد اقلیم تاب آور در نظر گرفته شده است.

ستاد احیای دریاچه ارومیه مهم ترین سازمان دولتی برای مقابله با مسئله خشکی دریاچه ارومیه است که خط مشی هایی برای رویارویی با این مسیله تدوین و سپس اجرا کرده است. بنابراین ارزیابی خط مشی های اتخاذ شده توسط ستاد احیای دریاچه ارومیه از اصلی ترین موارد است. به صورت کلی براساس گزارشات خط مشی ها و تصمیمات ستاد دریاچه ارومیه را می توان در قالب 15 طرح مطرح کرد:

• طرح انتقال آب به پیکره دریاچه
• طرح تعادل بخشی
• طرح سردهنه سازی، اصلاح وبازسازی دریچه های ابگیری رودخانه ها
• طرح مرمت وبازسازی شبکه های ابیاری و زهکشی
• طرح لایروبی و مسیرگشایی رودخانه های منتهی
• طرح شبکه سنجش اب های سطحی و زیر زمینی
• طرح کاهش 40 درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی
• طرح جامع زراعت در حوزه ابریز دریاچه ارومیه
• طرح جامع تروج کشاورزی
• طرح حفاظت، پایش و احیای دریاچه ارومیه
• طرح جامع مقابله با بیابان زایی
• طرح ارایه خدمات فنی و هواشناسی اقلیم شناسی حوضه ابریز دریاچه ارومیه
• طرح اموزش و توانمند سازی
• ظرفیت سازی و ورود به جوامع محلی
• طرح اطلاع رسانی و آگاهی بخشی (19)

که با توجه به داده های گرداوری شده از نتایج مصاحبه با خبرگان سهم تصویب خط مشی، تخصیص بهینه منابع آب در تعیین اهداف به ترتیب 10 و 70 درصد است.

با توجه به چالش های اقلیمی یکی دو دهه اخیر و در نظر گرفتن نقش اقلیم و اثرات نامطلوب مخاطرات و تغییرات اقلیمی، برنامه ریزی با رویکرد اقلیم تاب آور نیز رویکردی بلند مدت و اثر بخش در تعیین اهداف می باشد که با توجه به داده های گرداوری شده و نتایج مصاحبه با خبرگان، خط مشی گذاران و مجریان نقشی بیست درصدی دارند. در پایان شایان ذکر است که 30درصد این اهداف از نقصان خط مشی های راهبردی، 50 درصد از مواجه به کمبود اب در برخی از حوزه ها و 20درصد از مشکلات معاش، شکننده شدن زیست بوم و کاهش توریسم نشات می گیرد.

یافته ها در بخش تصمیم گیری در مورد معیارها: با توجه به قوانین ملی و بین الملی موجود و در صورت اجرای جدی آن در یک افق 25 ساله، دریاچه ارومیه در شرایطی خواهد بود که آب کافی برای پایدار سازی مناظر جذاب و تنوع زیستی غنی خود را خواهد داشت و منطقه ای خواهد بود که در آن مردم و جوامع محلی می توانند از منابع به شکل خردمندانه بهره­برداری کنند و بین سازمان های مسئولان همکاری موثری برقرار است.برقراری یک نظام مدیریتی مبتنی بر اکوسیستم برای دریاچه و تالاب های اقماری آن در چارچوب مفاهیم توسعه پایدار و با حضور موثر تمام ذی نفعان و از جمله جوامع محلی مورد نیاز است. این درحالی است که در طی دوران الویت بندی ورویکرد حل مشکل براساس سه معیار توسعه پایدار (اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی) و فنی بوده و با توجه به نظر خبرگان به ترتیب سهم هر یک 36،14،32 و 18 درصد می باشد.مدیریت مبتنی بر اکوسیستم سبب بقای محیط زیست شده و بهره­برداری خردمندانه از منابع را میسر می سازد. این روش مردم و به ویژه جوامع محلی را به عنوان عوامل اصلی در مرکز اکوسیستم قرار داده و کار در مقیاس اکوسیستم را - که در مورد تالاب ها معمولاً حوضه آبریز است – مبنای برنامه ریزی­ها و فعالیت ها قرار می دهد. در چنین سیستمی حفاظت از محیط­زیست نه تنها برای نهادها و مسئولان حفاظت محیط زیست بلکه برای تمام سازما نها و ذینفعانی که از تالاب نفع برده و یا از آن تأثیر می پذیرند، یک وظیفه به شمار میرود. از همین رو فعالیتهای مدیریتی نیازمند مشارکت تمام ذینفعان و جمعیت بومی است. نگرش ها در چنین سیستمی از حالت متداول بالا به پایین (کنترل دولتی)، به حالت پایین به بالا (مشارکت و همکاری بین بخشی) تغییر می کند و بدین شکل زمینه بسیار محکم و مناسبی را هم برای حفاظت محیط زیست و هم توسعه پایدار فراهم می کند. باتوجه به داده های گرداوری شده در این پژوهش تصمیم گیری در مورد معیارها در راستای حل مشکل در 40 درصد به روابط بین مسایل توجه شده و بارویکرد سیستماتیک در تصمیم گیری در مورد معیارها عمل شده است، در 40 درصد از موارد تا حدودی به روابط بین مسایل توجه شده و در 20 درصد موارد توجهی صورت نپذیرفته است که شایان ذکر است در ساختار تصمیم گیری ها و شناسایی راهکار های ان پیشنهاددهندگان نقش 30 درصدی و خط مشی گذاران نقشی 70 درصدی دارند.

