برنامه ریزی راهبردی توسعه اکوتوریسم بر اساس ظرفیت ها و چالش ها (نمونه موردی: شهرستان مهاباد)

 

 

مقاله پژوهشی

 

 

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره نه، آذرماه 1402 (1-20)              

 

برنامه ریزی راهبردی توسعه اکوتوریسم بر اساس ظرفیت ها و چالش ها

 (نمونه موردی: شهرستان مهاباد)

 

مصطفی میرآبادی[1] ^*

mirabadi1985@gmail.com

افشین برجسته[2]

علی حسین عبدی قلعه[3]

تاریخ دریافت: 12/6/1402

تاریخ پذیرش: 25/7/1402

 

چکیده

زمینه و هدف: امروزه گردشگری یکی از بزرگترین بخش‌های اقتصادی در بسیاری از کشورها به شمار می رود. توسعه صنعت گردشگری، به‌ویژه برای کشورهای در حال توسعه که معضلاتی همچون میزان بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه هستند، از اهمیت فراوانی برخوردار است. بر این اساس اهداف مدنظر این پژوهش از یک سو، شناسایی اولویت جاذبه‌های گردشگری، میزان رضایت گردشگران، وضعیت زیر ساخت‌ها، تسهیلات و خدمات گردشگری شهرستان و سنجش میزان تاثیر جاذبه‌های طبیعی در توسعه شهرستان می باشد و از سوی دیگر تعیین راهبردهای مناسب توسعه گردشگری بر اساس نقاط قوت، نقاط ضعف، تهدیدها و فرصت‌های شناسایی شده در مدلSWOT  است.

روش بررسی: روش تحقیق این پژوهش براساس هدف، کاربردی و براساس ماهیت و روش، توصیفی _ تحلیلی می‌باشد. در همین راستا جهت دست‌یابی به اهداف تحقیق به کمک مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی و سپس با استفاده از پرسشنامه و  نظرسنجی از گردشگران و کارشناسان اطلاعات لازمه جمع‌آوری شده و سپس در محیط نرم‌افزارهای SPSS و Excel تحلیل‌های آماری مورد نیاز بر روی داده‌های به دست آمده صورت گرفته است.

یافته ها: مجموع امتیازات قوت‌ها و ضعف‌ها، 3/2 و مجموع امتیازات فرصت‌ها و تهدیدها 46/2 به دست آمد، لذا یافته‌های پژوهش بر اساس مطالعات انجام شده در شهرستان مهاباد نشان می‌دهد که در ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی نقاط ضعف بر نقاط قوت و تهدیدها بر فرصت غلبه دارند.

بحث و نتیجه گیری: برای دستیابی به توسعه گردشگری در شهرستان مهاباد، نیاز به برنامه ریزی جامع برای حد اکثر استفاده از نقاط قوت، تقویت فرصت‌ها، مقابله با تهدیدات به خوبی احساس می شود. فلذا در پژوهش حاضر سعی شده است در این راستا گام نهاده تا در نهایت ماتریس راهبردها و راهکارهای توسعه گردشگری شهرستان مهاباد تهیه شود.

 

واژه‌های کلیدی: اکوتوریسم، توسعه، مدل SWOT، شهرستان مهاباد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

J. Env. Sci. Tech., Vol 25, No.9, December, 2023

 

 

 

 

Strategic planning of ecotourism development based on capacities and challenges (Case Study: The County of Mahabad)

 

Mostafa Mirabadi ^{[4]  *}

mirabadi1985@gmail.com

Afshin Barjasteh [5]

Ali Hussein Abdi Qal’a[6]

 

Admission Date: October 11, 2023

Date Received: September 3, 2023

 

Abstract

Background and Objective: Today, tourism is considered to be one of the largest economic sectors in many countries. The development of the tourism industry, particularly for developing countries which face problems such as high unemployment, limited foreign exchange resources and single-product economy, is of a great importance. According to this the goals of this research is on one hand to identify priorities of tourism attractions, tourist satisfaction, infrastructures, facilities and services of the County, measuring the effects of natural attractions in the development of the County, and on the other hand is to identify tourism development strategies based on the strengths, weaknesses, opportunities and threats applied in SWOT model.

Material and Methodology The methodology of this study based on the goal is to be functional and the method is descriptive-analytical. With that in mind, in Order to achieve the objectives of the research with the aim of library and field studies, then using a questionnaire and a survey the tourists and experts, necessary information is collected and then in SPSS and Excel Software, Statistical analysis was performed on data.

Findings: The total score of strengths and weaknesses was 2.3 and the total score of opportunities and threats was 2.46, so the findings, based on studies in the County of Mahabad show that based on the matrix of internal and external influential factors, the weaknesses overcome the strengths and threats overcome the opportunities.

Discussion and Conclusion: For the development of tourism in the County of Mahabad, we believe there is a strong need for comprehensive planning of maximum use of the strengths, enhance opportunities and dealing with threats. Therefore, in this study we have taken a step forward in this direction so that ultimately the matrix of the solutions and strategies of development of Mahabad’s tourism are prepared.

 

Keywords:  Ecotourism, Development, SWOT Model, The County of Mahabad.

 

 

مقدمه

 

توسعه اقتصادی در هر کشوری نیازمند سرمایه گذاری در بخش‌ها و فعالیت‌های مختلف اقتصادی است.  بدون سرمایه گذاری در طرح‌های زیربنایی و روبنایی نمی‌توان انتظار گسترش اشتغال، تولید و رفاه اقتصادی را داشت. یکی از راه‌های مفید و مناسب بدین منظور سرمایه گذاری در زیرساخت‌های گردشگری و استفاده از توان‌های بالقوه منطقه‌ای به منظور جذب گردشگر می‌باشد.  گردشگری و اقتصاد گردشگری در حال حاضر، در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است. به گونه­ای که از آن به عنوان کاتالیزوری برای بازسازی و توسعه اقتصادی و اجتماعی نواحی روستایی یاد شده است (1). از طرفی صنعت گردشگری ضمن بهره وری اقتصادی، می بایست منجر به شکوفایی و بستری جهت نیل به توسعه پایدار در ابعاد مختلف فضایی گردد (2). از آنجایی که اکوتوریسم از رشد قابل توجهی برخوردار بوده و از طرفی برخلاف بخش های دیگر اقتصادی که نیاز به سرمایه گذاری های اولیه به منظور ایجاد منابع ارزی دارد، با توجه به پتانسیل های نهفته اش، به تنهایی می تواند به عنوان یکی از منابع ارزی به شمار آید (3). با وجود قابلیت­ها و پتانسیل­های موجود در کشور، عدم زیرساخت­های مناسب گردشگری، عدم شناخت نسبت به اکوتوریسم در ایران، کمبود متخصصین در امر اکوتوریسم، فقدان فرهنگ مناسب خاص گردشگری که بعضی مواقع سبب تخریب چشم­انداز­های طبیعی می­شود و عدم اطلاع رسانی در این زمینه توسط رسانه­ها و مطبوعات از دلایل عمده عدم جذب اکوتوریسم در ایران است. این در حالی است که کشور­های توریست پذیر با داشتن چشم­انداز­های طبیعی می­توانند باعث افزایش درآمد سرانه ملی شوند. بنابراین جذب اکوتوریسم امر مهمی است که تمام کشور­های دارای جاذبه­های گردشگری باید به آن توجه ویژه­ای داشته باشند (4). در صورت برنامه‌ریزی و توسعه از پیش اندیشیده شده، گردشگری قادر است، منافع مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و محیطی را ایجاد و سهم قابل توجهی را در توسعه ملی ایفا نماید. به عبارتی به بهبود شاخص‌های عدالت اجتماعی، ارتقا سطح زندگی، رفاه عمومی و تعادل و توازن منطقه‌ای منجر گردد. در برخی موارد کارشناسان اقتصاد منطقه‌ای، گردشگری را به عنوان تنها عامل استقرار منابع و توسعه مناطق کمتر توسعه یافته پنداشته‌اند (5).

