عوامل موثر بر کارآئی پارک شهری ( با تاکید بر عملکرد و سرزندگی آن) نمونه مورد مطالعه: پارک ائللرباغی شهر ارومیه

علوم و تکنولوژی محیط زیست ، دوره هفدهم، شماره یک ،  بهار 94

عوامل موثر بر کارآئی پارک شهری ( با تاکید بر عملکرد و سرزندگی آن)

نمونه مورد مطالعه: پارک ائللرباغی شهر ارومیه

حسین حمیدی[1]*

h_hamidi64@yahoo.com

نعیمه اسماعیل زادگان[2]

چکیده

زمینه و هدف: انجام فعالیت­های گزینشی (انتخابی) و اجتماعی توسط شهروندان، نیازمند فضای عمومی مطلوب در شهر است. پارک شهری به عنوان یکی از فضاهای دارای قابلیت برای تحقق این فعالیت­ها باید مورد توجه متخصصان و مدیران شهری قرار گیرد. هدف این مقاله، دسته­بندی عوامل مهم کارآیی پارک شهری ضمن بررسی دقیق­تر ارتباط شاخص­های عملکرد و سرزندگی در پارک یاد شده است.

روش­ تحقیق: این مقاله به شیوه تحلیلی– کاربردی است. مبانی نظری تحقیق با روش کتابخانه­ای و تحلیل نظرات استفاده کنندگان پارک ائللرباغی شهر ارومیه نیز به واسطه تدوین پرسشنامه و روش تحلیل عاملی صورت گرفت. بدین منظور از ابزارهای نرم افزاری Ecxel و Spss استفاده شد. همچنین فرضیه تحقیق با استفاده از تحلیل همبستگی Kendall’s tau_ b و Spearman’s rho مورد آزمون قرار گرفت.

یافته ها: با پردازشپرسش­نامه­ها در نرم­افزار spss با استفاده از تحلیل عاملی و بارگذاری متغیرها به روش varimax شاخص­های مطلوبیت و کارآیی پارک شهری در چهار عامل مورد دسته­بندی قرار گرفت و ارتباط دو شاخص عملکرد و سرزندگی در پارک شهری با روش تحلیل همبستگی مورد آزمون واقع شد.

نتیجه گیری: نتایج نشان می­دهد که عوامل موثر بر کارآیی پارک شهری از نظر استفاده کنندگان فضا، عامل­های عملکرد و آسایش، تمیزی و منظر، مدیریت مطلوب و جامعیت کاربران پارک است. همچنین با آزمون فرضیه تحقیق ثابت شد که تنوع عملکردی و افزایش رضایت شهروندان از قابلیت اجرای فعالیت­­های مختلف در پارک شهری موجب ارتقای کیفیت سرزندگی در آن می­شود.

واژه های کلیدی: پارک شهری، کارآیی، عملکرد، سرزندگی، تحلیل عاملی.

مقدمه

   به دنبال شهرنشینی فزاینده و افزایش فشارهای روحی و جسمی بر شهروندان و نیز تهدید موجودیت طبیعت در اثر افزایش ساخت و سازها و رشد کالبدی شهرها جنبش های نوین شهرسازی بر آن نند که ارتباط انسان و طبیعت را تقویت کنند. از این رو لزوم حفظ و ارتقای محیط های سبز به لحاظ زیبایی و عملکردی به همراه جذب شهروندان به این فضاها و جلب رضایت خاطر آنان بیش از پیش ضرورت یافته است.

اگر مردم کم­تر از فضای عمومی استفاده کنند انگیزه کم­تری برای ایجاد فضاهای جدید و حفظ و نگهداری فضاهای موجود خواهد بود. با افول نگهداری و کیفیت آن­ها، فضاهای عمومی احتمالا کم­تر مورد استفاده قرار می­گیرد، بدین وسیله چرخه معیوب زوال این فضاها تشدید می­شود (1). در فرهنگ تخصصی شهرسازی Cowan  در تعریف واژه Park چنین آمده است: " بخشی از زمین که برای تفریح عمومی اختصاص یافته است" (2). پاکزاد پارک را در دسته فضای عمومی دانسته و معتقد است " این دسته از فضاها به واسطه مقیاس عملکردی و همچنین طیف متنوع و گسترده مخاطبان خود دارای بیش­ترین سهم در حیات جمعی شهروندان می باشند. از این­رو ارتقای کیفی این دسته از فضاها بیش از سایر انواع فضاها موجب ایجاد جامعه شهری سالم و شکوفا خواهد شد" (3). از سوی دیگر نیز نیازها برای بودن در طبیعت و رها شدن از دغدغه­های مکرر محیط شهری، دلایل مهمی را برای حضور مردم در پارک به وجود می­آورد. فضاهای سبز شهری در کمک کردن به شهروندان نقش مهمی ایفا می­کند، تا موقتا از خیابان­ها و ساختمان­های پر ازدحام رها شوند. تجربه ایجاد پارک در شهر آرایه بزرگی از احساسات مثبت برای مردم است. از آزادی عمل، پیوستگی با طبیعت و شادی به همراه زیبایی و آرامش در این بین بایستی یاد کرد. برانگیخته شدن احساسات و عواطف مردم در پارک­ها سهم بسیار بزرگی در بهتر شدن زندگی آن­ها دارد. فواید مستقیم آن احیای تعادل روان شناختی، آرامش، دوری از روزمرگی و برانگیختن ارتباط روحی و معنوی با جهان طبیعی است (4).