با توجه به وضعیت دریاچه، رویکرد اصلی در برنامه زمانی احیای دریاچه ارومیه تثبیت شرایط کنونی و حفظ پیکره آبی در سالهای اولیه اجرای برنامه و جلوگیری از خشک شدن کامل دریاچه بود. لذا تامین آب در مدت زمان کوتاه از اولویت های اصلی برای حفظ دریاچه بوده است. ایجاد پایداری در وضعیت مدیریت منابع و مصارف آب در سطح حوضه دریاچه ارومیه، تنها راهکار حفظ بلند مدت دریاچه و احیای آن میباشد. لذا تمرکز بر کاهش مصارف آبی در سطح حوضه به ویژه در بخش کشاورزی از طریق اتخاذ راهکارهای مناسب و انجام سرمایه گذاری لازم وتوسعه فناوری از جمله رویکردهای اصلی احیای دریاچه ارومیه می باشد.تداوم وضعیت کنونی دریاچه تبعات شدید در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای به همراه خواهد داشت و احیای دریاچه ارومیه نیازمند اهتمام جدی نهادهای مسئول می باشد.نتایج بررسی های ستاد احیا نشانگر کاهش قابل ملاحظه منابع اب تجدید پذیر حوضه(حدود 20 درصد) وبرداشت 70 درصدی از این منابع توسط بخش های مختلف در این حوزه می باشد همچنین با توجه به داده های گرداوری شده از نتایج مصاحبه با خبرگان، خط مشی گذاران و مجریان، معیارهای شناسایی راه حل ها با رویکرد حقابه محیط زیستی، معیشت پایدار، حفظ اکوسیستم و کاربرد اراضی هریک 14 درصد و44 درصد معیارهای شناسایی راه حل ها با رویکرد تاب اوری اقلیم بوده است.

نتایج تحقیقات بیانگر این مساله است که 43 درصد عوامل بحران در اثر عدم مدیریت صحیح منابع اب صورت می گیرد، و تخصیص بهینه منابع اب سطحی حوضه دریاچه ارومیه یکی از چالشهای بسیار مهمی است که امروزه سه استان کردستان، آذربایجان شرقی و غربی با ان مواجه میباشند زیرا در تقسیم منصفانه اب بین این استان ها حقابه محیط زیستی کمتر دیده شده است. احداث سدهای بزرگ که نشات گرفته از عدم مدیریت صحیح منابع ابی می باشد را می توان عامل حدود 23 درصد از این بحران برشمرد. چنان چه ناظران قانونی در اجرای دقیق مطالعات EIA سدهای مذکور دقت لازم را مبذول می داشتند امروزه شاهد این بحران نمی بودیم، اگر چه تعداد 5 سد در زمان اجرای مجوز مذکور در طی سالهای گذشته موفق به اجرای پروژه نشده اند، اما لحاظ نکردن حقابه سدهای موجود از مسایل مهم این بحران بوده که در حوضه ابریز دریاچه ارومیه می بایست مد نظر قرار گیرد.

