فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 28، بهار 93

تحلیلی بر روش­های سنجش آسیب­پذیری در محیط­زیست ساحلی

طهورا دهشور[1]

tahoora.d@gmail.com

افشین دانه کار[2]

مسعود منوری[3]

برهان ریاضی[4]

مسعود خیرخواه زرکش[5]

چکیده

این تحقیق تلاش دارد ضمن انعکاس سوابق و رویه­های نوین تعیین آسیب­پذیری و تنش­هایی که منجر به ایجاد آسیب­پذیری در محیط­های طبیعی و بویژه مناطق ساحلی می­شوند، مناسب­ترین رویکرد را برای تصمیم­گیری مدیریتی مناطق ساحلی پیشنهاد نماید. این مطالعه با تحلیل 49 تحقیق در خصوص تعیین میزان آسیب­پذیری (70% مربوط به مناطق ساحلی)، 69 تحقیق در ارتباط با بررسی­ تنش­ها حدود (70% ساحلی) و 10 تحقیق در ارتباط با بررسی منابع و مناطق حساس ساحلی به انجام رسید. این بررسی نشان داد در میان روش­های مختلف تعیین آسیب­پذیری پرکاربردترین روش، روش CVI [6] است، در محاسبه این روش هم متغیرها و هم تنش­ها دخیل هستند. از میان تنش­ها بالا آمدن سطح آب دریا و تغییرات تراز آب بیش از سایر تنش­ها در پژوهش­های صورت گرفته مورد استفاده قرار گرفته است، اما برخی تنش­های دیگر مانند باران­های نامنظم و کمیاب، سدسازی و برخی تنش­های دیگر فقط در یک پژوهش مورد استفاده قرارگرفته­اند؛ بنابراین می­توان نتیجه گرفت تنش­هایی که بیش­تر مورد استفاده قرار گرفته­اند اهمیت بیش­تری برای محاسبه آسیب­پذیری دارند. همچنین در بین منابع حساسیت در قسمت اکولوژیک معیار بکر بودن (طبیعی بودن) و در قسمت غیراکولوژیک معیار اقتصادی (زیر معیار وابستگی اقتصادی و منافع) بیش­ترین درصد فراوانی را داراست، بنابراین این منابع حساسیت که در پژوهش مختلف بیش­تر مورد استفاده قرار گرفته­اند برای محاسبه حساسیت، اهمیت فراوان­تری دارند.

کلمات کلیدی: مناطق ساحلی، تنش، آسیب­پذیری، محیط­زیست ساحلی، مناطق حساس ساحلی.

مقدمه

این تحقیق تلاش دارد ضمن انعکاس سوابق و رویه­های نوین برای تعیین آسیب­پذیری و تنش­هایی که منجر به ایجاد    آسیب­پذیری در محیط­های طبیعی و بویژه مناطق ساحلـی    می­شود، مناسب­ترین رویکرد را بــرای اتخاذ  تصمیم­گیری­های مدیریتی مناطق ساحلی کشور پیشنهاد نماید. سنجش آسیب­پذیری در اکوسیستم­های گوناگون و با اهداف متفاوتی انجام شده است که برخی از آن­هــا شامل فلات قــاره، آبخوان­ها، حوزه­های آبخیز، سیستم­های رودخانه­ای و تالابی می­باشد. آسیب­پذیری منطقه ساحلی از طریق سنجش واکنش حساسیت منابع محیطی این فضای جغرافیایی در تماس با تنش­های جاری در این منطقه ماننــد طوفــان و سیل و پدیده­های دریایی مورد ارزیابی قرار می گیرد (1). تجارب موجود نشان داده است که احتمال در معرض تنش قرار گرفتن منابع ساحلی، سطح آسیب­پذیری آن­ها را افزایش می دهد. برای نمونه سواحلی که در معرض مقدار بیشتری از بالا آمدگی سطح دریا هستند به عنوان یک منطقه آسیب­پذیر و بالعکس منطقه­ای که کم­تر در معرض تنش بالا آمدگی آب دریا می­باشد، منطقه غیرآسیب­پذیر در نظر گرفته می­شود (2).

حساسیت عبارت از درجه یا مقداری است که یک سیستم به وسیله آشفتگی­ها در معرض تغییر یا تحت تاثیر آن قرار        می­گیرد (3). سنجش حساسیت به این معنا است که یک سیستم طبیعی تا چه حد می تواند اثرات را بدون آسیب بلند مدت یا تغییر وضعیت مشهود تحمل کند. به عبارت دیگر، حساسیت درجه­ای است که سیستم به اختلالات خارجی پاسخ می­دهد و برابر با میزان مقاومت و بازگشت به شرایط قبل از تنش است (4). منطقه حساس ساحلی- دریایی طبق تعریف سازمان جهانی دریانوردی (IMO[7]) محدوده­ای است که به دلایل اکولوژیک، اجتماعی- اقتصادی یا علمی و آسیب­پذیری نسبت به فعالیت­های دریانوردی نیازمند حمایت ویژه از سوی سازمان­های بین­المللی دریانوردی است (5). همچنین می­توان گفت منطقه حساس ساحلی، منطقه­ای است که در مقایسه با سایر مناطق ساحلی از آسیب­پذیری بالاتری نسبت به قرارگیری در معرض اثرات منفی عملکردهای انسانی دارد (6).

روش بررسی

روش­های مختلفی برای ارزیابی آسیب­پذیری سواحل نسبت به خطرات و تنش­های مختلف مانند افزایش سطح آب دریا، فرسایش و طوفان وجود دارد که در منـاطق مختلف و در مقیاس­های متفاوت از آن­ها بهره گرفته شده است.            همچنین تعیین و محاسبه آسیب­پذیری روش­های گوناگونی دارد، متغیرهای مورد استفاده برای محاسبه آسیب­پذیری در اکوسیستم­ها نیز متنوع است. در برخی از روش­ها، اندازه­گیری آسیب­پذیری صرفا از متغیرهای اکولوژیک و در برخی دیگر از متغیرهای اکولوژیک و متغیرهای توسعه­ای به طور توأمان استفاده شده است. همچنین برخی روش­ها، محاسبه        آسیب­پذیری را تنها با مداخله یک تنش به انجام رسانده و تعدادی از شیوه­ها چند تنش را گاه با مداخله تعدادی از متغیرهای محیطی مورد توجه قرار داده است. این مطالعه با تفسیر و تحلیل 49 تحقیق در خصوص تعیین میزان        آسیب­پذیری که حدود 70% آن­ها مربوط به ارزیابی         آسیب­پذیری در مناطق ساحلی بود، 69 تحقیق در ارتباط با بررسی تنش­ها حدود (70% ساحلی) و 10 تحقیق در ارتباط با بررسی منابع و مناطق حساس ساحلی به انجام رسید. آن دسته از مراجعی که خروجی نهایی را به صورت نقشه مناطق      آسیب­پذیر عرضه کرده اند به شرح زیر مورد ارزیابی قرار گرفت:

• Luresو همکاران (2003) در بررسی آسیب­پذیری یک سیستم کشت در برابر تغییرات آب و هوا و نوسان بازار (7)،

• Szlafszteinو  Sterr (2007) در بررسی تعیین آسیب­پذیری ساحلی در یک ایالت در برزیل (8)،
• Gravelle  و Mimura (2008) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری افزایش سطم تراز آب دریا در جزایر فیجی (9)،
• Nageswara Rao  و همکاران (2008) در بررسی آسیب­پذیری ساحلی و افزایش سطح آب دریا (10)،

