بررسی شیوه های آموزش به شهروندان در اجرا و بهره‏برداری از شبکه فاضلاب

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 36 ، بهار 95

بررسی شیوه های آموزش به شهروندان در اجرا و بهره‏برداری از شبکه فاضلاب

اکرم الملوک لاهیجانیان *
lahijanian@hotmail.com
زهره محمدی
چکیده
این تحقیق با هدف افزایش مشارکت شهروندان در اجرا و بهره برداری از طرح‏های فاضلاب، از طریق اجرای شیوه‏های آموزشی به منظور کاهش مشکلات فنی، اقتصادی، اجتماعی و محیط‏زیستی مورد بررسی قرار گرفت.
تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است .با استفاده از تکنیک پرسشنامه و تکمیل آن توسط شهروندان به صورت میدانی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق، مشترکین شبکه فاضلاب شهر مشهد شامل ساکنین اماکن مسکونی و مشترکین خاص (کارگاه‏ها، رستوران‏ها، بیمارستان‏ها ) از منطقه یک شهر مشهد می باشد. جامعه آماری، شهروندان و مشترکین خاص منطقه یک شرکت آب و فاضلاب مشهد و نمونه آماری384 نفر با استفاده ازروش نمونه‏گیری تصادفی ساده از طریق فرمول کوکران انتخاب شد. به منظور اعتبارسنجی پرسشنامه از روش اعتبار صوری استفاده شد. بدین نحوه که پرسشنامه در اختیار مدیران و کارشناسان ستاد مرکزی شرکت آب و فاضلاب مشهد گذاشته شد و با استفاده از نظرات آنان اعتبار پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت داده‏ها با نرم افزار SPSS در دو سطح توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شد.
برای بررسی نرمال بودن داده‏ها از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف و جهت آزمون فرضیه‏ها از آزمون تی تک نمونه‏ای، آزمون خی دو و آزمون همبستگی رتبه‏ای اسپیرمن، استفاده و دو فرضیه پیشنهادی تحقیق تائید گردید. فرضیه‏ها شامل:1- مشارکت مردم بر اجرا و بهره برداری از شبکه فاضلاب موثر است.2- اجرای شیوه‏های آموزش در اجرا و بهره‏برداری از شبکه فاضلاب موثر است. نتایج تحقیق نشان داد بین میزان آگاهی افراد و سطح تحصیلات رابطه وجود دارد. هرچه سطح شغلی افراد در جامعه بهتر باشد میزان آگاهی آن‎ها از شبکه فاضلاب نیز بیش‏تر خواهد بود. از عوامل موثر در عدم استقبال و مشارکت عمومی از طرح‏های فاضلاب می‏توان به مشکلات مدیریتی، اقتصادی، هزینه‏های اجتماعی، اطلاع‏رسانی، اشاره کرد. با توجه به نتایج حاصله، اجرای شیوه‏های آموزشی در افزایش مشارکت شهروندان در طرح های آب و فاضلاب به عنوان یکی از روش های مهم مدیریتی شهری مطرح شده است

کلمات کلیدی: فاضلاب، شهروند، آموزش، مشارکت.

