گزارشگری محیط زیست و استرا تژی تجاری

انسان و محیط زیست
70
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
گزارشگری محیط زیست و استرا تژی تجاری
Ghafari/es@tehran.iri • اسماعیل غفاری، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، تهران شمال
چکیده
حسابداری محیط زیست به عنوان یکی از زیر مجموع ههای حسابداری در
طول سا لهای گذشته پیوسته در مسیر توسعه گام برداشته اس ت. با افزایش
تمرکز جامعه پیرامون مباحث زیس تمحیطی، حسابداری نقش ویژ های را در
راستای انداز هگیری عملکرد بر عهده گرفته اس ت. آگاهی از وضعیت محیط
پیرامونی، موجب پویایی عملکرد زیس تمحیطی واحد تجاری م یشود. در
این نوشتار نگارنده یکپارچگی روی ههای محیطی با روی ههای تجاری را مورد
توجه قرار داده و از بررسی نحوه برخورد با حسابداری زیست محیطی در
استانداردهای حسابداری مالی اجتناب نموده است . و ضمن بررسی موضوع
استراتژی تجاری که شامل برنامه، تصمیمات متهورانه مدیرا ن، پشتیبانی و
آموزش می باش د، اثرات درون سازمانی و برون سازمانی که از کیسو منجر به
کاهش بهای عملیاتی و سرمای های تجهیزات کنترل کننده آلودگی و تع یین
روش ارزیابی سرمای هگذاری، و ازسوی دیگر سبب تدوین مقررات از سوی
دول تها و آثار و تبعات مالیاتی م یگردد را مورد توجه قرارداده است. توجه
به مسائل زیس تمحیطی در سا لهای اخیر به حوزه تدوین استانداردها نیز
گسترده شده و نمونه بارز آن را م یتوان در استانداردهای هیأت تدوین
استانداردهای حسابداری دولتی امر کیا و رهنمودهای ایفک مشاهده نمود
در این نوشتار ابعاد زیر مورد بررسی قرار می گیرن د:
• عناصر محیطی استراتژی تجاری
• تهیه گزار شهای عملکردی ضروری
• شناسایی مهارت های چندگانه مورد نیاز برای انداز هگیری
• گر دآوری و تجزیه و تحلیل داد ههای مور دنیاز
واژ ههای کلیدی: حسابداری محی طزیست، حسابداری مدیریت زیس تمحیطی،
رویه تجاری، رویه محیطی، گزارش عملکرد
انسان و محیط زیست
71
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
مقدمه
حسابداری محی طزیست زیر مجموعه ای از حسابداری است که اطلاعاتی
را برای کمک به تصمی مگیر یهای قیمت گذاری مدیری ت، کنترل
سربار و بودجه بندی سرمایه ا ی، برای استفاده کنندگان درون سازمانی و
افشای اطلاعات محیطی در جهت حفظ منافع عمومی و جامعه را برای
استفاده کنندگان برو نسازمانی تهیه م ینماید. استفاده درون سازمانی،
حسابداری مدیریت محیطی 1 نامیده م یشود ] 6[. در این نوشتار هر دوجنبه
استفاده درون سازمانی و برو نسازمانی را مورد توجه قرار م یدهیم. وجود
عوامل چندگانه مبنایی را برای تعیین اثرات محیطی و بهای مرتبط به آنها
فراهم می نماید. به طور کلی م یتوان اثرات چندگانه فعالیت تجاری بر روی
محیط را به شرح زیر بیان نمود )عناصر محیطی استراتژی تجاری (:
• وسایل 2: شامل آب و هوا و آلودگی زی رزمینی.
•" نقاط بهر هبرداری شد ه: اعم از آب آشامیدن ی، زمین و مسکن و گون ههایی
که در معرض خطر قرار گرفته اند.
• موقعیت های جهان ی: اقیانو سه ا، اتمسفر و .....
امروزه واحدهای تجاری وظیفه پالایش آلایند هها از جمله گازهای سم ی،
پ رخطر و گرم را بر عهده گرفته که این امر لزوم توجه به عوامل چندگانه
1. Environmental Management Accounting
2. Media
مالی و غی رمالی برای تجزیه و تحلیل آثار محیطی با هدف یکپارچ هسازی
تصمی مهای مدیریت و گزارشگری حسابداری نیازمندیم . این عوامل عبارتند ا ز:
• علوم زیس تمحیطی.
• قوانین و مقررات زیس تمحیطی.