دومین عامل مهم بحران دریاچه ارومیه بر اساس نتایج این پژوهش تغییر الگوی کشاورزی دیم به آبی و توسعه ناپایدارکشاوری با 8 درصد سهم بوده است. محققان بر این باورند که استفاده ی برخی ذینفعان از آب رایگان عامل بروز بحران دریاچه می باشد و این ذینفعان در منطقه عموما ً کشاورزان بوده اند. اگر چه بر اساس تحقیقات کمالی و همکاران توسعه 136 درصدی زمین های کشاورزی طی 37 سال گذشته عامل بحران آب درحوضه دریاچه ارومیه می باشد، ولی آن چه مشخص است تغییر الگوی کشت دیم به آبی اثرات منفی بسیار بیش تری در بحران منطقه داشته است که می بایست با مدیریت صحیح کشاورزی اثرات آن را کاهش داد.نادیده گرفتن محیط زیست توسط سیاست گذاران در لحظه ی تصمیم گیری، به عنوان عاملی دیگر با سهم 1/5 درصد شناخته شده است ولی به نظر می رسد ریشه اصلی بحران دریاچه ارومیه سیاست گذاری غلط طی 4 دهه اخیر بوده است. در پژوهش حاضر با امعان نظر به موارد فوق و داده های گرداوری شده از نتایج مصاحبه با خبرگان، خط مشی گذاران و مجریان ساختار تصمیم گیری در مورد معیارها 57 درصد به عدم مدیریت صحیح منابع آبی، 21درصد تغییرات اقلیمی، 8 درصد کشاورزی ناپایدار و 14 درصد سهم توسعه اقتصادی اجتماعی ناپایدار اختصاص می­یابد.

یافته های بخش انتخاب گزینه: دریاچۀ ارومیه به عنوان یکی از بزرگ ترین دریاچه های فوق اشباعِ نمک در سطح جهانی و منطقه ای از اهمیت زیادی برخوردار است اما حیات آن در طول چند دهۀ گذشته به دلیل عوامل بسیاری مانند سدسازی کاهش بارندگی افزایش بی شمار چاه های کشاورز ی اطراف دریاچه و همچنین عوامل عمدۀ دیگری به خطر افتاده است. در همین راستا بنا به اذعان نظر 70 درصد خط مشی گذارن و مجریان براین باورند اسناد جامع و خوبی تدوین شده است این درحالی است که 30 درصد نظری مخالف دارند.

نقش اصلی دریاچه ارومیه بر حیات جانوری و گیاهی منطقه همچنین ارزش اقتصادی و اجتماعی دریاچه بر کیفیت زندگی مردم منطقه و کشور (انتقال ذرات نمک به نواحی مختلف کشور همراه باد) گویای اهمیت احیا دریاچه بوده که با توجه به انجام پژوهش جهت حل معضل دریاچه ارومیه می توان اقدامات مدیریتی مناسبی را با در نظر گرفتن مسائل بهداشتی، ایمنی و  زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی جهت پیشگیری یا حذف فاجعه زیست محیطی دریاچه ارومیه در کشور ارائه نمود. البته باید در نظر گرفت با توجه به داده های پژوهش حاضر 8درصد ملاحظات سیاسی، 53 درصد موانع اقتصادی، 8 درصد ملاحظات اجتماعی و 31 درصد محدودیت های فنی مانع انجام پژوهش در راستای حل معضل دریاچه ارومیه بوده است..

داده های پژوهش حاضر حاکی از ان است که از پژوهش های انجام شده80 درصد منجر به تدوین خط مشی گردیده و از 20 درصد انها تاحدودی در تصمیم سازی ها استفاده گردیده که این مهم نمایانگر اهمیت انجام پژوهش های کاربردی در جهت حل معضل دریاچه ارومیه می باشد.

در دنیای امروزه استفاده بهینه از منابع در راستای توسعه پایدار در جهت براورده کردن نیازهای امروز و همچنین مراقبت و نگه داری برای نسلهای اینده امری مهم و جدی است. در ایران به دلیل محدودیتهای اقلیمی به ویژه بارش (عوامل سطح الارضی) 37 درصد و تغییرات رژیم جریان اب های زیرزمینی، تغییرات بستر دریاجه به واسطه احداث میانگذر دریاچه، انباشت نمک و توده های وسیع غیر قابل نفوذ ان در بستر دریاچه و ….( عوامل تحت الارضی) 63 درصد از موارد تاثیر گذار در انتخاب اهداف و راهکارها می باشندکه در جهت برطرف کردن نیازهای کنونی و حفاظت برای ایندگان می تواند مهم ترین بحث در سطح ملی و منطقه ای باشد.