مقدمه

کنترل و جمع آوری فاضلاب‏های شهری وقتی اهمیتی می‏یابد که ارتباط تنگاتنگ و مستقیم با سلامت مردم پیدا می‏کند . فاضلاب‏ها یکی از عوامل آلودگی محیط‏زیست هستند ضمن اینکه ناقل انواع بیماری‏ها می‏باشند، به سادگی مهار نشده و منجر به گسترش آلودگی منابع آب نیز خواهد شد (1). در سال‏های گذشته تلاش و پیشرفت‏های زیادی در زمینه صنعت آب و فاضلاب انجام شده و ابنیه و تاسیسات زیربنایی عظیمی در کشور احداث شده است (2) شرکت آب و فاضلاب مشهد به عنوان یکی از کلان‏شهرهای ایران)، از سال‏ها پیش اقدام به طراحی، اجرا و بهره برداری از شبکه فاضلاب شهر با هدف حفظ محیط زیست،کاهش مشکلات بهداشتی ناشی از دفع فاضلاب خام در سطح معابر، کنترل و جلوگیری از نفوذ و آلودگی ناشی از دفع فاضلاب خام به سفره های آب زیرزمینی و استفاده مجدد از پساب خروجی تصفیه خانه‏های فاضلاب نموده است)3). در حال حاضر بخشی از شبکه فاضلاب شهر اجرا و مورد بهره برداری قرار گرفته است. درقسمتی از شهر این طرح هنوز اجرا نشده و دفع فاضلاب به صورت سنتی انجام می‏گیرد(4). در بخشی دیگر شبکه فاضلاب در حال احداث می باشد. مشترکین شبکه فاضلاب شهر مشهد شامل ساکنین اماکن مسکونی و مشترکین خاص (کارگاه‏ها، رستوران‏ها، بیمارستان‏ها و...) می باشند.(5)
ضرورت و اهمیت انجام پژوهش خلا ناشی از کافی نبودن میزان مشارکت شهروندان در اجرای طرح‏های فاضلاب است. مشکلاتی که شرکت آب و فاضلاب مشهد و پیمانکاران اجرای شبکه فاضلاب با آن روبه رو هستند(6) عدم خرید انشعاب فاضلاب از سوی برخی مشترکین، تخلیه فاضلاب در چاه جذبی و حمل آن به بیرون شهر، تخلیه زباله و نخاله های ساختمانی در منهول‏ها، هدایت آب باران پشت بام ها به شبکه فاضلاب، بسرقت درب‏های چدنی منهول‏ها، ایجاد ترافیک در محل اجرا و احداث شبکه فاضلاب، پس زدگی فاضلاب ناشی از گرفتگی فاضلاب‏روها به علت ورود اجسام و مواد و تخلیه غیر مجاز فاضلاب به شبکه توسط تانکرهای سیار می‏باشد (7). وجود این قبیل مشکلات علاوه بر خروج از استانداردهای کیفی پساب، باعث بروز مشکلاتی از جمله کوتاه شدن عمر مفید شبکه، بالا رفتن هزینه های بهره برداری از شبکه و نیز عدم تعادل هیدرولیکی و بیولوژیکی در تصفیه خانه های شهر بوده است (8).
بررسی میزان مشارکت شهروندان به عنوان یک عضو اثر گزار در جامعه در ایجاد این قبیل مشکلات در مناطقی که شبکه فاضلاب در محل سکونت آن‏ها در حال بهره برداری و یا اجرا قرار داشته و یا در مناطقی که شبکه اجرا نگردیده است (9) و شناسایی راه‏های ترغیب آن‏ها در مشارکت عمومی از طریق اجرای شیوه‏های آموزشی ضروری به نظر می‏رسد.
روش بررسی
این بررسی از نوع توصیفی- تحلیلی با استفاده از تکنیک پرسشنامه و تکمیل آن به صورت میدانی توسط شهروندان و مشترکین خاص صورت گرفته است . فرضیه‏های مورد نظر 1- میزان مشارکت مردم دراجرا و هره برداری از شبکه فاضلاب 2- اجرای شیوه های آموزش در اجرا و بهره برداری از شبکه فاضلاب مورد آزمون قرارگرفته است. جامعه آماری، شهروندان منطقه یک شرکت آب و فاضلاب مشهد و مشترکین خاص و نمونه آماری384 نفر و روش نمونه‏گیری تصادفی ساده می‏باشد. به منظور اعتبارسنجی پرسشنامه از روش اعتبار صوری استفاده شده است. بدین گونه که پرسشنامه در اختیار مدیران و کارشناسان ستاد مرکزی شرکت آب و فاضلاب مشهد گذاشته و با استفاده از نظرات آنان اعتبار پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفته است.
داده ها با نرم افزار SPSS18 در دو سطح توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شدند. به منظور توصیف داده‏های مذکور در سطح استنباطی برای بررسی نرمال بودن داده‏ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف و جهت آزمون فرضیه‏ها از آزمون تی تک نمونه‏ای، آزمون کی دو و آزمون همبستگی رتبه‌ای اسپیرمن استفاده شده است.(10) به منظور تعیین روایی پرسشنامه، از نقطه نظرات و پیشنهادهای ده نفر از مدیران، کارشناسان شرکت آب و فاضلاب مشهد استفاده گردید. به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای -کرونباخ استفاده شده است.) 5) میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ برای 30 پرسشنامه محاسبه شد که نتایج آن در جدول 1 آمده است.