• امور مالی 1 و مدیریت مخاطره 2
• روی ههای مدیریتی و سیست مهای کنترلی
محدوده وسیع بهای محیط ی، انرژی و استفاده از مواد و واگذاری ضایعا ت،
بیمه جرایم و مجازا تها مستلزم مشارکت عوامل چندگانه ای است که در
طول زیرمجموع ههای حسابداری قرار م یگیرند. در نتیجه تلا شهای انجام
شده، سیست مهای پشتیبان تصمیم 3 شکل گرفتند که تأثیر عوامل محیطی
را در غالب مد لهای زیر م یتوانند تعیین نمایند:
4)FCA( ) • حسابداری بهایابی جذبی )کامل
5)TCA( • ارزیابی بهای کل
6)LCC( • بهای چرخه عمر
1. Finance
2. Risk Management
3. Decision Support System
4. FCA, Full Cost Accounting
5. TCA, Total Cost Assessment
6. LCC, Life-Cycle Costs
انسان و محیط زیست
72
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
1)LCCA( • تجزیه و تحلیل بهای چرخه عمر
2)TQEM( • مدیریت محیطی کیفیت جامع
نتایج گزارشگری زیست محیطی به صورت قیمت گذاری بهای جذبی 3
و حسابداری محیطی )بومی( 4 تجلی یافته که با تدوی ن، سیستم مدیریت
5و بانک اطلاعاتی عملکرد محیطی م یتوان به طور مستقیم )EMS( محیطی
6)ECA( در مورد تمامی اقلام بهای زیست محیطی حسابداری بهای محیطی
را ایجاد گردد ] 7[. بدی نترتیب اهداف و روی ههای کارکردی نمایانگر آن
است که روی ههای تجاری و رویه های زیست محیطی درهم تنیده
شده اند ] 8[. بنابر این :
•" مدیران ارشد سازمانی روی ههای زیس تمحیطی را ایجاد و عملکرد
زیست محیطی را ارزیابی می نمایند.
•" مدیران محیطی در سطح عملیاتی روی ههای زیست محیطی را اجرا
می نمایند.
•" کارکنان زیس تمحیطی درگیر تصمی مهای سرمایه ای برای تجهیزات
کنترل محی طزیست هستند.
بنابراین فعالی تهای کارکردی چن دگانه شامل : بودجه بندی سرمایه ا ی،
انداز هگیری عملکرد مالی و غی رمال ی، بهایابی محصول و کنترل بودجه ای
م یگردد همچنین گرو ههای بین رشت های بایستی تقسی مبندی روشنی از
وظایف و امور در سطوح سازمانی و عملیاتی داشته باشند تا در گزارشگری
زیست محیطی یکپارچه و جامع عمل کنید این منبع داد هها به جای دامنه
وسیعی نظیر بهای انرژی و حداق لسازی تلفات مبتنی بر طر ح، مهندسی
و ثبت عملیات بوده و این داد ههای به ورودی سیستم حسابداری تبدیل
م یشوند. این امر از یکسو باعث کاهش لزوم تسهیم بهای محیطی به
محصولات و فرآین دها گشت ه و از سوی دیگر ، روش ارزیابی سرمایه گذاری
سرمایه ای را بر اساس ماهیت بهای محیطی تعیین می نماید. روش
جریا نهای نقدی تنزیل شده 7 در مقابل روش دوره برگشت 8 مرجح بوده
و افق ] 9[ زمانی بلند مدت تری را برای منافع حاصل از سرمایه گذاری
سرمایه ای نشان م یدهد.
تجزیه و تحلیل داد های مورد نیاز به منظور تهیه
گزار شهای عملکردی ضروری
حسابداری زیس تمحیطی
ق بل از بررسی نقش استراتژی تجاری و حسابداری محیطی ایجاد درکی
1. LCCA, Life-Cycle Cost Analysis
2. TQEM, Total Quality Environmental Management.
3. Full-Cost Pricing
4. Eco-Accounting
5. Environmental Management System
6. Environmental Cost Accounting
7. Discounted-Cash Flow
8. Payback Period
پای های از حسابداری زیست محیطی سودمند خواهد بود. طبق تعریف
شناسایی ، انداز هگیری، « : حسابداری زیست محیطی عبارتست ا ز AICPA
و تسهیم بهای زیس تمحیطی به تصمیمات تجاری و انتقال اطلاعا ت به
]3[ » ذینفعان
حسابداری زیست محیطی در ابتدا بر روی یک طیف نامطمئن حرکت
نموده است. از دیدگاه استانداردهای حسابداری مالی مباحث مربوط به
SFAS حسابداری زیست محیطی برای اولین بار در سال 1975 در 5
مطرح گردید که به دلیل اهمیت فراوا ن، این موضوع به کرات توسط
نهادهای تدوی نکننده استانداردهای حسابداری مورد توجه قرار گرفته است.
با توجه به اینکه در این نوشتار قصد نداریم از این منظر به بررسی موضوع
بپردازیم از آن صر فنظر کرده و توجه خود را معطوف به نقش رویه های
زیس تمحیطی در استراتژی های تجاری م ینما ییم ] 10 [. ایجاد حسابداری
زیست محیطی را به 4 مرحله تقسیم میک‌ند. )جدول شماره یک (
چارچوب حسابداری زیس تمحیطی همچنان در حال توسعه اس ت،
چنین چارچوبی در تدوین استانداردهای گزارشگری و حسابداری مشارکت
می نماید. در چارچوب تنظیم ] 10 [ تأکید بر صلاحیت عمومی در مناطق
محدوده تنظیم مقررات م یباشد، بر این اساس می توان موارد مورد تأکید
این چارچوب را به صورت ذیل بیان نمو د:
• افزایش آگاهی از موضوعات زیس تمحیطی
•" ارائه رهنمودی برای کمک به شناسایی موضوعات زیس تمحیطی و
ارزیابی و گزارشگری موضوعات مزبور
•" ارائه برنامه های آموزشی از طریق تمرکز بر رشت ههای مرتبط با موضوعات
زیست محیطی و رفتار حسابداری آنها و
•" ارائه روی ههای حسابداری محیط ی، همراه با توصی ههایی درباره بهترین
نحوه برخورد
چنین چارچوبی نمایانگر آن است که حرفه حسابداری چال شهای
موضوع معاص ر، یعنی تأثیر زیس تمحیطی فعالی تهای تجاری را پذیرفته
است ] 13 [. حرفه حسابداری نشان م یدهد که تمرکز بر روی نقش حسابداری
زیس تمحیط ی، از طریق بررسی موضوعات زیس تمحیط ی، اساس بقای
انسان است. ماهیت رویه حسابداری زیست محیطی در قسمتهای بعد مورد
بررسی قرار م یگیرد.