• Wangو همکاران(2008) در بررسی ارزیابی         آسیب­پذیری محیط­زیستی در مقیاس منطقه­ای در فلات تبت (11)،
• Almasri (2008) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری ساحل فلسطین نسبت به آلودگی­ها (12)،
• Hinkelو  Klein(2009) در بررسی ارزیابی        آسیب­پذیری ساحلی نسبت به افزایش سطح آب دریا (13)،
• Dwarakishو همکاران (2009) در بررسی         آسیب­پذیری در برابر افزایش سطح تراز آب دریا در هند (14)،
• Li و همکاران (2009) در بررسی آسیب­پذیری اقتصادی ­محیط­زیستی در یک منطقه ذخیره آب در چین (15)،
• Katta و همکاران (2010) در بررسی ارزیابی       آسیب­پذیری آب­های زیر زمینی در سوریه (16)،
• Copeland و همکاران (2010)در بررسی تعیین     آسیب­پذیری در یک منطقه تالابی در ایالات متحده آمریکا (17)،
• Tran و همکاران (2010) در بررسی ارزیابی          آسیب­پذیری حوزه­های آبخیز ساحلی در ایالات متحده آمریکا (18)،
• Kumar Sirvaniaو همکاران (2010) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری منطقه ساحلی در هند (2)،
• Mustelin و همکاران (2010) در بررسی ارزیابی   آسیب­پذیری کنونی و آینده جوامع ساحلی در تانزانیا (19)،
• Andradeو همکاران (2010) در بررسی شاخص    آسیب­پذیری نشت نفت در یک بندر در آمازون (20)،
• Yoo و همکاران (2011) در بررسی آسیب ­ذیری نسبت به تغییرات اقلیمی در یک شهر ساحلی در کره جنوبی (1)،
• Sheik Mujabar و  Chandrasekar (2011) در بررسی آسیب­پذیری ساحلی به فرسایش در هند (21)،
• Mahendra و همکاران (2011) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری ساحل شرقی هند (22)،
• Sinaga و همکاران (2011) در بررسی ارزیابی      آسیب­پذیری سونامی در اندونزی (23)،
• Furlan و همکاران (2011) در بررسی نقشه       آسیب­پذیری طبیعی در منطقه ساحلی در برزیل (24)،
• Khoshravan و همکاران (2012) در بررسی آسیب­پذیری لرزه ای در سواحل جنوبی دریای خزر (25)،
• Sousa و همکاران (2012) در بررسی تعیین        آسیب­پذیری منطقه ساحلی در برزیل (26)،
• Eckert و همکاران (2012) در بررسی آسیب­پذیری خطر سونامی روی ساختمان در منطقه ساحلی در مصر (27)،
• Yin  و همکاران (2012) در بررسی ارزیابی           آسیب­پذیری نسبت به افزایش سطح آب دریا در ساحل چین (28)،
• Frihy  و  El-Sayed (2012) در بررسی خطر     آسیب­پذیری نسبت به افزایش سطح آب دریا در ساحل مصر(29)،
• HassaanوAbdrabo  (2012) در بررسی         آسیب­پذیری نسبت به افزایش سطح دریا در منطقه ساحلی نیل (30)، 
• Usha و همکاران (2012) در بررسی ارزیابی         آسیب­پذیری نسبت به سونامی درمناطق شهری (31)،
• Arun Kumar  و Kunte (2012) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری ساحلی در هند (32)،
• Farhanو Lim (2012) در بررسی آسیب­پذیری اکولوژیک با تمرکز بر آبسنگ­های مرجانی در اندونزی (33)،
• Santosو همکاران (2013) در بررسی ارزیابی       آسیب­پذیری ساحلی در پرتغال (34)،
• Cooper و همکاران (2013) در بررسی ارزیابی      آسیب­پذیری نسبت به افزایش سطح آب دریا در هاوایی (35)،
• سعید صبایی و همکاران (1390) در بررسی تغییرات تراز آب دریای خزر در منطقه ساحلی استان گیلان (36)،

همچنین برخی از تحقیقات برای محاسبه آسیب­پذیری فرمول و رابطه محاسباتی ارایه کرده­اند. که از آن جمله می­توان به    نمونه­های زیر اشاره نمود:

• Lures و همکاران (2003) در بررسی آسیب­پذیری یک سیستم کشت در برابر تغییرات آب و هوا و نوسان بازار (7)،
• Antonakos  و Lambrakis (2007) در بررسی آسیب­پذیری به آلودگی نیترات در یک آبخوان در یونان(37)،
• Szlafsztein و Sterr (2007) در بررسی تعیین آسیب­پذیری ساحلی در یک ایالت در برزیل (8)،
• kaynia و همکاران (2008) در بررسی ارزیابی       آسیب­پذیری احتمالی زلزله در یک روستا در آلمان (38)،
• Wang و همکاران (2008) در بررسی ارزیابی        آسیب­پذیری محیط­زیستی در مقیاس منطقه­ای در فلات تبت (11)،
• Almasri (2008) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری ساحل فلسطین نسبت به آلودگی­ها (12)،
• Nageswara Raoو همکاران (2008) در بررسی آسیب­پذیری ساحلی و افزایش سطح آب دریا (10)،
• Dwarakish و همکاران (2009) در بررسی         آسیب­پذیری ساحلی در برابر افزایش سطح تراز آب دریا در هند (14)،
• Castanedo و همکاران (2009) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری یک خلیج در اسپانیا نسبت به نشت نفت (39)، 
• Kumar Sirvaniaو همکاران (2010) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری در منطقه ساحلی در هند (2)،
• Abuodhaو Woodroffe (2010) در بررسی     آسیب­پذیری نسبت به افزایش سطح آب دریادر استرالیا (40)،
• Andrade و همکاران (2010) در بررسی شاخص آسیب­پذیری نسبت به نشت نفت در یک بندر در آمازون (20)،
• Yooو همکاران (2011) در بررسی آسیب­پذیری نسبت به تغییرات اقلیمی در یک شهر ساحلی در کره جنوبی (1)،
• Skondras و همکاران (2011) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری محیط­زیستی منطقه ساحلی در یونان (41)،
• Furlanو همکاران (2011) در بررسی نقشه­های    آسیب­پذیری طبیعی در منطقه ساحلی در برزیل (24)،
• Bjarnadottir و همکاران (2011) در بررسی شاخص آسیب­پذیری اجتماعی در  ساحل نسبت به طوفان (42)،
• Sheik Mujabarو Chandrasekar (2011) در بررسی آسیب­پذیری ساحلی نسبت به فرسایش در هند (21)،
• Balica و همکاران (2012) در بررسی تعیین شاخص آسیب­پذیری سیل در شهرهای ساحلی (43)،
• Tran و همکاران (2012) در بررسی تعیین           آسیب­پذیری حوزه آبخیز در ایالات متحده آمریکا (44)،
• Sousa و همکاران (2012) در بررسی ارزیابی        آسیب­پذیری ساحل در برزیل (26)،
• Cinner و همکاران (2012) در بررسی آسیب­پذیری به تغییرات اقلیمی بر ماهیگیری آبسنگ­های مرجانی (45)،
• Das  و همکاران (2012) در بررسی نقش اکوسیستم­ها در آسیب­پذیری برخی روستاهای ساحلی هند (46)،
• Arun Kumar وKunte  (2012) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری ساحلی در هند (32)،
• Yin و همکاران (2012) در بررسی ارزیابی آسیب­پذیری نسبت به افزایش سطح آب دریا در ساحل چین (28)،
• شمسی پور و شیخی (1389) در بررسی پهنه­بندی مناطق حساس و آسیب­پذیری محیطی با روش         طبقه­بندی فازی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی در ناحیه غرب فارس (47)،

