آمار
| تعداد نشریات | 50 |
| تعداد شماره‌ها | 2,212 |
| تعداد مقالات | 20,305 |
| تعداد مشاهده مقاله | 24,216,378 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 22,099,057 |
مدیریت ریسک مخاطرات زیستمحیطی از طریق بیمه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| انسان و محیط زیست | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 21، شماره 2 - شماره پیاپی 65، تیر 1402، صفحه 63-89 اصل مقاله (939.98 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسنده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اسماء حمزه 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| استادیار پژوهشکده بیمه، تهران، ایران. *(مسوول مکاتبات) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زمینه و هدف: ریسک زیستمحیطی از لحاظ تجربی، شامل احتمال و شدت یک رویداد بالقوه است که تأثیر نامطلوبی بر محیط زیست دارد. ریسک زیستمحیطی ممکن است علاوه بر وارد کردن خسارت به محیط زیست، منجر به آسیب به اشخاص یا اموال آنها نیز شود. لذا صنعت بیمه در پاسخ به ویژگی‌های پیچیده و واقعی ریسک آلودگی زیستمحیطی، روشهای جدیدی را برای حل مسئله این پدیده خاص در جهان، توسعه داده است. بیمه زیستمحیطی به عنوان ابزاری برای به عهده گرفتن مسئولیت مخاطرات زیستمحیطی ناشی از فعالیتهای صنعتی می‌باشد که در آن چه فرد بیمهشده و چه شخص ثالث، با هدف پوشش خسارات مرتبط به آنها، مشخص میشوند. این نوع بیمه یک راهکار بازار محور برای کاهش هزینههای عملیاتی شرکت‌ها، کاهش هزینههای دولتی و پیشرفت در توسعه اقتصادی می‌باشد. روش بررسی: در این پژوهش از روش توصیفی، اکتشافی و توضیحی استفاده میشود. پس از تبیین ابعاد موضوع و ارائه نمایی کلی از انواع ریسک‌ها و خسارتهای ناشی از مخاطرات زیستمحیطی، سعی شد تا با تکیه بر تجارب بینالمللی انواع پوششهای زیستمحیطی استخراج گردد. جهت دستیابی به نتایج مورد نظر، به بررسی و تحلیل محتوا اسناد مکتوب و تجارب مستندشده بینالمللی پرداخته شد. یافته‌ها: الزامات و ساختارهای موردنیاز برای ارائه انواع پوششهای بیمه زیست محیطی در کشور هنوز مهیا نیست. پیاده‌سازی بیمه‌گری مقدماتی در بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی به غلبه بر برخی از مشکلات، نیاز دارد. این مشکلات معمولاً به عواملی مرتبط است که فرایند بیمه‌گری را پیچیده میکنند. با توجه به اینکه در حال حاضر پژوهش منجسم در این زمینه در کشور انجام نشده است، این پژوهش به بررسی ریسک‌ها و انواع پوششهای بیمه زیستمحیطی در بازار بیمه جهان می‌پردازد تا نتایج حاصل از این تحقیق راه‌گشای مدیران و کارشناسان در ارتقاء شناخت و تلاش برای ارائه این پوشش باشد. بحث و نتیجه‌گیری: برای گسترش ظرفیت بیمه‌گری در بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی و کاهش ریسک جبران خسارت بیمهگران، این پژوهش انجام شد تا بتواند جهت استفاده در بازار بیمه کشور و کاهش آسیبهای اقتصادی ناشی از آن کمک‌کننده باشد. لذا، تقسیم‌بندی انواع ریسک زیستمحیطی، قابلیت بیمه شدن ریسک زیست محیطی، انواع پوشش بیمه زیست محیطی، نمونه‌هایی از مدلهای ارزیابی و قیمت‌گذاری ریسک زیست محیطی و روشهای انتقال ریسک آن بیان گردید. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| بیمه زیست محیطی؛ ریسک زیست محیطی؛ مدیریت ریسک | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقاله پژوهشی
فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 65، تابستان 1402 (89- 63)
مدیریت ریسک مخاطرات زیستمحیطی از طریق بیمه
اسماء حمزه [1] *
چکیده زمینه و هدف: ریسک زیستمحیطی از لحاظ تجربی، شامل احتمال و شدت یک رویداد بالقوه است که تأثیر نامطلوبی بر محیط زیست دارد. ریسک زیستمحیطی ممکن است علاوه بر وارد کردن خسارت به محیط زیست، منجر به آسیب به اشخاص یا اموال آنها نیز شود. لذا صنعت بیمه در پاسخ به ویژگی‌های پیچیده و واقعی ریسک آلودگی زیستمحیطی، روشهای جدیدی را برای حل مسئله این پدیده خاص در جهان، توسعه داده است. بیمه زیستمحیطی به عنوان ابزاری برای به عهده گرفتن مسئولیت مخاطرات زیستمحیطی ناشی از فعالیتهای صنعتی می‌باشد که در آن چه فرد بیمهشده و چه شخص ثالث، با هدف پوشش خسارات مرتبط به آنها، مشخص میشوند. این نوع بیمه یک راهکار بازار محور برای کاهش هزینههای عملیاتی شرکت‌ها، کاهش هزینههای دولتی و پیشرفت در توسعه اقتصادی می‌باشد. روش بررسی: در این پژوهش از روش توصیفی، اکتشافی و توضیحی استفاده میشود. پس از تبیین ابعاد موضوع و ارائه نمایی کلی از انواع ریسک‌ها و خسارتهای ناشی از مخاطرات زیستمحیطی، سعی شد تا با تکیه بر تجارب بینالمللی انواع پوششهای زیستمحیطی استخراج گردد. جهت دستیابی به نتایج مورد نظر، به بررسی و تحلیل محتوا اسناد مکتوب و تجارب مستندشده بینالمللی پرداخته شد. یافته‌ها: الزامات و ساختارهای موردنیاز برای ارائه انواع پوششهای بیمه زیست محیطی در کشور هنوز مهیا نیست. پیاده‌سازی بیمه‌گری مقدماتی در بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی به غلبه بر برخی از مشکلات، نیاز دارد. این مشکلات معمولاً به عواملی مرتبط است که فرایند بیمه‌گری را پیچیده میکنند. با توجه به اینکه در حال حاضر پژوهش منجسم در این زمینه در کشور انجام نشده است، این پژوهش به بررسی ریسک‌ها و انواع پوششهای بیمه زیستمحیطی در بازار بیمه جهان می‌پردازد تا نتایج حاصل از این تحقیق راه‌گشای مدیران و کارشناسان در ارتقاء شناخت و تلاش برای ارائه این پوشش باشد. بحث و نتیجه‌گیری: برای گسترش ظرفیت بیمه‌گری در بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی و کاهش ریسک جبران خسارت بیمهگران، این پژوهش انجام شد تا بتواند جهت استفاده در بازار بیمه کشور و کاهش آسیبهای اقتصادی ناشی از آن کمک‌کننده باشد. لذا، تقسیم‌بندی انواع ریسک زیستمحیطی، قابلیت بیمه شدن ریسک زیست محیطی، انواع پوشش بیمه زیست محیطی، نمونه‌هایی از مدلهای ارزیابی و قیمت‌گذاری ریسک زیست محیطی و روشهای انتقال ریسک آن بیان گردید.
