بررسی میزان توسعه اکوتوریسم در تعاونی های منابع طبیعی و عوامل موثر بر آن در استان گلستان

67
بررسی میزان توسعه اکوتوریسم در
تعاونی های منابع طبیعی و عوامل موثر
بر آن در استان گلستان
معصومه شمشاد )دانشجوی کارشناسی ارشد ترویج و آموزش منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران(
ایرج ملک محمدی )استاد گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تهران(
غلام حسین حسینی نیا )عضو هیات علمی وزارت تعاون(
سید مهدی میردامادی )استادیار ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات(
چکیده
امروزه صنعت گردشــگری به عنوان صــادرات نامرئی خدمات و محصولات،
به عنوان صنعت شــماره یک در جهان شناخته می شود. این صنعت در زمره
قدیمی ترین و بزرگترین فعالیت های اقتصادی در حال رشــد دنیاســت که با
ایجاد 212میلیون شــغل مستقیم و غیرمستقیم، جابجایی 567میلیون مسافر
در جهــان و دریافتی به مبلغ 370میلیون دلار در ســال 1995و افزایش آن
به 617میلیون مســافر و دریافتی 418میلیون دلار آمریکایی در سال 1997
و افزودن ســالانه 653/3میلیون دلار آمریکایی بــه دلار مالیاتی جهانی، به
عنــوان جــذاب ترین منبع درآمد دولــت ها و به عنوان بدیلی مناســب برای
بخش کشــاورزی به ویژه برای کشورهای در حال توسعه درآمده است. طبق
پیش بینی های به عمل آمده تا ســال 2010تعداد مشــاغل ایجاد شــده در
ایــن بخش به 338میلیون شــغل و میــزان درآمد حاصــل از آن نیز به 7/2
تریلیون دلار خواهد رســید. این قبیل برآوردها باعث شــده تا در ســال های
اخیر بســیاری از کشورها به صنعت توریسم با نگاهی جدی و متفاوت بنگرند
و بیــش تریــن امکانات خود را برای رونق بخشــیدن به ایــن صنعت و بهره
مندی از عواید سرشــار آن به کار گیرند که گســترش گونه های توریســم به
اکوتوریسم، توریسم فرهنگی، توریسم طبیعت، اگروتوریسم، توریسم دهکده
و جــز این ها خــود گواهی بر صحت این مدعاســت. مطالعه حاضر به منظور
بررسی میزان توســعه اکوتوریسم در تعاونی های منابع طبیعی و عوامل موثر
در توسعه آن در استان گلستان انجام گرفته است. این تحقیق از دیدگاه طبقه
بندی بر مبنای هدف از نوع تحقیقات کاربردی اســت و از دیدگاه طبقه بندی
بر مبنای روش از نوع توصیفی و علمی ارتباطی می باشد. جامعه آماری مورد
مطالعه ایــن تحقیق اعضاى هیات مدیره تعاونی های منابع طبیعی اســتان
گلســتان می باشــد. تعداد اعضای هیات مدیره تعاونی هــای منابع طبیعی
اســتان گلستان 135نفر می باشد که پرسش نامه های تدوین شده از طریق
سرشــماری بین آنان توزیع شده اســت. ابزار اصلی این تحقیق پرسش نامه
می باشــد که روایی صوری آن با کسب نقطه نظرات و پیشنهادات اساتید و
هم چنین تعدادی از کارشناســان مدیریت ترویج ســازمان جنگل ها و مراتع
کشور به دست آمد. برای سنجیدن اعتبار پرسش نامههای تهیه شده، تحقیق
آزمایشی ) (Pilot testانجام گرفت که نتایج حاصله از ضریب آلفای کرنباخ
برای پرســش نامه مذکور برابــر 0/86گردید. نتایج حاصــل از اولویت بندی
نشــان داد که برگزاری جشنواره غذاها و آیین های سنتی، ارا یه خدمات حمل
و نقل، ســازماندهی اریه دهندگان سرویس بهداشتی، مجهز بودن به بی سیم،
مشارکت در تامین غذا، آموزش ماهیگیری ورزشی در دریاچه ها توسط اتحادیه
ماهیگیران، برگزاری کنفرانس های ملی اکوتوریسمی، ارتباط با موسسات مالی
بین المللی و نمایندگی های توسعه محور با کمترین ضریب تغییرات در اولویت
اول قرار دارند. در خصوص میزان توسعه اکوتوریسم نیز افزایش درآمد یا منفعت
مالی از جذب گردشــگری با کم ترین ضریب تغییرات در اولویت اول قرار دارد.
در مجموع عوامل فوق که عوامل موثر بر توسعه اکوتوریسم توسط تعاونی های
منابع طبیعی را تبین می نمایند در حد بســیار کم و ناچیز در تعاونی های منابع
طبیعــی انجام می گیرد. همچنین نتایج حاصــل از میانگین در خصوص میزان
توسعه اکوتوریسمدر تعاونیها) ( =0/34نشان می دهد میزان توسعه اکوتوریسم
در تعاونی های منابع طبیعی در حد ناچیز می باشد.
واژه های کلیدی: تعاونی، منابع طبیعی، اکوتوریسم.