این بررسی تطبیقی به تعداد تنش­ها و متغیرهای مورد بررسی در هر تحقیق نیز توجه داشته و فراوانی هریک از تنش­ها را نیز به صورت جداگانه مورد ارزیابی قرار داده است. بررسی منابع حساس در مطالعات یادشده از دیگر محورهای مورد توجه در این بررسی است. تحقیقات مختلف، به منابع حساسیت ساحلی متفاوتی اشاره داشته­اند. در این تحقیق، معیارهای تعیین حساسیت ساحلی در دو زمینه اکولوژیک و غیر اکولوژیک و در چهار گروه فیزیکی، زیستی، انسانی و مدیریتی جمع بندی و به 27 معیار اصلی و 82 زیرمعیار خلاصه شد. در این بررسی، پژوهش­های مربوط به آسیب­پذیری و تنش با یکدیگر و تحقیقات مربوط به منابع حساس نیز با یکدیگر مقایسه شدند. تنش­ها در حقیقت عوامل اثر گذار بر ساحل و منابع حساسیت نیز عوامل تاثیرپذیر هستند. جوامع و اکوسیستم های مختلف در معرض آشفتگی­های متفاوتی قرار می گیرند و این امر موجب آسیب­پذیری­های متفاوتی می گردد. در تماس بودن منابع احتمال رخ دادن یک تنش و آشفتگی را بیان می­کند (7). به طور کلی سیستمی که بیش­تر در معرض تنش است و سیستمی که حساسیت بالایی دارد، آسیب­پذیری بالاتری نشان می دهد، این در حالی است که بالا رفتن ظرفیت پایداری باعت پایین آمدن آسیب­پذیری می­شود (48).

یافته­ها

متغیرهای موثر در اندازه گیر ی آسیب پذیری

تجربیات مورد بررسی نشان داد، پژوهشگران متفاوت، با رویه­های مختلفی نسبت به محاسبه و اندازه­گیری آسیب­پذیری محیط­­زیست طبیعی اقدام کرده اند.Lures و همکاران (2003) میزان آسیب­پذیری را با تقسیم حساسیت بر فاصله تا آستانه محاسبه کردند (7). Antonakos و Lambrakis (2007) این محاسبه را با تجمیع متغیرهای ضریب­دار به انجام رساندند(37).  Szlafszteinو همکاران (2007) برای محاسبه آسیب­پذیری کل از میانگین مجموع آسیب­پذیری طبیعی و اقتصادی اجتماعی استفاده کردند. آسیب­پذیری طبیعی و اقتصادی اجتماعی نیز از میانگین مجموع متغیرهای         آسیب­پذیری طبیعی یا اقتصادی اجتماعی به دست آمد(8).  Nageswara Raoو همکاران (2008) شاخص آسیب­پذیری ساحلی را از مجموع وزن­دار آسیب­پذیری ژئومورفولوژی ساحل، شیب کلی ساحل، تغییر خط ساحلی، میزان جهش جزرومد و آسیب­پذیری ارتفاع معنی­دار موج محاسبه کردند (10). kaynia و همکاران (2008) با ضرب حساسیت شدت اثر عامل اثرگذار (اثر کلی زمین لرزه) میزان آسیب­پذیری احتمالی زلزله را به دست آوردند(38).  Almasri (2008) از روش Drastic برای محاسبه میزان آسیب­پذیری استفاده نمود. مطابق این رویه آسیب­پذیری از مجموع حاصضرب وزن هر فاکتور در رتبه هر فاکتور تعیین می­شود (12). Dwarakish و همکاران (2009) برای محاسبه شاخص آسیب­پذیری، معیارهای مورد نظر را پس از ضرب، تقسیم بر تعدادشان کرده و سپس از کل کسر جذر گرفتند (CVI) (14).  Kumar Sirvaniaو همکاران (2010) ، Abuodha و Woodroffe (2010) ،  Sheik Mujabarو  Chandrasekar (2011) نیز برای محاسبه شاخص آسیب­پذیری از همین روش استفاده کردند، با این تفاوت که تعداد متغیرهای مورد استفاده آن­ها متفاوت بود(2)و(40)و (21).  Castanedo و همکاران (2009) شاخص آسیب­پذیری را از ضرب شاخص­های بیولوژیک، اقتصادی اجتماعی و شاخص فیزیکی به دست آوردند (39). Andrade و همکاران (2010) برای محاسبه آسیب­پذیری کل از مجموع آسیب­پذیری طبیعی و آسیب­پذیری اقتصادی اجتماعی استفاده کردند(20).  Yooو همکاران (2011) برای محاسبه آسیب­پذیری میزان حساسیت را به صورت منفی از نصف توان سازشی کم کردند (1).   Skondrasو همکاران (2011) از تقسیم مجموع ارزش شاخص ها بر تعداد شاخص­ها به صورت درصد به عنوان شاخص آسیب­پذیری استفاده کردند (41).  Furlan و همکاران (2011) برای تهیه نقشه         آسیب­پذیری محیط­زیستی از لحاظ کردن ضرایب مختلف برای نقشه­های زمین­شناسی، ژئومورفولوژی، کاربری زمین و خاک استفاده کرد (24).  Bjarnadottir و همکاران (2011) برای محاسبه آسیب­پذیری اجتماعی در ساحل، عامل خطر را در حاصلضرب عوامل اجتماعی قالب و وزن عوامل اجتماعی ضرب کردند (42). Balica  و همکاران (2012) برای محاسبه شاخص آسیب سیلاب از ضرب در معرض بودن در حساسیت تقسیم بر تاب­آوری استفاده کردند(43).  Tranو همکاران (2012) آسیب­پذیری را با استفاده از کم کردن مجموع حاصلضرب مقدار منابع در وزن منابع از مجموع حاصلضرب مقدار تنش ها در وزن تنش­ها به دست آوردند (44). Sousa و همکاران (2012) آسیب­پذیری را از ضرب سه عامل در یکدیگر به دست آوردند که این عوامل شامل یک تقسیم بر تعداد معیارها، مجموع یک تقسیم بر تعداد شاخص های تعریف شده برای معیارها و مجمــوع شاخص­ها بود (26).  Cinner و همکاران (2012) از دو روش میزان آسیب­پذیری را محاسبه کردند. در روش نخست توان سازشی از مجموع در مواجهه بودن و حساسیت کم شد. در روش دوم حاصلضرب در مواجهه بودن و حساسیت تقسیم بر توان سازشی شد(45). Das و همکاران (2012) عنوان کردند که آسیب­پذیری با مفهوم خطر و جمعیت ساکن در یک منطقه مرتبط است. برای محاسبه قدرت خطر از مجموع شاخص ترکیبی پسماند خطرناک     ضرب در حجم پسماند استفاده شد(46). Arun Kumar و Kunte (2012) برای محاسبه شاخص آسیب­پذیری از روشی مشابه Dwarakish و همکاران (2009) و Kumar Sirvania و همکاران (2010) و با جذر حاصلضرب معیارها تقسیم بر تعدادشان استفاده کردند(2)و (14)و (32).  Yinو همکاران (2012) برای محاسبه شاخص آسیب­پذیری از مجموع حاصلضرب وزن هر فاکتور در عامل طبقه­بندی آسیب­پذیری استفاده کردند (28). شمسی پور و شیخی (1389) برای محاسبه خطر و آسیب­پذیری از مجموع حاصلضرب وزن هر یک از معیارها در عضویت فازی هر یک از معیارها بر مبنای تابع خطی فازی استفاده کردند(47).