حسابداری مدیریت زیس تمحیطی
به عنوان تولید، تجزیه و )EMA( حسابداری مدیریت زیس تمحیطی
تحلیل و استفاده از اطلاعات مالی و غی رمالی، در جهت حمایت از مدیریت
روی ههای تجاری EMA .] در غالب شرکت یا تجارت شناخته شده است ] 6
و زیست محیطی را کیپارچه نموده و از این طریق ساختار تجارت را کیپارچه
انسان و محیط زیست
73
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
و واگذاری محصول پیشین می باشد.
اولین کمک حسابداری بهای زیس تمحیطی حذف یا کاهش تسهیم
اختیاری سربار زیست محیطی و تع یین هزینه های واقعی محصولات به
منظور ارائه را ههای مناسب انجام فعالی تهای تجاری است در این راستا
:] بهای زیست محیطی به دوروش محاسبه م یشود ] 9
در این روش محر کهای :)ABC( 1 چارچوب بهایابی بر مبنای فعالیت
بها 1 در سطوح سازمان ی، واح د، دسته محصو ل، و دسته تسهیلک‌ننده و
پشتیبان محصول تقسیم م یشود.
2 چارچوب بهای کیفی ت: در این روش بهای محیطی را به صورت
پیشگیری ، ارزیاب ی، ناتوانی داخلی و خارجی تعریف می نماید این رویکرد
بهای کیفیت پیشگیری از آلودگی را به عنوان استراتژی مدیریتی مناسب
مورد حمایت قرار م یدهد.
دومین کمک حسابداری بهای زیست محیطی تعامل و انطباق مناسب
بر )EMS( آن با ایزو است. داد ههای محیطی در سیستم مدیریت محیطی
پایه ایزو 14000 با حسابداری بهای محیط زیست سازگار است. جایی که
به عنوان ابزار یا بخشی ECA، شرکتها استاندارد ایزو 14000 را می پذیرند
از فرآیند محیط یکپارچه شده در ارتباط با ] 1[ استراتژی تجاری ] 2[ و
.] تصمی مگیری عمل خواهد کرد ] 7
یکپارچگی رویه محیطی در استراتژی تجاری
توسعه و اجرای استراتژ یهای تجاری برای برآورده ساختن چال شهای
محیطی موضوع اصلی شرک تها در سا لهای آتی خواهد بود. حسابداری
زیست محیطی و پیوند آن با آموزش حسابدار ی، نقش پشتیبانیک‌ننده
مهمی را ایفا خواهد کرد. پذیرش رویه محیطی به عنوان جزیی از رویه
.] تجاری در حال حاضر به صورت اختیاری مورد توجه قرار گرفته است ] 12
پذیرش روی ههای تجاری از اواسط دهه 1990 میلادی بدون ایجاد نگرانی
زیست محیطی به این مهم اشاره دارد که روی ههای زیس تمحیطی با تصمیم
1. cost drivers
از نظر محیط با منافع و هزین ههای مالی در )EMA( م ینماید. تجزیه تحلیل
ارتباط بود ه، و در شناسایی افزایش سطوح سرمایه و بهای عملیاتی و نیز در
جهت تجهیزات کنترل آلودگی و مالیات های محیط مشارکت می نماید.
حسابداری مدیریت محیطی
حسابداری مدیریت به عنوان سیستمی که پشتیبان تصمیم است در برخورد
با بهای واقعی متحمله توسط بنگاه تجاری به ناچار بهای زیس تمحیطی
را ازسایر هزینه ها تف کیک و با نگاهی متفاوت به ارائه اطلاعات مالی در
1)EMA( این خصوص م یپردازد ] 2[. از اینرو ، حسابداری مدیریت محیطی
به عنوان تولید، تجزیه و تحلیل و استفاده از اطلاعات مالی و غی رمال ی، به
.] منظور پشتیبانی مدیریت در غالب شرکت یا تجار ت، شناخته شده اس ت ] 6
روی ههای تجاری و محیط شرکتی را کیپارچه م یسازد و از این )EMA(
طریق رهنمودی درباره ساختار تجارت ب ادوام ارائه م یکند.