گردشگری و جذب توریست یکی  از پتانسیل‌های مهم  شهرستان مهاباد است که با استفاده صحیح از این موقعیت زمینه کسب درآمد و ارز آوری را برای کشور خواهد داشت این در حالی است که با توجه به غنای طبیعی و وجود آثار تاریخی فراوان و موقعیت برتر فرهنگی در منطقه به لحاظ اقتصادی و کسب درآمدهای ناشی از آن سهم ناچیزی از منافع حاصل از این منابع را به خود اختصاص داده است (6). بر این اساس در این پژوهش به بررسی وضعیت گردشگری و علل توسعه‌نیافتگی، نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدهای آن (در قالب مدل SWOT) در شهرستان مهاباد اقدام گردیده است، تا با ایجاد دیدی علمی و مبتنی بر واقعیت‌های موجود ضمن شناسایی عوامل دخیل در توسعه‌نیافتگی گردشگری این شهرستان به ارائه راهبردهای اجرایی توسعه گردشگری پرداخته شود.

 

مروری بر ادبیات تحقیق

پیشینه تحقیق

در ارتباط با موضوع، در جهان و ایران تحقیقاتی صورت گرفته که در ذیل به ارائه مختصری از موضوعات و نتایج آنها پرداخته می شود:

لیا١ و همکارانش (2008)، در مقاله‌ای تحت عنوان «توسعه صنعتی گردشگری از میراث جهانی یونسکو در چین: یک چشم انداز جغرافیایی» دو منبع اصلی خطر و تهدید یعنی فشار جمعیت، سیاست توسعه اقتصاد محلی و عدم حمایت‌های مالی از سایت‌های میراث فرهنگی که ممکن است سازش و سازگاری حفاظت از سایت‌های میراث فرهنگی را برهم بزنند شناسایی و مورد بررسی قرار داده‌اند (7).

ادواردز[7]­ و همکارانش (2008)، در مقاله‌ای تحت عنوان «پژوهش گردشگری شهری در حال توسعه در دستور کار» به بررسی ادبیات گردشگری شهری، چارچوب فرایندی که برای شناسایی مناطقی که برای پژوهش و تحقیقات گردشگری انتخاب می‌شوند و ارائه یک چارچوب مفهومی که می‌تواند برای تمرکز تحقیقات گردشگری شهری آینده مورد استفاده قرار بگیرد، پرداخته‌اند (8).

ابو الهیجا[8] (2010)، در مقاله‌ای تحت عنوان «اردن: گردشگری و تعارض با جوامع محلی» بیان می‌کند که تعارض اجتناب ناپذیر اجتماعی و فرهنگی میان صنعت گردشگری و ساکنان جوامع محلی در شهرهای تاریخی اردن از چالش‌های فرا­روی روند توسعه صنعت گردشگری در این کشور بوده و بررسی سطح ارتباط بین دولت، مردم و بازدیدکنندگان خارجی از جاذبه‌های گردشگری در شرایط مختلف ضروری است (9).

در ایران نیز مطالعاتی صورت گرفته است که در ذیل به ذکر مواردی از آنها پرداخته می شود:

ولدبیگی(1390)، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی توانمندی‌های شهرستان پاوه با استفاده از مدل­SWOT و تأثیر آن بر توسعه شهری شهر پاوه به بررسی مسئله بخش بندی بازار و  شناسایی راهبردهای توسعه گردشگری شهرستان پاوه و انتخاب راهبرد بهینه توسعه این صنعت در این شهرستان پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در توانمندسازی صنعت گردشگری شهرستان پاوه زیرساخت‌های گردشگری از نقش کلیدی برخوردارند و همچنین برای تداوم و حضور بیشتر گردشگران در تمامی فصول سال، توسعه و ایجاد تنوع در محصولات گردشگری مانند مقاصد، جاذبه ها، کالا ها و خدمات و ... در شهرستان پاوه نقش اساسی داشته و بنابراین تقویت و انعطاف پذیری در موارد مذکور از نیاز های اساسی صنعت گردشگری این شهرستان می باشد (10).

انتظاری و آقایی پور (1393)، در پژوهشی با عنوان بررسی پتانسیل های اکوتوریسم و زئوتوریسمی منطقه نمونه گردشگری بیستون با استفاده از تکنیک SWOT، به شناسایی قابلیت ها و محدودیت های توسعه گردشگری در منطقه بیستون پرداخته اند. نتایج تحقیق آنها نشان داد که منطقه بیستون توانایی‌های بالایی در زمینه اکوتوریسم و ژئوتوریسم دارد و وجود رودخانه گاماسیاب و سراب بیستون و نوژیوران و همچنین چشم انداز زیبای منطقه مهم ترین نقاط قوت منطقه هستند، ولی با کمبودهایی همچون عدم تبلیغات، نبود مکان‌های اقامتی و کمبود امکانات زیربنایی و رفاهی مواجه است (11).

پناهی و همکاران (1394)، در پژوهشی تحت عنوان توان سنجی توسعه اکوتوریسم شهرستان تالش با استفاده ازروش SWOT، به شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدهای مؤثر بر رشد اکوتوریسم شهرستان تالش و همچنین شناسایی مسیرهای طبیعت گردی این شهرستان پرداختند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که منطقه مورد مطالعه، علیرغم داشتن پتاسیل های بالای گردشگری، اما فاقد مدیریت کارآمد و بهره‌برداری صحیح است. لذا مطابق با الگوی تحلیلی سوات راهبردهای رشد اکوتوریسم شهرستان تالش از نوع راهبردهای بازنگری و تدافعی بوده و مسیرهای طبیعت‌گردی این شهرستان شامل پنج مسیر (1- روستاها و مناطق ییلاقی هشتپر2- اسالم 3- سواحل 4- حویق 5- لیسار) است (12) .

بهره‌گیری از دیدگاه ها و نظرات کارشناسان و متخصصان مختلف در حوزه‌های گوناگون و مرتبط با موضوع (کارشناسان اداری، آژانس‌های مسافرتی، استاتید و دانشجویان مرتبط با این حوزه) و همچنین نظرات گردشگران وارد شده، در کنار نظرات کارشناسان مختلف جهت بررسی تمامی ابعاد مساله و استخراج و تدوین نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید، از جنبه‌های نوآوری این پژوهش می باشد. (تنوع در دیدگاه‌ها) در رابطه با اهمیت و ضرورت تحقیق نیز لازم به ذکر است که شهرستان مهاباد علیرغم داشتن پتاسیل بسیار بالای گردشگری به صورت توامان در عرصه های فرهنگی، تجاری و طبیعی در سطح کشور، هنوز هیچ طرح و برنامه‌ای برای شکوفایی توریسم و اقتصاد منطقه شکل نگرفته است، لذا پرداختن به بحث گردشگری در اینگونه مناطق می‌تواند از تازگی و اهمیت بسیار بالایی برخوردار باشد که تحقیق حاضر در این راستا انجام شده است.

 

مبانی نظری

اکوتوریسم و انواع آن

اکوتوریسم مخفف «Ecological Tourism» است که در ادبیات فارسی طبیعت گردی نام گرفته و گرایشی نو و پدیده­ای نسبتا تازه در صنعت گردشگری است که بخشی از این صنعت را تشکیل می­دهد (13). اینگونه از گردشگری در قرن بیست و یکم از چنان اهمیتی برخوردار است که سازمان ملل متحد قرن حاضر را قرن اکوتوریسم نامیده است (14).

هتزر[9] در سال 1965 چهار معیار زیر را برای توصیف اکوتوریسم ارائه کرد:

1. حداقل تأثیر منفی بر محیط زیست.
2. حداقل تأثیر منفی بر فرهنگ و حداکثرمسئولیت پذیری نسبت به فرهنگ جامعه میزبان.
3. حداکثر سود اقتصادی برای جامعه میزبان.
4. حداکثر رضایت تفریحی برای گردشگران (15).

این گردشگری مشتمل بر فعالیت هایی همچون غارپیمایی، کوهنوردی، کوه پیمایی، کاوش های زمین شناسی، پیاده روی در طبیعت، غواصی، موج سواری، اسکی روی آب، قایقرانی، ماهیگیری، شکار و آب درمانی است (16). به طور کلی اتواع اکوتوریسم را می توان مانند آنچه که در شکل (1) آمده است تقسیم بندی کرد.