جدول 1- محاسبه پایایی پرسشنامه (آلفای کرونباخ)
ضریب آلفای کرونباخ
ضریب آلفای کرونباخ
715/0

با توجه به جدول (1)، ضریب پایایی آلفای کرونباخ برای پرسشنامه، برابر با 715/0 است که از 7/0 (حداقل آلفای کرونباخ) بیش‏تر می باشند. به این ترتیب پرسشنامه از پایایی مناسب برخوردار است.

یافته ها
نتایج توصیف آماری داده‏های حاصل از اجرای پرسشنامه بر اساس مشخصات فردی پاسخ دهندگان شامل سن، جنسیت، میزان تحصیلات، شغل و .به شرح ذیل می باشد: سن بیش‏تر پاسخ دهندگان ( 5/38 درصد) بین 25 تا 35 سال می‏باشد. ،جنسیت بیش‏تر پاسخ دهندگان( 4/54 درصد) مرد می‏باشد. تحصیلات بیش‏تر پاسخ‏دهندگان( 9/33 درصد) لیسانس می باشد. و شغل بیش‏تر پاسخ دهندگان (4/34 درصد) کارمند می باشد.

جدول 2- توزیع فراوانی منطقه مورد بررسی بر حسب وضعیت شبکه فاضلاب
وضعیت فراوانی درصد فراوانی
اجرا شده و در حال بهره برداری 150 1/39
در حال احداث 75 5/19
هنوز اجرا نشده (عدم اجرا) 159 4/41
مجموع 384 100


نمودار 1- توزیع درصد فراوانی منطقه مورد بررسی بر حسب وضعیت شبکه فاضلاب

بر اساس جدول و نمودار فوق، وضعیت اکثر شبکه جمع آوری فاضلاب ( 1/41 درصد) منطقه مورد بررسی به صورت هنوز
اجرا نشده (عدم اجرا) می باشد.

جدول 3- میزان اطلاع رسانی شرکت آب و فاضلاب در زمینه فعالیت های مرتبط با اجرای شبکه فاضلاب از نظر پاسخ-دهندگان

میزان اطلاع رسانی فراوانی درصد فراوانی
خیلی زیاد 16 2/4
زیاد 10 6/2
متوسط 44 5/11
کم 200 1/52
هیچگونه اطلاع رسانی نشده است 114 7/29
مجموع 384 100

نمودار 2- میزان اطلاع رسانی شرکت آب و فاضلاب در خصوص فعالیت های مرتبط با اجرای شبکه

با توجه به نمودار و جدول فوق، از نظر بیش‏تر پاسخ دهندگان میزان اطلاع رسانی شرکت آب و فاضلاب در خصوص فعالیت‏های مرتبط با اجرای شبکه، کم (1/52 درصد) می‏باشد. همچنین 7/29 درصد پاسخ دهندگان معتقدند که هیچ‏گونه اطلاع رسانی در این زمینه نشده است. از نظر 5/11 درصد پاسخ دهندگان میزان اطلاع‏رسانی متوسط، 2/4 درصد خیلی زیاد، 9/3 درصد کم و 6/2 درصد زیاد می‏باشد.

