مقایسه شاخص های تنوع زیستی گونه‌های درختی در جنگل دارابکلا

علوم و تکنولوژی محیط زیست ، دوره پانزدهم، شماره چهار، زمستان 92

مقایسهشاخص هایتنوعزیستی گونه­هایدرختیدرجنگل دارابکلا

هادی بهمنی [1]^*

Hadi.bahmany@gmail.com

ایرج عطایی [2]

عقیل مرادمند جلالی [3]

چکیده

یکی از مهم­ترین مباحث در مدیریت جنگل، حفظ و توسعه تنوع زیستی می­باشد. اندازه­گیری تنوع زیستی از کارهای بسیار سخت، وقت­گیر و پرهزینه است و در این زمینه دستورالعمل مدون و قالب­بندی شده­ای برای اندازه­گیری تنوع زیستی وجود ندارد. این مطالعه به منظور حفاظت از تنوع زیستی در بخشی ازجنگل­ دارابکلا به مساحت 280 هکتار با اندازه­گیری تنوع گیاهان چوبی در دو جهت جغرافیایی شمالی و جنوبی صورت گرفته است. تعداد 18 قطعه نمونه با روش نمونه­برداری تصادفی و با سطح نمونه 1000 متر مربع به صورت دایره­ای پیاده شد و مقادیر تنوع گونه­ای با استفاده از شاخص های سیمپسون، شانون وینر و غنای گونه­ای با استفاده از شاخص های مارگالف، منهنیک و یکنواختی به وسیله شاخص های پیت و هیل برای هر یک از پلات­ها محاسبه شد. بالاترین مقادیر تنوع گونه­ای، غنای گونه­ای و یکنواختی در جهت­های شمالی و جنوبی به ترتیب مربوط به شاخص های شانون وینر، شاخص مارگالف و شاخص هیل می­باشد. نتایج نشان داد که شاخص های تنوع گونه­ای در جهت شمالی بیشتر از جهت جنوبی به دست آمده ولی در مورد شاخص غنای گونه­ای این دو جهت تقریباً برابر بوده است و در مورد شاخص یکنواختی شاخص پیت در جهت شمالی و شاخص هیل در جهت جنوبی بیشتر شده است. همچنین نتایج نشان داد که شاخص های تنوع گونه­ای و یکنواختی با یکدیگر همبستگی معنی­داری دارند ولی بین شاخص های غنای گونه­ای و یکنواختی اکثراً همبستگی وجود نداشت، در نتیجه تأثیر شاخص های یکنواختی در مقایسه با غنا در افزایش تنوع زیستی بیشتر است.

واژه های کلیدی: تنوع زیستی، شاخص تنوع، شاخص غنا، شاخص یکنواختی، جنگل دارابکلا.

مقدمه

کلمه تنوع در وسیع­ترین مفهوم به معنای گوناگونی می­باشد. یعنی اختلاف یک گونه با گونه دیگر، البته گونه در این­جا تنها به معنای گونه گیاهی یا جانوری نیست، بلکه می­تواند سطوح بسیار بالاتر یا پایین­تری را در بر گیرد (2،1). در واقع تنوع زیستی عبارت است از بیان سطوح سازمان یافته حیات بر اساس سلسله مراتب ژن، فرد،گونه، جامعه زیستی و اکوسیستم (3). تنوع گونه­ای از سه جنبه مورد بررسی قرار می­گیرد الف) غنای گونه­ای ب) یکنواختی گونه­ای ج) چیرگی گونه­ای (5،4).