 

مواد و روش‌ها 

روش تحقیق این پژوهش براساس هدف کاربردی و براساس ماهیت و روش توصیفی _ تحلیلی می باشد. بنابراین در همین راستا جهت دست یابی به اهداف تحقیق به کمک مطالعات کتابخانه ای و میدانی و سپس با استفاده از پرسشنامه و نظرسنجی از گردشگران و کارشناسان (کارشناسان اداری، آژانسهای مسافرتی، استاتید و دانشجویان مرتبط با این حوزه)، اطلاعات لازمه جمع آوری شده و سپس در محیط نرم‌افزارهای SPSS و Excel تحلیل‌های آماری مورد نیاز بر روی داده­های به دست آمده صورت گرفته، با استفاده از مدل SWOT سعی در شناسایی و تعیین مهم‌ترین نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت‌های گردشگری شهرستان مهاباد و ارائه بهترین راهبرد‌ها به ترتیب اولویت شده است.

در انجام این پژوهش دو نوع پرسشنامه طرح گردید. یک پرسشنامه برای گردشگرانی بود که در سال 1392 به شهرستان مهاباد سفر کرده بودند و دیگری برای کارشناسان (کارشناسان اداری،آژانسهای مسافرتی، استاتید و دانشجویان مرتبط با این حوزه) بود.  با توجه به اینکه جامعه یک جامعه نامحدود است، از فرمول کوکران برای جامعه نامحدود استفاده شده است، که حجم نمونه با توجه به فرمول مربوطه160 نفر محاسبه گردید. بر این اساس پرسشنامه طرح شده برای گردشگران شامل 28 سوال می­باشد که در میان 160 نفر از گردشگران به صورت تصادفی توزیع گردید که چهارچوب اصلی این سوالات در جهت شناسایی اولویت جاذبه های گردشگری شهرستان مهاباد و میزان رضایت گردشگران از این شهرستان بود. پرسشنامه مربوط به کارشناسان در قالب 24 سوال نسبتاً تخصصی در زمینه گردشگری شهرستان طرح گردید و هدف از آن بررسی وضعیت زیرساخت­ها، تسهیلات و خدمات گردشگری شهرستان و همچنین سنجش میزان تأثیر جاذبه­های طبیعی در توسعه این شهرستان بود.  برای تهیه پرسشنامه گردشگران از مقیاس (طیف) لیکرت[10] و در برخی موارد از سؤالات باز و اولویت بندی گزینه‌ها استفاده شده است و برای کارشناسان فقط از مقیاس (طیف) لیکرت استفاده شد. طیف لیکرت استفاده شده در این پرسش نامه طیف لیکرت 5 گزینه ای به صورت زیراست:

 

 

شکل 1- انواع اکوتوریسم(17)

Figure 1. Types of Ecotourisms (8)

 

 

 

جدول 1- طیف لیکرت در پرسشنامه مورد استفاده

Table 1. Range of Likert in the used survey

1	2	3	4	5
بسیار کم	کم	متوسط	زیاد	بسیار زیاد

 

 

 

حد وسط برای این طیف گزینه متوسط یعنی عدد 3 است لذا در انجام آزمون فرض های این پژوهش مقایسه میانگین ها با عدد 3 مورد نظر بوده است.

 

قلمرو پژوهش

شهرستان مهاباد با مساحت 2591 کیلومتر مربع (که 6/9 درصد از مساحت استان را دارا می باشد) و با جمعیت ۲۳۶۸۴۹ نفر (18)، در موقعیت (طول 45 درجه و 43 دقیقه شرقی و عرض 36 درجه و 46 دقیقه شمالی و در ارتفاع 1385 متری از سطح دریا) واقع شده است. شهرستان مهاباد در منطقه جنوبی استان آذربایجان­غربی و دریاچه ارومیه واقع شده است. این شهرستان از طرف شمال به دریاچه ارومیه و شهرستان میاندوآب، از مشرق به شهرستان بوکان، از جنوب به شهرستان‌های سقز و سردشت و از طرف مغرب به شهرستان‌های پیرانشهر و نقده محدود است. شهر مهاباد که مرکزیت شهرستان  مهاباد را بر عهده دارد، به عنوان مهمترین مرکز جمعیتی، اداری - سیاسی و خدماتی شهرستان بر ساحل رودخانه مهاباد در جلگه­ای کوچک و کم عرض استقرار یافته است (19). این شهر به واسطه واقع شدن در قسمت جنوب غربی دریاچه ارومیه و میان راهی ارتباطی شهر­های ارومیه به میاندوآب و بوکان و سقز و سردشت از موقعیتی خاص برخوردار بوده و محل تلاقی راههای سه استان آذربایجان غربی،شرقی و کردستان محسوب می­گردد.

 

 

شکل 2- نقشه موقعیت جغرافیایی شهرستان مهاباد، منبع: نگارندگان

Figure 2. Geogrsphical Map of the County of Mahabad (Reference: Authors)

 

 

 

یافته‌های پژوهش

 

تشکیل ماتریس سوات برای جاذبه­های گردشگری شهرستان مهاباد

 با استفاده از مطالب پرسشنامه­ها به تشکیل ماتریس سوات در مورد جاذبه­های گردشگری شهرستان مهاباد پرداخته و به ارائه راهبردها و پیشنهادات مناسب در این زمینه می پردازیم.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 3- چارچوب تحلیل سوات (20)

Figure 3.SWOT Analysis Framework (20)

 

 

 

 

 

 

ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی

 

در این ماتریس، عوامل راهبردی اولویت دار خارجی (در قالب فرصت ها و تهدیدها) و عوامل راهبردی داخلی (در قالب قوت ها و ضعف ها) فهرست شده‌اند. سپس در ستون وزن، با توجه به میزان اهمیت هر عامل و مقایسۀ عوامل با یکدیگر، ضریب اهمیتی بین صفر الی یک (1-0) را به آن عوامل می دهیم. تخصیص این ضرایب باید به گونه ای باشد که مجموع ضرایب هم در عوامل داخلی و هم در عوامل خارجی بیش از یک نباشد. در ستون رتبه با توجه به کلیدی یا عادی بودن قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها، به ترتیب رتبۀ 3 یا 4 را به قوت‌ها و فرصت‌ها و رتبۀ 1 یا 2 را به ضعف‌ها و تهدیدها اختصاص می‌دهیم. تخصیص رتبه‌بندی به این صورت است که اگر قوت یا فرصت یک مورد عالی باشد، رتبۀ 4 و چنانچه معمولی باشد، رتبۀ 3 به عامل مورد نظر داده می‌شود، و اگر ضعف یا تهدید یک مورد معمولی باشد رتبۀ 2، و چنانچه بحرانی باشد رتبۀ 1 به عامل مورد نظر داده می‌شود. همانگونه که ملاحظه می‌شود، روند رتبه دهی طوری است که هرچه از شرایط عالی به سمت بحرانی حرکت می‌کنیم میزان رتبه کمتر شده و از 4 به 1 می­رسد (21 در ستون امتیاز، رتبه و وزن هر عامل درهم ضرب می­شوند تا امتیاز آن عامل مشخص شود. در انتهای این ستون از جمع امتیازات به دست آمده، امتیاز نهایی موضوع مورد مطالعه از نظر برخورداری از قوت یا ضعف و فرصت یا تهدید تعیین می‌شود. چنانچه امتیاز نهایی در عوامل داخلی، بیش از 5/2 باشد، بدین معنی است که طبق پیش بینی‌های به عمل آمده قوت‌ها بر ضعف‌ها و فرصت ها بر تهدیدها غلبه خواهند داشت، و اگر این امتیاز کمتر از 5/2 باشد، نشان دهندۀ غلبۀ ضعف‌ها بر قوت‌ها و تهدیدها بر فرصت‌ها خواهد بود  (22).