همچنین ابتکارهای محیطی احتمال ی، برای مثال انگیز ههای مبتنی بر
مقررا ت، در تجزیه و تحلیل و گزارشگری مورد توجه قرار می گیرند.
)ECA( حسابداری بهای محیطی 2
مرحله پیشرفته حسابداری زیس تمحیطی ایجاد حسابداری بهای
می باشد. حسابداری بهایابی از ثبت حسابداری )ECA( زیس تمحیطی
برای ارزیابی بهای تولید و پردازش آن استفاده میک‌ند ] 7 [. در این رویکر د،
بهای هر عامل با توجه به علل خاصشان به حساب گرفته می شوند.
حسابداری بهای محیطی مستقیماً در جریان بهای هر وضعیت محیطی
قرار گرفته و بهای همه اعمال مربوطه را تعیین م ینماید. اعمال محیطی
شامل جلوگیری از آلودگ ی، طراحی محیطی و مدیریت محیطی م یگردد.
رویکردهای قبلی اثر زیس تمحیط ی عمدتاً مربوط به بهای تنظیف محیطی
1. Environmental management accounting
2. Environmental cost accounting (ECA)
جدول شماره 1. بررسی روند تحول حسابداری زیس تمحیطی
دوره زمانی
دهه 1970 میلادی
1981-1990 میلادی
1991-1995 میلادی
از 1996 به بعد
شرح
توصیفی همراه با اجرای مد لهای هنجاری
بحث پیرامون نقش حسابداری در افشا اطلاعات فعالی تهای زیس تمحیطی
انجام حسابداری زیست محیطی، افشای اطلاعات محیطی و آغاز حسابرسی محیطی.
نقش حسابداری محیطی علاوه بر استانداردهای نظ مدهنده ب هصورت برجسته تر انداز هگیری عملکرد محیطی است.
*
* Normative Models
انسان و محیط زیست
74
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
بیان Mathews (1997) بودن حسابدار زیس تمحیطی است که توسط 7
شده است عوامل دیگری هم وجود دارن د، که اهمیت نسبی هر عامل
تاک‌نون به طور کامل شناسایی نشده و نیازمند پژوه شهای حسابداری
بیشتر در این زمینه است. پیشرف تهایی که در این زمینه انجام م یشود
چال شها و فرص تهای متفاوتی را ایجاد می نماید ،که منجر به تا بین به
مجموعه داد ههای بیشتر یا مجموعه ای از مد لها ی جام عتر برای حل
.] مسائل ارائه اطلاعات محیطی خواهد شد ] 13
ایجاد حسا بهای زیس تمحیطی
یک راه کوتاه برای مشاهده عوامل مرتبط با ایجاد حسا بهای
زیست محیطی بررسی استفادهک‌نندگان گزار شهای حسابداری است.
.] اهداف استفادهک‌نندگان از اطلاعات به شیوه زیر مرتب م یگردد ] 13
• اطمینان از رعایت قوانین
• افزایش کارایی استفاده از منابع انرژی و مواد و کاهش تلفات.
•" کاهش یا حداقل نمودن آسیب به محیط زیست در طول فرآیند و چرخه
عمر محصولات.
• بهبود مستمر عملکرد محیطی در فضاهای ذکر شده.
اهداف فو قالذکر اهداف مستقیم مدیران عملیاتی بوده که با اهداف مدیریت
عمومی به جهت استفاده مدیران زیست محیطی یکپارچه م یگردد.
شناسایی مهار تهای چن دگانه مورد نیاز برای انداز هگیری
آموزش حسابرسان زیس تمحیطی
حسابرسی محیطی دارای نقشی تعیینک‌ننده بوده و بحث اعتبار حسابرسی
زیس تمحیطی به مبحثی شایان توجه مبدل گردیده است ] 13 [. از یک دیدگاه
متخصصین حسابداری زیس تمحیطی رسیدگی اولیه را انجام م یدهند.
این رسیدگی ها به منظور انطباق با قوانین و تعیین رعایت کنتر لهای
سازمان های تجاری سازگار است.
دیدگاه دیگر از واکنش تجارت به تهدید طرفداران قانونگذاری ناشی شده
است. تلا شهای سازمان یافته طرفداران قانونگذار ی، در راستای اعمال
نفو ذ، ممانعت بیشتر از آلودگی زیست محیطی در سراسر دوران پیشگیری
.] زیس تمحیطی در دهه 1970 میلادی با شکست مواجه شده است ] 11
رویکرد سازگار صرفاً یک رویکرد اث ربخشی بها نیست بلکه این رویکرد
راه تجاری جدیدی را باز میک‌ند.
به واسطه این را هها، و استفاده از تکن کیهای مهندسی و تولید و حفاظت
از انرژی و حداقل سازی تلفات منجر به صرفه جویی شده و سو دآوری را
افزایش م یدهد. برای مثال، همکاری مدیران استراتژیک و متخصصین
فنی ایجاب میک‌ند تا با بیان مسائل تولید از طریق بازسازی و بررسی فنی
مجدد تدوین مشترک استراتژ یهای مؤثر بر کاهش اثرات زیس تمحیطی
مورد توجه قرار گیرد.