Email: shemshad_1384@yahoo.com
68انسان و محیط زیست شماره دهم پاییز 1388
مقدمه
امروزه در عرصه اقتصاد جهانی گردشــگری با بیش از 204میلیون نفر شاغل
و اختصاص بیش از ده درصد اشتغال و تولید ناخالص جهان یکی از مهم ترین
ارکان و محورهای رشــد و توســعه اقتصادی به شمار می رود. که این میزان به
ازای هر گردشــگر طبیعت یا اکوتوریست 80فرصت شغلی می باشد. بر اساس
برآورد متوسط کلی درآمد ناشی از ورود هر اکوتوریست در مقیاس متوسط 1300
دلار اســت که این امر اهمیت اکوتوریسم را در ارزآوری و اشتغال زایی بیش از
پیــش نمایان می کند. این در حالی اســت که توانمندی هایــی نظیر تورهای
بازدیدی از حیات وحش در محیط طبیعی، آب درمانی و کویر پیمایی حتی بیش
از 3هزار دلار برای هر نفر ارزآوری خواهد داشت )میرسنجری،.(1386
ماهیت بین بخشی و تقاضای رو به رشد از یک سو و اختصاص زنجیره های
پیشین و پســین فراوان از سوی دیگر توان بوجود آوردن یک ضریب فزاینده
توانمند را به این صنعت جدید در حال پیشــرفت و رشــد سریع در جهان داده
است و هم اکنون اکثر کشورهای جهان پس از پی بردن به این پتانسیل قوی
ً ســریعا در ارکان متفاوت تشــکیلات دولتی حکومتی خود تغییراتی را در این
زمینه داده و با تشــکیل وزارتخانه های گردشــگری، صنعت گردشگری را از
جمله مهم ترین عناصر تاثیر گذار در رشد اقتصادی قلمداد نموده مدیریت می
نمایند )ملکی و براتی، .(1384
با یک نگاه کلی با توجه به تعامل عوامل متفاوت اقتصادی، فرهنگی، سیاسی،
علمی، امنیتی و تکنولوژیکی در توسعه، کارکردهای صنعت گردشگری،کارکرد
کامل توسعه هستند. صنعت گردشگری با توجه به طولانی بودن زنجیره های
پیشــین و پســین فعالیت های مرتبط با آن و نیز طولانی بودن فرایند خدمات
رســانی به مســافر، افراد، بنگاه های اقتصادی و اجتماعی بخش خصوصی و
دســتگاه های دولتی فراوانی را به خود مشــغول می سازد. با توجه به گسترده
بــودن این حیطه نتایج و کارکردهای متفاوتی را در جامعه به عهده داشــته و
نتایــج متفاوتی به وجود می آورد. کارکردهای اقتصادی در تولید درآمد، ایجاد
اشــتغال، ســرمایه گذاری، ارزآوری، صادرات پنهان و افزایش رشد اقتصادی،
کارکردهای اجتماعی و فرهنگی در ایجاد ارتباط بین ملت ها، بالا بردن سطح
فرهنگ و اطلاعات عمومی و انتظــارات، دگرپذیری و مهمان نوازی، تقویت
باورهــا و معرفی و یگانه کــردن برخی عناصر فرهنگــی، کارکردهای علمی
در انتقــال تکنولوژی، تعامل نگرش ها و معرفی محصولات و دســتاوردهای
صنعتی و علمی و کارکردهای سیاسی در ارتباط بین دولت ها، افزایش قدرت
چانه زنــی، افزایش مقبولیت بین المللی، افزایش و ریشــه ای نمودن عوامل
موثر بر امنیت افزایی اقتصادی- اجتماعی در داخل جامعه از اهم کارکردهای
صنعت گردشگری هستند )برابری، .(1382
ایــران با وجود برخورداری از تمدن کهن و آثار تاریخی فراوان و جاذبه های
فرهنگی و اقلیمی به تصدیق ســازمان یونسکو در ردیف دهمین کشور جهان
قرار دارد . ایران از نظر تنوع و غنای اکوسیستمی جزو 5کشور اول دنیا است.
ایــران با داشــتن 25پناهگاه حیات وحــش ، 12000گونه گیاهی ، 350نوع
پرنــده ، 8نوع خزنــده ، 14قله 3000متر به بالا ، 16تالاب ، 220چشــمه
آب گرم و معدنی می تواند در زمینه جذب اکوتوریســم جایگاه ویژه ای داشته
باشد. در برنامه اول اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مصوب 72ــ 1368ورود
900هــزار جهانگرد با 500میلیون دلار درآمد منظور شــده بود که در همین
مدت 4700000نفر ایرانی از ایران خارج شــده و 5میلیارد دلار ارز با خود از
ایران خارج کردند . طبق آخرین آمار ارائه شــده از سوی سازمان ایرانگردی و
جهانگردی در ســال 1381بالغ بر 1584922نفــر از اتباع خارجی وارد ایران
شدند و درآمدی حدود یک میلیارد دلار کسب شده است . در مقایسه آمریکا با
74میلیارد دلار در رتبه اول و فرانسه و اسپانیا با درآمد ارز 30میلیارد دلار در
ردیف های بعدی و ایران برابر گزارش در سال 1999در رتبه شصت و هشتم
قرار داشته است . )انجمن طرفداران توسعه بندر انزلی، .(1382
ارزش ها و فواید توریسم
توریسم دارای ارزش های اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و محیطی می باشد
که در زیر نشان داده می شود:
. 1ارزش اقتصادی توریسم منطقه ای
ارزش اقتصادی توریسم منطقه ای در شکل زیر نشان داده شده است.