در برخی از روش های محاسبه آسیب­پذیری از تنش­ها استفاده شده و در برخی دیگر متغیرهایی به غیر از تنش­ها مداخله داشته است.

Antonakos وLambrakis  (2007)، از متغیرهای عمق آب زیرزمینی، تغذیه، نوع آبخوان، توپوگرافی، اثرات منطقه محلول­های آبی و ظرفیت آلودگی انواع کاربری زمین برای محاسبه آسیب­پذیری استفاده نموده­اند(37).  Wangو همکاران (2008)، از متغیرهای ارتفاع، شیب، بارندگی، باد، درجه حرارت تجمعی، نوع خاک، درصد پوشش گیاهی، خاک، تخریب پوشش گیاهی خطرات موجود در کوهستان، بیابانی شدن، تراکم جمعیت، تراکم جاده، تعرض به مراتع و تعرض به زمین­های کشاورزی برای محاسبه آسیب­پذیری استفاده     نموده­اند (11).  Almasri (2008)، از متغیرهای  عمق آب، میزان خالص نفوذ آب، آبخوان، خاک، توپوگرافی، اثرات منطقه محلول­های آبی، هدایت هیدرولیکی آبخوان برای محاسبه آسیب­پذیری استفاده نموده است(12). Li و همکاران (2009)، متغیرهای شرایط منابع زمینی، شرایط هواشناختی آب گرم، شرایط زمین­شناختی، توپوگرافی و اثرات انسانی را به همین منظور به کار گرفتند(15). تغییرات اقلیمی، توسعه شبکه نفت و گاز و زیربخش های روستایی مسکونی متغیرهایی است که در بررسی­های  Copelandو همکاران (2010)(17)، به کار برده شد.  Katta و همکاران (2010) (16)، سنگ آبخوان، نفوذ، خاک، کارست­ها و اپی کارست ها را برای محاسبه آسیب­پذیری به کار بردند. Furlan و همکاران (2011)، نیز از پارامترهای زمین­شناسی، ژئومورفولوژی، نوع خاک، پوشش گیاهی، کاربری زمین به همین منظور استفاده کردند(24). برخی از متغیرهایی که  Cinnerو همکاران (2012)، به کار بردند شامل دمای سطح آب، تابش فعال فتوسنتزی، تابش فرابنفش، کلروفیل، جریان­های سطحی، سرعت باد، ظرفیت مقابله، جابجایی        براساس شغلی، تعدد مشاغل می­باشند(45). بارش متوسط سالانه، توزیع فصلی و جغرافیایی بارش، تنوع بارش نسبی سالانه، سطح آب، ظرفیت تبخیر، ویژگی­های شرایط غیر اشباع، توپوگرافی و زمین­شناسی از پارمترهایی بود که  Wangو همکاران (2012) برای آسیب­پذیری به کار بردند(50).  Eckertو همکاران (2012)، از مولفه­های ارتفاع بنا، نوع ساختمان، تعداد طبقات و فاصله از خط ساحلی برای        اندازه­گیری آسیب­پذیری منطقه ساحلی استفاده کردند(27).  Sousaو همکاران (2012)، از متغیرهای ارتفاع زمین، پوشش گیاهی، و نفوذپذیری خاک، سازه های مهندسی در ساحل، درصد شاغلان استفاده کردند(26). متغیرهای مورد استفاده  Farzipour و Farzipoor (2012)، گسل دارای خطر بالقوه، خطر روانگرایی و شتاب اوج  می باشند(51).   Das و همکاران (2012)، از پسماند صنعتی به عنوان متغیر استفاده کردند(46). شیب، جهت، ارتفاع، خاک، زمین شناسی، پوشش گیاهی و اقلیم متغیرهای مورد استفاده صفائیان و همــکاران (1377) می­باشد(49). در برخی از تحقیقات هم از تنش­ها و هم از متغیرهای دیگر به جز تنش برای اندازه­گیری آسیب­پذیری استفاده شد.  به طور نمونه  Nageswara Raoو همکاران (2008)، از متغیرها و تنش­های افزایش تراز آب، ژئومورفولوژی، شیب ساحلی، تغییرات خط ساحلی، میانگین دامنه جزر و مد، میانگین ارتفاع موج استفاده کردند(10). Dwarakish و همکاران (2009) ، از متغیرها و تنش­های متغیر­های         زمین­شناختی (تغییرات خط ساحلی، شیب ساحل)، متغیرهای آبشناختی (میانگین برد جزرومد، میانگین معنی دار ارتفاع موج و میزان جهانی افزایش سطح آب دریا) بهره برده اند(14). Hinkel و  Klein(2009)، از متغیرها و تنش­های افزایش نسبی آب دریا، فرسایش، اثر رودخانه، تغییر تالاب، سیلاب، ارزش اقتصادی تالاب، گردشگری، هزینه و سازگاری برای این منظور استفاده کردند(13). برخی از متغیرها و تنش­های مورد استفاده Tran و همکاران (2010)، شامل شمار گونه­های پرنده، پستاندار، پروانه­ها، دوزیستان و خزندگان بیگانه، میانگین سالانه تشعشع UV-B، گذرگاه های جاده ای در سراسر طول رودخانه می­باشند(18). میزان تغییرات سطح دریا، شیب ساحلی، ارتفاع منطقه ساحلی و ژئومورفولوژی ساحلی برخی از متغیرها و تنش­های مورد استفاده توسط Kumar Sirvaniaو همکاران (2010)(2)، می باشد. از متغیرها و تنش­های مورد استفاده Bunce و همکاران(2010)، می توان به باران­های نامنظم و کمیاب، تغییر شدت و جهت باد بیماری­ها در انسان، افزایش قیمت غذا ، کاهش ماهیگیری اشاره کرد(52). متغیرها و تنش­های نوع سنگ، شیب ساحلی، ژئومورفولوژی، نوع سد، در تماس بودن خط ساحلی، تغییرات خط ساحلی، افزایش نسبی سطح آب دریا، ارتفاع متوسط موج، میانگین دامنه جزر و مد توسط Abuodha  وWoodroffe  (2010)،  مورد استفاده قرار گرفت(40).  Andradeو همکاران (2010)، از متغیرها و تنش­های واحدهای ژئومورفولوژیکی، درآمد، آموزش، وابستگی ماهیگیری به جمعیت محلی، آلودگی ناشی از نفت استفاده نمودند(20). حداکثر ارتفاع موج در طوفان، میزان افزایش سطح آب دریا در آینده، فرسایش ساحلی و توپوگرافی ساحل متغیرها و تنش­هایی است که Mahendra  و همکاران (2011)، مورد استفاده قرار دادند(22). همچنین متغیرها و تنش­های سیلاب، فرسایش، شستشوی بیش از حد، اشباع شدن و رشد پیوسته توسط  Chu-Agorو همکاران(2011)(53)، متغیرها و تنش­های سونامی، زلزله، آتشفشان، پوشش گیاهی، درجه حرارت سطح دریا، منابع آب قابل تجدید، صنعت، تولید پسماند، مهاجرت توسط Skondras و همکاران (2011)(41)، متغیرها و تنش­های ژئومورفولوژی، فرسایش ساحلی، شیب ساحلی، افزایش تراز آب، میانگین دامنه جزر و مد، میانگین ارتفاع موج توسط Chandrasekar(2011)(21)، متغیرها و تنش­های داده های لرزه ای، نقاط کانونی زلزله، سنگ شناسی، توپوگرافی، شرایط مورفولوژیک، رسوبات سطحی، سطح آب زیرزمینی، پوشش گیاهی، کاربری­زمین توسط  Khoshravan (2012)(25)، متغیرها و تنش­های نرخ تغییر نوار ساحلی، متوسط نرخ تغییر سطح دریا، ارتفاع منطقه­ای، عمق سنجی، متوسط حدود جزر و مدی، ارتفاع شاخص موج، ژئومورفولوژی و موج و طوفان حداکثر و دوره بازگشت توسط Arun Kumar  و همکاران (2012)(32) و متغیرها و تنش­های افزایش تراز آب دریا، متوسط دامنه جزر و مد، متوسط ارتفاع موج، ژئومورفولوژی، شیب ساحلی، ارتفاع ساحلی، فرسایش          خط ساحلی، کاربری زمین ساحلی  توسط  Yinو همکاران (2012)(28) به کار رفته است. گردباد، شیب، نشست خاک، طول خط ساحلی، میراث فرهنگی، جمعیت در حال رشد در ساحل برخی از متغیرها و تنش­هایی هستند که توسط Balica و همکاران(2012)، مورد استفاده قرار گرفته است(43).  Tranو همکاران (2012) ، از50 متغیر و تنش استفاده کرده­اند که برخی از آن­ها شامل موجودی چوب جنگلی، میزان برداشت چوب جنگلی، درصدهای قبلی پوشش زمین، مرگ کودکان، استفاده سالانه حشره کش های o-p     می­باشند(44). شریف زادگان و فتحی (1384)، از متغیر و    تنش­های خاک و قابلیت اراضی، اکولوژی گیاهی و جانوری، اقلیم، زمین شناسی، لرزه خیزی، توپوگرافی و شیب، توسعه و ساخت و ساز استفاده کردند(54). متغیرها و تنش­های مورد استفاده شمسی پور و شیخی (1389)، شامل زمین لرزه، سیلاب، حرکات دامنه­ای و فرسایش. فاصله از گسل، فاصله از رود، کانون­های زلزله، زمین شناسی، بارش، شیب سطحی، جهت شیب و پوشش گیاهی، کاربری اراضی می­باشد(47). سعید صبایی و همکاران (1390) نیز برای اندازه­گیری آسیب­پذیری نوار ساحلی خزر در شمال ایران از متغیرها و تنش­های توپوگرافی، شیب، لندفرم ساحلی، فاصله از جاده، تغییرات تراز آب، کاربری اراضی استفاده کردند(36).