جدول 4- میزان علاقه و تمایل به مشارکت در اجرای طرح شبکه فاضلاب ازنظر پاسخ دهندگان
میزان علاقه و تمایل به مشارکت فراوانی درصد فراوانی
خیلی زیاد 43 2/11
زیاد 92 24
متوسط 142 37
کم 58 1/15
تمایلی به مشارکت ندارم 49 8/12
مجموع 384 100

نمودار 3- میزان علاقه و تمایل به مشارکت در اجرای طرح شبکه فاضلاب

با توجه به نمودار و جدول فوق، میزان علاقه و تمایل به مشارکت بیش‏تر پاسخ دهندگان در اجرای طرح شبکه جمع‏آوری فاضلاب، در حد متوسط (37 درصد) می‏باشد. همچنین میزان میزان علاقه و تمایل برای 24 درصد پاسخ دهندگان زیاد، 1/15 درصد کم، 2/11 درصد خیلی زیاد می‏باشد. همچنین 8/12 درصد پاسخ دهندگان تمایلی به مشارکت در اجرای طرح شبکه جمع آوری فاضلاب ندارند.

جدول 5- میزان تاثیرمشارکت شهروندان بر کاهش مشکلات اقتصادی در بهره وری از شبکه فاضلاب از نظر پاسخ دهندگان
میزان تاثیر مشارکت بر کاهش مشکلات اقتصادی فراوانی درصد فراوانی
خیلی زیاد 88 9/22
زیاد 90 4/23
متوسط 136 4/35
کم 50 13
بدون تاثیر 20 2/5
مجموع 384 100

نمودار 4- میزان تاثیر مشارکت شهروندان بر کاهش مشکلات اقتصادی در بهره وری از شبکه فاضلاب

با توجه به نمودار و جدول فوق، بیش‏تر پاسخ‏دهندگان میزان تاثیر مشارکت شهروندان بر کاهش مشکلات اقتصادی در بهره‏وری از شبکه فاضلاب را در حد متوسط (4/35 درصد) می‏دانند. همچنین 4/23 درصد پاسخ‏دهندگان این میزان تاثیر را زیاد، 9/22 درصد خیلی زیاد و 13 درصد کم می‏دانند. همچنین 2/5 درصد پاسخ‏دهندگان معتقدند که مشارکت شهروندان بر کاهش مشکلات اقتصادی در بهره‏وری از شبکه فاضلاب بدون تاثیر می‏باشد.

جدول 6- مقایسه نتایج آمار توصیفی سوالات پرسشنامه بر حسب درجه اهمیت و اولویت از نظر شهروندان
درجه اهمیت و اولویت از نظر شهروندان موضوع ردیف
5 4 3 2 1
کاهش درآمد کسبه صدمه به اموال عمومی و خصوصی به خطر افتادن سلامت جسمی و روانی شهروندان و کارگران آلودگی صوتی و سلب آسایش اختلال در ترافیک مشکلات اجتماعی احداث شبکه فاضلاب در مناطق مسکونی 1
عدم تجمع شهروندان در محل احداث خرید انشعاب فاضلاب عدم ایجاد ترافیک در زمان تردد ماشین آلات مسدود نکردن راه‏های دسترسی به منطقه از طریق پارک وسایل ‏نقلیه توجه به علایم و هشدارهای ایمنی در محل احداث بهترین راه‏های مشارکت شهروندان با پیمانکاران در زمان احداث شبکه جمع آوری فاضلاب 2
عدم سرقت درب‏های چدنی منهول عدم هدایت آب باران ناودانی‏ها به منهول عدم تخلیه فاضلاب تانکرها در منهول عدم تخلیه زباله در منهول(آدم‏رو) عدم تخلیه زباله در سرویس های بهداشتی و پس‏زنی فاضلاب بهترین راه‏های مشارکت شهروندان با مدیریت بهره‏برداری شبکه فاضلاب
3
صرفه اقتصادی تامین رفاه‏اجتماعی کاهش مشکلات دفع فاضلاب حفظ محیط‏زیست حفظ سلامت و بهداشت شهروندان انگیزه شهروندان در مشارکت در اجرای طرح فاضلاب 4
سلب آسایش رفاه عمومی نداشتن اعتماد عدم رضایت از عملکرد شرکت آب و فاضلاب مشکلات اقتصادی عدم آگاهی شهروندان از مزایای مشارکت عدم مشارکت شهروندان در اجرای طرح جمع آوری فاضلاب 5
کتاب، فیلم آموزشی آموزش در مدارس،مطرح شدن توسط روحانیون در مساجد پوستر، پمفلت و نشریه توسط شرکت آب و فاضلاب روزنامه و جراید رادیو و تلوزیون نوع رسانه در افزایش ارتقاء سطح آگاهی در طرح احداث شبکه فاضلاب 6