جنبه اقتصادى توریسم منطقه اى
تنوع اقتصادى توسعه سرمایه گذارى هادر سازمانها افزایش درآمد و استخدام توسعه تشکیلات اقتصادى جدید
جدول . 1ارزش اقتصادی توریسم منطقه ای
بررسی میزان توسعه اکوتوریسم در تعاونی های منابع طبیعی و عوامل ... 69
. 2ارزش اجتماعی- فرهنگی توریسم منطقه ای
. 3ارزش محیطی توریسم منطقه ای
آمار جهانی اکوتوریسم
طبق گزارش ســازمان توریسم جهانی در ســال 1999بیش از 663میلیون
مسافر بین المللی در سطح جهان وجود داشت که این تعداد توریست بیش از
جدول . 2ارزش اجتماعی-فرهنگی توریسم منطقه ای
ارزش اجتماعى- فرهنگى
توریسم منطقه اى
گسترش آموزش
ارتقاء چشم انداز جهانى
افزایش غرور و فرهنگ ملى
تقویت ارزشهاى حفاظتى
شکستن موانع
اجتماعى سیاسى
طبقه اى مذهبى
نژادى جنسى
نش
ارتقاء دا
Sousce: JATARI (1999), Cited Pearce et al (1996:100)
جدول شماره . 3ارزش محیطی توریسم منطقه ای
ارزش محیطى
توریسم منطقه اى
حفظ منابع طبیعى
افزایش آگاهى محیطى
ارتقاء سازمانى
افزایش منابع طبیعى
ارتقاء کیفیت محیطى
حفظ مناطق هنرى وتاریخى
Sousce: Adepted,from Ins Keep (344-1991:342)
453بیلیون دلار آمریکا درآمد زایی داشــته است. طبق پیش بینی ،WTO
ایــن صنعــت در 2دهه بعد ســالیانه رشــدی معــادل ٪4/1خواهد داشــت
.(2000,WTO)
در بر پایه یک آمار بین سالهای 1992و 1995به طور متوسط سالانه ٪10
آمریکایــی ها ً صرفــا به منظور دیدار از طبیعت و لــذت بردن از حضور در آن
دست به ســفر زده اند که بیانگر 43میلیون اکوتوریست در یک مقطع زمانی
3ســاله است که این شــمار طبیعت گرد موجب شده در سال 1996معیشت
70انسان و محیط زیست شماره دهم پاییز 1388
300/000نفر در آمریکا بطور مســتقیم و غیر مستقیم وابسته به اکوتوریسم
باشــد که درآمد آن حــدود 14میلیارد و دویســت میلیون دلار برآورد شــده
.(2002 ,WTO)است
آمار رشــد اکوتوریسم در کشــورهای کوچک مانند نپال در یک دهه -90
25/5 ، 1980درصد رشد داشته است.
در کاستاریکا ) ٪66نزدیک به 800هزار گردشگر در سال (1996این کشور
را به عنوان مقصد سفر خود برای حضور در چشم اندازهای طبیعی انتخاب کرده
اند. مهم ترین جاذبه های طبیعی کاستاریکا سواحل زیبای آن است که دارای آب
های شفاف، زمین ماسه ای و جنگل هایی از درختان حاره ای است )همان.(
در هندوراس در دهه 1990اکوتوریســم دارای رشــد چشمگیر سالانه 15
درصدیشــد.
کنیا که اقتصاد کشــور به طور کلی متکی به اکوتوریســم است در یک دهه
) (1983-93شــمار جهانگردان ورودی با ٪45رشد به بیش از 820هزار نفر
رسید که 140میلیون دلار درآمد ایجاد نمود. بر اساس تخمین سرویس حیات
وحش کنیا ٪80بازار توریســت کنیا وابسته به حیات وحش است که یک سوم
درآمد کشور را تشکیل می دهد. گفتنی است که تنوع اقلیمی کنیا به هیچ وجه
با ایران قابل مقایسه نیست.
کشورهای در حال توسعه بخش زیادی از قلمرو ملی خود را به مناطق حفاظت
شــده اختصاص داده اند که می توان به کشــورهای تانزانیا با ،٪11/5بوتوانا با
،٪18/2ســنگال با ،٪10/8زامبیا با ٪29/1اشــاره کرد که مثال های گویایی
برای بیان رشد گردشگری مبتنی بر طبیعت هستند ).(2002 ,WTO
اکوتوریســم در جزایر گالاپاگوس از سال 1970تا کنون رشد مداومی داشته
اســت و با بیش از 60/000توریست در سال، 100میلیون دلار برای اقتصاد
Estimates Vary Charles Darwin)کشور درآمدزایی داشته است
.(2001 ,Research Station
در نپال از سال 1989تا 1997گردشگری رشدی معادل ٪18در سال داشته
.(Gurung, nodate) است
در بلژیک ٪49/4توریســت ها از مناظر طبیعی دیدن کردند که ٪12/8این
توریست ها مربوط به پارک ها و حیات وحش می باشد).(2000,Higgins
در اســترالیا تجارتهای مربوط به اکوتوریسم سالانه 250میلیون دلار عایدی
نصیب این کشور نمود و برای 6500نفر کار نیمه وقت و 4500نفر کار تمام
Sport and Tourism Division Australian) وقــت ایجاد کرد
(1999,govwrnment
در پــرو ٪10/3از کل توریســت هــا از پرنــدگان ),Proyecto PRA
(2000و ٪47از مناطــق طبیعــی دیــدار کردنــد )protegidas por el
(2000,estado
برزیل بیش از 150منطقه حفاظت شده و 40پارک ملی دارد. در سال 1998
3/5میلیون نفر از این پارکهای ملی دیدن کردند ).(2000,Janer
در آفریقا از ســال 1986تا 1998تعداد اکوتوریست ها سالانه رشدی معادل
.(1998 ,South African Tourism Board) ٪ داشته است108
کارکردهای اقتصادی گردشگری پرداخته می شود که عبارتند از:
. 1درآمدزایــی و ایجــاد درآمــد مناســب بــرای دســت انــدرکاران صنعت
گردشگری
. 2اشتغال زایی و ایجاد شغل برای افرادی که در این صنعت درگیر هستند.