واژههای کلیدی: بیمه زیست محیطی، ریسک زیست محیطی، مدیریت ریسک. طبقه‌بندی: JEL Q51،Q56،G22
Risk management of environmental risks through insurance
Asma Hamzeh [2]*
Abstract Background and Objective: Experimental environmental risk includes the probability and severity of a potential event that has an adverse effect on the environment. Environmental risk may, in addition to causing loss to the environment, also lead to damage to persons or their property. Therefore, in response to the complex and real characteristics of environmental pollution risk, the insurance industry has developed new methods to solve the problem of this particular phenomenon in the world. Environmental insurance is a tool to take responsibility for the environmental risks arising from industrial activities in which both the insured and the third party are identified in order to cover the related damages. This type of insurance is a market-oriented solution to reduce corporate operating costs, reduce government costs and advance economic development. Material and Methodology: In this research, descriptive, exploratory and explanatory methods are used. After explaining the dimensions of the issue and providing an overview of the types of risks and damages caused by environmental hazards, it was tried to extract different types of environmental coatings based on international experiences. In order to achieve the desired results, the content of written documents and internationally documented experiences were examined and analyzed. Findings: The requirements and structures required to provide various types of environmental insurance coverage in the country are not yet available. Implementing basic insurance in environmental pollution liability insurance requires overcoming some problems. These problems are usually related to factors that complicate the insurance process. Therefore, considering that no comprehensive research has been conducted in this field in the country, in order to expand the insurance capacity in environmental pollution liability insurance and reduce the risk of compensation for insurers in the country, this study examines the risks and types of environmental insurance coverage in the global insurance market, the results of this research will pave the way for managers and experts in promoting knowledge and efforts to provide this coverage. Discussion and Conclusion: In order to expand the insurance capacity in environmental pollution liability insurance and reduce the risk of compensation for insurers, this study was conducted to be useful for use in the country's insurance market and reduce the economic damage caused by it. Therefore, the classification of types of environmental risk, the ability to insure environmental risk, the types of environmental insurance coverage, examples of environmental risk assessment and pricing models and methods of risk transfer were stated. Keywords: Environmental Insurance, Environmental Risk, Risk Management. Classification JEL: Q51, Q56, G22.
مقدمه
بررسی‌ها نشان می‌دهند که گسترش جوامع انسانی و توسعه شهرنشینی موجب آلودگی منابع طبیعی و تخریب محیط‌زیست میشود و در نتیجه به توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع نیز آسیب می‌رساند. رشد اقتصادی پیامدهایی در زمینه محیط زیست به همراه داشته است. زیرا بستر بیشتر فعالیتهای اقتصادی محیط زیست است و درحقیقت محیط زیست و رشد اقتصادی در ابتدایی‌ترین سطح به یکدیگر وابسته‌اند (1). مخاطره زیستمحیطی[3]، وضعیت یا رویدادی است که میتواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم و فوری یا زمان‌دار، محیط طبیعی اطراف را تهدید کند یا بر سلامت عموم مردم، تأثیر منفی بگذارد. اصلاح آلودگی زیستمحیطی به صرف وقت و انرژی زیادی، نیاز دارد و بسیاری از شرکتهای آلاینده، توان پرداخت هزینه را برای این اصلاحات ندارند، بنابراین عواقب این امر در اکثر مواقع بر عهده دولت‌ها است. تا دهه 70 میلادی، به دلیل نبود قوانین و مقررات مناسب زیست محیطی در سطح بین‌الملل، هیچ نوع سیاست بیمهای در زمینه موضوعات مرتبط با محیط زیست وجود نداشت. با وضع قوانین مرتبط با هوای پاک، آب، حفاظت از منابع و بازیافت، راه برای ظهور بیمههای زیستمحیطی از قبیل، پاسخگویی زیستمحیطی، موضوعات مرتبط با جبران خسارت، بیمه مسئولیت و ... باز شد. امروزه از مدیریت ریسک زیستمحیطی به منظور شناسایی خطر آلودگی‌های محیط زیست و اقدام در جهت رفع ریسکهای احتمالی استفاده مینمایند. یکی از مکانیزم‌های مدیریت ریسک، انتقال ریسک به شخص ثالث است. به عبارت دیگر بیمه محیط زیست به عنوان ابزاری برای به عهده گرفتن مسئولیت ریسکهای زیستمحیطی ناشی از فعالیتهای صنعتی است. افزایش نگرانی‌های اخیر در مورد خطرات زیستمحیطی ناشی از فعالیتهای اقتصادی باعث شده است تا مسائل زیستمحیطی در ارزیابی عملکرد بنگاه‌های اقتصادی لحاظ گردند. به نظر می‌آید در پی تسریع رشد اقتصادی، بایستی ملاحظات زیستمحیطی به عنوان هدف دوم سیاستگذاری پس از هدف اولیه رشد اقتصادی در کشورهای درحال‌توسعه قرار داده شود (2). بیمه زیستمحیطی در نزدیک به چهل سالی که از فعالیت این محصول در بازار بیمه میگذرد، به عنوان شکلی استاندارد از پوشش مبادلات مبتنی بر دارایی و ریسکهای عملیاتی بینالمللی، بیشتر مورد توجه واقع شده است. نیاز به پوشش پایه برای بسیاری از تولیدکنندگان، صنایع همگانی، صاحبان دارایی، طراحان، پیمانکاران و مشاوران زیستمحیطی بیشتر مورد توجه قرار میگیرد. با توجه به پراکندگی ریسکهای آلودگی و این حقیقت که پوشش زیانها و ادعای خسارتهای زیست محیطی از بیمهنامههایی که از سوی بیمهگران اموال و مسئولیت استاندارد در ایالات متحده و در بسیاری از بازارهای خارجی مستثنی شده‌اند، بنابراین درصد مشتریانی که بیمه زیستمحیطی را خریداری مینمایند رو به افزایش است (3). جهت مهیا ساختن الزامات ارائه پوششهای بیمه زیست محیطی پژوهش حاضر انجام شده است. بدین منظور، مقاله در چهار بخش سازماندهی شده است. در بخش اول مبانی نظری و مروری بر پیشینه پژوهش مطرح میشود. بخش دوم به روش‌شناسی پژوهش می‌پردازد. در بخش سوم یافته‌های پژوهش شامل، تقسیم‌بندی انواع ریسک زیستمحیطی، قابلیت بیمه شدن ریسک زیست محیطی، انواع پوشش بیمه زیست محیطی و نمونه‌هایی از مدلهای ارزیابی، قیمت‌گذاری ریسک زیست محیطی و روشهای انتقال ریسک آن مطرح می‌گردد و درنهایت جمع‌بندی و نتیجه‌گیری ارائه میشود. 1-مبانی نظری و پیشینه پژوهش امروزه رابطه پیچیده میان محیط‌زیست و فعالیتهای انسانی، تبدیل به یک موضوع اساسی شده و تأثیر منفی فعالیتهای صنعتی بر منابع طبیعی، نگرانی‌های عمومی را در زمینه مسائل حقوقی، سیاسی و اقتصادی ایجاد کرده است. مواد شیمیایی، بیولوژیکی یا فیزیکی سمی از جمله آلاینده‌های فلزات سنگین، سموم آفات، آلاینده‌های زیستی، زباله‌های سمی و مواد شیمیایی صنعتی و خانگی که به دلیل فعالیتهای انسانی یا فرآیندهای طبیعی، ایجاد میشوند، میتوانند سلامت افراد در معرض را تحت تأثیر قرار دهند. اگرچه مخاطرات ایجاد شده توسط انسان در کوتاه‌مدت، تأثیر منفی چندانی ندارند ولی در بلندمدت، سلامت وی را تهدید میکنند، زیرا تخریب محیط زیست میتواند اثرات منفی ثانویه و ناخواسته‌ای را بر زیست‌بوم انسانی ایجاد کند. مخاطرات زیستمحیطی به چهار گروه مخاطرات شیمیایی[4]، فیزیکی[5] ، بیولوژیکی[6] و روانی-اجتماعی[7] تقسیم میشوند. در جدول 1، مثال‌هایی از انواع مخاطرات زیستمحیطی فوق، ارائه شده است:
جدول 1- مثال‌هایی از انواع مخاطرات زیستمحیطی منبع: (4، 5) Table 1. Examples of types of environmental hazards
با وجود اینکه سازمان ملل متحد به دنبال افزایش آگاهی در مورد مخاطرات زیستمحیطی است و اقداماتی در زمینه حفاظت از محیط زیست و پیشگیری از حوادث زیستمحیطی انجام داده، حوادثی مانند نشت نفت، نشت گازهای سمی و آتش‌سوزی‌های غیرقابل کنترل، موجب وارد شدن آسیبهای ویرانگر به محیط زیست و موجودات شده است. در جدول 2 به مرگبارترین فجایع زیستمحیطی رخ داده در 50 سال گذشته اشاره شده که موجب وارد شدن خسارت به انسان‌ها، حیوانات و محیط زیست شده است (6).