تنش­های شناسایی شده از منطقه ساحلی

امروزه تنش­ها و خطرات مختلفی نواحی ساحلی را تهدید      می­کند به طوری که ممکن است شرایط نامساعد و ناخوشایندی برای مردمی که در مناطق ساحلی زندگی         می­کنند به وجود آید (25). جدول 1 تنش­های موجود در منطقه ساحلی را در دسته بندی­های مختلف نشان می­دهد. برخی از تنش­ها طبیعی و برخی دیگر انسانی هستند. مطابق نمودار 1 یکی از مهم­­ترین تنش­های اشاره شده تغییرات تراز آب دریا است. تغییرات تراز آب دریا یا به عبارتی افزایش سطح آب دریا در سطح جهان بسیار گسترده و واضح است و از اثرات تغییر اقلیم جهانی شمرده می شود. در قرن بیستم سطح آب دریاها به اندازه 10 تا 25 سانتی­مترافزایش یافت و پیش­بینی می­شود که در طی قرن بیست و یکم این میزان به علت گرمایش جهانی ناشی از فعالیت­های انسان کماکان افزایش یابد. به علاوه افزایش سطح آب دریا می­تواند آسیب­دیدگی­های ناشی از طوفان­ها را شدید تر کند. زیرا در صورتی که متوسط تراز آب بالا باشد امواج می­توانند تا ارتفاع بالاتری از ساحل نفوذ پیدا کنند و در نتیجه سرعت فرسایش ساحلی بیش­تر می­شود (55).

همچنین افزایش سطح آب دریا باعث کاهش کیفیت آب در آبخوان­های ساحلی، دشت های سیلابی، مصب­ها و همچنین افزایش خطر سیل در دهانه رودها و سایر جلگه­های ساحلی شود (57). مشخص­ترین و مهم­ترین پیشامد افزایش سطح آب دریا، سیل گرفتگی دایمی مناطق ساحلی است که اثرات جدی بر محیط­زیست طبیعی و شرایط اقتصادی- اجتماعی در مناطق ساحلی دارد. در طول زمان، سیل و آب گرفتگی، موقعیت      خط ساحلی تغییر داده و موجب زیر آب رفتن زیستگاه­های طبیعی و ساختار­های ساحلی می­شود. همچنین، سیل می­تواند موجب تشدید فرسایش ساحل به دلیل انتقال رسوبات به مناطق دور از ساحل گردد و به این سبب چون اجازه می­دهد، امواج حاصل از طوفان، بیش­تر اثر کنند، باعث افزایش زیر آب رفتن سواحل می­شود. امواج  زمانی که وارد خلیج های کوچک با دهانه­های باریک شونده می­گردد، ارتفاع بیشتری می­یابند. همچنین ویژگی­های جغرافیایی مناطق ساحلی می­تواند موجب تغییر الگوی آبگیری یا زیر آب رفتن سواحل در اثر امواج سونامی شود. در طول سونامی، حداکثر ارتفاع عمودی آب که نسبت به سطح دریا (مد حداکثر و یا متوسط  سطح دریا) مشاهده می­شود بالاروی[8] (موج) گویند (14) .از دیگر        تنش­های رایج تغییرات رسوبات کرانه ای یا فرسایش ساحلی است. فرسایش ساحلی ممکن است نتیجه عوامل متعددی مانند افزایش سطح آب دریا، تغییر در شدت و میزان طوفان­ها و دست کاری­های انسانی باشد (55).

نمودار1- تعداد تکرار تنش­ها را در منابع مورد استفاده نشان می­دهد. نمودار حاکی از آن است که تغییر تراز آب دریا      بیش­ترین تکرار را در منابع به خود اختصاص داده است. پس از آن بیش­ترین تکرار مربوط به فرسایش است. از نظر تکرار در منابع رتبه سوم را سیل دارا است. مطابق بررسی­های صورت گرفته استفاده از تنش­های انسانی در مناطق ساحلی در      دهه­های گذشته کم­تر از تنش­های طبیعی بوده است (19 تنش طبیعی در مقابل 17 تنش انسانی). همچنین تعداد تکرار     تنش­های طبیعی بسیار بیش­تر از تنش­های انسانی است.

منابع حساسیت در منطقه ساحلی

آسیب­پذیری رابطه بین یک سیستم و محیطش را و به طور واضح­تر رابطه بین یک سیستم را با آشفتگی­ها و عوامل محرک تحمیل شده از خارج را بیان می کند. می­توان گفت        آسیب­پذیری فرآیندی است که با حساسیت و توانایی مقاومت و پاسخ سیستم در ارتباط است (4). به بیان دیگر آسیب­پذیری در تماس بودن با تنش ها و وجود حساسیت در سیستم نسبت به تنش­های خارجی و آشفتگی ناشی از آن و توانایی و ظرفیت سازگاری با آن ها است (3).  منابع حساسیت در منطقه ساحلی و تقسیم­بندی آن­ها در جدول 2 ارایه شده است. معیار بکربودن (طبیعی بودن) با درصد فراوانی 80 و پس از آن معیارهای معرف بودن و اقتصادی (زیرمعیار وابستگی اقتصادی و منافع) با درصد فراوانی 80  بالاترین درصدهای فراوانی را دارا هستند.