جنگل­ها از جمله منابع مهم تنوع زیستی در جهان هستند که طراحان حفاظت و جنگلداران را به خود جلب کرده­اند. تنوع، فاکتور ضروری برای ایفای نقش­های جنگل می­باشد. بنابراین حفاظت و مدیریت آن در طراحی جنگل مهم است(6). جنگل­های شمال کشور با تنوع خاص ژنتیکی یکی از بزرگ­ترین منابع طبیعی کشور محسوب می­گردد. اصولاً کشور ایران از لحاظ ژئوبوتانیک مقام خاصی را در دنیا دارا است و از نظر تعداد گونه­های چوبی و جوامع نباتی و تنوع زیستی بسیار غنی است(7). 10% از گونه­های علفی و درختی شناخته شده در دنیا در معرض نابودی هستند و 25% درختان موجود، در لیست درختان حفاظت شده قرار دارند. طبق آمارهای فائو در 20 سال اخیر، سالانه 18 میلیون هکتار از مساحت جنگل­های جهان تخریب می­شود (8). این تخریب­ها بر اثر فرآیندهای طبیعی و فعالیت­های بشر اتفاق می­افتد بنابراین نیاز به یک سلسله پارامترهایی است تا قبل از تخریب کامل سیستم از وضعیت موجود اطلاع حاصل شود(10،9). در دهه­های اخیر، مقوله تنوع زیستی توجه اغلب محققان را به خود جلب نموده است، به طوری که محققان مختلف تحقیقات زیادی را در زمینه تنوع و پایداری در انجام داده اند (14،13،12،11). پس بررسی تنوع زیستی می­تواند ابزاری مناسب در جهت تصمیم­گیری­هـا در مدیریت جنگل­هــا به شمار آید(15).

پور بابائی(1378) در تحقیقی تنوع گونه­ها در رویشگاه­های گردو (Juglans regia l) را مطالعه کرد و نشان داد که رویشگاه هایی که ارزش تنوع پایین­تری دارند، پایداری اکولوژیکی کم­تر و حاصل­خیزی کم­تری می­باشند(16). پور بابایی و داوود (1384) در بررسی تنوع­گونه­ای گیاهان چوبی که در جنگل­های کلاردشت مازندران انجام دادند به این نتیجه رسیدند که بیشترین مقدار تنوع گونه­های درختی در مناطق اصلاحی و یک بار دخالت شده و کم­ترین آن در تیپ اوری- لور و حاشیه روستا دیده شد و بیشترین تنوع گونه­های درختچه­ای در تیپ اوری _لور و کم­ترین آن در مناطق شاهد بود(17). آهنی (1382) در تحقیقی در جنگل­های شفارود به بررسی پراکنش کرکف و تنوع زیستی گونه­های همراه آن پرداخت و به این نتیجه رسید که شاخص شانون- وینر[4] در لایه نونهال بیشترین مقدار و در لایه درختی کم­ترین مقدار را دارد. تنوع سیمپسون[5] در لایه درختی بیشترین و در لایه نهال کم­ترین مقدار را دارد(18).

پور­رحمتی (1384) تحقیقی درباره بررسی تاثیر جنگل­کاری بر روی تنوع زیستی پوشش گیاهی در غرب گیلان انجام داد و نشان داد که تعداد گونه­ها در جنگل طبیعی نسبت به جنگل­کاری­ها بیشتر است. مقدار شاخص تنوع شانون- وینر برای گونه­های چوبی در جنگل­های طبیعی بیشتر از جنگل تنک شده و نشده کاج تدا بود(19). نئومن و استارلینگر (2001) در تحقیقی که درباره اهمیت شاخص های مختلف برای ساختار توده و تنوع در جنگل­های اتریش انجام دادند به این نتیجه رسیدند که از میان شاخص های تنوع در وضعیت­های مختلف جنگلی، تابع شانون- وینر برای بررسی تنوع گونه­های درختی مناسب­تر از سایر شاخص­هاست(20). بصیری و کرمی (1385) در ارزیابی تنوع گونه­ای با استفاده از شاخص های تنوع در جنگل­های مریوان به این نتیجه رسیدند که شاخص های غنا و یکنواختی با یکدیگـر همبستگی معنی­داری دارنــد که شاخص های پیت[6]، آماره Q و شانون- وینر در تفکیک گروه ها، مهم تشخیص داده شد(21).