 

 

جدول 3- ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی جاذبه­های گردشگری شهرستان مهاباد

Table 3. Evaluating Matrix of the internal and external factors of Tourist attractions of the County of Mahabad

S  ,  W	وزن	رتبه	امتیاز	O  ,  T	وزن	رتبه	امتیاز
S1	07/0	4	28/0	O1	04/0	3	12/0
S2	05/0	4	2/0	O2	05/0	4	20/0
S3	07/0	4	28/0	O3	04/0	3	12/0
S4	04/0	3	12/0	O4	02/0	3	06/0
S5	04/0	3	12/0	O5	02/0	3	06/0
S6	03/0	3	09/0	O6	04/0	3	12/0
S7	03/0	3	09/0	O7	05/0	4	2/0
S8	04/0	4	16/0	O8	07/0	4	28/0
S9	04/0	3	12/0	O9	06/0	4	24/0
S10	03/0	3	09/0	O10	03/0	3	09/0
S11	03/0	3	09/0	O11	03/0	3	09/0
W1	04/0	1	04/0	O12	03/0	3	09/0
W2	07/0	1	07/0	T1	07/0	1	07/0
W3	04/0	1	04/0	T2	05/0	1	05/0
W4	03/0	2	06/0	T3	03/0	2	06/0
W5	04/0	1	04/0	T4	02/0	2	04/0
W6	03/0	2	06/0	T5	03/0	2	06/0
W7	02/0	2	04/0	T6	03/0	2	06/0
W8	03/0	2	06/0	T7	03/0	2	06/0
W9	04/0	1	04/0	T8	04/0	1	04/0
W10	06/0	1	06/0	T9	03/0	2	06/0
W11	02/0	2	04/0	T10	05/0	1	05/0
W12	07/0	1	07/0	T11	04/0	2	08/0
W13	02/0	2	04/0	T12	06/0	1	06/0
W14	02/0	2	04/0	T13	03/0	2	06/0
جمع	1		30/2	T14	02/0	2	04/0
				جمع	1		46/2

 

با دادن وزن با استفاده از تکنیک  دلفی[11]، به عوامل نقاط قوت و ضعف، و فرصت ها و تهدیدها و رتبه دهی به آنها با توجه به اهمیت موارد و با ضرب وزن‌ها در رتبه ها، امتیاز هر مورد محاسبه و در نهایت مجموع امتیازات قوت‌ها و ضعف‌ها، 3/2 و مجموع امتیازات فرصت‌ها و تهدیدها 46/2 به دست آمد. با توجه به اینکه امتیاز نهایی در هر کدام از عوامل داخلی و خارجی، کمتر از 5/2 به دست آمد، نتیجه می‌گیریم که ضعف‌ها بر قوت‌ها و تهدیدها بر فرصت‌ها غلبه دارند. در نهایت موقعیت نمرۀ نهایی ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی توسعه اکوتوریسم در شهرستان مهاباد در رابطه با توسعۀ گردشگری این شهر را با تشکیل نمودار زیر مشخص کردیم :

 

شکل4- نمودار نهایی ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی جاذبه­های گردشگری مهاباد

Figure 4.The ultimate chart of evaluating matrix of internal and external factors of the tourist attractions of the County of Mahabad

 

 

 

نمودار فوق از بررسی تطبیقی سوات از وضع موجود (نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها) جاذبه­های گردشگری شهرستان مهاباد می‌باشد که از تحلیل کمی جدول (3) منتج شده است. همانطور که این نمودار نشان می‌دهد کشیدگی نمودار به سمت نقاط قوت و فرصت‌های جاذبه­های گردشگری شهرستان میل دارد که خود نیاز به برنامه‌ریزی جامع برای باز نمایی نقاط قوت، تقویت فرصت ها و مقابله یا تهدیدات را ضرورت می‌بخشد.

مدل خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل راهبردی

این مدل، با استفاده از جدول‌های خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی و ترکیب آن‌ها، مهم‌ترین عوامل راهبردی آن سیستم را خلاصه می‌کند. در جدول خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل راهبردی، برنامه ریزی که تصمیم‌های راهبردی را اتخاذ می‌کند، راهی دارد تا این نقاط ضعف، نقاط قوت، تهدیدها و فرصت‌ها را به تعدادی عوامل محدود کند. این کار با بررسی دوباره وزن‌های هر یک از عوامل موجود در جداول خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل خارجی انجام می‌گیرد. چگونگی تنظیم جدول خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل راهبردی به شرح زیر می‌باشد:

1- در ستون عوامل راهبردی (ستون یک)، مهم‌ترین عوامل موجود در دو جدول خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی را فهرست می‌کنیم. سپس مشخص می‌کنیم که کدام یک از آن‌ها نقطه قوت، نقطه ضعف، فرصت یا تهدید می‌باشند.

2- در ستون وزن (ستون دوم)، وزن‌های مربوط به عوامل راهبردی داخلی و خارجی را وارد می‌کنیم. مثل دو جدول خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی، جمع کل ستون وزن این جدول یک می‌باشد. این مطلب به معنای تعدیل و تغییر وزن‌های قبلاً محاسبه شده در دو جدول مذکور است.

3- در ستون درجه بندی (ستون سوم)، درجه بندی مربوط به نظرات کارشناسی به هر یک از عوامل راهبردی را وارد می‌کنیم، این درجه بندی اغلب (نه همیشه) همان درجه بندی‌های ذکر شده در جداول خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی می‌باشد.

4- در ستون امتیاز وزنی (ستون چهارم)، امتیازهای وزنی را به همان روش مورد استفاده در دو جدول مذکور محاسبه می‌کنیم (23).

6- در ستون جدید که ستون برنامه‌ریزی نام دارد (ستون پنجم)، نشان می‌دهیم که آیا این عوامل نیاز به برنامه ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت دارند (22).

 

 

 

 

جدول 4- مدل خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل راهبردی

Table 4. The brief Model of the Analysis of Strategic Factors

عوامل راهبردی		وزن	رتبه­بندی	امتیاز وزنی	برنامه ریزی
					کوتاه مدت	میان مدت	بلند مدت
S1	وجود چشم انداز‌های زیبا، ارتفاعات و قلل مرتفع جهت انجام ورزش‌ها و تفریحاتی از قبیل اسکی کوهنوردی، راهپیمایی و اردو زدن	07/0	4	28/0		*
S2	وجود دومین غار آبی کشور در منطقه (غار آبی سهولان)	07/0	4	28/0	*
S3	وجود سد و رودخانه مهاباد و همچنین جاذبه­های گوناگون اطراف آن	05/0	4	2/0	*
S4	وجود بازار تاناکورا و بازارچه­های تجاری	04/0	3	12/0		*
W1	ضعف مدیریتی و عدم ثبات در مدیریت	07/0	1	07/0		*
W2	نامناسب بودن وضع راه‌ها و کیفیت ایمنی جاده‌ها در شهرستان	07/0	1	07/0			*
W3	نامناسب بودن امکانات و تجهیزات اقامتی و رفاهی	06/0	1	06/0		*
W4	عدم وجود تبلیغات و اطلاع رسانی در مورد جاذبه­های اکوتوریستی	04/0	1	04/0	*
W5	نامناسب بودن امکانات، تاسیسات و تجهیزات تفریحی و ورزشی	04/0	1	04/0		*
O1	مستعد بودن منطقه جهت سرمایه گذاری در امر توسعه اکوتوریسم و استفاده از منابع طبیعی و انسانی آن به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری استان و حتی آینده کشور	07/0	4	28/0			*
O2	بهره‌گیری از سد و رودخانه مهاباد برای ایجاد و گسترش ورزش‌های آبی	06/0	4	24/0	*
O3	اشتغال زایی و ایجاد درآمد برای مردم محلی	05/0	4	2/0		*
O4	قابلیت توسعه انواع فعالیت‌های مرتبط با صنعت طبیعت­گردی	04/0	3	12/0		*
O5	استفاده از تبلیغات نوین و مؤثر برای معرفی شهرستان به عنوان یکی از نقاط جاذب گردشگری در کشور	05/0	4	20/0	*
T1	عدم ارائه بودجه لازم از سوی دولت جهت اجرای طرح‌های گردشگری	07/0	1	07/0		*
T2	مستعد بودن شهرهای مجاور به لحاظ جاذبه های اکوتوریستی	06/0	1	06/0			*
T3	عدم همامنگی دستگاه‌های زیربط جهت گسترش تجهیزات و زیرساخت­های گردشگری	05/0	1	05/0		*
T4	عدم وجود پارکینگ جهت استفاده از سایت‌های گردشگری منطقه	04/0	1	04/0	*
جمع		1		42/2

 

برای به دست آوردن راهبردهای مناسب در جدول 5 به مقایسۀ ترتیبی هر S با هر O پرداختیم (Si ها و Oi ها)، به عبارت دیگر به ترتیب هرکدام از یازده S با هر کدام از دوازده O به صورت جداگانه مقایسه و بررسی شدند، سپس راهبردهای بدست آمده را هم با یکدیگر مقایسه کرده، در نهایت راهبردهای ترکیبی را بدست آوردیم. در هر ردیف که بین Si و Oi ارتباط وجود داشته باشد، عدد 1 و اگر ارتباطی وجود نداشته باشد، عدد صفر را در خانه منظور کردیم. سپس با بررسی ارتباط ها سعی می شود راهبرد مناسب اتخاذ شود، ضمن اینکه با این روش بیشترین نقاط Si و Oi را که بالاترین امتیاز و ارتباط را بدست آورده اند، پیدا می کنیم و با این کار مهمترین نقاط مرتبط با مهمترین فرصتها را تعیین می کنیم.