 کارآیی و مطلوبیت فضا: " نیازهای انسان پاسخ خود را در فضا پیدا می­کند و هر نیاز خاص، فضای خاص را می­طلبد که آن فضا بتواند بهترین زمینه را برای ارضای نیاز انسان فراهم کند. شکل پاسخ گرفتن از فضا و میزان رضایت شخص از محیط در رفتاری که از خود بروز می­دهد تجلی پیدا می­کند. دستیابی و استفاده از محیطی مطلوب و باکیفیت توقعی است که هر شهروند از فضای شهری دارد و آنچه که در برداشت از یک محیط توسط بیننده صورت می­گیرد، مطلوبیت فضا است که تا چه حد توقعات او را برآورده کرده است" (3). به بیانی دیگر" زمانی که محیط شرایط مناسب­تری را فراهم می­کند و شخص می­تواند با زحمت کم­تری به هدف خود برسد احساس گیرایی و مطلوبیت کرده و تمایل دارد مدت طولانی تری در آن محیط توقف نماید. دستیابی و استفاده از محیطی مطلوب و باکیفیت توقعی است که هر فرد از فضا دارد. مطلوبیت فضا از نظر استفاده کننده ارتباط مستقیمی با برآورده شدن توقعات وی دارد" (5). پاکزاد کارآیی فضا را این گونه تعریف می­کند: "منظور از کارآیی وجود عملکرد مناسب و فراخور شرایط مصرف کنندگان فضا است" (6). از نظر Cowan " کارآیی، رابطه بین درون­دادها (Input) و برون­دادها (Output) یا نسبت ورودی و خروجی در ارتباط با هم است. " (2). Grutter  نیز اشاره به جمله ای از Vitruvius دارد که معتقد است: کارآیی  به همراه زیبایی و ایستایی سه عامل نقش دهنده در معماری است (7).

شهروندان برای رفع نیازهایی که در زندگی روزمره شان دارند به فعالیت­هایی دست می­زنند و این فعالیت ها در فضا رخ  می­دهد. رفیعیان و سیفایی از Gehl  نقل می­کنند که   فعالیت­های شهری در حالت کلی سه دسته اند: 1-  فعالیت­های ضروری 2-  فعالیت­های گزینشی و انتخابی 3-  فعالیت­های اجتماعی (8). فعالیت­های گزینشی و انتخابی دسته ای از فعالیت­های شهری است که در شرایط مناسب و وضعیت دلخواه افراد ضرورت پیدا می­کند. این فعالیت ها جنبه حیاتی ندارند و در شرایطی انجام می­گیرند که زمینه مطلوب برای آ­ن­ها فراهم باشد. وقوع فعالیت­های انتخابی اصولا منوط به شرایط مناسب محیط و فضای کالبدی است. قدم زدن در هوای آزاد، توقف و مکث در مکان­های تفریحی، نشستن و استراحت در مکان­های جذاب و دیدنی جزء فعالیت­های انتخابی و گزینشی به شمار  می­آید. از سوی دیگر وجود فعالیت در فضا بر ارتقای سایر فعالیت­های اجتماعی و انتخابی اثر می­گذارد. انجام فعالیت­های اجتماعی در فضا منوط به حضور افراد دیگر است و اصولا خارج از صورت جمعی امکان پذیر نیستند. به بیانی دیگر وجود فعالیت­های دیگر است که باعث جذب افراد و انجام فعالیت های جدید می­شود. هر چه یک فعالیت میان تعداد بیش­تری از مردم متداول­تر و  پر طرفدارتر باشد، رواج آن بیش­تر است" (3).