قاسمی آقباش و فتائی (1385) به بررسی نقش مدیریت در تنوع زیستی گونه­های چوبی منطقه جنگلی فندقلوی اردبیل در سه قطعه اسی قرآن، فندقلو و پالوط­لیق به وسیله شاخص های مهم تنوع زیستی نظیر شاخص تنوع سیمپسون، غنای منهنیک[7] و یکنواختی پیت پرداختند. نتایج حاصل نشان داد که قطعه پالوط­لیق از نظر شاخص های تنوع زیستی نسبت به دو قطعه دیگر از مقادیر بالایی برخوردار است و دخالت غیراصولی در دو قطعه اسی­قران و فندقلو از دلایل عمده پایین بودن تنوع زیستی در این دو قطعه می­باشد(22). قمی­اویلی و همکاران (1386) در مطالعه­ای که درباره تنوع زیستی گونه­های چوبی و زادآوری در دو جامعه راشستان و راش- ممرزستان در بخش نمخانه خیرود کنار نوشهر انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که جامعه راشستان دارای تنوع و غنای بیشتری نسبت به جامعه راش- ممرزستان است. تأثیر شاخص های یکنواختی در مقایسه با غنا در افزایش تنوع زیستی بیشتر است. میزان نشانه­گذاری زیاد گونه­های مختلف به خصوص درختان ممرز به نفع گونه راش در جامعه راش- ممرزستان باعث کاهش تنوع زیستی شده است(23).

نظر به اهمیت و جایگاه جنگل­های شمال کشور در جهت دستیابی به توسعه­پایدار و همچنین حفاظت از اکوسیستم­های طبیعی و تنوع زیستی آن ها، لازم است مناسب­ترین شاخص تنوع گونه­ای، غنای گونه­ای، یکنواختی و تأثیر آن­ها در تنوع زیستی مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد. در این مطالعه به منظور ارایه روش مناسب در ارزیابی تنوع زیستی که علاوه بر تامین اهداف حفاظتی، بتوان از آن در بررسی عملیات مدیریتی جنگل استفاده نمود، سعی شـده نقش شاخص های مختلف در جهت­های جغرافیایی شمالی و جنوبی در ارتباط با تنوع زیستی جنگل دارابکلا مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد تا بتوان شاخص­هایی را که بالاتــرین مقـــادیر تنـوع­گونه­ای، غنای گونه­ای و یکنواختی را در جهت­های مذکور مشخص می­کند تعیین و از آن برای برنامه­ریزی­های آینده استفاده کرد.

مواد و روش­ها

جنگل دارابکلا در جنوب شرقی شهرستان ساری بین طول­های جغرافیایی '14/ ^◦52 تا '31/ ^◦52 و عرض جغرافیایی '28/ ^◦36  تا'33/ ^◦36  واقع شده است. طــرح جنگل داری دارابکلا از منطقه مورد بهره­ برداری شرکت سهامی نکا چوب می­باشد. براساس مطالعات طرح جنگلداری و با توجه به وضعیت جنگل به دو سری تقسیم شده است که مطالعه ما در سری 1 با مساحت 2612 هکتار انجام یافت. منطقه مورد مطالعه، براساس نقشه توپوگرافی به مقیاس 1:25000 دارای سه یال اصلی می­باشد که طرح دارابکلا را به دو آبخیز مجزا تفکیک می­کند. الف- یال اصلی که هم مرز با طرح جنگلداری بخش 6 می­باشد و از شرق به غرب ادامه دارد. ب- یال جامخانه در شرق و یال اسپی کلا که در غرب از یال سرتا جدا می­شود و با یال زرین آباد و یال جامخانه هم مرز با بخش 1 نکا چوب می­باشد و از جنوب به شمال ختم می­شود. ج- یال نهارخوران که از شمال به جنوب واقع است. جهت عمومی شیب در جنگل­های دارابکلا شمالی و شمال غربی است. میزان شیب حدود40% می­باشد و بین حداقل5% تا حداکثر 70% در تغییر است. حداقل ارتفاع از سطح دریا در این جنگل­ها 180 متر و حداکثر ارتفاع کم­تر از 874 متر از سطح دریا می­باشد. گونه­های درختی این منطقه شامل راش، ممرز، انجیلی، بلوط، گیلاس وحشی وملج می­باشد.