فرضیه اول: مشارکت مردم بر ‌‌‌اجرا و بهره-برداری از شبکه فاضلاب موثر است. برای بررسی ادعای وجود رابطه بین دو متغیر "مشارکت مردم" و "اجرا و بهره برداری از شبکه فاضلاب"، از تحلیل تی تک نمونه‏ای استفاده شد

جدول 7- نتایج آزمون تی تک نمونه ای(فرضیه اول)
متغیر تعداد میانگین انحراف استاندارد آماره t تفاوت میانگین از میانگین فرضی سطح معنی داری (sig) فاصله اطمینان 95 درصد اختلاف
کران پایین کران بالا
پاسخ شهروندان به تاثیر مشارکت مردم بر اجرا و بهره‏برداری از شبکه فاضلاب

384

59/4

3/3

24/9

59/1

000/0

25/1

93/1

با توجه به جدول فوق، مشاهده می‏شود که میانگین مشارکت مردم بر اجرا و بهره برداری از شبکه فاضلاب برابر با 59/4 است که از میانگین فرضی ( ) بزرگ‏تر می‏باشد. مقدار sig برابر با 000/0 است که از 05/0 کم‏تر می‏باشد و همچنین مقدار آماره t برابر با 24/9 بوده که مقداری مثبت است بنابراین با اطمینان 95 درصد فرضیه صفر رد می‏شود و با توجه به وجود رابطه معنادار بین دو متغیر، می‏توان گفت که

مشارکت مردم بر اجرا و بهره برداری از شبکه فاضلاب موثر است و فرضیه ی اول پژوهش تائید می‏گردد.
فرضیه دوم : اجرای شیوه‏های آموزش در اجرا و بهره‏برداری از شبکه فاضلاب موثر است. برای بررسی ادعای وجود رابطه بین دو متغیر "اجرای شیوه‏های آموزش" و "اجرا و بهره برداری از شبکه فاضلاب"، از تحلیل تی تک نمونه‏ای استفاده شد.

جدول 8-نتایج آزمون تی تک نمونه ای(فرضیه دوم)
متغیر

تعداد
میانگین
انحراف استاندارد آماره t تفاوت میانگین از میانگین فرضی سطح معنی داری (sig) فاصله اطمینان 95 درصد اختلاف
کران پایین کران بالا
اجرای شیوه‏های آموزش در اجرا و بهره‏برداری از شبکه فاضلاب
384
90/3 66/0 73/8 90/0 000/0 025/0 159/0

با توجه به جدول فوق، مشاهده می شود که میانگین نمره‏ی اجرای شیوه‏های آموزش در اجرا و بهره برداری از شبکه فاضلاب برابر با 90/3 است که از میانگین فرضی ( ) بزرگ‏تر می باشد. مقدار sig برابر با 000/0 است که از 05/0 کم‏تر می‏باشد و همچنین مقدار آماره t برابر با 73/8 بوده که مقداری مثبت است بنابراین با اطمینان 95 درصد فرضیه صفر رد می‏شود و با توجه به وجود رابطه معنادار بین دو متغیر، می‏توان گفت که اجرای شیوه‏های آموزش در اجرا و بهره‏برداری از شبکه فاضلاب موثر است و فرضیه دوم پژوهش تائید می‏گردد.
پس از آزمون فرضیه‏ها، به بررسی رابطه بین متغیر وابسته میزان آگاهی افراد از شبکه فاضلاب و تاسیسات مرتبط با متغیرهای مستقل میزان تحصیلات، سن، شغل و جنسیت پرداخته شد.