. 3ایجاد امکانات زیربنایی و افزایش ضریب بار آوری هر واحد سرمایه گذاری
در اقتصاد
. 4ایجاد زمینه های سرمایه گذاری و نقش ضریب تکاثری قوی در تقاضای
کل
. 5ایجــاد زمینــه مصرفی بهتــر و بالاتر و نقش فزاینــده در ضریب تکاثری
تقاضای کل
. 6ایجــاد زمینه صادرات نامرئی، بهبــود ارزآوری و تعادل در تراز پرداخت ها
و تقویت تجارت
. 7بهبود تولید خطوط اعتباری و وســایل بانکی و مالی جدید و نقش موثر در
توسعه صنعت بانکداری
. 8معرفی و شناســایی دستاوردهای متفاوت اقتصادی از کالاها و محصولات
جدید و امکان ایجاد رقابت در تولید و یا بدست آوردن بازارهای جدید
. 9تولید شغل های جدید با زمینه های جدید و شتابنده ایجاد شغل و فعالیت
اقتصادی مخصوصا در بخش خدمات ).(2002 ,Niazmand
صنعت گردشــگری بزرگ ترین صنعت جهانــی با 3/6تریلیون دلار گردش
مالی می باشــد. این صنعت که 11درصد اشــتغال جهانی را تولید می کند و
200میلیون شاغل دارد ) که معادل یک نفر از هر 12نفر شاغل است( سالیانه
در حدود 700میلیون نفر را در ســطح بیــن المللی جابه جا می کند که پیش
بینی می شود این رقم تا سال 2020به دو برابر افزایش یابد.
از ســال 1990ورود جهانگردان خارجی به کشورهای در حال توسعه به طور
متوســط 9/5درصد افزایش یافته اســت که این رقم در مورد ورود جهانگرد
خارجی در سطح جهانی 4/6درصد در سال است.
بنابراین صنعت جهانگردی سهم بسزایی در اقتصاد کشورهای در حال توسعه
دارد و دومیــن منبع اصلی تامین ارز خارجی )بعد از نفت(، ایجاد فرصت های
شــغلی و تحصیل منابع مالی لازم بــرای حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی
در بســیاری از این کشورها به شــمار می رود ),Ashley & Goodwin
.(2001
اشکال اشتغال اکوتوریسمی
اصولا اشتغال در صنعت اکوتوریسم دارای اشکال مختلفی است که عبارتند از:
الف . اشتغال مستقیم: مانند اشتغال در هتل ها، رستوران ها و حمل و نقل
بررسی میزان توسعه اکوتوریسم در تعاونی های منابع طبیعی و عوامل ... 71
ب . اشتغال غیرمستقیم: این بخش عرضه کنندگان کالا را در بر می گیرد که
این کالاها شامل تولیدات کشاورزی، شیلات و صنایع دستی می باشد.
ج . اشتغال القایی: شامل کسانی است که از درآمد افرادی که بطور مستقیم و
غیرمستقیم در این صنعت فعالیت می کنند پشتیبانی می کند.
د . اشــتغال در بخش ســاختمان: شامل کسانی اســت که در بخش احداث
تاسیسات و زیرساخت های توریسم فعالیت می کنند. )ابراهیمی، (1376
تعاونــی های منابــع طبیعی به عنــوان پدیده ای نوین در توســعه صنعت
اکوتوریسم می توانند نقش مهمی را در تحقق و به فعل درآوردن امکانات و
پتانسیل های بالقوه گردشگری ایفا نمایند. این تعاونی ها با اهدافی همچون
فراهــم نمودن امکانات کار برای همه به منظور رســیدن به اشــتغال کامل،
جلوگیری از تمرکز و انباشته شدن ثروت در دست افراد خاص، جلوگیری از
کارفرمای مطلق شدن دولت، ادغام مدیریت و سرمایه و نظایر آن ها امروزه
بعنوان یکی از ابزارهای مهم و موثر در توســعه صنعت گردشگری در کشور
محســوب می گردند. از طرفی تعاونی های گردشگری در سنجش با فعالیت
در سایر بخش ها اعم از اقتصادی و فرهنگی به جهات بسیاری از نرخ رشد
موثــروبــهمراتــببالاتــریبرخوردارنــد.