با توجه به این که فعالیت در فضای شهری انجام می­گیرد "یک فضای شهری می­تواند متناسب با نیازهای زمانی و مکانی افراد جامعه، خصلت مطلوب یا نامطلوب پیدا کند " (8). از نظر پاکزاد، عملکرد  به عنوان یکی از مولفه­های فضا می­تواند مطرح شود. وی عملکرد را توانایی یک سیستم دینامیک در ایجاد حالت های رفتاری معین می­داند.. "این توانایی و قابلیت باعث شده که انسان­ها در مواجهه با هر پدیده واقعی/ عینی، خاصیتی را کشف کنند که می­تواند بالقوه در رفع نیاز آن­ها کمک نماید. این خاصیت را عملکرد آن پدیده می­نامند. ارتباط نزدیک و مستمر و متقابل بین نیاز، فعالیت و عملکرد باعث   می­شود که عملکرد به عنوان یکی از وجوه پدیده مطرح شده و به عنوان یکی از مولفه ها معرفی شود (3). Jane Jacobs   فعالیت­ها را به مثابه کالاهای ضروری پنداشته و ترکیب متنوع آن­ها را در پارک ها دلیلی بر عملکرد موثر آن­ها می­داند.      شنا کردن، قایق سواری، زمین های ورزش، کارناوال ها، موسیقی (فعالیت های فرهنگی) و بازی و ... به مثابه ارایه کالاهای ضروری در پارک است (9).

فضای شهری سرزنده  فضایی است که در آن "حضور تعداد قابل توجهی از افراد و تنوع آن ها (به لحاظ سن و جنس) در گستره زمانی وسیعی از روز که فعالیت هایشان عمدتا به شکل انتخابی یا اجتماعی بروز می­یابد به چشم می­خورد" (10). بنابراین " تراکم فعالیت از نظر تعداد، تکرار و دوام می­تواند بر کیفیت هایی که ما از محیط درک می­کنیم مانند سرزندگی و تنوع اثر داشته باشد" (3).  سرزندگی شهر بازتاب سطح شلوغی آن در اوقات مختلف روز و در بخش های مختلف است (10). فرد فضایی را که انواع رفتارها با تراکم زیاد در آن اتفاق می­افتد، زنده احساس می­کند و به آن کیفیت سرزندگی را نسبت می­دهد (3). در عین حال برای تقویت محتوای عاطفی یک کنش خاص در حیات و سرزندگی (که آن کنش در فضا رخ  می­دهد)  بایستی فضاهایی متمایز برای فعالیت های مختلف فراهم آورد و آن ها را به نحوی به هم پیوند داد (11). Linch در کتاب تئوری شکل (فرم) شهر،  فرم خوب شهر را دارای پنج محور عملکردی می­داند که اولین آن ها سرزندگی است. سرزندگی به تعریف او یعنی: " این که تا چه اندازه شکل(فرم) شهر حامی عملکردهای حیاتی، نیازهای بیولوژیکی و توانایی­های انسانی بوده و از همه  مهم­تر چگونه بقای همه موجودات را ممکن می­سازد " (12).

شاخص های بررسی مطلوبیت فضای عمومی: Norman Newton بر این باور است که :تنها ارزیابی هوشمندانه از طرحی موفقیت آمیز، تاثیر آن بر کاربر است (13). مجموعه ای از عوامل زیر در ارزیابی کیفیت فضای عمومی از نظر استفاده کنندگان موثرند:" 1- نظافت و پاکیزگی: آیا این مکان ها تمیز هستند و به تمیزی آن ها رسیدگی می­شود؟ 2- دسترسی: این فضاها تا چه اندازه در دسترسند و قابلیت تحرک در آن ها وجود دارد؟ 3-  جذابیت: تا چه اندازه چشم نوازند؟ 4- راحتی: آیا افراد در گذران اوقات فراغت در این مکان ها راحتند؟ 5- جامعیت: تا چه اندازه اقشار مختلف جامعه را در بر می­گیرد؟ 6- سرزندگی و پویایی: تا چه حد از فضا استفاده شده و امکان انجام فعالیت های شاد و زندگی بخش وجود دارد؟ 7- عملکرد: تا چه حد قابلیت به اجرا در آمدن فعالیت های مختلف موجود در فضا وجود دارد؟  8- تمایز: آیا این فضا یک مشخصه واضح و ممتاز دارد؟ 9- ایمنی و امنیت: آیا این فضاها احساس امنیت را القا می­کنند و فضاهای امنی هستند؟ 10- نیرومندی و سلامتی: تا چه حد در طول زمان برای بهبود و سلامتی فضاها اقدام می­شود؟"(8).