شکل 1- منطقه مورد مطالعه سری یک جنگل دارابکلا ساری

روش نمونهبرداری

مساحت 280 هکتار از سری 1 جنگل دارابکلا در سه ارتفاع حداقل و میانه و حداکثر مورد مطالعه قرار گرفت. تعداد 18 قطعه نمونه با روش نمونه­برداری تصادفی و با سطح نمونه 1000 متر مربع به صورت دایره­ای شکل به کار گرفته شد. در پلات های مذکور ارتفاع درختان، قطر برابر سینه، کیفیت درختان و نوع گونه ها مورد اندازه گیری و محاسبه قرار گرفت. به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها، معیار وفور- چیرگی هر گونه براساس درصد پوشش آن­ها در نظر گرفته شد و به جای معیار تعداد آن ها در محاسبه تنوع زیستی به کارگرفته شد (17). مقادیر تنوع گونه­ای در هر قطعه نمونه با استفاده از شاخص های سیمپسون، شانون- وینر و غنای گونه­ای با استفاده از شاخص های مارگالف[8]، منهنیک، یکنواختی به وسیله شاخص های پیت و هیل[9] و وفور هر گونه بر اساس درصد پوشش آن­ها برای هر یک از پلات­ها محاسبه شد. برای بررسی شاخص های مورد استفاده در تحقیق حاضر از فرمول­های ذیل استفاده شد (24) و به منظور بررسی بین مقادیر شاخص­ها در دو جهت جغرافیایی شمالی و جنوبی از آزمون آماری­های همبستگی پیرسون استفاده گردید.

                                  الف) شاخص های تنوع گونه­ای

1- شاخص تنوع سیمپسون                                            2- شاخص شانون- وینر

            : شاخص سیمپسون                                                           H: شاخص تنوع زیستی شانون- وینر

 n_i : تعداد افراد گونه i ام                                                        p_i: فراوانی نسبی گونه i ام

             N_i: تعداد افراد کل گونه ها در نمونه                                          ln: لگاریتم طبیعی

                                               ب) شاخص های غنای گونه­ای

1- شاخص غنای مارگالف                                                                   2- شاخص غنای منهینک

₁ R: غنای گونه­ای                                                                S: تعداد گونه ها

S : تعداد گونه                                                                    N : تعداد افراد کل گونه ها در نمونه

N : تعداد کل گونه ها در نمونه

                                                     ج) شاخص های یکنواختی

1- شاخص پیت                                                                             2- شاخص هیل

E₁: یکنواختی                                                                  E₂: شاخص هیل

H: شاخص شانون وینر                                                       : شاخص سیمپسون

S: تعداد گونه                                                                   H : شاخص شانون وینر

نتایج

میزان شاخص های تنوع گونه­ای، یعنی شاخص های سیمپسون و شانون- وینر در جهت شمالی به ترتیب 685/0 و 234/1و برای جهت جنوبی به ترتیب 536/0 و 949/0 به دست آمد (نمودار1).

نمودار1- میانگین شاخص های تنوع گونه ای در دو جهت جغرافیایی مورد بررسی

نمودار2 میزان شاخص غنای گونه­ای مارگالف، منهینک را برای جهت­های شمالی و جنوبی به ترتیب 270/5، 035/2 و 445/5، 075/2 نشان می­دهد.