بنابراین در این تحقیق به دنبال پاســخگویی به این سوال اصلی هستیم که
میزان توسعه اکوتوریسم در تعاونی های منابع طبیعی چقدر است ؟
هدف کلــی این تحقیق بررســی راهکارهای تعاونی هــای منابع طبیعی در
توسعه اکوتوریسم بوده و اهداف اختصاصی این تحقیق نیز عبارت بودند از:
. 1تعیین ویژگی های فردی هیات مدیره شــامل: ســطح تحصیلات، محل
سکونت، سابقه کار در تعاونی، علاقه به کار گروهی
. 2شناسایی میزان توسعه اکوتوریسم در تعاونی های منابع طبیعی
. 3بررسی معناداری رابطه میان متغیرهای مستقل و وابسته
. 4بررسی تاثیر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته
روش تحقیق
ازآنجاییکهاینتحقیقبهتعیینمیزانتوســعهاکوتوریسمدرتعاونیهای
منابع طبیعی مــی پردازد از دیدگاه طبقه بندی بر مبنای هدف از نوع تحقیقات
کاربردیاست. همچنیناینتحقیقازدیدگاهطبقهبندیبرمبنایروشازنوع
توصیفیوعلمیارتباطیمیباشد. جامعهآماریموردمطالعهاینتحقیقاعضا
هیات مدیره تعاونی های منابع طبیعی اســتان گلستان می باشد. تعداد اعضای
هیات مدیره تعاونی های منابع طبیعی اســتان گلســتان 135نفر می باشد که
پرســشنامههایتدوینشــدهازطریقسرشماریبینآنانتوزیعشدهاست.
ابزار اصلی این تحقیق پرسش نامه می باشد. که شامل 35سوال می باشد که
بهروشطیفلیکرتتهیه گردید.
روایی و پایایی
کارایــی ابزار تحقیق بــرای اندازه گیری متغیرهای مــورد نظر در پژوهش
روایی نام دارد )پاشــا شــریفی و شــریفی، .(1380جهــت اطمینان از روایی
پرســش نامه، پس از تهیه پرســش نامه مقدماتی، پرســش نامــه در اختیار
اســاتید و همچنین تعدادی از کارشناسان مدیریت ترویج سازمان جنگل ها
و مراتع کشــور قرار گرفت و پس از اصلاحات لازم اطمینان حاصل شود که
ســؤالات مطرح شــده توانایی و قابلیت اندازه گیری محتوی و خصوصیات
مورد نظر در تحقیق را دارا می باشد. برای سنجیدن اعتبار پرسش نامههای
تهیه شــده، یک تحقیق آزمایشــی ) (Pilot testصــورت گرفت و با داده
های کســب شــده و با اســتفاده از نرمافزار Spsswinو بــه روش آلفای
کرنباخ مورد ســنجش قرار داده شد که نتایج حاصله از ضریب آلفای کرنباخ
برای پرســش نامه مذکور برابر0/86گردید که نشان دهنده پایایی خوب آن
می باشــد. با توجه به نوع تحقیق و با اســتفاده از نرم افزار SPSSwin15
از آمــار توصیفی به منظور دســته بندی گروه هــای آزمودنی از نظر صفات
مختلف و ویژگی های جامعهآماریشاملجدولتوزیعفراوانی،درصدودرصد
تجمعی، شــاخص های گرایش به مرکــز )میانگین، میانه، نمــا( و پراکندگی
)انحرافمعیار(،ضریبتغییرات،کمینهوبیشــینهاســتفادهشــد.
یافته ها و بحث
ویژگیهای فردی هیات مدیره
در خصوص ســطح تحصیلات افراد مورد مطالعه نتایج نشــان می دهد که
65/5درصد از افراد مورد مطالعه با بیشترین فراوانی دارای سطح تحصیلاتی
در دیپلم بوده اند. حدود 20درصد افراد دارای تحصیلات دانشــگاهی و حدود
14/5درصد نیز زیر دیپلم هستند.
جدول . 1توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس سطح تحصیلات
طیف ارزیابی فراوانی درصد درصد
واقعی
درصد
تجمعی
14/4 14/4 14 3 زیر دیپلم
80 65/6 63/4 59 دیپلم
تحصیلات دانشگاهی 100 20 19/4 18
بدون پاسخ - - 3/2 3
- 100 100 93 جمــع
میانگین: 2/05انحراف معیار: 0/58
72انسان و محیط زیست شماره دهم پاییز 1388
در خصوص محل ســکونت افراد مورد مطالعه نتایج نشان می دهد که 89/5
درصــد از افراد مورد مطالعه در روســتا و 10/5درصد نیز در شــهر ســکونت
داشته اند.
متوســط ســابقه کار افراد مورد مطالعه در تعاونی های منابع طبیعی حدود 7
سال بوده است.
درخصــوصمیــزانعلاقهمندیافــرادموردمطالعهبــهکارگروهی،نتایج
حاصل از میانگین جدول ) ( =3/19نشــان دهنده آن اســت که میزان علاقه
مندی افراد مورد مطالعه به کارهای گروهی در حد متوسط بوده است.