نمونه مورد مطالعه: پارک " ائللرباغی" ارومیه به دلیل قرارگیری در ساحل رودخانه "شهرچایی" دارای توانمندی های منحصر به فردی است که به عنوان حلقه ای از زنجیر سبز 13 کیلومتری حاشیه رودخانه طبیعی، بستر بکر ایده­های پارک­سازی بوده که تغییرات چشم گیری در سیمای شهر ارومیه و جاذبه­های گردشگری آن ایجاد می­کند. پارک ائللرباغی در دو سمت رودخانه شهرچایی (تنها رودخانه طبیعی در شهر ارومیه) واقع است. مساحت کل پارک 400763 مترمربع (حدود 40 هکتار) است. عملیات اجرایی احداث پارک از سال 1382 شروع شده و در سال 1386 به بهره برداری رسیده است (14).

هدف این نوشتار شناسایی عوامل موثر بر کارآیی پارک شهری با تاکید بر شاخص­های عملکرد و سرزندگی در فضای یاد شده است.

فرضیه تحقیق به این صورت مطرح شده است:

-  افزایش رضایت شهروندان از عملکرد و قابلیت اجرای فعالیت­های مختلف درپارک، موجب افزایش فعالیت­های مفرح و سرزندگی پارک شهری می­شود.

روش تحقیق

 برای دست­یابی به هدف اصلی این پژوهش یعنی شناسایی  عوامل موثر بر کارآیی پارک شهری و نیز آزمون فرضیه مطرح شده، نوع تحقیق توصیفی-  تحلیلی  بوده و از روش تحلیل عاملی و تحلیل همبستگی Kendall’s tau_ b و Spearman’s rho استفاده شده است. مراحل تحقیق با مطالعات کتابخانه­ای و پیمایش آغاز گشته و با استفاده از پرسشنامه، نظرات استفاده­کنندگان پارک در ارتباط با   شاخص­های مطلوبیت فضای عمومی گردآوری شده و برای پردازش و تحلیل این داده ها از  نرم افزار Excell و Spss  استفاده شده است. پایایی پرسش­نامه با ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد (72/0 = (Cronbach's Alpha. حجم نمونه نیز بر اساس فرمول کوکران به دست آمد که با احتساب جمعیت 583255  نفری شهر ارومیه در سال 1385 ( در فاصله اطمینان 95 % و سطح خطای  05/0 = α)  384 = n  است و بر این اساس در دوره زمانی شش ماهه در تمام ساعت های روز و در روزهای تعطیل و غیر تعطیل در تمام نقاط پارک از مراجعه کنندگان نظرخواهی شده است.

تحلیل عاملی (Factor Analysis): "هدف اصلی از به کارگیری این روش، طبقه بندی متغیرها در چند عامل و در نهایت درک بهتر پدیده ها و همبستگی بین آن­هاست تا از آن طریق بتوانیم ضمن شناسایی متغیرهای کاراتر در توسعه، در آینده نقش آن ها را بارزتر کنیم و تاکید بیش­تری روی آن­ها داشته باشیم تا زمینه تعادل فضایی و دستیابی به توسعه پایدار فضایی را فراهم آوریم"(15). پیش از انجام تحلیل عاملی به منظور بررسی کفایت حجم نمونه و رد فرضیه صفر، از آزمون KMO و کرویت بارتلت مبنی بر درست بودن ماتریس همبستگی استفاده شد. " سر نی و کیسر نشان دادند که وقتی KMO بیش تر از 6/0 باشد به راحتی می توان تحلیل عاملی را اجرا کرد " (16). تحلیل مولفه های اصلی امکان دستیابی محقق به برداری تحت عنوان اولین عامل اصلی را فراهم می­کند. این عامل به طور خطی با متغیرهای اصلی مرتبط بوده و بیش­ترین مجموع مجذور همبستگی با متغیرها را داراست (17).  

تحلیل همبستگی: در مورد اثبات یا رد فرضیه تحقیق از آزمون همبستگی Kendall’s tau_ b و Spearman’s rho استفاده شده است. زیرا این دو آزمون در تحلیل همبستگی داده­های رتبه ای استفاده­های بسیاری دارد. پاسخ هایی که از استفاده کنندگان پارک خواسته شد با مقیاس ترتیبی بوده و فرضیه مطرح شده نیز بر همین اساس مورد آزمون قرار گرفت.