نمودار2- میانگین شاخص های غنای گونه ای در دو جهت جغرافیایی مورد بررسی

مقدار شاخص های یکنواختی پیت و هیل در جهت جغرافیایی شمالی به ترتیب  448/0 و 183/1 و در جهت جنوبی به ترتیب 237/0 و966/1 به دست آمده که در نمودار3 مشاهده می­گردد. بنابراین بیشترین مقدار شاخص های سیمپسون، شانون- وینر و پیت در جهت شمالی ولی مقدار شاخص های مارگالف، منهینک و هیل در جهت جغرافیایی جنوبی دیده شده است.

نمودار 3- میانگین شاخص های یکنواختی در دو جهت جغرافیایی مورد بررسی

همبستگی گشتاوری پیرسون در بین شاخص های تنوع گونه­ای با یکنواختی در دو جهت شمالی و جنوبی بیانگر معنی­دار بودن اکثر آن ها بوده است ولی این همبستگی بین شاخص های غنای گونه­ای با یکنواختی در جهت شمـالی معنی­دار نبوده و در جهت جنوبی فقط شاخص یکنواختی هیل با شاخص های غنای گونه­ای معنی­دار بوده است (جدول1). در افزایش تنوع زیستی، یکنواختی مهم­تر از غنا است در افزایش شاخص سیمپسون، اهمیت یکنواختی بیش از غنا است.

جدول1- ماتریس ضرایب همبستگی پیرسون بین شاخص های تنوع گونه­ای، غنای گونه­ای با یکنواختی در دو جهت

٭، ٭٭ دارای اختلاف معنی­دار در سطح 95% ،  99% می­باشد وNs اختلاف معنی­داری وجود ندارد.

همبستگی بین هر یک از شاخص های تنوع، غنا و یکنواختی با خودشان در دو جهت جغرافیایی شمالی و جنوبی نیز در جدول 2 آمده است که رابطه رگرسیونی، R و R²  نیز در آن نشان داده شده است. شاخص های غنای گونه­ای یعنی مارگالف و منهینگ با هم در هر دو جهت همبستگی زیادی دارند که R یک به دست آمده است.

جدول2- همبستگی بین شاخص های تنوع، غنا و یکنواختی در دو جهت شمالی و جنوبی

بحث و نتیجه گیری

در این مطالعه بالاترین مقدار شاخص تنوع گونه­ای، غنای گونه­ای و یکنواختی در جهت­های شمالی و جنوبی به ترتیب مربوط به شاخص های شانون- وینر، شاخص مارگالف و شاخص هیل می­باشد. پس می­توان نتیجه­گیری کرد که بهترین شاخص­ها برای مطالعه تنوع زیستی گونه­های درختی در منطقه مورد مطالعه این سه شاخص می­باشند. همان­طور که بسیاری از محققان به این نتیجه رسیده اند که میان شاخص های تنوع گونه­ای در وضعیت­های مختلف جنگلی تابع شانون- وینر برای بررسی تنوع گونه­های درختی مناسب­تر از سایر شاخص­هاست(21،20،19). شاخص های تنوع گونه­ای در جهت شمالی بیشتر از جهت جنوبی به دست آمد(نمودار1) ولی در مورد شاخص غنای گونه­ای این دو جهت تقریباً برابر شده است(نمودار2) و در مورد شاخص یکنواختی شاخص پیت در جهت شمالی بیشتر ولی شاخص هیل در جهت جنوبی بیشتر شده است(نمودار3) که دخالت غیراصولی در جهت جنوبی از دلایل عمده پایین بودن تنوع زیستی در این جهت می­باشد.