جدول 2- مرگبارترین فجایع زیستمحیطی رخ داده در 50 سال گذشته منبع: (6) Table 2. The deadliest environmental disasters in the last 50 years
در این قسمت به بیان مختصر تعدادی از تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع تحقیق و نتایج آنها می‌پردازیم. البته باید توجه داشت که با بررسی‌های صورت گرفته تحقیقات منسجم و کامل در زمینه بیمه زیستمحیطی در کشور، انجام نگرفته است.
ذوالقدر (1383) در پژوهش خود با عنوان "بیمه و ریسکهای مسئولیت زیستمحیطی" به بررسی اجمالی قابل بیمه بودن ریسک زیست محیطی و بررسی مختصر پوشش ریسک زیستمحیطی از طریق بیمه مستقیم پرداخت. در بحث قابل بیمه بودن مسئولیت زیست محیطی، مسائلی چون قابل پیش‌بینی بودن، ظرفیت، خطرهای اخلاقی، انتخاب نامساعد، خودداری از انتقال ریسک همراه با تردید موقت و مسئولیت متقابل بررسی شد. در بحث پوشش ریسک زیست محیطی، مسائلی چون حیطه پوشش، تأمین مالی، پیشگیری، ارتباط با قانون مسئولیت و تضمین پوشش مورد بررسی قرار گرفت (7). تهرانی (1391) در مقاله خود با عنوان " مدیریت ریسکهای زیست محیطی از طریق بیمه"، به نحوه مدیریت ریسکهای زیست محیطی از طریق بیمه، پرداخته است. در این پژوهش، سه عامل مدیریت ریسک زیست محیطی، ازجمله شناسایی ریسک، ارزیابی ریسک و انتخاب تکنیک مدیریت ریسک و اجرا و تجدیدنظر در تصمیمات مورد بررسی قرار گرفت و نهایتا انواع پوشش بیمه محیط زیست و انواع حق‌بیمه‌ها ارائه شد (8). بهروش و مهدی (1394) در مقاله خود با عنوان " بیمه‌پذیری آلودگی زیست محیطی در پرتو اصول حقوق بین‌الملل محیط زیست" به این نتیجه رسیدند که با تکیه به اصول حقوق بین‌الملل محیط زیست نقش بیمههای بازرگانی به عنوان مکانیزمی برای پیشگیری و جبران سریع خسارتهای ناشی از الودگی به تبع روشی برای حفاظت و پایداری محیط زیست از اهمیت خاصی برخوردار خواهد بود. در این پژوهش آمده است که، شرکتهای بیمهگر میتوانند با همکاری هم در سطح جهان آلودگی محیط زیست را با دریافتی از قوانین حقوق بین‌الملل و در چارچوب مقررات بیمهای مورد پذیرش قرار داده و اقدام به صدور بیمهنامه نمایند. در همین راستا در صورتی‌که در محاسبه ریسک و بزرگی خطر، میزان جبران خسارت به حدی باشد که از عهده یک بیمهگر برنیاید بیمهگر اصلی به کمک شرکتهای بیمهای داخلی یا خارجی اقدام به اتکایی نمودن مورد بیمه مینمایند (9).گندمی (1394) در رساله کارشناسی‌ارشد خود با عنوان "بیمههای زیست محیطی در صنعت نفت و گاز" به بررسی ریسکهای مختلف حاصل از مراحل مختلف عملیات بالادستی و پایین دستی ِصنعت نفت و گاز در رابطه با محیط زیست که میتواند باعث آلودگی و ایجاد خسارتهای زیست محیطی شود، پرداخته و زمینه برای ورود صنعت بیمه در این عرصه را بررسی کرده است. در این پژوهش آمده است، خسارتهای زیست محیطی از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار هستند که شناسایی، ارزیابی و جبران آنها را دشوار می‌سازد. در کشورهایی که به موجب مقررات موجود در قوانین نفت، محیط زیست و کنوانسیون‌های پذیرفته شده‌شان، آلوده‌کنندگان به صورت محض مسئول جبران طیف وسیعی از خسارات وارده بر محیط زیست، از قبیل خسارات وارده بر اشخاص، اموال، تجارت ایشان و خسارات وارده بر آب، خاک و سایر منابع طبیعی، در نظر گرفته شده‌اند، زمینه برای ورود صنعت بیمه در این عرصه مهیا شده است؛ به گونه‌ای که امروزه بیمههای زیست محیطی متعددی همچون بیمه مسئولیت مکان معین، بیمه مسئولیت زیست محیطی، بیمه فعالیت، بیمه مخازن و غیره توسط صندوقهای بیمهای و یا شرکتهای بیمه انفرادی برای پوشش مسئولیتهای زیست محیطی ِآلوده‌کننده‌گان بالقوه عرضه میشود (10).حاتمی شریف‌آبادی و همکاران (1395) در مقاله خود با عنوان "تحلیل قیاسی نقش بیمه در مدیریت ریسکهای زیست محیطی" سعی کردند تا با یک تحلیل قیاسی بین بیمههای سنتی در چهارچوب مقررات قدیمی و بیمههای نوین زیست محیطی در چهارچوب قوانین جدید، به بررسی نقش بیمه در مدیریت ریسکهای زیست محیطی ناشی از فعالیتهای بشری و اصطلاحا نقش بیمه مسئولیت زیست محیطی در مدیریت این نوع ریسک‌ها بپردازند (11).آقارضی و همکاران (1396) در مقاله خود با عنوان " بیمه به عنوان مکانیزمی برای مدیریت ریسکهای زیستمحیطی" با بررسی ابعاد مختلف آلودگی زیست محیطی و ارتباط آن با بیمه، به بررسی یک محصول بیمهای جدید در این عرصه پرداخته‌اند. محصول جدید بیمهای با عنوان بیمه مسیولیت آلودگی زیست محیطی و ایمنی عرضه گردیده که پشتیبانی برای سیستم کنترل و جلوگیری از ریسک زیست محیطی و ایمنی است. در مقایسه با دیگر محصولات بیمهای، این بیمهنامه، کارکرد غرامتی صرف را به کارکرد مدیریت فرآیند و پرداخت غرامت تبدیل نموده است (12).