یافته­های تحقیق

پس از وارد کردن داده­ها در نرم­افزار spss، مقدار KMO  به منظور تعیین کفایت حجم نمونه برابر 73/0 و برآورد کای نیز با میزان 664/908و  درجه آزادی 78  بوده و این رابطه به لحاظ آماری در سطح  0/05= α مورد پذیرش است. زیرا سطح معناداری آزمون از مقدار آلفا کم تر (یعنی صفر) است (جدول 1). ماتریس همبستگی پس از استانداردسازی داده های اولیه به منظور رفع اختلاف مقیاس تشکیل شد. چهار عامل اصلی با مقادیر ویژه بالای 1 استخراج شده و این عامل ها  854/ 53 % واریانس را تبیین می­کنند. برای این منظور از روش مولفه های اصلی استفاده شد. هر چه مقدار ویژه عامل ها بالاتر باشد پراکندگی متغیرها حول آن ها بیش تر است. عامل اول با مقدار ویژه 66/2 حدود 20 % ، عامل دوم با مقدار ویژه 53/1 حدود 12 % ، عامل سوم با مقدار ویژه 52/1 حدود 12 % و عامل چهارم با مقدار ویژه 27/1 حدود 10 % واریانس را در بر  می­گیرد. هر چه از عامل اول به سوی عامل­های بعدی حرکت می­کنیم از مقدار ویژه و واریانس عامل­ها کاسته می­شود. به بیان دیگر پراکندگی متغیرها حول عامل اول بیش تر از سایر عامل­ها است، چون مقدار ویژه بالاتری دارد. پس در نتیجه متغیرهای عامل اول مهم­ترین و تاثیرگذارترین متغیرها در ارزیابی به روش تحلیل عاملی است.

روش تحقیق

 برای دست­یابی به هدف اصلی این پژوهش یعنی شناسایی  عوامل موثر بر کارآیی پارک شهری و نیز آزمون فرضیه مطرح شده، نوع تحقیق توصیفی-  تحلیلی  بوده و از روش تحلیل عاملی و تحلیل همبستگی Kendall’s tau_ b و Spearman’s rho استفاده شده است. مراحل تحقیق با مطالعات کتابخانه­ای و پیمایش آغاز گشته و با استفاده از پرسشنامه، نظرات استفاده­کنندگان پارک در ارتباط با   شاخص­های مطلوبیت فضای عمومی گردآوری شده و برای پردازش و تحلیل این داده ها از  نرم افزار Excell و Spss  استفاده شده است. پایایی پرسش­نامه با ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد (72/0 = (Cronbach's Alpha. حجم نمونه نیز بر اساس فرمول کوکران به دست آمد که با احتساب جمعیت 583255  نفری شهر ارومیه در سال 1385 ( در فاصله اطمینان 95 % و سطح خطای  05/0 = α)  384 = n  است و بر این اساس در دوره زمانی شش ماهه در تمام ساعت های روز و در روزهای تعطیل و غیر تعطیل در تمام نقاط پارک از مراجعه کنندگان نظرخواهی شده است.

تحلیل عاملی (Factor Analysis): "هدف اصلی از به کارگیری این روش، طبقه بندی متغیرها در چند عامل و در نهایت درک بهتر پدیده ها و همبستگی بین آن­هاست تا از آن طریق بتوانیم ضمن شناسایی متغیرهای کاراتر در توسعه، در آینده نقش آن ها را بارزتر کنیم و تاکید بیش­تری روی آن­ها داشته باشیم تا زمینه تعادل فضایی و دستیابی به توسعه پایدار فضایی را فراهم آوریم"(15). پیش از انجام تحلیل عاملی به منظور بررسی کفایت حجم نمونه و رد فرضیه صفر، از آزمون KMO و کرویت بارتلت مبنی بر درست بودن ماتریس همبستگی استفاده شد. " سر نی و کیسر نشان دادند که وقتی KMO بیش تر از 6/0 باشد به راحتی می توان تحلیل عاملی را اجرا کرد " (16). تحلیل مولفه های اصلی امکان دستیابی محقق به برداری تحت عنوان اولین عامل اصلی را فراهم می­کند. این عامل به طور خطی با متغیرهای اصلی مرتبط بوده و بیش­ترین مجموع مجذور همبستگی با متغیرها را داراست (17).  

تحلیل همبستگی: در مورد اثبات یا رد فرضیه تحقیق از آزمون همبستگی Kendall’s tau_ b و Spearman’s rho استفاده شده است. زیرا این دو آزمون در تحلیل همبستگی داده­های رتبه ای استفاده­های بسیاری دارد. پاسخ هایی که از استفاده کنندگان پارک خواسته شد با مقیاس ترتیبی بوده و فرضیه مطرح شده نیز بر همین اساس مورد آزمون قرار گرفت. 