یافته های بخش تحلیل گزینه: 30 درصد بر این باورند که تحلیل دقیقی بر اساس پژوهش در مورد مسئله و عوامل موثر بر آن انجام شده و رویکردی کاملا مثبت درخصوص تحلیل بر اساس پژوهش در مورد مسئله و عوامل موثر بر آن دارند و مابقی که 70 درصد می باشند اعتقادشان بر آن است تا حدودی تحلیل های انجام شده با نگاه به پژوهش ها محقق گردیده است.

رویکرد قالب در تحلیل مسایل و علت یابی آن70درصد تحلیل سیستماتیک و 30 درصد براساس تحلیل ریشه ای علت است. که در هر دو رویکرد تحلیل و تصمیم گیری مسایل، به ذینفعان و اثرات انها در ابعاد ملی و بین الملی توجه شده است.

و در نهایت با توجه به داده های گرداوری شده از نتایج مصاحبه با خبرگان، خط مشی گذران و مجریان،20 درصد کنترل و صرفه جویی آب در بخش کشاورزی، 13 درصد نظارت سیستماتیک و مدیریت چاه های آب، نظارت سیستماتیک و مدیریت چاه های اب زیرزمینی، 8 درصد ممنوعیت هر گونه افزایش در خروج منابع اب از حوضه ارومیه، 5 درصد تعلیق پروژه های سدسازی، 3 درصد مطالعه و اجرای طرح حفاظت  محیط زیست ارومیه، 8 ­درصد اصلاح فوری قوانین و مقررات ناظر بر چاه های، 13درصد ارایه طرح های اشتغال جدید و جایگزین، 11 درصد افزایش جریان ورودی اب دریاچه، 11درصد بررسی سلامت اجتماعی و مسایل محیط زیستی ناشی از بحران دریاچه ارومیه،8 درصد شناسایی گونه های شورپسند بومی به عنوان راه حل معضل دریاچه ارومیه انتخاب شده است.

یافته های بخش مقایسه گزینه ها: در دهه های اخیر اهمیت توسعه پایدار نسبت به الگوهای متعارف توسعه در تمام ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و زیست محیطی روشن شده است اما با همه این احوال گزینه ها و راه حل های دریاچه ارومیه40 درصد برمبنای تاثیرات اقتصادی، 20درصد برمبنای تاثیرات محیط زیستی و 40درصد برمبنای مبنای معیارهای توسعه پایدار مورد مقایسه قرار گرفته اند.

در چنین شرایطی علیرغم انکه صد درصد روند تخریب با توجه به راهکارها و تصمیم گیری ها کند شده اما همچنان کلیه خط مشی گذاران معتقدند که راه حلها ناقص اجرا شده است .در چنین شرایطی 20 درصد مشکلات از تدوین و تصویب خط مشی، 60 درصد در بخش اجرا و 20 درصد از نحوه ارزیابی خط مشی ها بوده که منجر به کاهش اثر بخشی آنها گردیده است.

با توجه به نتایج مصاحبه با خبرگان،خط مشی گذران و مجریان منشا مشکل در تدوین و تصویب خط مشی،23 درصد به علت عدم آگاهی تصمیم سازان، 31 درصد غیر متخصص بودن قانون گذاران و46 درصد تصویب قوانین ناکارآمد می باشد.

در پایان 44 درصد از مصاحبه شوندگان به کارگیری صاحبنظران و 56 درصد آگاهی رسانی خط مشی گذاران را به عنوان راه حلی درخصوص اصلاح تدوین و تحلیل خط مشی پیشنهاد داده اند.

 

بحث و نتیجه گیری

با توجه به یافته های پژوهش و بررسی های انجام شده در حوزه  آسیب شناسی فرآیند تدوین خط مشی های محیط زیست، مورد مطالعه سنجش محیط زیست طبیعی- دریاچه ارومیه همانطورکه 100درصد جامعه اماری این پژوهش مشتمل بر خط مشی گذاران و خبرگان اذعان داشتند روند تخریب در حوضه دریاچه ارومیه کند شده است اما به صورت کلی از دلایل اصلی روندرو به گسترش تخریب محیط زیست در کشور عدم پایبندی به اجرای قوانین و عدم ارزشگذاری اقتصادی محیط زیست طی سالهای گذشته بوده است.