ابتـکارات مالی برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP FI) [15](2003)، در گزارش خود با عنوان "ریسک، محیط زیست و نقش صنعت بیمه" به ریسکهای زیستمحیطی به عنوان یکی از منابع احتمالی مسئولیت و بیمه مسئولیت ناشی از ریسکهای آن پرداختند و فرصت‌های بیمهگران در این زمینه را بررسی کردند (13). سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD)[16] (2004)، در گزارش خود با عنوان "ریسکهای زیست محیطی و بیمه: تجزیهوتحلیل مقایسه‌ای نقش بیمه در مدیریت ریسکهای مرتبط با محیط زیست" بر نقش شرکتهای بیمه و بیمههای اتکایی در مدیریت ریسکهای زیست محیطی، به ویژه خطر آلودگی محیط زیست و خطر بلایای طبیعی تمرکز کرد. همچنین، موضوع بیمه‌پذیری چنین ریسک‌هایی مورد بحث قرار میگیرد و افزایش ریسک مسئولیت ناشی از آلودگی محیط زیست و روندهای اساسی در توسعه مسئولیت زیست محیطی در کشورهای OECD مورد تجزیه‌و تحلیل قرار گرفت و ویژگی‌های خاص خطرات فاجعه طبیعی، نقش بازارهای بیمه سنتی در پوشش چنین ریسک‌هایی و گزینه‌های جایگزین پوشش، از طرحهای فاجعه دولتی تا ابزارهای جدید بازار مالی را توصیف کرد (14). بویر[17] (2007) در گزارش خود با عنوان "محصولات بیمه زیست محیطی"، به بررسی و مقایسه بیمه سنتی و بیمه زیستمحیطی به عنوان محصولات مالی سبز پرداخته است. همچنین ریسکهای زیست محیطی و محصولات مرتبط آن معرفی شد (15). میچوا[18] (2015) در مقاله خود با عنوان "فرایند بیمه‌گری در بیمه مسئولیت آلودگی محیط زیست برای شرکتهای دارای پسماند خطرناک" به برخی از مشکلات مربوط به فرایند بیمه‌گری در شرکتهای بیمه می‌پردازد و بیمه مسئولیت قانونی را به شرکتهای تجاری با ریسک بالای محیط زیست ارائه می‌دهد. هدف اصلی مقاله به طور خلاصه روشن ساختن مفهوم بیمه‌گری در بخش بیمه است. در مرحله اول، ویژگی‌های بیمه‌گری به عنوان یک فرایند اصلی تجاری که محرک و تعامل با سایر فرایندهای اصلی و فرعی در شرکت بیمه است، بیان شده است. این مقاله همچنین نقش تعیین‌کننده بیمه‌گری و نیاز به اجرای آن را در بیمه مسئولیت ناشی از آلودگی محیط زیست برای شرکتهای دارای تولید زباله‌های خطرناک تشریح میکند (16). سوخوروکووا[19] و چیستیاکوا[20] (2020) در مقاله خود با عنوان "مدل ریاضی برای ارزیابی ریسک زیست محیطی"، مدلهای ریاضی دقیق‌تری از عوامل خطر را ارائه کردند که در آن احتمال وقوع یک حادثه بیمهشده توسط عوامل خطر با گذشت زمان متفاوت بود. در حل این مسئله از مدلهای احتمالی ریاضی استفاده کردند. روش‌ها و ابزارهای پیشنهادی امکان در نظر گرفتن عوامل ریسک زیستمحیطی احتمالی را در تمام مراحل تصمیم‌گیری فراهم کرد (17). مارش[21] (2020) در گزارش خود با عنوان "خلاصه بازار بیمه مسئولیت زیست محیطی" اشاره میکند که با ادامه گذار و تکامل بازار بیمه، حق بیمه مسئولیت زیست محیطی در سال 2020 به طور کلی در محدوده 5 تا 10 درصد برای حساب‌های بدون خسارت افزایش یافت. بدون تغییرات پیش‌بینی نشده در شرایط، شرکتهای بیمه زیست محیطی به دنبال افزایش نرخ در سال 2021 خواهند بود، به دلیل عواملی از جمله: افزایش هزینههای بیمه اتکایی، الزامات سختگیرانه‌تر برای برآورده کردن نرخهای فنی، افزایش تعداد ادعاهای مسئولیت زیست محیطی، افزایش هزینههای ترمیم به دلیل تورم و تنظیم‌کننده‌های فعال‌تر زیست محیطی (18). نیاک[22] (2021) در گزارش خود با عنوان " بیمه زیست محیطی" اشاره میکند که به گفته کارشناسان بازار، انتظار می‌رود افزایش فراوانی و شدت ادعاهای زیستمحیطی در سال 2021 ادامه یابد. افزایش ادعاها میتواند تا حدی ناشی از بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله باشد. رویدادهای فاجعه‌آمیز میتوانند به زیرساخت‌های حمل‌ونقل، معدن، آب و انرژی آسیب برسانند و نگرانی‌های مربوط به قرار گرفتن در معرض خطرات زیست محیطی را افزایش دهند. علاوه بر این، فعالیت ادعاها در بسیاری از ایالات به دلیل وجود مواد پرفلوئوروآلکیل و پلی فلوروآلکیل در آب‌های زیرزمینی در حال افزایش است. به گفته آژانس حفاظت از محیط زیست، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی ساخته دست بشر با اثرات نامطلوب سلامتی مرتبط است. دعاوی حقوقی در مورد پوشش خطرات زیست محیطی اغلب نتیجه تفسیر نادرست سیاست‌هایی است که زبان آنها در مورد آلودگی بیشتر به حذف اشاره دارد تا پوشش. متخصصان استدلال میکنند که اگر توافق‌نامه صریح بیمهای برای خسارات ناشی از آلاینده‌ها وجود نداشته باشد، پوشش بیمه زیست محیطی واقعی نیست. اغلب، بیمه‌شدگان از قرار گرفتن در معرض زیان‌های زیست محیطی خود آگاه نبوده و از گزینه‌های پوشش بیمه زیست محیطی مطلع نیستند (19). با بررسی مطالعات انجام شده داخلی و خارجی مشخص میشود که در ایران الزامات و ساختارهای موردنیاز برای ارائه انواع پوششهای بیمه زیست محیطی مهیا نیست. پیاده‌سازی بیمه‌گری مقدماتی در بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی به غلبه بر برخی از مشکلات، نیاز دارد. این مشکلات معمولاً به عواملی مرتبط است که فرایند بیمه‌گری را پیچیده میکنند. تعدادی از این عوامل عبارتند از:
اما کشورهای توسعه‌یافته چنین وضعیتی را تجربه کرده‌اند؛ آنها روشهای بسیاری را برای رفع مشکلات آلودگی‌های زیست محیطی امتحان کرده و در نهایت بیشتر این کشورها از اواسط قرن گذشته، سازوکار بیمه مسئولیت آلودگی محیط‌زیست را ایجاد کردند که قادر به جبران خسارت به موقع به آسیب‌دیدگان است و فشار مالی دولت را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. بر این اساس هدف مقاله حاضر، بررسی انواع پوششهای بیمهای مخاطرات زیستمحیطی است تا بتواند ضمن تبیین ضرورت توجه صنعت بیمه به بحث مخاطرات زیستمحیطی، تجارب بینالمللی درخصوص پوششهای مربوطه و روشهای مدیریت ریسک را برای صنعت بیمه ارائه نماید. در حال حاضر پژوهش منجسم در این زمینه انجام نشده است و این پژوهش بدین منظور تعریف و انجام گردیده است. امید است نتایج حاصل از این تحقیق راه‌گشای مدیران و کارشناسان در ارتقاء شناخت و تلاش برای ارائه این پوشش و بهبود آسیبهای اقتصادی باشد.