یافته­های تحقیق

پس از وارد کردن داده­ها در نرم­افزار spss، مقدار KMO  به منظور تعیین کفایت حجم نمونه برابر 73/0 و برآورد کای نیز با میزان 664/908و  درجه آزادی 78  بوده و این رابطه به لحاظ آماری در سطح  0/05= α مورد پذیرش است. زیرا سطح معناداری آزمون از مقدار آلفا کم تر (یعنی صفر) است (جدول 1). ماتریس همبستگی پس از استانداردسازی داده های اولیه به منظور رفع اختلاف مقیاس تشکیل شد. چهار عامل اصلی با مقادیر ویژه بالای 1 استخراج شده و این عامل ها  854/ 53 % واریانس را تبیین می­کنند. برای این منظور از روش مولفه های اصلی استفاده شد. هر چه مقدار ویژه عامل ها بالاتر باشد پراکندگی متغیرها حول آن ها بیش تر است. عامل اول با مقدار ویژه 66/2 حدود 20 % ، عامل دوم با مقدار ویژه 53/1 حدود 12 % ، عامل سوم با مقدار ویژه 52/1 حدود 12 % و عامل چهارم با مقدار ویژه 27/1 حدود 10 % واریانس را در بر  می­گیرد. هر چه از عامل اول به سوی عامل­های بعدی حرکت می­کنیم از مقدار ویژه و واریانس عامل­ها کاسته می­شود. به بیان دیگر پراکندگی متغیرها حول عامل اول بیش تر از سایر عامل­ها است، چون مقدار ویژه بالاتری دارد. پس در نتیجه متغیرهای عامل اول مهم­ترین و تاثیرگذارترین متغیرها در ارزیابی به روش تحلیل عاملی است.

جدول 1-آزمون معناداری تحلیل عاملی (تعیین کفایت حجم نمونه KMO و آزمون کرویت بارتلت)

جدول 2- مقدار ویژه و درصد پراکندگی عامل های استخراج شده

روش استخراج: تحلیل مولفه­های اصلی       

نمودار 1-نمایش مقادیر ویژه عامل ها با اسکری پلات

در ادامه به منظور حداکثر ساختن روابط بین متغیرها و عامل­ها، عامل­ها را حول محور خود دوران داده و ضمن انجام چرخش varimax سعی شده استقلال در میان عامل­های ریاضی حفظ شود.  از میان 13 متغیر بررسی شده،  دو متغیر "تنوع گل ها و درختان کاشته شده" و"کف­سازی" به دلیل این که ضریب همبستگی کم­تری داشتند از نتیجه تحلیل حذف شد. جدول 3،  بار عاملی ( همبستگی بین عامل­ها و متغیرها) را نشان می­دهد. متغیرهایی که در این تحلیل تاثیرگذار است، با قدر مطلق ضریب همبستگی بالای 5/0 در قالب چهار عامل دسته بندی شده اند. لازم به ذکر است که میان متغیرهای بارگذاری شده با عامل­هایشان رابطه معنادار برقرار است.

جدول 3- نتیجه تحلیل عاملی (بارگذاری پس ازچرخش متغیرها و عامل ها به روش Varimax)

تصویر1- وجود تجهیزات ورزش همگانی، دریاچه قایق رانی و مسیر تردد دوچرخه در پارک ائللرباغی تسهیلاتی برای انجام فعالیت های گزینشی است.

تصویر2-  حضور اجتماعی شهروندان در پارک ائللرباغی

تصویر 3- آمفی تئاتر رو باز پارک ائللرباغی فضایی در خدمت فعالیت های اجتماعی شهروندان 

نمودار 2- هدف پاسخ گویان از مراجعه به پارک ائللرباغی

جدول 4- نتیجه آزمون همبستگی

آزمون فرضیه تحقیق بر اساس نتایج جدول 4 نشان می­دهد که سطح معناداری آزمون همبستگی دو دامنه Kendall’s tau_ b   از  مقدار   0/025 = α کم تر است. در نتیجه فرض صفر مبنی بر فقدان رابطه میان دو متغیر رد می­شود. همچنین بر اساس نتایج تحلیل عاملی از آن جا که متغیرهای " قابلیت اجرای فعالیت های مختلف در پارک و انجام فعالیت های مفرح و زندگی بخش" حول یک عامل (عامل اول) تجمع کرده اند می­توان گفت که میان آن دو همبستگی برقرار است و ضمن این که در آزمون Kendall’s tau_ b   277/0 R =  و در آزمون Spearman’s rho  317/0 R =   بوده و 1 ˂ r ˂ 0 است در نتیجه رابطه میان دو متغیر از نوع مستقیم و ناقص است. یعنی هر چه­قدر رضایت پاسخ گویان از عملکرد و قابلیت اجرای فعالیت های مختلف در پارک افزایش می­یابد، رضایت از انجام فعالیت های مفرح و سرزندگی پارک نیز افزایش می­یابد. بنابر این مدرک کافی برای اثبات فرضیه تحقیق وجود دارد. 