 آسیب پذیری منطقه ساحلی

به طور کلی مقدار صدمه ای که انسان یا        سیستم­های طبیعی ممکن است از تنش­ها یا آشفتگی­ها متحمل شوند آسیب­پذیری نامیده می­شود (44). جدول 3 تعداد تنش­ها و متغیرهای مورد بررسی در هر تحقیق را نشان می­دهد. همانطور که مشخص است تحقیقات انجام شده توسط  Skondras و همکاران (2011) و Tranو همکاران (2012) از 50 متغیر و تنش (بیشترین تعداد متغیر و تنش در بین تحقیقات)، استفاده کرده است.(41) و (44). پس از آن از لحاظ استفاده از متغیر و تنش تحقیق انجام شده توسط Tran و همکاران (2010)(18) با استفاده از 29 متغیر و تنش، رتبه دوم را دارا است و رتبه سوم به تحقیق انجام شده توسط Varis  و همکاران (2012)(56) با استفاده از 21 متغیر و تنش اختصاص دارد. کم­ترین تعداد متغیر یا تنش به کار رفته در تحقیقات یک تنش یا متغیر بوده و 22 تحقیق از یک تنش یا متغیر برای سنجش آسیب­پذیری استفاده کرده­اند. این بررسی نشان داد اکثر تحقیقات معطوف به آسیب­پذیری از کم تر از 10 متغیر استفاده کرده­اند. میانگین تعداد متغیر و تنش استفاده شده در تحقیقات 5/6 و مد آن 1 و میانه آن 4 می باشد. هرچه تعداد تنش­های در نظر گرفته در تحقیقات بیش­تر باشد می­تواند نشان دهنده یک بررسی جامع­تر باشد، البته باید این نکته در نظر گرفته شود که ممکن است که گاه کمی متغیرها به خاطر کم بودن تنش­ها و ساده بودن شرایط در منطقه مورد مطالعه باشد. از بین 49 تحقیقی که راجع به تعیین آسیب پذیری بررسی شده است، 25 تحقیق روابط مربوط به محاسبه      آسیب­پذیری را مورد توجه و استفاده قرار داده اند، همچنین 32 بررسی نیز نتیجه محاسبه آسیب­پذیری را به صورت نقشه ارایه کرده­اند. تلاش برای ارایه نتایج به صورت نقشه فرصت­های    تازه­ای برای به تصویر کشیدن دستاوردهای سنجش         آسیب­پذیری پیش روی تصمیم گیرندگان قرار داده است.

جدول 1- تنش های گزارش شده از مناطق ساحلی

نمودار 1- فراوانی تنش­های منطقه ساحلی در پژوهش­های صورت گرفته

نتیجه­گیری

به نظر می رسد تحقیقاتی که هم از فرمول استفاده کرده و هم نقشه دارند و هم تعداد متغیرهای بیش­تری را مورد بررسی قرار داده­اند دارای نتایج قابل اعتمادتری هستند، پیشنهاد می­شود برای محاسبه آسیب­پذیری در یک منطقه از تمام تنش­های موجود در منطقه و یا مهم­ترین آن­ها استفاده شود تا نتایج دقیق­تری حاصل شود. همچنین از بررسی روش­های مختلف تعیین آسیب­پذیری مشخص می­شود که استفاده از روش CVI از سایر روش­ها متداول­تر است، در محاسبه این روش هم متغیرها و هم تنش­ها دخیل هستند. روش شاخص آسیب پذیری ساحلی روشی است که برای تعیین میزان نسبی آسیب­پذیری قسمت­های مشخصی از ساحل به کار می­رود، در نهایت این روش برای محاسبه آسیب پذیری تجمعی برای همه پهنه ساحلی به کار می رود. درحقیقت این روش، روشی محاسباتی محسوب می شود که با استفاده از یک فرمول ریاضی رابطه­ای بین متغییرهای مورد بررسی برقرار کرده و از این طریق اقدام به محاسبه آسیب­پذیری منطقه ساحلی می­نماید (32).

  این بررسی نشان داد که از بین تنش­ها بالا آمدن سطح آب دریا و تغییرات تراز آب بیش از سایر تنش­ها در پژوهش­های صورت گرفته مورد استفاده قرار گرفته است و پس از آن مورد استفاده­ترین تنش فرسایش و سپس دو تنش سیل و طوفان بوده­اند اما تنش­های باران­های نامنظم و کمیاب، سدسازی، توسعه بندرگاه، برداشت شن و ماسه توسعه مصنوعی تلماسه، توسعه تاسیسات زهکشی، توسعه شبکه راه، توسعه سکونتگاه و توقفگاه، چرای دام، برداشت الوار و چوب، ازبین بردن پوشش گیاهی، تغذیه مصنوعی ساحل، لایروبی، امواج پرانرژی، پرمایگی و بلوم گونه­های جلبکی، تغییر درجه حرارت سطح دریا و آتشفشان فقط در یک پژوهش مورد استفاده قرار گرفته­اند؛ بنابراین می توان نتیجه گرفت تنش­هایی که بیش­تر مورد استفاده قرار گرفته­اند اهمیت بیش­تری برای محاسبه        آسیب­پذیری دارند. مطابق بررسی­ها استفاده از تنش­های انسانی در مناطق ساحلی در دهه­های گذشته کم­تر از تنش­های طبیعی بوده است (19 تنش طبیعی در مقابل 17 تنش انسانی). همچنین تعداد تکرار تنش­های طبیعی بسیار بیش­تر از       تنش­های انسانی است. این بررسی همچنین نشان داد در میان منابع حساسیت در قسمت اکولوژیک معیار بکر بودن (طبیعی بودن) دارای بیش­ترین درصد فراوانی و در قسمت               غیراکولوژیک معیار اقتصادی (زیر معیار وابستگی اقتصادی و منافع) بیش­ترین درصد فراوانی را داراست، بنابراین می­توان نتیجه گرفت که این منابع حساسیت که در پژوهش مختلف بیش­تر مورد استفاده قرار گرفته­اند برای محاسبه حساسیت، اهمیت بیش­تری دارند.