با توجه به اینکه این پژوهش با رویکرد آسیب شناسی فرآیند تدوین خط مشی های محیط زیست انجام شده است پیشنهاد می گردد پژوهش آتی با رویکرد آسیب شناسی فرآیند اجرای خط مشی های محیط زیست و یا آسیب شناسی فرآیند نظارت و ارزیابی خط مشی های محیط زیست استفاده شود.

همچنین این پژوهش به منظور تعیین مشکل و اهداف خط مشی های موجود در سازمان حفاظت محیط زیست انجام پذیرفته و لازم است آن را در محدوده بزرگتر سایر دستگاه های موثر در حوزه آبریز دریاچه ارومیه به جهت احیاء و حفاظت تالاب و تامین حقابه، مشتمل بر وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه و واحدهای استانی آنها به وقوع بپیوندد.

 

References

1. Agenda 21, Chapter 28, section 1-5, The United Nations Conference on Environment and development (UNCED), (1992).
2. Meijer, Johannes & Berg, Arjan, “Handbook of environmental policy”, NY: Nova Sience Publishers, Inc. (2010)
3. Zahedi Sh, (2010), “Handbook of Sustainable Development” Samt Publication, Tehran. (In Persian)
4. Bahrami Ahmadi.H,” Political-legal policy-making of the Islamic Republic of Iran in environmental protection” Political Science Quarterly, 2009l; Fifth Year, First Issue. (In Persian)
5. GH, Shekari.N,” Provide a dynamic model for implementing public policies” Management Quarterly, (2006), Third Year, No. 3/8. (In Persian)
6. Howlett, Michael, “Studying Public Policy”; Oxford New York University Press, (2009), Third Edition.
7. https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=31422
8. Deputy of Infrastructure Research and Production Affairs of the Office of Infrastructure Studies,” Review the performance of general environmental policies” (2019) code-250, ID16720. (In Persian)
9. Denhardt, Robert B. “Public administration theory: the state of the discipline”, NJ: (1990) Chathman House Publishers.
10. EPI, Environmental Performance Index, Yale Center for Environmental Law & Policy, Yale University, Center for International Earth Science Information Network, Columbia University, In collaboration with the World Economic Forum, With support from The McCall MacBain Foundation and Mark T. DeAngelis. (2020) epi.yale.edu
11. Deputy of Infrastructure Research and Production Affairs of the Office of Infrastructure Studies,” A comparative study of the structure of the environmental performance index in 2020 with emphasis on the position of Iran”, (2021), code-250, ID17622(In Persian)
12. Shafritz, J; Borick, Christopher P. “Introducing Public Policy” (2008); Longman, New York.
13. Ahmadi, Aida; Abbaspour, Madjid; Abedi, Zahra; “Identification and risk assessment modeling of salt particle dispersion due to Lake Urmia dry out” Ph. D Thesis of Environmental Management Department, Winter 2015, Faculty of Environment and Energy-Department of Environmental Management.
14. Howlett, Michael; “Studying Public Policy”; (2009) Oxford New York University Press, Third Edition.
15. Meijer, Johannes & Berg, Arjan, “Handbook of environmental policy”, (2010), NY: Nova Sience Publishers, Inc.
16. Deleon, P; Overman, E; “A history of Policy Science”, (2008), University of calaroda at Denver
17. Strauss, A. & Corbin J, “Basics of qualitative research”, (1998), Newbury Park: Sage Publications.
18. Torres, F; “How efficient is Decision-making in the EU, Environmental policies and the co-decision procedure” (2003); Intereconomics journal.
19. https://www.ulrp.ir/fa

 

 

 

 

 

1- کارشناس ارشد مدیریت دولتی گرایش خط مشی گذاری عمومی دانشگاه تهران

2- دکتری مهندسی محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران. ^*(مسوول مکاتبات)

[3]- Msc of Public Adminstration, Public Policy Making, University of Tehran.

[4]- PhD in Environmental Engineering, Islamic Azad University, Science and Research Unit, Tehran, Iran *(Correspondence Author)

تعداد مشاهده مقاله: 3,368

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,943