رویکرد میا نرشت های به حسابداری محی طزیست
ویژگی اجتناب ناپذیر حسابداری زیست محیطی نیاز به مشارکت رشت ههای
مختلف است. این گریز ناپذیری را م یتوان در چند بعد حسابداری
.] زیس تمحیطی مشاهده نمود ] 9
• نیاز به جایگاه رویه زیس تمحیطی در استراتژی و رویه تجاری عمومی.
•" ایجاد حسا بهای محیطی و گزارشگری با رشت ههای مختلف در
ارتباطند.
•" الزام حسابرسی به منظور حصول اطمینان از رعایت مقررات محیطی و
گزارشگری مناسب حسابداری محیطی.
•" آموزش دانشجویان ) شاغلین آتی( برای ایجاد مبنای قانونی و تکنیکی
آماده سازی علمی و اجتناب از پرداختن به یک رشته.
حقانیت سازمانی و تأثیر گذاری بر روی بازار سرمایه دلایل چند رشته ای
] جدول شماره 2. رویه حسابداری زیس تمحیطی در اروپا ] 6
مدیریت محیطی مبتنی بر حسابداری مدیریت همراه با بهایابی بر مبنای فعالیت به عنوان رویکرد تحلیلی اصلی تعیین بهای محیطی و
صرف هجویی بهای کیفیت )با توجه به عملکرد محیطی ( می باشد.
اثرات محیطی با ایجاد فرضیه هایی )برای آب و هوا و یا عدم پذیرش روی هه ای سازگار با پیشگیری از آلودگی و حسابداری (، موضوعات
بهایابی زیست محیطی را شکل داده است. روی ههای زیست محیطی در امریکا و اروپا را می توان با توجه به این امر که رویه زیس تمحیطی
م یتواند دارای فعالی تهای مشابه و در عین حال تفاوت اساسی در الزامات قانونی باشد با هم مقایسه نمود . در ایالات متحده از مسئولی تها
و مجازا تها استفاده م یشود در حالی که در اتحادیه اروپا این روی هها رعایت نم یگردد. که آن را م یتوان در نقش برجسته مدیریت
زیس تمحیطی در سازما نهای تجاری اروپا و اثر آن بر استراتژ یهای تجاری مشاهده نمود. شرک تهای اروپایی استاندارد ایزو 14001 را
با سرعت بیشتری پذیرفته اند.
انسان و محیط زیست
75
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
زیست محیطی انجام م یشود و هما نگونه ک‌ه در قسم تهای قبلی گفته
شد کنتر لهای زیست محیطی نسبت به قوانین موضوعه از الزام قو یتری
برخوردارند.
یک عامل آموزش جداگانه حسابرسان زیست محیطی در مقا بل حسابرسان
.] مالی است ] 11
این امر به عنوان محرکی برای ایجاد استانداردهای محیطی عمل میک‌ند.
این استانداردها عبارتند از انداز هگیری قابل اتکا از اثرات زیست محیطی بر
دارای یها و بده یها. درنتیجه حسابرسی بر پایه نمایش محیطی قابل اتکا در
عملکرد ثبت حسابداری استوار است. متخصصین حسابداری زیس تمحیطی
در راستای تجزیه و تحلیل عملکرد، در مقایسه با حسا بهای غی رمحیطی
) حسابداری مالی( دانش کمی درباره ثب تهای حسابداری دارند. در این
راه حسابداران فرص تهای محیطی را ارائه نموده و خود را برای برخورد با
ای نگونه تقاض اها آماده م ینمایند. ای نگونه تشخیص داده شده که عامل بالقوه
.] توانایی حسابداری زیس تمحیطی ناشی از روی ههای عملی آن است ] 13
مثا لهای شفافی از اثرات مثبت حسابداری زیست محیطی و تجاری بر روی
فعالی تهای تجاری وجود دارد. ای نگونه فضاها به همراه استفادهک‌نندگا ن،
داده های جمع آوری شده برای اهداف حسابداری را مشخص میک‌ند. تعیین
بهای به ویژه در ارتباط با حسابداری زیست محیطی هدف اصلی حسابداری
تع یین میزان عوامل لازم ناشی از بهای محیطی تولید و صرفه جویی بها در
فرآیند مستقل پیچیده و موقعیت محلی است. وزن عوامل غیر حسابداری
در آموزش فعالیت های محیطی به حسابداران نشان داده شده است.
مدیران عملیاتی ضرورت و ماهیت گزار شهای زیس تمحیطی را اثبات
میک‌نند. مدیریت عمومی عوامل بالقوه برای بهبود عملکرد محیطی را
نشان م یدهد. مدیران عملیاتی دریافته اند که سیست مهای حسابداری به
جهت اهداف مالی ایجاد شده اند و نه در جهت نیازهای عملیاتی که به لحاظ
اداره و کنترل اثرات محیطی محصولات و فرآیندها ایجاد می شوند.