جدول 2- منابع حساس منطقه ساحلی

جدول3- تعداد تنش­ها و متغیرهای بررسی شده در مناطق ساحلی

منابع

1. Yoo, G et al., 2011. Development and application of a methodology for vulnerability assessment of climate change in coastal cities. Ocean & Coastal Management, 54, pp.524-534
2. Srinivasa Kumar, T., et al., 2010. Coastal Vulnerability Assessment for Orissa State, East Coast of India. Journal of Coastal Research, 26(3), pp.523–534
3. Adger, W. N, 2006. Vulnerability, Global Environmental Change, 16, pp268–281
4. Gallopın, Gilberto C., 2006, Linkages between vulnerability, resilience, and adaptive capacity. Global Environmental Change, 16, pp.293–303
5. IMO/MEPC 46/23. 2001. Guidelines for the identification and design nation of particularly sensitive sea areas. ANNEX 6, Jan
6. Angelidis, M and Kamizoulis, G, 2005. A Rapid Decision-Making Method for the Evaluation of Pollution-Sensitive Coastal Areas in the Mediterranean Sea. Environmental Management, 35(6), pp. 811-820
7. Lures, A., et al., 2003. A method for quantifying vulnerability, applied to the agricultural system of the Yaqui Valley, Mexico. Global Environmental Change, 13, pp. 255–267
8. Szlafsztein, C, and Sterr, H, 2007. A GIS-based vulnerability assessment of coastal natural hazards, state of Pará, Brazil. J Coast Conserv, 11, pp.53–66
9. Gravelle, G and Mimura, N, 2008. Vulnerability assessment of sea-level rise in Viti Levu, Fiji Islands. Sustain Sci, 3, pp.171–180
10.  Nageswara Rao, K., et al., 2008. Sea-level rise and coastal vulnerability: an assessment of Andhra Pradesh coast, India through remote sensing and GIS. J Coast Conserv, 12, pp.195–207
11.  Wang, X.D., et al., 2008. Regional assessment of environmental vulnerability in the Tibetan Plateau: Development and application of a new method. Journal of Arid Environments, 72, pp.1929– 1939
12.  Almasri, N., 2008. Assessment of intrinsic vulnerability to contamination for Gaza coastal aquifer, Palestine. Journal of Environmental Management, 88,  pp. 577–593
13.  Hinkel,J, Klein, R J.T., 2009. Integrating knowledge to assess coastal vulnerability to sea-level rise: The development of the DIVA tool. Global Environmental Change, 19, pp.384–395
14.  Dwarakish, G.S, et al., 2009. Coastal vulnerability assessment of the future sea level rise in Udupi coastal zone of Karnataka state, west coast of India. Ocean & Coastal Management, 52, pp. 467–478
15.  Li, L, et al., 2009. A fuzzy analytic hierarchy process (FAHP) approach to eco-environmental vulnerability assessment for the danjiangkou reservoir area, China. Ecological Modelling, 220, pp. 3439–3447
16.  Kattaa, B, et al., 2010. Groundwater vulnerability assessment for the Banyas Catchment of the Syrian coastal area using GIS and the RISKE method. Journal of Environmental Management, 91, pp. 1103–1110
17.  Copeland,  H. et al.,2010, A geospatial assessment on the distribution, condition, and vulnerability of Wyoming’s wetlands, Ecological Indicators, 10, pp 869–879
18.  Tran, T. Liem., et al., 2010. Spatial pattern of environmental vulnerability in the Mid-Atlantic region, USA. Applied Geography, 30, pp. 191–202
19.  Mustelin, J., et al., 2010. Understanding current and future vulnerability in coastal settings: community perceptions and preferences for adaptation in Zanzibar, Tanzania. Popul Environ, 31, pp.371–398
20. Andrade, M, et al., 2010. A socioeconomic and natural vulnerability index for oil spills in an Amazonian harbor: A case study using GIS and remote sensing. Journal of Environmental Management, 91, pp. 1972-1980
21.  Sheik Mujabar, P. and Chandrasekar, N., 2011. Coastal erosion hazard and vulnerability assessment for southern coastal Tamil Nadu of India by using remote sensing and GIS. Nat Hazards, 14(4), pp. 282-293
22.  Mahendra, R.S., et al., 2011. Assessment and management of coastal multi-hazard vulnerability along the Cuddalore-Villupuram, east coast of India using geospatial techniques. Ocean & Coastal Management, 54, pp.302-311
23.  Sinaga, T. P. T., et al., 2011. GIS Mapping of Tsunami Vulnerability: Case Study of the Jembrana Regency in Bali, Indonesia. KSCE Journal of Civil Engineering, 15(3), pp.537-543
24.  Furlan, A., et al., 2011. Development of environmental and natural vulnerability maps for Brazilian coastal at Sa˜o Sebastia˜o in Sa˜o Paulo State. Environ Earth Sci, 64, pp.659–669
25.  Khoshravan, H and Barimani, H, 2012. Seismic vulnerability, Caspian Sea southern coast. Quaternary International, 261, pp.9-13
26.  Sousa, P, et al., 2012. Vulnerability assessment of Massaguaçú Beach (SE Brazil). Ocean & Coastal Management, 77, pp.24-30
27.  Eckert, S, et al., 2012. Remote sensing-based assessment of tsunami vulnerability and risk in Alexandria, Egypt. Applied Geography, 32, pp 714-723
28.  Yin, J, et al., 2012. National assessment of coastal vulnerability to sea-level rise for the Chinese coast. J Coast Conserv, 16, pp.123–133
29. Frihy, O., and El-Sayed, M., 2012. Vulnerability risk assessment and adaptation to climate change induced sea level rise along the Mediterranean coast of Egypt, Mitig Adapt Strateg Glob Change,
30.  Hassaan, M. A., and Abdrabo, M. A., 2012. Vulnerability of the Nile Delta coastal areas to inundation by sea level rise. Environ Monit Assess, 185(8), pp.6607-6616
31.  Usha, T, et al., 2012. Tsunami vulnerability assessment in urban areas using numerical model and GIS. Nat Hazards, 60, pp.135–147
32.  Arun Kumar, A. and Kunte, P., 2012. Coastal vulnerability assessment for Chennai, east coast of India using geospatial techniques. Nat Hazards, 64, pp.853-872
33.  Farhan,A.R. and Lim,S., 2012. Vulnerability assessment of ecological conditions in Seribu Islands, Indonesia. Ocean & Coastal Management, 65, pp.1-14
34.  Santos, C, et al., 2013. Quantitative assessment of the differential coastal vulnerability associated to oil spills. J Coast Conserv, 17, pp.25–36
35.  Cooper, H., et al., 2013. Assessing vulnerability due to sea-level rise in Maui, Hawai‘i using LiDAR remote sensing and GIS. Climatic Change, 116, pp.547–563
36. سعید صبایی، مریم و همکاران، بازبینی حریم قانونی سواحل دریای خزر به سبب تغییرات تراز آب دریا مطالعه نمونه : گیلان، آمایش سرزمین،1390، 4، ص136-115
    1. Antonakos, A.K. and Lambrakis, N.J., 2007. Development and testing of three hybrid methods for the assessment of aquifer vulnerability to nitrates, based on the drastic model, an example from NE Korinthia, Greece. Journal of Hydrology, 333, pp.288– 304
    2. Kaynia, A.M., et al., 2008. Probabilistic assessment of vulnerability to landslide: Application to the village of Lichtenstein, Baden-Württemberg, Germany. Engineering Geology, 101, pp.33–48
    3.   Castanedo, S., et al., 2009. Oil spill vulnerability assessment integrating physical, biological and socio-economical aspects: Application to the Cantabrian coast (Bay of Biscay, Spain). Journal of Environmental Management, 91, pp.149–159
    4.  Abuodha, P and Woodroffe, C., 2010. Assessing vulnerability to sea-level rise using a coastal sensitivity index: a case study from southeast Australia, J Coast Conserv. 14, pp.189–205
    5.  Skondras, N, et al., 2011. Application and assessment of the Environmental Vulnerability Index in Greece. Ecological Indicators, 11, pp.1699-1706
    6.  Bjarnadottir, S, et al., 2011. Social vulnerability index for coastal communities at risk to hurricane hazard and a changing climate. Nat Hazards, 59, pp.1055–1075
    7.  Balica, S. F., et al., 2012. A flood vulnerability index for coastal cities and its use in assessing climate change impacts. Nat Hazards, 64, pp.73–105
    8.  Tran, T., et al., 2012. A watershed-based method for environmental vulnerability assessment with a case study of the Mid-Atlantic region. Environmental Impact Assessment Review, 38, pp.58-64