بحث و نتیجه گیری

در این تحقیق پس از تعیین عوامل موثر بر کارآیی پارک شهری، با رویکرد به یکی از اهداف عمده شهروندان از مراجعه به پارک که شامل فعالیت های گزینشی و اجتماعی بود (نمودار 2) چنین فرض شد که بهبود عملکرد پارک و جلب رضایت شهروندان از انجام فعالیت های گوناگون، موجب افزایش فعالیت های مفرح و سرزندگی پارک می­شود. بررسی متغیرها  با روش تحلیل عاملی و آزمون همبستگی Kendall’s tau_ b و Spearman’s rho  ثابت کرد که رضایت شهروندان از عملکرد مطلوب پارک به سرزندگی فضا می انجامد. عملکرد مطلوب نیز عبارت از این است که قابلیت اجرای فعالیت­های گزینشی و اجتماعی در پارک افزایش یافته تا با جذب شهروندان به پارک و تشویق آن­ها به انجام فعالیت های   زندگی بخش توسط محرک های موجود، پویایی و سرزندگی پارک نیز افزایش یابد. شهروندان تا زمانی که فضای پارک قادر به پاسخ گویی به توقعات و رفع نیازهایشان نباشد از آن استقبال نخواهند کرد. به همین منظور بایستی این فضاها را به لحاظ عملکردی تقویت کرده و ضمن برآوردن نیازها و انتظارات فضایی شهروندان از پارک شهری، آن را تبدیل به یک فضای کارا نمود. چرا که پارک مکانی است برای توقف شهروندان پس از ترددهای روزمره در سطح شهر و انجام فعالیت های تفریحی و استراحت در آن. پارک شهری به لحاظ دارا بودن  مقیاس وسیع، در صورت برخورداری از عملکرد مناسب به فراخور گروه های سنی گوناگون از کارآیی مناسب برخوردار خواهد بود. بنابر این پیش شرط افزایش حضور شهروندان در پارک شهری قابلیت اجرای فعالیت های متنوع در پارک است. برای تحقق این پیش شرط بایستی فضای لازم و امکانات کافی در پارک وجود داشته باشد تا فعالیت های مختلف قابلیت اجرا داشته و تحقق بیابد.

 بر اساس یافته­های تحقیق اولین عامل تاثیرگذار  برکارآیی پارک شهری را به دلیل ماهیت متغیرهای بارگذاری شده می­توان عامل عملکرد و آسایش نامید. در عین حال موثرترین و بیش­ترین متغیرهایی که دارای رابطه خطی با یکدیگر بوده حول این عامل متمرکز شده اند که عبارت است از: 1-  قابلیت اجرای فعالیت های مختلف در پارک 2- انجام فعالیت های شاد و زندگی بخش 3- وجود مناظر جذاب و چشم نواز 4- احساس امنیت 5- قابلیت تحرک 6- احساس راحتی

عامل دوم - تمیزی و منظر: 1- تمیز بودن پارک 2- وجود مشخصه ممتاز و هویت بخش در پارک

عامل سوم - مدیریت مطلوب: 1- سهولت دسترسی 2- بهبود و سلامتی فضاها

عامل چهارم – جامعیت کاربران: تنوع گروه های سنی.