یکپارچه سازی صنعت زیست محیطی با وظایف تجاری
هدف یکپارچ هسازی مدیریت زیس تمحیط ی با وظایف عملیاتی افزایش
عملکرد محیطی سازمان است. لذا سطوح و مکانیز مهای یکپارچ هسازی،
در راستای بهبود عملکرد محیطی ، مورد توجه قرار م یگیرد . یکی از سطوح
یکپارچه سازی در نظر گرفتن ملاحظات زیس تمحیط ی در تصمیمات روزانه
است. این یکپارچه سازی با سطح پذیرش فرهنگ شرکتی در مورد آگاهی
زیس تمحیط ی در ارتباط است. این رویکرد کلیدی جنبشی در ملاحظات اثر
محیطی بر روی استراتژ یهای تجاری و تصمی مگیری ایجاد میک‌ند. سطح
دیگر یکپارچه سازی سازمان ی، تصمیم گیری در مورد اینکه کدام کارکردهای
تجاری یکپارچه گردیده اند ، می باشد.
سیستم مدیریت زیس تمحیطی
به )EMS( کیی از ابزارهای مفید کیپارچ هسازی سیستم مدیریت محیطی
] جدول شماره 3. استفاده تجاری از داد ههای حسابداری زیست محیط ] 13
یکارچه سازی رویه های محیطی با رویه تجاری توسط مدیران جسور برخی از شرک تهای تجاری پذیرفته شده است. این امر موجب
صرف هجویی هزین ه، اجتناب از فرآین دهای قانونی و یافتن فرص تهای تجاری جدید م یشود. استفاد ههای تجاری در قالب واژه های بر نامه
و اهداف شرح داده شده است.
برنامه
پی شقدمی عقل سلیم
برنامه ریه سبز
معقول بودن تلفات
معقول بودن آب و هوا
اهداف
کنترل آلودگی
کارایی انرژی
بازسازی
کنترل انتشار )گازهای سمی (
الزام شرکت
رویه های سازگار با محیط
حسابرسی و حسابداری محیطی
چرخه عمر زیست محیطی و زنجیره عرضه
برنامه زیست محیطی یکپارچه
EMS ایزو 14000 و
بررسی عملکرد
محصولات و عرضهک‌نند هها
EMS حسابداری به ایاب جذبی )کامل ( و
انسان و محیط زیست
76
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
همراه استانداردهای ایزو 14001 می باشد. سیستم مدیریت زیس تمحیطی
از طریق ایجاد واسطه بین داده و ستانده سیستم کارکردها را )EMS(
کیپارچه م یسازد. توانای یهای ایجاد شده در راستای دستیابی به سیستم
به شرح زیر )EMS( در نتایج حاصل از )EMS( مدیریت زیس تمحیطی
تبلور میی‌ابن د:
• کاهش انتشار تلفات
• طرح فرآوری محیط
• حفاظت و اثربخشی هزینه و
• ایجاد فرص تها برای افزایش اثرات محیطی
سبب هماهنگی و کنترل بخش )EMS( سیستم مدیریت زیس تمحیطی
مدیریت محیطی م یگرد د، دلیل این امر پوشش شکا فهایی است که در
نتیجه تفاو تهای کارکردی در نق شهای قسم تها ب هوجود می آید:
• پیوند تفاو تها در ارز شهای پایه به سبب آموزش تخصصی
• برقراری ارتباط بدون استفاده از اصطلاحات مبهم فنی
• بازشناسایی مرزها در سازمان و محل
• مقرر نمودن انتظارات درباره پاداش و ناسازگاری معیارهای پاداش
این تفاو تها به عنوان تضادها مورد بررسی قرار م یگیرند. در موقعیت
تضاد ، کیپارچه سازی با الوی تبندی اهداف محیطی شرکت حل م یشود.
به عنوان مبنای برتری تعهدات )EMS( سیستم مدیریت زیس تمحیطی
ابزارهای خاص )EMS( . محیطی بر اساس قوانین شناخته شده است
) شامل حسابداری چرخه عمر و حسابداری بهای زیست محیطی( و روی ههای
عمومی ارزیابی عملکرد را فراهم می نماید. حسابرسی زیست محیطی ابزار
بیان م یکنند که Rondinelli and Vastag (2000) اصلی ارزیابی است. 0
نیرویی داوطلبانه در ماورای رو کیرد استاندارد قانونگذاری برای پیشرفت
رویه زیست محیطی ملی موردنیاز است. وابستگی اصول قابلیت دوام
اقتصاد ی، حفظ انرژی و کیفیت محیطی، رویه محیطی جامعی را شکل
م یدهد و نیروی لازم را ایجاد می نماید.
استانداردهای ایزو 14001 شرکت را در بازارهای )EMS( بر اساس
جهانی تحر کی نموده و مزیت رقابتی ایجاد می نماید ] 15 [. بایستی توجه
داشت که سیستم مدیریت محیط زیست سیستمی جداگانه نیست و ارتباط
تنگاتنگ آ ن ب ا سیست مهای کنترل تصمیمات موجب افزایش اقتدار و
.] کارایی این سیست مها م یشود ] 1
ایجاد استانداردهای زیس تمحیطی
استفاده از استانداردهای دارای ماهیت بی نالمللی )EMS( فرضیه بنیادین
)ایزو 14000 ( اس ت، شکل ) 1( استفاده از استانداردهای بی نالمللی مقایسه ای
را برای اثبات اینکه شرک تها عملکرد محیطی مورد انتظار داشته اند یا نه
ایجاد م یکند. در این رو کیرد مسائل دوگان های وجود دارد. کی مورد این
فرضیه است که شرکت با استفاده از استانداردها به سطح عملکرد بالاتری
نسبت به سطح تع یین شده در قوانین دست میی‌ابد. دومین مسئله بالقوه
پاسخ به پرسش درباره این افزایش عملکرد زیس تمحیطی توسط نمایندگان
دولت ، مؤسسات مالی و سهامداران است.