    9.  Cinner, J. E., et al., 2012. Vulnerability of coastal communities to key impacts of climate change on coral reef fisheries. Global Environmental Change, 22, pp.12-20
    10.  Das, A, et al., 2012. Vulnerability assessment using hazard potency for regions generating industrial hazardous waste. Journal of Hazardous Materials 209– 210, pp.308– 317
    11. شمسی پور، علی اکبر و شیخی، محمد،  پهنه بندی مناطق حساس و آسیب پذیری محیطی در ناحیه غرب فارس، با روش طبقه بندی فازی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی، پژوهش های جغرافیای طبیعی، 1389،شماره 73 ، ص68-53
        1. Smit, B., and Wandel, J, 2006. Adaptation, adaptive capacity and vulnerability. Global Environmental Change 16, pp.282–292
        2. صفائیان،نصرت الله و همکاران،، تعیین آسیب پذیری اکولوژیک اکوسیستم های حاشیه جنوب دریای خزر، محیط شناسی، 1377، شماره 29
           1. Wang, X., et al., 2012. Water Resources Vulnerability Assessment based on the Parametric-system Method: a Case Study of the Zhangjiakou Region of Guanting Reservoir Basin. North China, Procedia Environmental Sciences, 8, pp.1231–1239
           2. Farzipour Saein, A and Farzipoor Saen, R, 2012. Assessment of the site effect vulnerability within urban regions by data envelopment analysis: A case study in Iran. Computers & Geosciences, 48, pp. 280–288
           3. Bunce, M, et al., 2010,. Policy misfits, climate change and cross-scale vulnerability in coastal Africa: how development projects undermine resilience. environmental science & policy, 13, pp. 485–497
           4. Chu-Agor, M. L., et al., 2011. Exploring vulnerability of coastal habitats to sea level rise through global sensitivity and uncertainty analyses. Environmental Modelling & Software, 26, pp. 593-604
           5. شریف زادگان،محمدحسین و فتحی،حمید،  ارزیابی آسیب پذیری زیست محیطی برای برنامه ریزی منطقه ای در حوزه های سه گانه زیست محیطی البرز به روش سلسله مراتبی، علوم محیطی،1384، 10، ص20-1
              1. Simeoni, U, and Corbau, C, 2009. Coastal vulnerability related to sea-level rise. Geomorphology, 107, pp1-2
              2. Varis,O., et al., 2012, Ten major rivers in monsoon Asia-Pacific: An assessment of vulnerability, 32, pp.441-454
              3. Alpar, B, 2008. Vulnerability of Turkish coasts to accelerated sea-level rise. Geomorphology, 107, pp.58–63
              4. Ceia, F, et al., 2010. Coastal vulnerability in barrier islands: The high risk areas of the Ria Formosa (Portugal) system. Ocean & Coastal Management, 53, pp. 478-486
              5. Nicholls, R., et al., 2008. Climate change and coastal vulnerability assessment: scenarios for integrated assessment. Sustain Sci, 3, pp.89–102
              6. Chust, G, et al., 2009. Human impacts overwhelm the effects of sea-level rise on Basque coastal habitats (N Spain) between 1954 and 2004, Estuarine. Coastal and Shelf Science, 84, pp.453–462
              7. Mitsova, D., et al., 2012. Using enhanced dasymetric mapping techniques to improve the spatial accuracy of sea level rise vulnerability assessments. J Coast Conserv, 16, pp.355–372
              8. Jabed Abdul Naser Bhuiyan, Md. and Dutta, D., 2012. Analysis of flood vulnerability and assessment of the impacts in coastal zones of Bangladesh due to potential sea-level rise. Nat Hazards, 61, pp.729–743
              9. Parkinson, R. and McCue, T., 2011. Assessing municipal vulnerability to predicted sea level rise: City of Satellite Beach, Florida. Climatic Change, 107, pp.203–223
              10. Demirkesen, A., et al., 2008. Quantifying coastal inundation vulnerability of Turkey to sea-level rise. Environ Monit Assess, 138, pp.101–106
              11. Marfai, M. and King, L., 2008. Potential vulnerability implications of coastal inundation due to sea level rise for the coastal zone of Semarang city, Indonesia. Environ Geol, 54, pp.1235–1245
              12. Nuno Martins, V., et al., 2012. Modelling of coastal vulnerability in the stretch between the beaches of Porto de Mós and Falésia, Algarve (Portugal). J Coast Conserv, 16, pp.503–510
              13.  Gabriel, A. O. and Kreutzwiser, R. D., 2000. Conceptualizing Environmental Stress: A Stress–Response Model of Coastal Sandy Barriers. Environmental Management, 25(1), pp. 53–69
              14.  Snoussi, M., et al., 2008. Vulnerability assessment of the impact of sea-level rise and flooding on the Moroccan coast: The case of the Mediterranean eastern zone, Estuarine. Coastal and Shelf Science, 77, pp. 206-213
              15.  Zou, L., and Wei, Y., 2010. Driving factors for social vulnerability to coastal hazards in Southeast Asia: results from the meta-analysis. Nat Hazards, 54, pp.901–929
              16. Munji, C., et al, 2013. Vulnerability to coastal flooding and response strategies: The case of settlements in Cameroon mangrove forests. Environmental Development, 5, pp.54–72
              17.  Dutta,   D., et al., 2011. Synthetic impact response functions for flood vulnerability analysis and adaptation measures in coastal zones under changing climatic conditions: a case study in Gippsland coastal region, Australia. Nat Hazards, 59, pp.967–986
              18.  Das, S., 2012. The role of natural ecosystems and socio-economic factors in the vulnerability of coastal villages to cyclone and storm surge. Nat Hazards, 64, pp.531–546
              19.  Brakenridge, G. R., et al., 2012. Global mapping of storm surges and the assessment of coastal vulnerability. Nat Hazards, 66(3), pp. 1295-1312
              20.  Omira, R., et al., 2010. Tsunami vulnerability assessment of Casablanca- Morocco using numerical modelling and GIS tools. Nat Hazards, 54, pp.75–95
              21.  Anfuso, G., and Pozo, 2009. Assessment of Coastal Vulnerability Through the Use of GIS Tools in South Sicily (Italy). Environmental Management, 43, pp.533–545
              22.  Cochard, R., et al., 2008. The 2004 tsunami in Aceh and Southern Thailand: A review on coastal ecosystems, wave hazards and vulnerability, Perspectives in Plant Ecology. Evolution and Systematics, 10, pp.3–40
              23.  IUCN/WCPA. 1999. Guidelines for Marine Protected Areas. Edited & coordinated by Graeme Kelleher
              24.  NOAA, 2002. Environmental Sensitivity Index Guidelines, Version3,National Oceanic and Atmospheric Administation
              25. دانه کار، افشین، مجنونیان، هنریک، معیارهای پیشنهادی برای ارزیابی مناطق ساحلی- دریایی ایران به منظور تحسین مناطق تحت حفاظت ساحلی- دریایی ایران، مطالعه موردی: ترازیابی مناطق تحت حفاظت سواحل دریای خزر، فصلنامه محیط شناسی،1383، شماره 35، پائیز، ص 9-32.
                  1.  Salm, R.V. and Price, A., 1995. Selection of Marine Protected Areas: Principles of Techniques for Management, Edited by Susan Gubby Chapman and Hall, London
                  2.  Roberts, C., and Hawkins, J., 2000. Fully-protected marine reserves: a guide, WWF, Endangered Seas Campaign
                  3. Guidelines for the Identification and Selection of Marine Protected Areas in the OSPAR Maritime Area, 2003. OSPAR Convention for the protection of the Marine environment of the North-East Atlantic, ANNEX 10, JUNE.
                  4. Overview of Scientific findings and criteria relevant to identifying Spamis in the Mediterranean open seas including the deep sea, 2010. Mediterranean Action plan, United Nations Environment Programme (UNEP), Istanbul, Turkey.
                  5. ASEAN (The Association of Southeast Asian Nations) criteria for National Marine Protected Areas, 2010. (www.aseansec.org)
                  6. ASEAN (The Association of Southeast Asian Nations) Criteria for Marine Heritage Areas, 2010. (www.aseansec.org)