 

 

جدول 5-مقایسۀ زوجی بین قوت ها و فرصت های جاذبه­های گردشگری شهرستان مهاباد

Table 5.The Pairial Comparison between Strengthes and Opportunities of the Tourist attractions of the County of Mahabad

S O	O1	O2	O3	O4	O5	O6	O7	O8	O9	O10	O11	O12
S1	1	1	0	1	0	0	1	1	1	1	0	1
S2	1	1	0	1	0	1	1	1	1	1	1	1
S3	1	1	0	1	0	1	1	1	0	1	1	1
S4	1	1	1	1	0	0	1	1	0	1	0	1
S5	0	1	1	0	0	1	1	1	0	1	0	1
S6	1	1	0	1	0	0	1	1	0	0	0	0
S7	1	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	1
S8	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
S9	0	1	1	0	1	0	1	0	0	1	0	1
S10	1	1	0	1	0	0	1	0	1	0	1	0
S11	1	1	1	0	0	0	0	1	1	1	0	0

 

جدول 6- راهبردهای استخراج شده

Table 6. Extracted Strategies

راهبردهای استخراج شده	مهمترین فرصت ها	مهمترین قوت ها
- با برنامه ریزی مناسب و علمی می توان از این پتانسیل ها در جهت توسعه اکوتوریسم در شهرستان مهاباد  بهره برد.      - تقویت زیرساخت‌ها و تأسیسات و تجهیزات خدماتی - جذب و تقویت عوامل سرمایه گذار (بخش خصوصی و عمومی) با تاکید بر پتانسیل‌های گردشگری منطقه - تمرکز عمده فعالیت­های گردشگری بر بهره‌برداری از منابع و جاذبه­های موجود و بلا استفاده گردشگری همچون چشم انداز‌ها، ارتفاعات، رودخانه ها و فضای سبز و ... به منظور کسب درآمد و ایجاد اشتغال و توسعه پایدار در شهرستان	O8: مستعد بودن منطقه جهت سرمایه گذاری در امر توسعه اکوتوریسم و استفاده از منابع طبیعی و انسانی آن به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری استان و حتی آینده کشور O7:  اشتغال زایی و ایجاد درآمد برای مردم محلی      O9: ­­بهره گیری از سد و رودخانه مهاباد برای ایجاد­مکان­های تفریحی وگسترش ورزش‌های آبی. O2: استفاده از تبلیغات نوین و مؤثر برای معرفی شهرستان به عنوان یکی از نقاط جاذب گردشگری در کشور	S1: وجود چشم انداز های زیبا، ارتفاعات و قلل مرتفع جهت انجام ورزش‌ها و تفریحاتی از قبیل اسکی کوهنوردی، راهپیمایی،و اردو زدن S3:  وجود دومین غار آبی کشور در منطقه (غار آبی سهولان) S2 : وجود سد و رودخانه مهاباد و همچنین جاذبه­های گوناگون اطراف آن S9 : وجود بازار تاناکورا و بازارچه­های تجاری

تعیین راهبردهای توسعه گردشگری شهرستان مهاباد

 

پس از انجام مراحل فوق، یکبار دیگر عوامل داخلی و خارجی را فهرست کرده، به تدوین راهبردهای مربوط به جاذبه­های گردشگری شهرستان مهاباد می‌پردازیم، یعنی با تداخل هریک از عوامل بر یکدیگر، راهبردهای مختلف، رقابتی/تهاجمی(SO)، تنوع (ST)، بازنگری(WO)، و بالأخره راهبردهای تدافعی (WT) را در جدول (7)، تدوین می کنیم، ابتدا به تعاریف این راهبردها می پردازیم:

راهبردهای رقابتی / تهاجمی SO (Maxi-Max): این دسته از راهبردها چگونگی به کارگیری توان موجود سازمان در جهت بهره‌برداری حداکثری از فرصت‌های مغتنم محیطی را بیان می‌دارد. این استراتژی‌ها به منظور حداکثر استفاده از قوت‌های موجود برای بیشترین استفاده از فرصت‌های محیطی طراحی می‌شوند. به عبارت دیگر این استراتژی‌ها، استراتژی‌های خاص رقابتی بوده و از نقاط قوت جهت بهره برداری بهتر از فرصت‌ها استفاده می‌شود (24). این حـالت، مـطـلوب تـرین و مناسب ترین حالت موجود است و بدین معنی است که می‌توان با توجه به تـوانـایـی‌هـا و نـقـاط قـوت در خـور و قابل اتکای شهرستان مهاباد مانند جاذبه‌های گردشگری، موقعیت مناسب جغرافیایی، بستر مناسب انسانی و فرهنگی مطلوب، به شکوفایی عوامل زمینه ای مانند فرصت‌های مناسب و گـران‌بهای جذب سرمایه و توسعه زیر ساخت‌های گردشگری مبادرت نمود (جدول 7).

راهبردهای تنوع ST(Maxi-Min): این استراتژی‌ها به منظور حداکثر استفاده از قوت‌های موجود برای حداقل نمودن اثرات تهدیدهای محیط بیرونی طراحی می‌شوند. به عبارت دیگر این استراتژی‌ها تهدیدها را با استفاده از نقاط قوت، بی خطر می‌کند (همان منبع). در این راستا می‌توان از طریق ایجاد سازوکارهای لازم برای تبلیغ و درآمد زایی اکوتوریسم، ارائه تسهیلات مختلف به گردشگران و همچنین بهره‌گیری از پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی منطقه، بتوان بر تهدیداتی مانند عدم هماهنگی و کارآیی دستگاه‌های زیربط در سرمایه‌گذاری و ساماندهی اکوتوریسم، تخریب محیط زیست، عدم جذب کافی گردشگر و همچنین تعارضات فرهنگی غلبه کرد. (جدول 7).

راهبردهای بازنگری WO : (Mini-Max): این استراتژی‌ها به منظور حداقل نمودن ضعف‌های داخل برای بیشترین استفاده از فرصت‌های محیطی طراحی می‌شوند. به عبارت دیگر در این استراتژی‌ها، از فرصت‌ها، جهت کم رنگ نمودن نقاط ضعف استفاده می‌شود (24). مثلاً با استفاده از فرصت‌هایی مانند پتاسیل های تجاری و بازرگانی، انسانی و زیرساختی منطقه می‌توان جهت جبران ضعف ها و ناتوانی‌های موجود در زمینه‌هایی مانند سرمایه‌گذاری، مدیریت و نیروی انسانی گام‌های موثری برداشت (جدول 7).