نقش مدیر محیطی
مدیر زیس تمحیطی کانون اصلی مدیریت زیست محیطی شرکت است.
نقش کلیدی مدیریت زیست محیطی عبارت است از:
• ارزیابی، بازبینی و کنترل عملکرد محیطی شرکت.
)EMS( • اجرا و مدیریت
• ارتقای آگاهی زیس تمحیطی در شرکت.
وظایف مذکور دامنه وسیعی از مسئولیت را به دنبال دارد. از جمله مسئولی تهای
مستقی متر مدیر زیس تمحیطی م یتوان به موارد ذیل اشاره نمو د:
•" در سطح پای ه، سیستم از اجرای استانداردهای زیست محیطی اطمینان
))EMS( میی‌ابد. )مقررات و
•" در سطح پیوسته )مستمر ( ، افزایش اثر بخشی در استفاده از منابع و
کاهش تلفات
• در سطح کلی ، اجتناب از ریسک زیان به محیط.
دیدگاه کیپارچه از مسئولی تهای فوق با ایجاد محصول و فرآیند جدی د،
تصویب پروژه سرمای های و وضع زیست محیطی در جهت سهامدارا ن،
مصر فکنندگان و کارکنان در ارتباط است. به واسطه این موقعیت محوری
در سازما ن، از منظر حسابداری زیس تمحیطی مدیر زیست محیطی تا
اندازهای تعین کننده نتیجه است. مدیران زیس تمحیطی به حسابداری
محیط زیست به عنوان ارائه کننده داد ههای مالی برای بهبود کارکرد فنی
می نگرند.
بررسی مدیران زیست محیطی نشان م یدهد که حسابداری محیطی
اصولاً برای سنجش داد ههای زیس تمحیطی کلیدی مورد توجه قرار
می گیرند. بهای زیست محیطی در انداز هگیری استفاده و تلفا ت، و همچنین
به عنوان معیاری در پروژ ههای سرمایه گذاری و وضع کارایی مورد استفاده
قرار م یگیرد. همچنین از بهای زیس تمحیطی در سیست مهای کنترل
به جهت کنترل )EMS( مدیریت و به منظور بهبود اثربخشی عملیا ت، و در
رویه زیس تمحیطی استفاده م یگردد.
استفاده های تجاری از حسابداری بهای زیس تمحیطی
شامل تقاضا برای )EMS( دیدگاه وسیع از حسابداری محیط زیس ت، و
تکن کیهای پشتیبان تصمیم ، انداز هگیری عملکر د، شناسایی و گزارشگری
انسان و محیط زیست
77
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
بدهی ها و رویدادهای احتمال ی، واکن شهای بازار سرمایه به اطلاعات ارائه
شده و حسابداری و مالیات است ] 13 [. مفاهیم ضمنی مالیات عبارتند از:
• مالیا تهای محیطی خاص
• رفتار مناسب با مخارج محیطی
• ذخیره )مقرر ی( آلودگی 1 به عنوان مجوزهای قابل معامله
• موضوعات مالیات بر درآمد دولت مرکزی
سخن آخر
نتیجه نهایی لزوم کیپارچگی روی ههای تجاری با روی ههای زیس تمحیطی
1. Pollution allowances
است، و نقطه نظر چند عاملی ، از دیدگاه تجاری نشأت گرفته است :
• نقش حسابداری حمایت از استراتژ یهای زیست محیطی و استراتژ یهای
تجاری شرکت است.
• چندین زیر مجموعه حسابداری با موضوعات محیطی در ارتباط هستند.
تأکید بر عوامل چندگانه به منظور حمایت از استراتژی عالی و دستیابی به
منافع حاصل از رهبری شرکت به صورت کی روش محیطی سالم است.
ضمن آنکه با وجود رشت ههای مختلف و مرتبط با فعالی تهای زیس تمحیطی
آموزش وسیع مباحث زیست محیطی برای حسابداران مربوطه ضروری به
نظر می رسد.
شکل شماره 1. ظهور ایزو به واسطه اسانداردهای زیس تمحیطی
استانداردهای مدیریت زیست محیطی بی نالمللی در فرآیند ایزو 14000 قرار گرفته اند. اجرای این استانداردها برای شرک تها اختیاری است
و نسبت به مقررات در سطح بالاتری قرار دارند. فرآیند استاندارد گذاری به عنوان بخشی از پیش قدمی جهانی در سال 1992 میلادی و در
رابطه با کنفرانس سازمان ملل در باب محیط و توسعه بوده است. مزایای کلیدی ایزو 14000 عبارتند از:
• وضع استانداردهای عملکرد محیطی ماورای مقررات
• اعلام اخطارهای زیست محیطی به شرکت.