جدول 9- نتایج آزمون همبستگی رتبه ای اسپیرمن بین میزان آگاهی افراد و سطح تحصیلات

میزان آگاهی افراد سطح تحصیلات
ضریب همبستگی سطح معنی داری (Sig) تعداد
237/0 000/0 384

بر اساس جدول فوق، مقدار ضریب همبستگی رتبه‏ای اسپیرمن بین میزان آگاهی افراد و سطح تحصیلات برابر 237/0 می باشد و با توجه به اینکه سطح معنی‏داری آزمون برابر با 000/0 بوده و از 05/0 کم‏تر است بنابراین می‏توان گفت بین میزان آگاهی افراد با میزان تحصیلات آن‏ها رابطه معناداری وجود دارد و با توجه به مثبت بودن مقدار ضریب همبستگی، نوع رابطه مثبت و مستقیم می‏باشد به این معنی که هر چه سطح تحصیلات افراد بیش‏تر باشد میزان آگاهی آن‏ها از شبکه فاضلاب و تاسیسات مرتبط با آن نیز بیش‏تر خواهد بود.

جدول 10-نتایج آزمون همبستگی رتبه‏ای اسپیرمن بین میزان آگاهی افراد و سن

میزان آگاهی افراد سن
ضریب همبستگی سطح معنی داری (Sig) تعداد
057/0 266/0 384

بر اساس جدول فوق، مقدار ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن بین میزان آگاهی افراد و سن آنها برابر 057/0 می‏باشد و با توجه به اینکه سطح معنی‏داری آزمون برابر با 266/0 بوده و از 05/0 بیش‏تر است بنابراین با اطمینان 95 درصد فرضیه صفر ( ) پذیرفته می‏شود به این معنی که بین میزان آگاهی افراد با میزان سن آن‏ها رابطه‏ای وجود ندارد.

جدول 11- نتایج آزمون همبستگی رتبه‏ای اسپیرمن بین میزان آگاهی افراد و شغل

میزان آگاهی افراد شغل
ضریب همبستگی سطح معنی داری (Sig) تعداد
122/0 017/0 384

بر اساس جدول فوق، مقدار ضریب همبستگی رتبه‏ای اسپیرمن بین میزان آگاهی افراد و شغل آنها برابر 122/0 می‏باشد و با توجه به اینکه سطح معنی‏داری آزمون برابر با 017/0 بوده و از 05/0 کم‏تر است بنابراین می توان گفت بین میزان آگاهی افراد با شغل آنها رابطه معناداری وجود دارد و با توجه به مثبت بودن مقدار ضریب همبستگی، نوع رابطه مثبت و مستقیم می باشد به این معنی که هر چه سطح شغلی افراد در جامعه بهتر باشد میزان آگاهی آن‏ها از شبکه فاضلاب و تاسیسات مرتبط با آن نیز بیش‏تر خواهد بود.

جدول 12- نتایج آزمون کی دو (Chi-Square)

میزان آگاهی افراد جنسیت
آماره کی دو سطح معنی داری (Sig) درجه آزادی
313/29 000/0 4

بر اساس جدول فوق، مقدار آماره کی دو برابر 313/29 می باشد و با توجه به اینکه سطح معنی‏داری آزمون

برابر با 000/0 بوده و از 05/0 کم‏تر است بنابراین می‏توان گفت بین میزان آگاهی افراد با جنسیت آن‏ها رابطه وجود دارد. با توجه به جدول 21، میزان آگاهی نسبت به شبکه فاضلاب و تاسیسات مرتبط با آن در بین پاسخ دهندگان زن، در 16/0 درصد آن‏ها خیلی کم، 48/0 درصد کم، 9/30 -درصد متوسط، صفر درصد زیاد و 1/5 درصد خیلی زیاد می‏باشد. همچنین میزان آگاهی نسبت به شبکه فاضلاب و تاسیسات مرتبط با آن در بین پاسخ دهندگان مرد، در 1/20 درصد آن‏ها خیلی کم، 2/28 درصد کم، 1/43 درصد متوسط، 7/6 درصد زیاد و 9/1 درصد خیلی زیاد می باشد. به طور کلی می‏توان گفت متوسط میزان آگاهی نسبت به شبکه فاضلاب و تاسیسات مرتبط با آن در مردان بیش‏تر از متوسط آگاهی در زنان می‏باشد.