راهبردهای تدافعیWT: (Mini-Min): هدف از این راهبرد، کاهش نقاط ضعف و تهدید تا حد امکان است (25). این استراتژی‌ها به منظور حداقل نمودن ضعف‌های داخل برای حداقل نمودن اثرات تهدیدهای محیط بیرونی طراحی می‌شوند. به عبارت دیگر این استراتژی‌ها، استراتژی‌های بقاپذیری در محیط بوده و جهت به حداقل رساندن نقاط ضعف و اجتناب از تهدیدها استفاده می‌شود (24). این حالت، بدترین، دشوارترین و مخاطره آمیزترین شرایط را برای فعالیت سازمان تـرسـیـم مـی‌کـنـد. زیـرا، عـلی‌رغـم آن کـه بـا ضـعـف‌هـا و نـاتـوانـی‌هـای مـتـعـدد و قابل توجهی مواجه است. بر این اساس نهادینه ساختن صنعت گردشگری به ویژه اکوتوریسم از طریق تدوین مدیریت یکپارچه و هماهنگ (بین ارگان‌ها و دستگاه‌های ذیریط)، آموزش و بکارگیری نیروی انسانی متخصص در زمینه مدیریت و امورات اجرایی گردشگری، جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی، مشارکت مردمی در زمینه‌ای مختلف و همچنین توسعه زیرساخت‌های مختلف، می‌تواند اقدامات بسیار مفیدی جهت کاهش و به حداقل رساندن تهدیداتی مانند عدم مدیریت یکپارچه، عدم تامین بوجه کافی، زیرساخت‌های نامناسب و ناکافی و ... باشند (جدول 7).

 

 

جدول 7- ماتریس راهبردها و راهکارهای توسعه گردشگری شهرستان مهاباد

Table 7. The Matrix of Strategies and Plans of Development of the Tourism of the County of Mahabad

تحلیل SWOT	فرصت ها : 1: قابلیت توسعه انواع فعالیت‌های مرتبط با صنعت طبیعت­گردی 2: استفاده از تبلیغات نوین و مؤثر برای معرفی شهرستان به عنوان یکی از نقاط جاذب گردشگری در کشور 3: توسعه بازارچه‌های تجاری و بازار تاناکورا به عنوان یکی راهبرد توسعه 4: مشارکت دادن مردم در فرآیند برنامه­ریزی برای توسعه طبیعت­گردی 5: نزدیکی به شهرهای مرزی 6: امکان ایجاد تسهیلات مورد نیاز به ویژه خدمات بهداشتی مورد نیاز گردشگران. 7: اشتغال زایی و ایجاد درآمد برای مردم محلی      8: مستعد بودن منطقه جهت سرمایه گذاری در امر توسعه اکوتوریسم و استفاده از منابع طبیعی و انسانی آن به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری استان و حتی آینده کشور 9: بهره گیری از سد و رودخانه مهاباد برای ایجاد و گسترش ورزش‌های آبی. 10: جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی در تأسیسات زیربنایی و روبنایی 11: حفاظت محیط زیست از طریق خود گردانی مالی طبیعت گردی 12: توسعه جاده­های دسترسی به منطقه	تهدیدها : 1: عدم ارائه بودجه لازم از سوی دولت جهت اجرای طرح‌های گردشگری 2: عدم همامنگی دستگاههای زیربط جهت گسترش تجهیزات و زیرساخت‌های گردشگری 3: پراکنش نامناسب فصلی گردشگران و بازدیدکنندگان منطقه. 4: مسائل مذهبی و اعتقادی در پذیرش گردشگران 5: تبلیغات منفی دوران جنگ درباره این منطقه 6: فرسودگی دیواره سد و احتمال وقوع سیل 7: شکار و صید غیر مجاز (مخصوصاً شکار پرندگان در تالاب ها و صید ماهی در سد و رودخانه) 8: عدم وجود پارکینگ مناسب جهت استفاده از سایت‌های گردشگری منطقه 9: افزایش آلودگی منابع آب و خاک و هوای منطقه 10: عدم صدور مجوز برای گسترش و توسعه خدمات، تجهیزات و تأسیسات سایت‌های گردشگری 11: افزایش امکانات و خدمات درمناطق تفریحی رقیب مثل شهرهای مجاور شهرستان 12: مستعد بودن شهرستان‌های مجاور به لحاظ جاذبه های اکوتوریستی 13: از بین رفتن فرهنگ و آداب و رسوم محلی 14: ایجاد استرس و تنش برای حیات وحش
نقاط قوت : 1: وجود چشم انداز‌های زیبا، ارتفاعات و قلل مرتفع جهت انجام ورزش‌ها و تفریحاتی از قبیل اسکی کوهنوردی، راهپیمایی،و اردو زدن 2: وجود سد و رودخانه مهاباد و همچنین جاذبه­های گوناگون اطراف آن 3: وجود دومین غار آبی کشور در منطقه (غار آبی سهولان) 4 : اقلیم متنوع و شرایط مطلوب برای طبیعت گردی در تمام فصول. 5: وجود عناصر با ارزش تاریخی، فرهنگی و مذهبی در منطقه 6: وجود گونه‌های گیاهی و جانوری متنوع. 7: وجود تالاب های زیبا در شهرستان(کانی برازان و قوپی بابالی و ...) 8: برخورد خوب با مسافران و مهمان نوازی در بین ساکنان منطقه. 9: وجود بازار تاناکورا و بازارچه­های تجاری 10: داشتن محیطی آرام و بدون سر و صدا 11: امنیت بالای منطقه (به ویژه امنیت اجتماعی).	راهبردهای رقابتی / تهاجمی (SO) :          1) تاکید بر توسعه گردشگری طبیعی و گردشگری بومی به دلیل توانمند بودن منطقه برای توسعه این نوع گردشگری. 2) ایجاد هماهنگی بیشتر بین سازمانها و ادارات مرتبط، به منظور یکپارچه­سازی قابلیتهای اکوتوریستی شهرستان به وسیله­ نشست‌ها و به کارگیری تدابیر مدیریتی­هماهنگ کننده با حضور سازمانهای دولتی، غیر دولتی، مردم و کارآفرینان. 3) تقویت زیرساخت‌ها، تأسیسات و تجهیزات خدماتی 4) انجام بررسی‌ها و تحقیقات مناسب در زمینه امکان سنجی فرصت های بالقوه در بازار طبیعت گردی و شناسایی منابع کسب درآمد پایدار برای منطقه. 5) زمینه­سازی و بهره­برداری از حمایت‌های بخش خصوصی برای سرمایه­گذاری بیشتر در منطقه از طریق شفاف­سازی سیاست‌های دولتی و برنامه­ریزی­های محلی. 6) تقویت بازارچه‌های مرزی و جهت‌گیری در دو بخش تجارت و گردشگری 7) بهره‌گیری بهینه از قابلیت‌های ارتفاعات (برای کوهنوردی) تالاب‌ها (برای مشاهده پرندگان) سد و رودخانه‌ (برای ماهیگیری، قایقرانی، شنا، اسکیت) و همچنین غار‌ها ، جنگل‌ها و ... در جهت توسعه و جذب گردشگر برای ایجاد اشتغال و منبع درآمد برای مردم منطقه	راهبردهای تنوع (ST) : 1) تخصیص منابع مالی مورد نیاز از طریق مراجع دولتی به منظور ایجاد و ساماندهی سایت‌های گردشگری 2) تنوع بخشی به امکانات و خدمات توریستی به منظور جلب رضایت گردشگران و به تبع افزایش تعداد گردشگران و ایجاد اشتغال برای مردم منطقه 3) تقویت پتانسیل‌های گردشگری منطقه در جهت حذف فصلی بودن گردشگری 4) توسعه­ی برنامه­های تبلیغاتی برای معرفی جاذبه­ها و چشم­اندازهای منحصر به فرد طبیعی، آداب و رسوم منطقه و همچنین  خرید اجناس و ... 5) توسعه و تجهیز مسیر های توریستی شهرستان و ایجاد و نصب علایم و قوانین و مقررات در این مکان ها و  تدوین دفترچه های راهنما برای گردشگران و آموزش آنها 6) بهره­گیری از توان تشکیلاتی قوانین و مقررات در جهت کاهش مخاطرات و آلودگی­های اکولوژیکی و زیست محیطی در مناطق و مکان‌های اکوتوریستی 7) تامین امنیت مکان‌های توریستی این شهرستان  به منظور جذب گردشگران داخلی و خارجی و همچنین جهت جلوگیری از بروز تخلفات اجتماعی و سایر تخلفات.
نقاط ضعف : 1: عدم برنامه‌ریزی و سرمایه گذاری دولت در بخش صنعت توریسم 2 : ضعف مدیریتی و عدم ثبات در مدیریت 3: نامناسب بودن امکانات و تجهیزات بهداشتی و خدماتی 4: عدم وجود نیروی آموزش دیده و تحصیل کرده در زمینه توریسم 5 : نامناسب بودن امکانات، تاسیسات و تجهیزات تفریحی و ورزشی 6 : عدم تمایل سرمایه داران شهرستان مهاباد به سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری به دلیل عدم آگاهی آن‌ها در این زمینه. 7: عدم استقرار سطل های زباله در مکان های اکوتوریستی 8: کم رنگ بودن حضور بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در اکوتوریسم شهرستان 9: عدم وجود تبلیغات و اطلاع رسانی در مورد جاذبه­های اکوتوریستی 10: نامناسب بودن امکانات و تجهیزات اقامتی و رفاهی 11: نبود علایم اطلاع رسانی و تابلو‌های راهنما درمکان های جاذبه های طبیعی 12: نامناسب بودن وضع راه‌ها و کیفیت ایمنی جاده ها در شهرستان 13: فصلی بودن گردشگری 14: عدم وجود سیستم دریافت ورودیه ازبازدیدکنندگان	راهبردهای بازنگری (WO) : 1) بازنگری در توزیع امکانات و خدمات توریستی و احداث تأسیسات و تجهیزات بیشتر و همچنین  اولویت دهی و تخصیص مجدد این نوع امکانات به نواحی با قابلیت جذب گردشگر بالا همچون (غار سهولان، سد و رودخانه مهاباد، تالاب ها و ...)  2) اصلاح و بهبود مسیرها و جاده‌های دسترسی و  همچنین گسترش ارتباطات و تبلیغات در سطح منطقه 3) ایجاد تأسیسات خدماتی و بهداشتی مناسب در منطقه  4) ضمن بازنگری درامکانات رفاهی موجود، توسعه­ی همه جانبه امکانات رفاهی و استراحتگاهی گردشگران مورد توجه قرار گیرد. 5) بازنگری و توسعه­ی نهادها و سازمان‌های مرتبط برای آموزش مردم و گردشگران به منظور بهره‌گیری بهینه و هدفمند از توانمندی‌های اکوتوریستی شهرستان 6) پرورش نیروی متخصص و استفاده از مدیریت پایدار در برنامه ریزی گردشگری 7) انجام سیاست های تشویقی و حمایتی از طرف دولت به بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در منطقه	راهبردهای تدافعی (WT) :   1) توسعه راه‌های دسترسی به منطقه علی‌الخصوص مسیرهایی که به سایت‌های گردشگری (طبیعی و انسانی) ختم می‌گردند. 2) مکان‌یابی و مدیریت زیرساخت‌ها و تجهیزات مورد نیاز در مقوله‌ی گردشگری (هتل‌ها، سوئیت‌ها، کمپ‌های ارزان قیمت، مسافرخانه‌ها، مسافرخانه، پیست اسکی، تله کابین، ورزش‌های آبی، کوه‌نوردی، صخره نوردی، مدیریت و دفع پسماند و ...). 3) ارائه راهکارهای مناسب به منظور کاهش آلودگی‌های محیطی ناشی از حضور گردشگران و ارتقای حس تعاون 4) برگزاری مسابقات ورزش‌های آبی کشوری در سد و رودخانه مهاباد با توجه به  پتانسیل بالا و توانمند بودن آن. 5) تدوین مقررات و ضوابط در زمینه توسعه و اصلاح نهادهای مدیریتی و به کارگیری مدیریت تخصصی در بخش های گردشگری و همچنین ثبات در مدیریت برای اجرای درست طرح های بلند مدت. 6) زمینه سازی و تشویق مردم منطقه به مشارکت در جهت توسعه زیرساختارها، تجهیزات و تسهیلات توریستی و کسب درامد از این طریق و همچنین استفاده از مشارکت بخش خصوصی در زمین­هایی که مردم نمی توانند مشارکت و یا سرمایه گذاری کنند. 7) اطلاع رسانی و معرفی قابلیت‌ها و توانمندی‌های شهرستان جهت گذران اوقات فراغت و استراحت از طریق رسانه ملی، اینترنت، چاپ کتاب و ...