نتایج به دست آمده در مورد همبستگی بین شاخص های تنوع، غنا و یکنواختی در دو جهت جغرافیایی مورد بررسی در جدول 2 نشان داد که  بیشترین همبستگی بین شاخص تنوع گونه­ای در جهت جنوبی بوده و در مورد شاخص غنای گونه­ای هر دو جهت همبستگی یکسان داشته­اند. در مورد شاخص یکنواختی بیشترین میزان همبستگی در جهت شمالی(96/0) به دست آمده است. کوچ نیز در سال 1385 به این نتیجه رسید که بیشترین همبستگی بین شاخص های تنوع، غنا و یکنواختی درجهت جنوبی، کم­ترین همبستگی بین شاخص های تنوع گونه­ای و شاخص های غنا به ترتیب در جهت­های شمال غربی و غربی مشاهده گردید(25).

بررسی همبستگی شاخص های تنوع، غنا و یکنواختی در جهت­های جغرافیایی شمالی و جنوبی در جدول 2 نشان داد که در جهت شمالی، مقدار همبستگی بین شاخص های تنوع مارگالف- منهینک، پیت- هیل به ترتیب 1 و 96/0 می­باشد و میزان همبستگی بین شاخص های تنوع سیمپسون- شانون وینر 02/0 محاسبه گردید. همبستگی بین شاخص های سیمپسون­- شانون وینر به صورت خطی و منفی و همبستگی شاخص های مارگالف- منهینگ، پیت- هیل به صورت خطی و مثبت به دست آمد. در جهت جنوبی، مقدار همبستگی بین شاخص های تنوع مارگالف- منهینک، پیت- هیل به ترتیب 1 و90/0 می­باشد و میزان همبستگی بین شاخص های تنوع سیمپسون- شانون وینر 68/0 محاسبه گردید. همبستگی بین شاخص های سیمپسون- شانون وینر به صورت خطی و منفی و همبستگی شاخص های مارگالف- منهینگ، پیت- هیل به صورت خطی و مثبت به دست آمد(جدول2). ولی با مشاهده همبستگی بین شاخص های یکنواختی با تنوع گونه­ای و شاخص یکنواختی با غنای گونه­ای در جدول 1 مشخص می­شود که تنوع گونه­ای با یکنواختی اکثراً در دو جهت همبستگی معنی­داری دارد ولی غنای گونه­ای نسبت به یکنواختی این گونه نبود. پس می شود نتیجه گرفت در افزایش تنوع زیستی، شاخص یکنواختی مهم­تر از غنا است و در افزایش شاخص سیمپسون، اهمیت یکنواختی بیش از غنا است. همان طـور که قمی­اویلی و همکاران (1386) در مطالعه­ای به این نتیجه رسیدند که تأثیر شاخص های یکنواختی در مقایسه با غنا در افزایش تنوع زیستی بیشتر است(23). پوربابایی نیز در سال 1378 به این نتیجه رسید که مولفه یکنواختی تاثیر بیشتری روی تنوع زیستی دارد و باعث افزایش آن می­شود(16).