جدول . 2توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس سابقه کار در تعاونی های
منابع طبیعی
سابقه کار در
تعاونی)سال(
فراوانی درصد درصد
واقعی
درصد
تجمعی
3/4 3/4 3/2 3 1 -2
16/9 13/5 12/9 12 3 -4
43/8 27 25/8 24 5 -6
74/2 30/3 29 27 7 -8
86/5 12/4 11/8 11 9 -10
100 13/5 12/9 12 10بیشتر از
بدون پاسخ - - 4/3 4
- 100 100 93 جمــع
میانگین: 7انحراف معیار: 0/96
جدول . 3توزیع فراوانی نظرات پاسخگویان در خصوص میزان
علاقه مندی به کار گروهی
طیف ارزیابی فراوانی درصد درصد واقعی درصد تجمعی
2/2 2/2 2/2 2 هیچ
خیلی کم 9 6/7 6/5 6
29/2 20/2 19/4 18 کم
56/2 27 25/8 24 متوسط
91 34/8 33/3 31 زیاد
خیلی زیاد 100 9 8/6 8
بدون پاسخ - - 4/3 4
- 100 100 93 جمــع
میانگین: 3/19انحراف معیار: 1/08
شناسایی میزان توسعه اکو توریسم در تعاونی ها
دررابطهباتوسعه اکوتوریسمتوسطتعاونیهایموردمطالعه 5گویهانتخاب
شــد که نتایج حاصل از میانگین ) ( =0/34نشــان دهنده آن است که میزان
توسعه اکوتوریسم در تعاونی ها در حد ناچیز بوده است.
توزیع فراوانی نظرات پاسخگویان در خصوص میزان توسعه اکوتوریسم
در تعاونی ها
طیف ارزیابی فراوانی درصد درصد واقعی درصد تجمعی
81/7 81/7 72 67 هیچ
91/5 9/8 8/6 8 خیلی کم
96/3 4/9 4/3 4 کم
100 3/7 3/2 3 متوسط
بدون پاسخ - - 11/8 11
- 100 100 93 جمــع
میانگین: 0/34انحراف معیار: 0/73
آزمون همبستگی
در ایــن آزمون میزان همبســتگی متغیرها میان متغیرهای مســتقل تحقیق
)ایجاد فرصت های شغلی در زمینه گردشگری، افزایش درآمد یا منفعت مالی،
استفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشگر، ارتباط با اتحادیه توریسم و اجاره
زمین های منابع طبیعی به بخش گردشــگری( با متغیر وابسته )میزان توسعه
اکوتوریســم( را مورد بررسی قرار می دهیم. نتایج آزمون همبستگی در جدول
2نشان داده شده است.
هدف سوم: بررسی معناداری رابطه میان متغیرهای مستقل
و وابسته
نتایج حاصل از آزمون اســپیرمن نشان داد که بین ایجاد فرصت های شغلی
در زمینه گردشــگری، افزایش درآمد یا منفعت مالی، اســتفاده از منابع طبیعی
برای جذب گردشــگر و ارتباط با اتحادیه توریسم در میزان توسعه اکوتوریسم
رابطه معناداری وجود دارد.
نتایجحاصلازآزموناسپیرمندرخصوصایجادفرصتهایشغلیدرزمینه
گردشــگری در میزان توسعه اکوتوریسم نشان داد که با 99درصد اطمینان
بررسی میزان توسعه اکوتوریسم در تعاونی های منابع طبیعی و عوامل ... 73
می توان بیان نمود که بین ایجاد فرصت های شــغلی در زمینه گردشــگری
و میزان توســعه اکوتوریســم رابطه معناداری وجود دارد. یعنی هر چه ایجاد
فرصت های شــغلی در زمینه گردشگری افزایش یابد توسعه اکوتوریسم نیز
افزایــشخواهــدیافــت.
نتایج حاصل از آزمون اســپیرمن درخصوص افزایــش درآمد یا منفعت مالی
در زمینه گردشــگری در میزان توسعه اکوتوریســم نشان داد که با 99درصد
اطمینــان می توان بیان نمود که بیــن افزایش درآمد یا منفعت مالی در زمینه
گردشــگری و میزان توسعه اکوتوریســم رابطه معناداری وجود دارد. یعنی هر
چــه افزایش درآمد یا منفعت مالی در زمینه گردشــگری افزایش یابد توســعه
اکوتوریسم نیز افزایش خواهد یافت.
نتایج حاصل از آزمون اســپیرمن درخصوص اســتفاده از منابع طبیعی برای
جذب گردشــگر در میزان توســعه اکوتوریســم نشــان داد که با 99درصد
اطمینــان می توان بیان نمود که بین اســتفاده از منابــع طبیعی برای جذب
گردشگر و میزان توسعه اکوتوریسم رابطه معناداری وجود دارد. یعنی هر چه
اســتفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشگر افزایش یابد توسعه اکوتوریسم
نیز افزایش خواهد یافت.
نتایــج حاصل از آزمون اســپیرمن درخصوص ارتباط با اتحادیه توریســم در
میزان توســعه اکوتوریسم نشــان داد که با 99درصد اطمینان می توان بیان
نمــود که بین ارتباط با اتحادیه توریســم و میزان توســعه اکوتوریســم رابطه
معناداری وجود دارد. یعنی هر چه ارتباط با اتحادیه توریسم افزایش یابد توسعه
اکوتوریسم نیز افزایش خواهد یافت.
هدف چهارم: تحلیل رگرسیون
دراین تحقیق برای اندازه گیری تاثیر جمعی متغیرهای مستقلبر متغیر وابسته
از رگرســیون گام به گام اســتفاده شــد. این روش در آغاز با مقایسه متغیرهای
مســتقل مهم ترین متغیر را وارد معامله می کند. بــه عبارت دیگر متغیری که
بیشــترین همبستگی را با متغیر وابسته دارد ابتدا وارد معامله می شود. این روند
تا زمانی ادامه دارد که هیچ متغیر مســتقلی توانایی ورود به معادله رگرسیونی را
نداشته باشد.