روش‌شناسی پژوهش در این پژوهش از روش توصیفی، اکتشافی و توضیحی استفاده میشود. پس از تبیین ابعاد موضوع و ارائه نمایی کلی از انواع ریسک‌ها و خسارتهای ناشی از مخاطرات زیستمحیطی، سعی شد تا با تکیه بر تجارب بینالمللی انواع پوششهای زیستمحیطی استخراج گردد. جهت دستیابی به نتایج مورد نظر، به بررسی و تحلیل محتوا اسناد مکتوب و تجارب مستندشده بینالمللی پرداخته شد. بحث بیمه زیست محیطی از مباحث جدیدی است که هنوز از لحاظ مطالعاتی با ورود جدی صنعت بیمه مواجه نشده است، لذا از محدودیت‌های انجام این پژوهش دسترسی محدود به منابع فارسی است. به همین دلیل، درواقع این پژوهش قصد دارد با بررسی و کنکاش تجربیات بینالمللی، زمینه‌سازی لازم برای ارائه این پوشش‌ها در صنعت بیمه کشور را مهیا سازد. لذا کلیه مطالعات و گزارش‌های موجود در زمینه مباحث مورد بررسی پژوهش، مدنظر تحلیل محتوا اسناد مکتوب قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش 1-4- انواع ریسکهای زیستمحیطی ریسک‌ها از دیدگاه بیمه به چهار دسته، طبقه‌بندی میشوند (20):
ریسکهای زیستمحیطی با توجه به طبقه‌بندی فوق، دارای ماهیت خالص یا ایستا هستند زیرا بر اثر خطاهای انسانی به وجود می‌آیند. ریسک زیستمحیطی در قراردادهای تجاری و مالی که به دنبال تخصیص، مدیریت یا انتقال ریسک در میان طرفین معامله هستند، از طریق روشهای مختلف، مشخص میشود و ممکن است با توجه به زمینهای که در آن در نظر گرفته میشود به عنوان ریسک اعتباری[23]، ریسک انطباق[24]، ریسک سیاسی[25]، ریسک عملیاتی[26]، ریسک آسیب به اموال[27] یا حتی ریسک فناوری[28] توصیف شود. ریسک زیستمحیطی ممکن است علاوه بر وارد کردن خسارت به محیط زیست، منجر به آسیب به اشخاص یا اموال آنها نیز شود. آسیب به محیط‌زیست طبیعی ممکن است به دلیل نقض قانون یا عدم مطابقت با الزامات مقرراتی، منجر به پیگرد قانونی شود. بنابراین ریسک زیستمحیطی ممکن است خود را به صورت ریسک انطباق یا ریسک مقرراتی نشان دهد. اگر خسارت وارده توسط اشخاص ثالث صورت گیرد، ممکن است آنها به دنبال بازیابی خسارات باشند، پس در این صورت ریسک زیستمحیطی به صورت ریسک مسئولیت در نظر گرفته میشود. اگر خسارت وارده توسط شخصی صورت گیرد که فعالیتهای وی منجر به ایجاد ریسک زیستمحیطی شده است، پس ممکن است مانع از ادامه فعالیت آن شخص شود (ریسک عملیاتی) یا ممکن است موجب آسیب به داراییهای آن شخص شود (ریسک خسارت به اموال که تأمین بودجه آن شخص را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد)، یا ممکن است به طور کلی بر توانایی شخص در پرداخت بدهی تأثیر بگذارد (ریسک اعتباری). متناوباً، ریسک زیستمحیطی ممکن است قبل از اینکه آسیبی به محیط زیست وارد شود، از طریق اقدامات سیاسی یا اجتماعی برای جلوگیری از وقوع فعالیت (ریسک سیاسی) یا از طریق آن احتمال اعمال استانداردهای بالاتر در فعالیت موضوعی (ریسک فناوری) خود را نشان دهد. (13). 2-4- تقسیم‌بندی ریسکهای زیستمحیطی براساس نوع ریسکهای زیستمحیطی از لحاظ نوع میتوانند به ریسکهای سنتی و ریسکهای نوظهور تقسیم شوند:
طبقه‌بندی ریسکهای زیستمحیطی سنتی به شرح زیر است (15):
ریسکهای نوظهور به دسته‌های زیر تقسیم میشوند (15):
3-4- تقسیم‌بندی ریسکهای زیستمحیطی براساس شدت ریسکهای زیستمحیطی براساس شدت به 4 دسته زیر تقسیم میشوند:
جدول 3- تقسیم‌بندی ریسکهای زیستمحیطی براساس شدت منبع: (21) Table 3. Classification of environmental risks based on severity
4-4- ویژگی‌های خسارات زیستمحیطی ویژگی‌های خسارات زیستمحیطی، در جدول 4 ارائه شده است: جدول 4- ویژگی‌های خسارات زیستمحیطی منبع: (22) Table 4. Characteristics of environmental losses
در شکل زیر چرخه مدیریت خسارت زیست محیطی نمایش داده شده است.