جدول 13- فراوانی و درصد میزان آگاهی افراد بر حسب جنسیت
جنسیت میزان آگاهی افراد
مجموع
خیلی کم کم متوسط زیاد خیلی زیاد
زن فراوانی 28 84 54 0 9 175
درصد 16/0 48/0 9/30 0 1/5 100
مرد فراوانی 42 59 90 14 4 209
درصد 1/20 2/28 1/43 7/6 9/1 100

نمودار5- مقایسه میزان آگاهی نسبت به شبکه فاضلاب و تاسیسات مرتبط با آن در بین پاسخ‏دهندگان زن و مرد

بحث و نتیجه گیری
طرح‏های فاضلاب برای نیل به اهداف خاص نظیر حفظ بهداشت ‏محیط و محیط‏زیست، جلوگیری از آلودگی منابع آبی، توسعه بهداشت عمومی و استفاده مجدد از پساب در کشاورزی طراحی و به اجرا در می آیند، در حالی که بر اساس بررسی‏های انجام شده، به دلیل نقصان در طراحی، اجرا و بهره برداری از این طرح ها، اهداف مورد نظر در بسیاری از موارد محقق نگردیده و یا نسبت موفقیت این طرح ها پایین می باشد. از طرفی حجم بالای سرمایه گذاری در اجرای طرح‏های فاضلاب و هزینه های فراوان نگهداری و بهره برداری از تاسیسات فاضلاب در کنار عمر محدود این تاسیسات به‏دلیل ماهیت فاضلاب، توجه به ابعاد گوناگون طرح‏های فاضلاب را امری ضروری ساخته است.(5) علاوه بر سطح نازل پروژه‏های جمع‏آوری و تصفیه فاضلاب از حیث کیفیت طراحی، اجرا، بهره برداری و مدیریت حاکم بر بخش فاضلاب در مجموعه بخش های دولتی و خصوصی، عدم مشارکت عمومی از طرح های فاضلاب یکی از موارد مهمی می‏باشد که تحقق اهداف مورد نظر از اجرای این طرح ها را با چالش مواجه ساخته است.(6) عدم مشارکت عمومی از طرح‏های فاضلاب به دلیل مشکلات مدیریتی، هزینه‏های اجتماعی، اقتصادی، عدم اطلاع رسانی، از موارد مهمی است که شرکت‏های آب و فاضلاب با آن روبه رو هستند. به نظر می‏رسد باید حرکت اصلاحی در سیاست‏گذاری، بازنگری در شیوه‏های موجود در بخش فاضلاب اعم از توجیهات فنی طرح‏ها از حیث اقتصادی، اجتماعی و محیط‏زیستی، همچنین اجرای روش‏های افزایش مشارکت شهروندان به عنوان یک عامل مهم اجتماعی و استفاده کننده خدمات تامین آب شرب و دفع بهداشتی فاضلاب به‏وسیله شرکت‏های آب و فاضلاب و رسانه‏های گروهی، ضمن آشنایی شهروندان با این تاسیسات و آگاهی از مزایای اجرای طرح های فاضلاب و کاهش پیامدهای محیط‏زیستی می‏تواند نقش مهمی را در اجرای طرح های عمرانی آب و فاضلاب داشته باشند.(7) همه ما در زندگی روزمره از تاسیسات تعبیه شده در زیر سطح زمین استفاده نموده و از منافع آن بهره مند می‏شویم اما یک حقیقت غیرقابل انکار در این میان وجود دارد که ساخت و نگهداری از این تاسیسات مخصوصا در شهرهای بزرگ و پرجمعیت منجر به بروز هزینه‏های اجتماعی سنگینی می‏گردد که تاوان آن‏ها را خود ما به عنوان شهروندان یک شهر پرداخت می نماییم.(8) هزینه‏های اجتماعی از جمله عوامل موثر در عدم مشارکت شهروندان در اجرای طرح‏های عمرانی می باشد که در کشور ما تاکنون کم‏تر مورد توجه قرار گرفته است. در اکثر پروژه‏های ساخت یا بازسازی تاسیسات شهری مخصوصا شبکه های جمع آوری فاضلاب، هزینه‏های اجتماعی بسیار بالاتری را سبب می‏گردد که اختلال در ترافیک، ایجاد آلودگی صوتی و بصری و تولید گرد و غبار از مصادیق این هزینه هاست.(9)