در گام اول اولیــن متغیــری که وارد معادله گردید افزایــش درآمد یا منفعت
مالی بود. به این مفهوم که متغیر مذکور بیش ترین تاثیر را در تبیین واریانس
متغیر وابســته )توسعه اموتوریسم( داشته اســت. با مشاهده ضریب رگرسیون
=0R/47و ضریب تعیین =0R2/52و ضریب تعیین تعدیل شــده این متغیر
=0R2adj/50میتوانگفتکهمتغیرافزایشدرآمدیامنفعتمالیبهتنهایی
حدود 50درصد از تغییرات متغیر وابسته توسعه اکوتوریسم را تبیین می نماید.
در گام دوم پــس از متغیــر افزایش درآمد یا منفعت مالــی، ارتباط با اتحادیه
توریســم وارد معادله شــد که با توجه به ضریب رگرسیون ، =0R/48ضریب
تعیین =0R/58و ضریب تعیین تعدیل شــده این متغیر = adj 0R2/57می
توان گفت که متغیر افزایش درآمد یا منفعت مالی و ارتباط با اتحادیه توریسم
در مجموع حدود 57درصد از تغییرات متغیر وابســته توســعه اکوتوریســم را
تبیین می نمایند.
در گام ســوم پس از متغیر افزایش درآمد یا منفعت مالی و ارتباط با اتحادیه
توریســم متغیر اســتفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشگر وارد معادله شد
که با توجه به ضریب رگرسیون ، =0R/52ضریب تعیین =0R/59و ضریب
تعیین تعدیل شــده این متغیر = adj 0R2/58می توان گفت که متغیر های
افزایش درآمد یا منفعت مالی، ارتباط با اتحادیه توریســم و اســتفاده از منابع
طبیعــی برای جذب گردشــگر در مجموع حدود 58درصــد از تغییرات متغیر
وابسته توسعه اکوتوریسم را تبیین می نمایند.
در گام چهارم پــس از متغیر افزایش درآمد یا منفعت مالی، ارتباط با اتحادیه
توریسم، استفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشگر متغیر ایجاد فرصت های
شــغلی در زمینه گردشگری وارد معادله شــد که با توجه به ضریب رگرسیون
، =0R/58ضریب تعیین =0R/63و ضریب تعیین تعدیل شده این متغیر
= adj 0R2/61می توان گفت که متغیرهای افزایش درآمد یا منفعت مالی،
ارتباط با اتحادیه توریسم، استفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشگر و ایجاد
فرصت های شغلی در زمینه گردشگری در مجموع حدود 61درصد از تغییرات
متغیر وابسته جلوگیری از تخریب محیط زیستى را تبیین می نمایند.
باتوجهبهضرایبجدولبالامعادلهخطرگرسیونچندمتغیرهبهصورتزیراست.
Y= 2/236x2 +
5/788x4 +
3/764x3 +
2/945x1
متغیر مستقل نوع آزمون .Sig r
ایجاد فرصتهای شغلی در زمینه گردشگری اسپیرمن ** 0/000 0/650
افزایش درآمد یا منفعت مالی اسپیرمن **0/003 0/651
استفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشگر اسپیرمن **0/000 0/855
ارتباط با اتحادیه توریسم اسپیرمن **0/000 0/876
=** معناداری در سطح 1درصد خطا
جدول . 2آزمون همبستگی بین متغیرهای مستقل و میزان توسعه اکوتوریسم
74انسان و محیط زیست شماره دهم پاییز 1388
جدول . 3ضرایب تعیین متغیرهای مستقل در جلوگیری از تخریب زیست بوم
گام متغیر ضریب همبستگی چندگانه) (Rضریب تعیین )) R2ضریب تعیین تعدیل شده
((adj R2
1افزایش درآمد یا منفعت مالی 0/50 0/52 0/47
2ارتباط با اتحادیه توریسم 0/57 0/58 0/48
3استفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشگر 0/58 0/59 0/52
4ایجاد فرصتهای شغلی در زمینه گردشگری 0/61 0/63 0/58
جدول . 4مقدار تاثیر متغیرهای تبیین کننده جلوگیری از تخریب زیست بوم
SigT T Beta B متغیر
0/000 -0/197 - -0/053 ضریب ثابت
افزایش درآمد یا منفعت مالی 0/056 2/236 0/215 0/982
ارتباط با اتحادیه توریسم 0/000 5/788 0/377 1/84
استفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشگر 0/006 3/764 0/233 1/065
ایجاد فرصتهای شغلی در زمینه گردشگری 0/019 2/945 0/225 1/083
توسعه اکوتوریسم
افزایش درآمد یا منفعت مالی
استفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشگر
ایجاد فرصتهای شغلی در زمینه گردشگری
ارتباط با اتحادیه توریسم
Beta = 0/225 Beta = 0/215
Beta = 0/233 Beta = 0/377
شکل شماره . 1متغیرهای تبیین کننده جلوگیری از تخریب زیست بوم
بررسی میزان توسعه اکوتوریسم در تعاونی های منابع طبیعی و عوامل ... 75
نتیجه گیری
این تحقیق با هدف بررسی میزان توسعه اکوتوریسم و عوامل موثر بر توسعه
آن در اســتان گلستان انجام گرفت. با توجه به یافته های تحقیق عوامل موثر
در توســعه اکوتوریســم مورد مطالعه قرار گرفت. یافته ها حاکی از آن اســت
کــه بین متغیرهای افزایش درآمد یا منفعت مالی، ارتباط با اتحادیه توریســم،
اســتفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشــگر و ایجاد فرصت های شغلی در
زمینه گردشــگری در توسعه اکوتوریســم رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی چند متغیره برای شناسایی عوامل تاثیرگذار
بر توســعه اکوتوریســم در مجموع چهار متغیر افزایش درآمد یا منفعت مالی،
ارتباط با اتحادیه توریسم، استفاده از منابع طبیعی برای جذب گردشگر و ایجاد
فرصت های شغلی در زمینه گردشگری در مجموع حدود 61درصد از تغییرات
متغیروابستهتوسعهاکوتوریسمراتبیینمینمایند. برمبناییافتههایتحقیق
جهت توسعه اکوتوریسم پیشنهادات زیر ارائه می گردد:
. 1بــا توجــه به رابطه مثبتی که بین افزایش درآمد یا منفعت مالی و توســعه
اکوتوریســم وجود دارد پیشنهاد می شود در تعاونی ها اقدام به افزایش درآمد
اعضا از طریق توسعه گردشگری نمایند.