شکل 1- مدیریت خسارات زیستمحیطی منبع: (23) Figure 1.The Environmental losses management
صنعت بیمه در پاسخ به ویژگی‌های پیچیده و واقعی ریسک آلودگی زیستمحیطی، روشهای جدیدی را برای حل مسئله این پدیده خاص، باید توسعه دهد. در شکل بعد، چرخه کسب‌وکار و مدیریت ریسک زیستمحیطی به تصویر کشیده شده است:
شکل 2- چرخه کسب‌وکار، ریسک‌ها و مسئولیتهای زیستمحیطی منبع: (24) Figure 2. The Business cycle, environmental risks and responsibilities
5-4- بررسی اجمالی قابلیت بیمه‌شدن ریسکهای زیست محیطی و بازار بیمه زیستمحیطی در این بخش ابتدا، شرایط قابلیت بیمه‌شدن ریسکهای زیستمحیطی، مورد بررسی قرار میگیرد:
بررسی اجمالی شرایط قابل بیمه بودن مسئولیت زیستمحیطی نشان می‌دهد که در صورت ایجاد شرایط لازم در قانون مسئولیت و در ساختار بیمهنامه می‌توان ریسک مسئولیت زیستمحیطی را بیمه کرد. (6) 6-4- معرفی انواع پوششهای بیمههای زیستمحیطی با وجود اینکه بیمههای زیستمحیطی برای اولین بار در سال 1979 توسط شرکت بیمه لویدز در لندن عرضه شدند، ولی این محصولات، زمانی مورد توجه قرار گرفتند که استثنائات آلودگی در سالهای 1985 و 1986 به وجود آمد. در نتیجه، دفتر خدمات بیمه (ISO) نسبت به اعمال استثنائات جدید آلودگی در بیمهنامههای مسئولیت تجاری عمومی اقدام نمود و بسیاری از بیمهنامههای مسئولیت مازاد/چتری نیز از آن تبعیت نمودند. استثنائات آلودگی، شکاف بزرگی در برنامههای بیمهای در سراسر ایالات متحده به وجود آورد. هرچند، بازار بیمه مسئولیت زیستمحیطی از سال 1979 تا اواسط دهه 1990 وجود داشته است، اما پوشش آن نسبتاً محدود، حدود آن ناکافی و حقبیمههای آن اغلب مقرون به صرفه نبوده است. بازار بیمه مسئولیت ناشی از آلودگی در طی سالهای اخیر، به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. بیمهگران زیستمحیطی اقدام به ارائه پوششهای گسترده و نرخهای مقرون به صرفه و حدود مناسب مینمایند که تقریباً همیشه در دسترس است. بیمهگرانی که بیمه مسئولیت محیط زیست صادر کرده بودند، در تأمین نیاز پوشش در قبال ریسکهای آلودگی، گروهی از محصولات جدید بیمهای را نیز طراحی نمودند که نیازهای خاص افراد در پاکسازی املاک و مستغلات آلودهشده را برطرف می‌ساخت. از آنجایی که اکثر بیمههای زیستمحیطی به صورت ردههای مازاد ارائه میشوند، هر بیمهگر زیستمحیطی، اشکال پوششی مختص به خود را دارد. این اشکال بیش از 100 بیمهنامه موجود مختلف را شامل میشود. به طور کلی، بسته به نوع پوشش مورد نظر به سه گروه بیمه مسئولیت آلودگی، جبران هزینه و بیمهنامه ترکیبی تقسیم میشوند. با این وجود، به دلیل سهولت در ردههای زیر خلاصه میشوند:
7-4- ارائه چند مدل ریاضی ارزیابی و قیمت‌گذاری ریسکهای زیست محیطی براساس مطالعات انجام شده در این بخش به طور مختصر به بیان چند مدل ارزیابی و قیمت‌گذاری ریسکهای زیست محیطی می‌پردازیم. - معرفی یک نمونه مدل ریاضی برای ارزیابی ریسک زیستمحیطی فرمول‌های عمومی که برای ارزیابی جامع ریسک و پیش‌بینی اثرات زیستمحیطی آسیب‌زا به کار می‌روند باید نتایج این تأثیرات را در طول زمان در نظر بگیرند. در بخش زیر مدلهای ریاضی عوامل ریسکی را معرفی خواهیم کرد که احتمال وقوع یک حادثه بیمهشده توسط عوامل ریسک با توجه به زمان، تغییر خواهد کرد. روش‌ها و ابزارهای پیشنهادی، عوامل ریسک زیستمحیطی را در تمامی مراحل تصمیم‌گیری در نظر می‌گیرند و در زمان پیاده‌سازی اقدامات اقتصادی، از وقوع پیامدهای اقتصادی نامطلوب پیشگیری میکنند. استفاده از روشهای ریاضی، امکان ارزیابی ریسکهای زیستمحیطی را فراهم میکنند. بنابراین ابتدا میزان خسارات مرتبط با عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی نامطلوب، محاسبه میشود. ارزیابی یکپارچه ریسک (موتکین[52]، 1996) معمولاً با استفاده از فرمول زیر تعیین میشود:
که احتمال وقوع عامل ریسک i-ام و خسارت پیاده‌سازی عامل ریسک i-ام است. علاوه بر استفاده از فرمول عمومی ارزیابی یکپارچه ریسک برای پیش‌بینی اثرات زیستمحیطی نامطلوب، باید این اثرات را در قالب دینامیکهایی در نظر گرفت. بدین منظور مدلهای ریاضی جزیی‌تری را پیشنهاد می‌دهیم و از فرمول (1) استفاده می‌کنیم که احتمال وقوع یک حادثه بیمهشده توسط عوامل ریسک، در طول زمان تغییر میکند. برای عوامل ریسکی مختلف، ممکن است از مدلهای احتمالاتی مختلف مواجهه با ریسک استفاده شود. قبل از ساختن یک مدل خاص، متغیر تصادفی T را در نظر می‌گیریم، زمان قبل از وقوع حادثه بیمهای توسط عوامل ریسک و همچنین مفهوم تابع بقا[53] در مدل احتمال برابر است با:
به علاوه، با توجه به اینکه حادثه بیمهشده با نقطه‌ای در زمان در ارتباط است، نیاز به معرفی تابع شدت ریسک[54] داریم که به زمان x بستگی دارد:
به دست آوردن ارتباط میان مشخصه احتمالاتی معرفی شده، ساده است. از یک سو، تابع شدت ریسک را در سراسر تابع بقا، نشان می‌دهیم:
و از سوی دیگر با حل یک معادله دیفرانسیلی در (4) برای تابع بقا و اطلاع از اینکه در صفر برابر با یک است، تابع بقا را در سراسر تابع شدت ریسک به دست می‌آوریم:
کران‌های بالاتر برای x و t در معادلات (4) و (5) در اینجا نشان داده نشده است. زیرا در شرایط خاص مسائل، میتوانند متناهی یا نامتناهی شرطی باشند. در بخش زیر مثال‌هایی از مدلهای پیش‌گوی اثرات آسیب‌بار در محیط زیست را معرفی خواهیم کرد: ساده‌ترین مثال مربوط به زمانی است که عامل ریسک همراه با یک شدت ثابت r عمل میکند. بنابراین با استفاده از فرمول (5)، پیش‌بینی‌ها برای تابع بقا را به دست می‌آوریم:
مثال دیگر در زمانی است که شدت ریسک در بازه تأثیر عامل افزایش می‌یابد. اگر با قانون یک مدل دیگر میتواند مثالی از شدت ریسک در زمانی باشد که شدت ریسک به صورت نمایی افزایش یابد. در این حالت:
در زمان نظارت بر تأثیر یک عامل آسیب‌بار، ثابت‌ها براساس مشاهدات آماری انتخاب میشوند. به دست آوردن یک تابع بقا برای یک مدل خاص ریسک زیستمحیطی موجب پیش‌بینی احتمال وقوع یک حادثه بیمهشده در هر بازه زمانی میشود (17) - برآورد حق‌بیمه مسئولیت زیستمحیطی با استفاده از نرم‌افزار بیمه مسئولیت زیستمحیطی[55] و روش تجزیه و تحلیل حالات شکست و اثرات آن[56] (FMEA) در این بخش یک روش برای برآورد حق‌بیمه مسئولیت زیستمحیطی که تهرانی در مقاله خود ارائه داده است، بیان می‌کنیم. چارچوب کلی برای تعیین بیمه مسئولیت زیستمحیطی در این روش را می‌توان به شرح زیر ارائه داد:
شکل 3- چارچوب کلی برای تعیین بیمه مسئولیت زیستمحیطی منبع: (20) Figure 3. General framework for determining environmental liability insurance
برای ارزیابی ریسکهای زیستمحیطی، روشهای مختلفی وجود دارد که بسیاری از آنها، کاملاً کیفی میباشند و دو پارامتر شدت و احتمال در آنها، نقش تعیین‌کننده‌ای را ایفا میکنند. روش تجزیهوتحلیل حالات شکست و اثرات آن، یکی از روشهای نوین ارزیابی و مدیریت ریسک زیستمحیطی و تنها روشی می‌باشد که قادر به کمی‌سازی ریسک بوده و عامل لایه‌های کنترلی به کار رفته را نیز موردارزیابی قرار می‌دهد. در این روش نه تنها دو پارامتر شدت[57](S) و احتمال وقوع[58] (O) یک ریسک زیستمحیطی، بلکه پارامتر احتمال کشف[59] (D) ریسک که روی عامل زمان تأثیرگذار است، در محاسبات ریسک مورد استفاده قرار می‌گیرند و هر سه پارامتر، در محدوده 1 تا 10 مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. سپس عدد اولویت ریسک[60] (RPN) با توجه به این سه پارامتر به صورت زیر محاسبه میشود:
پس از محاسبه عدد اولویت ریسک باید حق‌بیمه محیط‌زیست با توجه به درجه خطرزایی واحدی که قرار است تحت پوشش قرار گیرد، محاسبه شود. عوامل زیر در تعیین حق‌بیمه، به کار می‌روند:
در نتیجه مدل مفهومی محاسبه حق‌بیمه محیط‌زیست به شرح زیر ارائه میشود:
شکل 4- مدل مفهومی محاسبه حق‌بیمه محیط‌زیست منبع: (20) Figure 4. Conceptual model for environmental premium calculation
حال با استفاده از نرم‌افزار یا سامانه بیمه مسئولیت زیستمحیطی (ELIS)[61] و عدد اولویت ریسکی که از روش تجزیهوتحلیل حالات شکست و اثرات آن به دست آمده است، حق‌بیمه برآورد میشود. اطلاعات ورودی این نرم‌افزار به شرح زیر است:
برای اضافه نمودن انواع فعالیت، صفحه نرم‌افزار شامل انواع فعالیت‌ها یا پروژه‌های مختلف صنعتی به همراه حوادث احتمالی هر یک از این حوادث زیستمحیطی است و امکان اضافه نمودن انواع فعالیت و حوادث مرتبط با آنها در این بخش وجود دارد. در مرحله بعد، اثرات ناشی از حوادث زیستمحیطی هر پروژه مشخص می‌گردد. در نرم‌افزار لیستی از انواع حوادث و اثرات آنها مشاهده میشود که با توجه به نوع حادثه می‌توان اثر مربوطه را انتخاب کرد. سپس اثرات تخریبی هر فعالیت تعیین می‌گردد. صفحه بعدی نرم‌افزار به واردن کردن واحد غلظت مربوط به هر عامل خسارت اختصاص دارد. برای تعیین خسارت اثرات، ابتدا اثرات آلودگی مربوط به هر حادثه مشخص می‌گردد. انواع آلاینده‌ها (براساس واحد غلظت آنها)، محیط پذیرنده، حد مجاز انتشار آلاینده، واحد حجم انتشار و هزینه هر واحد در فرم وجود دارد. دو نکته در این فرم حائز اهمیت است: 1- حد مجاز انتشار آلاینده‌ها که بر اساس محیط اثر و نوع آلاینده متفاوت است و دیگری هزینه هر واحد انتشار آلاینده که جهت ورود آلاینده‌های هر گروه هزینه انتشار واحد متفاوت است. نهایتا اطلاعات مربوط به محاسبه شاخص کیفیت هوا وجود دارد. پس از وارد کردن موارد فوق در این نرم‌افزار، اطلاعات مربوط به پروژه موردنظر ثبت می‌گردد. ابتدا باید در بخش گروه فعالیت، نوع فعالیت موردنظر انتخاب و نام پروژه مورد بررسی در قسمت عنوان درج شود. اگر فعالیت یا پروژه دارای اطلاعات خاص باشد در قسمت توضیحات اطلاعات وارد میشود. نکته حائزاهمیت در این مرحله بررسی شروط بیمه‌پذیری فعالیت یا پروژه، است. لذا، پرسش‌های زیر مطرح میشود:
توجه شود که چنانچه حتی به یکی از پرسش‌های فوق، پاسخ منفی داده شود، پروژه مورد نظر، قابل بیمه نمی‌باشد و سایر مراحل سامانه انجام نمی‌شود. در مرحله بعد، اطلاعات مربوط به پروژه و حادثه مرتبط با آن تعیین میشود و عدد اولویت ریسک هر حادثه براساس روش تجزیهوتحلیل حالات شکست و اثرات آن به دست می‌آید که محدوده آن بین اعداد 1 تا 1000 است. سپس ضریب خسارت انتشار و تخلیه هر آلاینده به آب، هوا و خاک باید انتخاب شود تا بتوان ضریب حساسیت محیط را تعیین نمود. در نهایت با در دست داشتن کلیه اطلاعات فوق، حق‌بیمه مسئولیت زیستمحیطی براساس خسارت محتمل، عدد ریسک (در هزار)، نسبت تحقق خسارت به کل موارد تحت پوشش (برحسب درصد) و با در نظر گرفتن ضریب اصلاح به دست می‌آید. (8) 8-4- روشهای انتقال ریسک از روشهای انتقال ریسک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: - طراحی محصول اوراق بهادارسازی[63] برای بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی برای گسترش ظرفیت بیمه‌گری در بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی و کاهش ریسک جبران خسارت بیمهگران و بیمه‌‌گراناتکایی، طرح پیشنهادی متنوع‌سازیریسک‌های آلودگی زیستمحیطی با استفاده از یک مشتقه مالی بیمهای در بازار سرمایه نه تنها یک کانال جدید انتقال ریسک را ایجاد میکند، بلکه یک پشتیبانی مالی مناسب را برای پوشش خسارات احتمالی بزرگ فراهم میکند. اوراق بهادارسازی ریسک بیمه مزایای قابل‌توجهی دارد و یک مکانیسم مؤثر برای مواجهه با ریسکهای فاجعه‌آمیز است. این فرایند به دو صورت انجام میگیرد: ابتدا سازمان‌های واسطه، ریسکهای بیمهشده را به اوراق بهادار منتشر شده در بازار سرمایه منتقل میکنند. سپس ریسک بازار بیمه به کمک معاملات این اوراق بهادار میتواند به طور گسترده به سرمایهگذاران در بازار سرمایه منتقل شود. نرخ بازده اوراق بهادار بیمهای، ارتباط نزدیکی با وقوع خطرات دارد. شرکتهای بیمه و بیمه اتکایی از طریق صدور مشتقات مالی بیمهای فاجعه‌آمیز، میتوانند از فضای کافی برای پوشش خسارت و جلوگیری از ایجاد خسارات بیمهای بزرگ، برخوردار شوند. در عین حال، اوراق بهادار بیمهای، نوع جدیدی از ابزار سرمایهگذاری در بازار سرمایه هستند که منجر به توسعه این بازار میشوند. (31، 32) - روشهای جایگزین انتقال ریسک (ART)[64] / روشهای جایگزین تأمین مالی ریسک (ARF)[65] در حال حاضر به منظور مدیریت مالی ریسکهای آلودگی زیست محیطی و از طریق محصولات جایگزین انتقال ریسک / تأمین مالی ریسک، محصولات بیمهای جایگزین ارائه میشود که میتوانند بسته به نیاز خاص بیمهگذار، مورد سنجش قرار گیرند. مهم‌ترین این محصولات به شرح زیر هستند:
به طور کلی این ابزارهای مالی اغلب برای غلبه بر عدم اطمینان موجود در حوزه و گستره مواجهه با ریسک مسئولیت زیستمحیطی در ادغام و تملک شرکت‌ها و تبادلات املاک و مستغلات به‌کار گرفته میشوند (14). اثرات عدم مدیریت ریسکهای زیستمحیطی میتواند باعث، ریسک شهرت؛ درک منفی از شرکت توسط جامعه؛ تأثیر بر قیمت سهام شرکت؛ درک منفی از شرکت توسط سازمان‌های نظارتی؛ قرار گرفتن در معرض ریسک جریمه و مجازات برای نقض قوانین زیستمحیطی؛ حتی زندان یا گذراندن دوران محکومیت؛ ایجاد صدمه یا مرگ برای افراد؛ آسیب و خسارت به هوا، زمین، آبراه‌ها و آب زیرزمینی و ... شود. یکی از مکانیزم‌های مدیریت ریسک، انتقال ریسک به شخص ثالث است. به عبارت دیگر بیمه محیط زیست به عنوان ابزاری برای به عهده گرفتن مسئولیت خطرات زیستمحیطی ناشی از فعالیتهای صنعتی است. لذا صنعت بیمه باید در پاسخ به ویژگی‌های پیچیده و واقعی ریسک آلودگی زیستمحیطی، روشهای جدیدی را برای حل مسئله این پدیده خاص، توسعه دهد. بر طبق نتایج این مقاله، مخاطرات زیستمحیطی به چهار گروه مخاطرات شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی و روانی-اجتماعی تقسیم میشوند. ریسک زیستمحیطی در قراردادهای تجاری و مالی که به دنبال تخصیص، مدیریت یا انتقال ریسک در میان طرفین معامله هستند، از طریق روشهای مختلف، مشخص میشود و ممکن است با توجه به زمینهای که در آن در نظر گرفته میشود به عنوان ریسک اعتباری، ریسک انطباق، ریسک سیاسی، ریسک عملیاتی، ریسک آسیب به اموال یا حتی ریسک فناوری توصیف شود. با این حال موارد فوق، به ریسک زیست محیطی اشاره ندارند، بلکه فقط منعکس‌کننده چشم‌انداز و موقعیت خاص یک ریسک هستند. خسارت زیستمحیطی شامل خساراتی است که بدون توجه به بازتاب‌هایی که این خسارت بر اشیا و اموال دارد، به طور مستقیم به محیط پیرامون وارد میشود. لازم به تأکید است که خسارت زیستمحیطی در سیستم‌های حقوقی مختلف، تعاریف متفاوتی دارد. دستورالعمل مسئولیت زیستمحیطی اتحادیه اروپا[70] (ELD)، هر گونه آسیب به ساکنان طبیعی، گونه‌های حفاظت شده، آب و زمین را به عنوان خسارت زیستمحیطی در نظر میگیرد، مشروط به اینکه آلودگی آن، سلامت بشر را مورد تهدید قرار دهد. در حقوق آلمان، خسارت زیستمحیطی بدین صورت تعریف میشود "هرگونه تغییر نامطلوب قابل اندازه‌گیری در منابع طبیعی (گونه‌ها، آب، خاک و سکونتگاه‌های طبیعی) یا اختلال قابل اندازه‌گیری در کارکرد منابع طبیعی که ممکن است به صورت مستقیم یا غیرمستقیم رخ دهد". نتیجه بررسی شرایط قابل بیمه بودن مسئولیت زیستمحیطی نشان می‌دهد که در صورت ایجاد شرایط لازم در قانون مسئولیت و در ساختار بیمهنامه می‌توان ریسک مسئولیت زیستمحیطی را بیمه کرد. بازار بیمه مسئولیت ناشی از آلودگی در طی سالهای اخیر، به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. بیمهگران زیستمحیطی اقدام به ارائه پوششهای گسترده و نرخهای مقرون به صرفه و حدود مناسب مینمایند که تقریباً همیشه در دسترس است. بیمهگرانی که بیمه مسئولیت محیط زیست صادر کرده بودند، در تأمین نیاز پوشش در قبال ریسکهای آلودگی، گروهی از محصولات جدید بیمهای را نیز طراحی نمودند که نیازهای خاص افراد در پاکسازی املاک و مستغلات آلودهشده را برطرف می‌ساخت. بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی یک راهکار بازار محور برای کاهش هزینههای عملیاتی شرکت‌ها، کاهش هزینههای دولتی و پیشرفت فوری در توسعه اقتصادی می‌باشد. علاوه بر این، علل ایجاد چنین خساراتی به دلیل تفاوت‌های منطقه‌ای و پیچیدگی‌های سیستمیک، موجب دشواری در شناسایی، پیش‌بینی و اندازه‌گیری دامنه مناطق آسیب‌دیده و همچنین فراوانی و شدت آنها میشود، که نه تنها موجب ایجاد اختلال فنی برای کارشناسان فنی و شرکتهای بیمه در مدیریت ریسک آلودگی زیستمحیطی میشود، بلکه ناتوانی بازار بیمه و بیمه اتکایی در بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی را نیز نشان می‌دهد. در نتیجه، نقش حفاظتی بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی بسیار محدود شده است. در این ارتباط، باید به این نکته اشاره داشت که شرکتهای بیمه و بیمه اتکایی در برخی از کشورهای اروپایی، صندوقهایی را برای تجمیع ظرفیت، توسعه محصولات جدید بیمهای و به اشتراکگذاری اطلاعات و دادههای آماری تشکیل دادهاند. خلاصهای از پوششهای بیمه مسئولیت زیستمحیطی که در مقاله مورد بررسی قرار گرفت، در جدول زیر آمده است:
برای گسترش ظرفیت بیمه‌گری در بیمه مسئولیت آلودگی زیستمحیطی و کاهش ریسک جبران خسارت بیمهگران، این پژوهش به بررسی ریسک‌ها و بیمه زیستمحیطی در بازار بیمه جهان پرداخت تا بتواند جهت استفاده در بازار بیمه کشور و کاهش آسیبهای اقتصادی ناشی از آن کمک‌کننده باشد.
References
1- استادیار پژوهشکده بیمه، تهران، ایران. *(مسوول مکاتبات) 1- Assistant Professor of Insurance Research Center . *(Corresponding Author) 1- United Nations Environment Programme Finance Initiatives (UNEP FI) 2- Organisation for Economic Co-operation and Development [33]- Co-insurance [34]- Moral hazard [35]- Adverse selection [36]- Cross liability 2- Bodily injury and property damage 3- Environmental Liability Policy [41]- Pollution and Remediation Legal Liability [42]- Contractor’s Pollution Liability [43]- Cleanup Cost Cap [44]- Remediation Stop-Loss [45]- Environmental Clean-up costs [46]- Lender’s Pollution Liability [47]- Transportation coverage [48]- Environmental coverage for landfills 2- Brownfield Restoration and Development 3-Safety and Environmental pollution liability insurance(SEPLI) 1- Environmental Liablity Insurance System 2- Failure Modes and Effect Analysis 1- Environmental liability insurance system 4- Captive Insurance Companies | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 152 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 32 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