نمودار 3- سهم درصدی عوامل موثر بر کارآیی پارک شهری

متغیرهای " قابلیت اجرای فعالیت های مختلف در پارک و انجام فعالیت های مفرح و زندگی بخش" جزء  مهم ترین متغیرهای موثر در عامل عملکرد و آسایش پارک شهری بوده و بر اساس تاثیر افزایشی متغیر اول در متغیر دوم  می­توان چنین نتیجه گرفت که به هر اندازه این قابلیت در پارک افزایش یابد به همان میزان نیز حضور شهروندان و انجام فعالیت­های مفرح و شاد و به تبع آن موفقیت در ایجاد پارک های سرزنده با قابلیت کارکردی بالا افزایش خواهد یافت. پس ضرورت دارد که در طراحی و ایجاد پارک شهری، امکان تحقق فعالیت های گزینشی از طریق ایجاد تسهیلات تفریحی همچون قایق رانی، دوچرخه سواری، زمین بازی کودکان، پیست اسکیت، مکان­های پذیرایی و تفریحی بزرگ­سالان، مسیرهای پیاده و وسایل ورزشی، مکان­های ویژه تجمع و سرگرمی افراد سالخورده و نیز امکان تحقق فعالیت های اجتماعی (محل تجمعات آمفی تئاتر، عرصه­هایی برای تعاملات جمعی، مکانی برای اجرای فعالیت های نمایشی و اجرای موسیقی) و هر آنچه که موجب سرزندگی و انجام فعالیت های مفرح ناشی از قابلیت اجرای فعالیت­های مختلف می­شود مصداق پیدا کند. تمام این ملاحظات به همراه وجود مناظر جذاب و چشم نواز، تامین امنیت شهروندان در فضای پارک، تحرک پذیری و داشتن احساس راحتی در کنار عوامل تمیزی و منظر، مدیریت مطلوب و جامعیت کاربران موجب کارآیی و مطلوبیت کیفی پارک شهری می­شود.

نمودار 4- مدل تحلیلی دستیابی به مطلوبیت عملکردی و سرزندگی در پارک شهری

منابع

1. Carmona, Matthew (2010) 'Contemporary Public Space: Critique and Classification, Part One: Critique' Journal of Urba Design wol 15: 1,pp.123-148.
2. Cowan, Robert (2005) The dictionary of urbanism, streetwise press pp 121 & 280.
3. پاکزاد.جهانشاه، مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، چاپ چهارم، تهران، انتشارات شهیدی(1389) صص 42- 151
4. Chiesura, Anna (2004) The role of urban parks for the sustainable city, Landscape and urban planning, vol 68, pp129-138
5. کاظمی.مهروش، رویکردی تحلیلی به مقوله جنسیت و تاثیر آن در کیفیت فضا، دو فصلنامه هویت شهر(1388)، شماره 4، صص   47- 58
6. پاکزاد. جهانشاه ، مقالاتی در باب مفاهیم معماری و طراحی شهری، جلد اول، چاپ دوم، تهران، آرمانشهر(1389)، صص 19- 33
7. پاکزاد.جهانشاه- همایون.عبدالرضا، زیبایی شناسی در معماری، گروتر. یورک کورت، چاپ پنجم، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی(1388)، ص 100
8. رفیعیان.مجتبی- سیفایی.مهسا، فضاهای عمومی شهری؛ بازنگری و ارزیابی کیفی، فصلنامه هنرهای زیبا (1384)، شماره 23، صص 35- 42
9. پارسی.حمیدرضا-  افلاطونی.آرزو ، مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، جکوبز. جین، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران(1386)، صص 93- 115
10. خستو.مریم- سعیدی رضوانی.نوید، عوامل موثر بر سرزندگی فضاهای شهری، دوفصلنامه هویت شهر (1389)، شماره 6، صص  63- 74
11. طاهری.فرزانه، طراحی شهرها، بیکن.ادموند، چاپ دوم، تهران، انتشارات شهیدی (1386)ص 19
12. بحرینی.سیدحسین، تئوری شکل شهر، لینچ.کوین، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران (1384)، صص152 و 166
13. فیضی.محسن-  خاک زند.مهدی- رزاقی اصل.سینا، نظریه در معماری منظر، سوافیلد.سایمون، چاپ اول، تهران، انتشارات فرهنگ متین(1390)، ص 56
14. سازمان پارک ها و فضای سبزارومیه، گزارش عملیات احداث پارک ائللرباغی (بدون ذکر سال)
15. طالبی.هوشنگ- زنگی آبادی.علی، تحلیل شاخص ها و تعیین عوامل موثر در توسعه انسانی شهرهای بزرگ کشور،  فصلنامه تحقیقات جغرافیایی(1380)، شماره 60 ، صص 125- 142
16. افضلی.افشین و همکاران، ویژگی های روان سنجی آزمون DASS – 42 بر اساس نمونه ای از دانش آموزان دبیرستانی شهر کرمانشاه، تحقیقات علوم رفتاری(1386) دوره پنجم، شماره 2، صص 81 – 96
17. کلانتری.خلیل، برنامه ریزی و توسعه منطقه ای (تئوری ها و تکنیک ها)، چاپ سوم، تهران، انتشارات خوشبین (1388) ص 145 .