. 2بــا توجــهبه وجود رابطه مثبتو معناداربین ارتباطبا اتحادیه توریســمو
توســعه اکوتوریسم وجود دارد پیشنهاد می شود تعاونی ها ارتباط بیش تری با
اتحادیه های توریسمی برقرار نمایند.
. 3با توجه به وجود رابطه مثبتی که بین اســتفاده از منابع طبیعی برای جذب
گردشــگر و توسعه اکوتوریسم وجود دارد پیشــنهاد می شود در این خصوص
تمهیدات لازم اندیشیده شود.
. 4باتوجهبهوجودبهرابطهمعنادارکهبینایجادفرصتهایشغلیدرزمینه
گردشــگری و توسعه اکوتوریسم وجود دارد پیشنهاد می شود تعاونی ها برای
توسعه اکوتوریسم اقدام به اشتغال زایی از طریق منابع طبیعی نمایند.
فهرست منابع
. 1ابراهیمــی، عبدالحمیــد، .1376تاثیــر صنعت جهانگردی بــر متغیرهای
اقتصادی، محیطــی، فرهنگی و اجتماعی ایران، مجموعه مقالات نخســتین
همایشجهانگردیجمهوریاسلامیایران،سازمانآزادکیش،کیش،جلداول
. 2احمدپــور داریانی، محمود، .1384کارآفرینــی )تعاریف، نظریات، الگوها(،
چاپ ششم. انتشارات شرکت پردیس 300 ،57صفحه
. 3انجمن طرفداران توسعه بندر انزلی، ،1382نگاهی نو بر چشم انداز صنعت
گردشگری
. 4برابری، علی، ،1385بررســی نقش توریسم و اکوتوریسم در توسعه پایدار
)مطالعه موردی شهرســتان دماوند(، پایان نامه کارشناســی ارشــد، دانشگاه
آزاد اســلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، رشته مهندسی کشاورزی توسعه
روستایی، 206صفحه
. 5پاشــا شریفی، ح. و شریفی، ن. ) .(1380روشهای تحقیق در علوم رفتاری
)چاپ اول(، تهران: انتشارات سخن.
. 6کلانتری،خلیل. ) .(1385پردازشوتحلیلدادههادرتحقیقاتاجتماعی-
اقتصادی)چاپ دوم(، تهران: انتشارات شریف
. 7ملکی، بهنام؛ براتی، احمد، .1384پرندگان، جاذبه های اکوتوریسم، نشریه
حیان
. 8منابعطبیغیایران، دیروز،امروز،فردا،سازمانجنگلهاومراتعوآبخیزداری
کشور، ،1383تهران: ماهنامه دام،کشت و صنعت، صص:116-127
. 9میرسنجری، میرمهرداد، ،1386ضرورت توجه به میراث طبیعی در صنعت،
روزنامه جام جم، سال هشتم، شماره ،2132صفحه .14
10 . Ashley,C; Roe, D; & Coodwin, H; 2001, Pro-poor
Tourism Strategies: Making Tpurism Work for the
poor, ODI, London.
11 . Gurung, G (no date) Ecotourism in the Annapurna
Sanctuary in Nepal. Annapurna Sanctuary, Nepal.
12 . Higgins, B. (2000) Belize visitor survey 2000, A
summary of interviews. Programme for Belize and The
International Ecotourism Society.
13 . Janér, Ariane (2000) Brazil: Is the Sleeping Giant
Waking Up to Ecotourism
14 . Niazmand, Maziar, 2002. Report on Attentance to
The Asian Productivity Org,s Seminar on EcotourismNepal.
15 . Proyecto PRA (2000) Ecoturismo: una alternativa
para el desarrollo Proyecto PRA Boletin November,
Lima, Peru.
16 . South African Tourism Board (1998) International
Market Survay Swtistics. South African Tourism Board
(unpublished), South Africa
17 . Southern Cross University, 2007. Getting Value
From Reagional Tourism, Dean Carson Head of the
Centre for Regional Tourism dcarson@scu.edu.au
18 . Sport and Tourism Division Australian government
(1999) Ecotourism Fact sheet 1999. Sport and
Tourism Division Australian government, Canberra,
Australia.
19 . W.T.O. 2002, National and Regional Tourism
Methedologies and case studies, Routledge published.