در ادامه به اجزای فرآیند استاندارد گذاری ایزو 14000 اشاره م یشو د:
و اجرای رویه زیس تمحیطی شرکت )EMS( 1: چارچوب اصلی • ایزو 4001
• ایزو 14004 : فهرستی برای تکمیل ایزو 14001 و روش ارزیابی اثر زیس تمحیطی
)EMS( • ایزو 14031 : تدوین اهداف و مقاصد
• ایزو 14010 :رهنمودهایی برای حسابرسی زیس تمحیطی
• ایزو 14011 : رهنمودی برای روی ههای حسابرسی
• ایزو 14012 : معیار صلاحیت حسابرسان زیس تمحیطی
• ایزو 14020 : استانداردهای طبقه بندی زیس تمحیطی
• ایزو 14040 : رهنمودی برای ارزیابی اثر محیطی چرخه عمر محصول.
گرد هم )ECA( را تکمیل می نماید. همه عناصر انداز هگیری محیطی در محاسبه )EMS( ویژگی )ECA( حسابداری بهای زیس تمحیطی
می آیند. با تشخیص مجموعه کامل بهای زیس تمحیط ی، شرکت می تواند هم مسئولیت محیطی و هم به اثربخشی در به دست آوردن
بها دست یابد.
انسان و محیط زیست
78
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
منابع
ماهنامه ،» حسابداری و حسابرسی محی طزیست « ، 1 . میرزایی ، غلامرض ا
حسابدا ر، سال چهارده م، شماره کیصد و چهل و سه
،1 مجله تدبیر شماره 35 ،» حسابداری محیط زیس ت « 2 . کاظم زاده، ناصر
مرداد ماه 1382
3. Brian B. Stanko, Erin Brogan, Erin Alexander, and
Josephine Choy-Mee Chay Business & Economic
Review I April-June 2006.
4. Mehenna Yakhou and Vernon P. Dorweiler,
Environmental Accounting: An Essential Compo
nent Of Business Strategy, Business Strategy and
the Environment.
5. Bus. Strat. Env. 13, 65–77 (2004) Published online
in Wiley InterScience(www.interscience.wiley.com).
6. Bartolomeo M et al. 2000. Environmental management,
accounting in Europe: curent practice and future,
potential. The European Accounting Review 9(1):
31–52
7. Lally AP. 1998. ISO 14000 and environmental cost
accounting: the gateway to the global market. Law
and Policy in International Business 29(4): 501–
538.
8. Dorweiler VP, Yakhou M. 2002. Dimensionality of
environmental, accounting. Journal of Accounting and
Finance Research 9(4): 47–64
9. Grinnell DJ, Hunt HG. 2000. Development of an
integrated, course in accounting: focus on environ
mental, issues. Issues in Accounting Education
15(1): 19–42.
10. Mathews MR. 1997. Twentyfive years of social and
environmental accounting research. Accounting, Au
diting and Accountability Journal 10(4): 481–531.
11. Medley P. 1997 mean to professional accountants?
Accounting, Auditing Environmental accounting
- what does it mean to professional accountants?
Accounting, Auditing and Accountability Journal
10(4): 594–600.
12. Gallhofer S, Haslam J. 1997. The direction of green,
accounting policy: critical reflections. Accounting
Auditing, and Accountability Journal 10(2): 148–
174
13. Bebbington J. 1997. A review essay on environmental,
accounting. Accounting, Auditing and Accountability
Journal 10(3): 365–376
14. Rondinelli D, Vastag G. 2000. The value of ISO
14001 environmental management systems. European
Management Journal 18(5): 499–510
15- Owen D, Lehman G. 2000, Social and environmental
accounting: trends and directions for the future.
Accounting Forum 24(1): 1–4.
انسان و محیط زیست
79
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
Environment reporting and business strategy
Esmaeel Ghafari, Islamic Azad University, North Tehran Branch
Abstract
Environmental accounting has been recently
developed as one of sub-divisions of accounting.
Due to growth of society concentration on
environmental issues, accounting takes essential
roles on performance measurement. Being aware
of environment condition leads a business unit to
active environmental performance.
In this article, the author pays attention to integrity
of environmental methods with business methods
and avoids investigating the way of dealing with
environmental accounting in financial accounting
standards. He also considers intra-organization and
extra-organization impacts which cause reduction
of operation and investment expenses of pollution
controlling equipments and determining capital
investment evaluation from one side, and cause
regulation codification by governments and
taxation results from other side, via examining
business strategy including programs, taking
management delicate decisions, supporting and
training.
Taking environmental issues into consideration
in last years, has been extended into standard
codification field too; standards of American
Governmental Accounting Standard Codification
Board and IFAC guides are obvious examples of
it.
The following topics will be discussed in the
article:
1- environmental elements of business strategy
2- providing essential performance report
3- identifying required multifunctional measuring
skills
4- Collecting and analyzing required data.
Keywords: Environmental accounting, Environmental
management accounting, business method,
environmental method, performance report