 

نتیجه گیری

 

با توجه به بررسی وضعیت موجود و شناسایی نقاط قوت و فرصت‌های توسعه توریسم و از طرفی نقاط ضعف و تهدیدهایی که در فرایند توسعه گردشگری که در نهایت بازخورد آن توسعه­ی همه جانبه شهرستان مهاباد را در پی دارد، راهبردهای موثر بر این فرایند با توجه به مدل SWOT تدوین گردیده­اند. یافته های پژوهش بر اساس مطالعات انجام شده در شهرستان مهاباد نشان می دهد که در ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی نقاط ضعف بر نقاط قوت و تهدیدها بر فرصت غلبه دارند، در نتیجه می توان گفت که برای دستیابی به توسعه گردشگری در شهرستان مهاباد، نیاز به برنامه ریزی جامع برای حد اکثر استفاده از نقاط قوت، تقویت فرصت ها، مقابله با تهدیدات به خوبی احساس می شود. نوضیح اینکه با توجه به نامناسب بودن امکانات و تجهیزات اقامتی و رفاهی، ضعف مدیریتی و عدم ثبات در مدیریت و نامناسب بودن وضع راه‌ها و کیفیت ایمنی جاده‌ها در منطقه این عوامل به عنوان مهم‌ترین نقاط ضعف گردشگری در شهرستان مهاباد شناخته شده‌اند و در همین راستا چهار عامل عدم برنامه ریزی و سرمایه گذاری دولت در بخش صنعت اکوتوریسم، نامناسب بودن امکانات و تجهیزات بهداشتی و خدماتی، عدم وجود تبلیغات و اطلاع رسانی در مورد جاذبه­های اکوتوریستی و همچنین نامناسب بودن امکانات، تاسیسات و تجهیزات تفریحی و ورزشی در بخش گردشگری در رده بعدی نقاط ضعف قرار دارند، که این عوامل علل اصلی توسعه‌نیافتگی گردشگری در منطقه مورد مطالعه تشخیص داده شده‌اند، راهبردهای (گروه WT) توسعه راه‌های دسترسی به منطقه علی‌الخصوص مسیرهایی که به سایت‌های گردشگری (طبیعی و انسانی) ختم می‌گردند، مکان‌یابی و مدیریت زیرساخت‌ها و تجهیزات مورد نیاز در مقوله‌ی گردشگری (هتل‌ها، سوئیت‌ها، کمپ‌های ارزان قیمت، مسافرخانه‌ها، مسافرخانه، پیست اسکی، تله کابین، ورزش‌های آبی، کوه‌نوردی، صخره نوردی، مدیریت و دفع پسماند و ...)، زمینه سازی و تشویق مردم منطقه به مشارکت در جهت توسعه زیرساختارها، تجهیزات و تسهیلات توریستی و کسب درآمد از این طریق و همچنین استفاده از مشارکت بخش خصوصی در زمینه­هایی که مردم نمی‌توانند مشارکت و یا سرمایه گذاری کنند، تدوین مقررات و ضوابط در زمینه توسعه و اصلاح نهادهای مدیریتی و به کارگیری مدیریت تخصصی در بخش های گردشگری و همچنین ثبات در مدیریت برای اجرای درست طرح‌های بلند مدت،  برگزاری مسابقات ورزش‌های آبی کشوری در سد و رودخانه مهاباد با توجه به  پتانسیل بالا و توانمند بودن آن، اطلاع رسانی و معرفی قابلیت‌ها و توانمندی‌های شهرستان جهت گذران اوقات فراغت و استراحت از طریق رسانه ملی، اینترنت، چاپ کتاب و ...،  ارائه راهکارهای مناسب به منظور کاهش آلودگی‌های محیطی ناشی از حضور گردشگران و ارتقای حس تعاون، به عنوان مهم‌ترین راهبردهای توسعه گردشگری این شهرستان شناخته شده‌اند. در همین راستا همچنین راهبردهای جانبی (راهبردهای گروه WO) مانند بازنگری در توزیع امکانات و خدمات توریستی و احداث تأسیسات و تجهیزات بیشتر و همچنین  اولویت دهی و تخصیص مجدد این نوع امکانات به نواحی با قابلیت جذب گردشگر بالا  همچون (غار سهولان، سد و رودخانه مهاباد، تالاب ها و ...)، اصلاح و بهبود مسیرها و جاده‌های دسترسی و  همچنین گسترش ارتباطات و تبلیغات در سطح منطقه، بازنگری و توسعه­ی نهادها و سازمان‌های مرتبط برای آموزش مردم و گردشگران به منظور بهره‌گیری بهینه و هدفمند از توانمندی‌های اکوتوریستی شهرستان، ضمن بازنگری درامکانات رفاهی موجود، توسعه­ی همه جانبه امکانات رفاهی و استراحتگاهی گردشگران مورد توجه قرار گیرد، انجام سیاست های تشویقی و حمایتی از طرف دولت به بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در منطقه، ایجاد تأسیسات خدماتی و بهداشتی مناسب در منطقه و پرورش نیروی متخصص و استفاده از مدیریت پایدار در برنامه‌ریزی گردشگری ارائه شده­اند. توضیح اینکه مدیریت پایدار گردشگری، مدیریتی است که به عنوان چارچوب سازمانی توسعه گردشگری، به سیاست‌ها، برنامه‌ها، طرح ها و عملیاتی اطلاق می شود که بتواند رشد گردشگری را با دسترسی به زیرساخت های اساسی کنترل کند، از طرفی مدیریت پایدار گردشگری باید با بکارگیری ظرفیت‌های مناطق طبیعی برای احیا و بهره‌وری منابع آن در آینده، کمک به شناخت آداب و رسوم و شیوه‌های زندگی مردم محلی برای کسب تجربۀ گردشگری، پذیرفتن سهم عادلانۀ مردم محلی از سودهای گردشگر و بالا بردن اشتیاق و انگیزۀ مردم محلی را مد نظر قرار داشته باشد. بنابراین باید طوری عمل کند که کمترین اثر منفی را بر محیط و فرهنگ محلی داشته باشد. در واقع نوعی مدیریت مسئولانه در زمینه گردشگری است که هم نسبت به تغییرات اکولوژیکی و هم نسبت به تغییرات فرهنگی حساس است.