منابع

1. Risser, P.G., 1995. Biodiversity and Ecosystem Function. Conservation Biology, 9: 742-746.
2. Tilman, D., & J.A. Downing, 1994. Biodiversity and stability in grasslands. Nature 367: 363-365.
3. Jeffrey.A.Mcneely.2006.Lessnos from the past: Forest and Biodiversity. Scientific American 225(3):116-132.
4. پیله ور، ب. 1378. تعیین سطح ذخیره­گاه لازم برای حفاظت از تنوع زیستی با ارائه الگوی مناسب در جنگل واز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.78 ص.
5. رحیمی، و .1385. بررسی تنوع زیستی در جنگل­های بکر و دست خورده بلوط منطقه آرمرده بانه. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی صومعه سرا، دانشگاه گیلان. 88 ص.
6. Carlsson, M. 1999. Method for integrating planning of timber production and biodiversity: case study. Journal of Forest Research, 29:1183-1191.
7. اسدالهی،ف،1386. مطالعه جوامع گیاهی جنگل­های شمال غربی هیرکانین منطقه طوالش (اسالم). مجموعه مقالات همایش چالوس. 17-8 ص.
8. رستمی شاهراجی، ت. 1382. ارزیابی کمی و کیفی جنگل­کاری­های انجام شده توسط تعاونی­های جنگلداری در استان گیلان. تحقیقات کاربردی استان گیلان، شماره 14، سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان گیلان.
9. Ajbilou, R., Maranon, T.and Arroyyo, J.2006. Ecological and biogeographically analyses of Mediterranean forests of northern Morocco. Acta Ecological, 29:104-113.
10. Corney, M.G., Smart, S.M., Kibby, K.J., Buche, R.G.H. and Marrs, R.H. 2006. Relationships between the species composition of forest field- layer vegetation and environmental drivers assessed using a national scale survey. Journal of Ecology, 94:388-401.
11. قلیچ نیا ، ح. 1375 . مقایسه پوشش گیاهی مناطق مرجع،کلید و بحرانی پارک ملی گلستان ومراتع همجوار . مجله پژوهش و سازندگی،شماره 30، 75-72ص.
12. میمندی نژاد، ج. 1357 . شالوده بوم شناسی ترجمه انتشارات دانشگاه تهران، 654 ص.
13. Amanda, L. Binkley, D. and Carol, A.E .2005. Plant diversity in riparian forests in northwest Colordo: Effects of time and river regulation. Forest ecology and management, 20:110-121.
14. Burton, V., Barnes, D.E., Shirley, K.R.Stephen, H. and Spurr, H. 1998. Forest Ecology. John Willey & Sons, 609-610pp.

15. Wilson, E.O. 1998. The current state of ecological diversity. In: Biodiversity, National Academy press, 210-231 pp.
16. پوربابایی،ح. 1378 . بررسی تنوع گونه­های چوبی در رویشگاه­های گردو در جنگل­های استان گیلان .مجله منابع طبیعی ایران، 44:52
17. پور بابایی ، ح، و داوود، خ، 1384، تنوع گونه­ای گیاهان چوبی در جنگل­های سری یک کلاردشت ، مازندران ، مجله زیست شناسی ایران ، جلد 18، شماره 4، صفحه 307-321.
18. آهنی ، ح، 1382، پراکنش کرکف و تنوع زیستی گونه­های همراه آن در جنگل­های شفارود، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان.86ص.
19. پوررحمتی، قادر،1384. بررسی تأثیر جنگل­کاری روی تنوع زیستی پوشش گیاهی در غرب گیلان، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه گیلان.92ص.
20. Neumann.T M., Starlinger, F., 2001. The Significance of indices for stand Structure and diversity in forests. Forest Ecology and Management 145:91-106.
21. بصیری، ر. و کرمی،پ. 1385. ارزیابی تنوع گونه ای با استفاده از شاخص های تنوع در جنگل­های چناره مریوان. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 13، شماره 5، 163-172ص.
22. قاسمی آقباش، ف,فتایی ا. 1385. بررسی نقش مدیریت در تنوع زیستی گونه­های چوبی در منطقه ­جنگلی فندقلوی اردبیل. مجله منابع طبیعی ایران . 11-18ص.
23. قمی اویلی، ع. حسینی، س. جلالی، س و متاجی، ا. 1386. بررسی تنوع زیستی گونه­های چوبی و زادآوری در دو جامعه گیاهی مدیریت شده در منطقه خیرودکنار نوشهر. مجله منابع طبیعی ایران .جلد 33، شماره43، 106-101ص.
24. Waite, S. 2000. Statistical ecology in practice: A guide to analyzing environmental and ecological field data. 414pp.
25. کوچ، ی. 1385. مقایسه شاخص های تنوع گونه­های گیاهی در ارتباط با جهت­های جغرافیائی جنگل­های پائین بند خانیکان چالوس. همایش منابع طبیعی و توسعه پایدار نور. 633-619 ص.