 

References

1. Sharpley, RJ. 2002, Rural tourism, translated by Hossein Rahimi. Political-Economic Information Journal, No. 156-155.
2. Besharatifar, S., mirabadi, M. 2023. Measuring and Analyzing the Impacts of Tourism Growth on Spatial Development of Yasouj City. Journal of Research and Urban Planning, 14(52), 241-258. doi: 10.30495/jupm.2021.23640.3380.
3. Hajarian, A. 2021. Investigating the challenges and obstacles of rangeland ecotourism from the perspective of experts and stakeholders (Case study of rural rangelands in Isfahan province). Journal of Range and Watershed Managment, 74(3), 513-527. doi: 10.22059/jrwm.2021.315302.1555.
4. Khodaverdizadeh, M., Raheli, H., Kavousi Kalashami, M., Rezazadeh, A., Khrrami, S. 2010. Estimation of Recreational Value of Iranian Village of Oshtbin Using Two Stage Heckman Method. Journal of Village and Development, 13(1), 111-130. doi: 10.30490/rvt.2018.59212.
5. Masoumi, M. 2006. The Nature of Tourism, Peik Gotsar Publications, Tehran.
6. Alizade Azar, K., Ahmad Tozeh, V., Aziziyan, S. 2015. An Investigation on the barriers to the development of Mahabad tourism industry.  Journal of urban tourism, 2(3), 233-252. doi: 10.22059/jut.2015.58446.
7. Lia, M., Wu, b., Cai, L. 2008. Tourism development of World Heritage Sites in China: A geographic perspective, Journal of Tourism Management 29: 308-319.
8. Edwards, D., Griffin, T., Hayllar, B. 2008. Urban Tourism Developing an Agenda, Annals of Tourism Research, Vol. 35, No. 4: 1032-1052.
9. Abu Al Haija, A. 2010. Jordan: Tourism and conflict with local communities, Habitat International, Vol. 35: 93-100.
10. Valadbighi, Shoaib. 2011. Investigating the tourism capabilities of Paveh city using the SWOT model and its impact on the urban development of Paveh city, Master's thesis, Faculty of Humanities and Social Sciences, Department of Geography and Urban Planning, Tabriz University.
11. Entezari, M., & Aghaeipoor, Y. 2014. Evaluation ecotourism and geotourism potential of tourism Bisetoon by SWOT method. Journal of Research and Urban Planning, 5(16), 75-88.
12. Panahi, H., Zaineli, B, Shahi, D. 2016. Evaluation of ecotourism development in Talash city using SWOT method. Geographical Journal of Tourism Space, 4(13), 123-140.
13. Jahanian, M; Zendi, A. 2011. Ecotourism, first edition. Publications of Academic Center for Education, Culture and Research (ACECR).
14. Papli Yazdi, M.H; Saqaei, M. 2006. Tourism (nature and concepts), first edition, Tehran, Samt Publications. 
15. Fennell, D. A. 2003. Ecotourism, 2 nd Edition, Routledge: London.
16. Tavalai, S. 2013. A review of the tourism industry. Second edition, Tarbiat Moalem University Publications, Tehran.
17. Saraghi, I. 2008. investigation and analysis of the role of ecotourism attractions in sustainable regional development (case study of ecotourism attractions in Hamedan province), master's thesis, Faculty of Humanities and Social Sciences, Department of Geography and Urban Planning, Tabriz University.
18. Iran Statistics Center. 2016. Detailed report of the general population and housing census.
19. Mirabadi, M., Besharatifar, S. 2023. Assessing and analyzing the vulnerability of urban fabrics from the perspective of passive defense with emphasis on distribution pattern of vital land uses (Case Study: Mahabad City). Journal of Studies of Human Settlements Planning, 18(1), 139-154.
20. Mohammadi Dehcheshme, M., Zangi Abadi, A. 2008. The Feasibility of Ecotourism Potential of CharMahal and Baktiari Province, by using the SWOT method. Journal of Environmental Studies, 34(47).
21. Sarafi, M., Tavaklinia, G., Ostadi, M. 2009. City development strategy based on sustainable development (Case study: Shabestar city). Journal of Geography, 7(22), 65-82.
22. Hunger, J. D; Wheelen, T. 2002, Fundamentals of Strategic Management. Translated by Seyyed Mohammad Arabi and Davoud Izadi, first edition, Tehran, Cultural Research Office Publications.
23. Nouhegar, a., Hosseinizadeh, M, Pirasteh, A. 2009. Assessment of Qeshm island ecotonrism capabilities with use of SWOT management strategy model. Journal of Geography and development, 7(15), 151-172.
24. Ahmadi, M., Khoshraftar, R. 2011. Evaluation of Geotourism Capabilities of Katalekhor Cave in Zanjan Using SWOT Technique. Journal of Geographic Thought, 5(9), 1-33.
25. Doorzadeh mehr, A., Rahimi, A., Shahbeeiki, M. 2020. Explaining Urban Tourism Development Strategies with Emphasis on Integrated Management (Case Study: Chabahar City). Journal of Geography, Urban and Regional Studies, 9(33), 37-52.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

2- کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

3- کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند، مرند، ایران.

1- Ph. D. of geography & urban planning, Islamic Azad University, Science and research Branch, Tehran, Iran. *(Corresponding Author)

2- M.Sc in Geography & Urban Planning, Tabriz University, Tbriz, Iran.

3- M.Sc in Geography and Urban Planning Marand Azad University, Marand, Iran.

1- Lia

1- Edwards

2- Abu Al Haija

1- Hetzer

2- likert

1- بر اساس تکنیک دلفی ابتدا با استفاده از نظرات مصاحبه شوندگان و دیدگاه‌های کارشناسان، لیست نهایی عوامل مرتبط با مساله پژوهش انتخاب شدند. در گام بعدی میزان اهمیت هر کدام از عوامل توسط کارشناسان تعیین شدند و در آخر امتیاز نهایی لیکرت هر عامل محاسبه شده و با محاسبه نسبت هر امتیاز به مجموع امتیازات، وزن هر عامل تعیین شد.

تعداد مشاهده مقاله: 226

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 134