آموزش و آگاه ساختن ساکنین شهر می‏تواند در مسیر ایجاد نگرش‏ها، افکار و رفتارهای پسندیده تاثیرگذار باشد.(10) لذا با توجه نتایج پژوهش می‏توان با اجرای شیوه های مختلف آموزشی که عامه پسند، متناسب با سطح تحصیلات، شغل، سن و... شهروندان، میزان مشارکت آنان را در اجرای طرح های فاضلاب به عنوان یکی از زیرساخت‏های اصلی شهرها افزایش داد. در ادامه به نمونه‏ای از راه‏کارهای افزایش مشارکت شهروندان با اجرای شیوه‏های آموزشی اشاره می‏گردد:
- علاوه بر لزوم ارایه برنامه‏هایی برای افزایش اطلاعات و آگاهی‏های مردم، بایستی در جهت افزایش اطلاعات مدیران شهری منطقه در زمینه مسایل مربوط به فاضلاب، نیز اقدام کرد. بدیهی است هرچه آشنایی مدیران و مسئولان مراکز و ادارات منطقه با مبحث فاضلاب بیش‏تر باشد، موانع و محدودیت‏های کم‏تری در مسیر اجرای این طرح رخ خواهد داد. برگزاری جلسات، همایش‏ها و سمینارهایی با حضور مدیران- شهری با موضوع فاضلاب، راهگشای موثری خواهد بود. به هنگام نصب انشعاب فاضلاب، استفاده از کلیه تبلیغات محیطی ممکن در جلب توجه مردم موثر خواهد بود.(روی بدنه خودروی گروه نصب انشعاب، جمله"گروه نصب انشعاب فاضلاب"درج شود یا تابلوهایی با این مضنون در اطراف محل اجرای کار گروه، نصب شود. از لباس‏های فرم یکسان و درج جمله "گروه نصب انشعاب فاضلاب"روی این لباس‏ها مفید خواهد بود.
- بر اساس نتایج بدست آمده شهروندان مشهدی، رادیو و تلویزیون را بهترین رسانه در جهت ارتقای سطح آگاهی شهروندان می‏دانند و پس از آن روزنامه و جراید و پوستر و پمفلت را در اولویت‏های بعدی قرار داده‏اند. بنابراین لزوم توجه به ساخت برنامه‏های تلویزیونی مفید به خصوص برنامه‏های آموزشی پخش‏فیلم، تیزرهای تبلیغاتی و انیمیشن‏های آموزشی مشابه برنامه‏های اصلاح الگوی مصرف آب، گاز و برق ضروری است.
- اعمال طرح‏های تشویقی از سوی شرکت آب و فاضلاب از جمله تشویق مشترکین کم مصرف آب در واگذاری انشعاب با پرداخت هزینه کم‏تر به جای اعمال مجازات‏های نقدی، حبس و حتی قطع آب مشترکین.
- فرهنگ‏سازی و اطلاع‏رسانی برای افزایش آگاهی‏عمومی در زمینه صنعت فاضلاب و تبعات دفع غیر‏بهداشتی فاضلاب در منابع آبی و محیط زیست و جلب همکاری و تمایلات درونی مردم به عنوان شرط اساسی در مقبولیت پروژه های فاضلاب
- توزیع پمفلت و کتابچه‏های آموزشی در اتوبوس‏های شهری و ایستگاه‏های مترو
- آموزش اینترنتی از طریق وب سایت شرکت آب و فاضلاب (روابط عمومی و آموزش همگانی)
- درج پیام های آموزشی مرتبط با تاسیسات فاضلاب و استفاده بهینه از آن به زبان ساده و روان در قبض های آب مشترکین
- نصب بیلبوردهای تبلیغاتی با درج پیام‏های آموزشی در سطح شهر
- نوع و نحوه اطلاع رسانی برای آشناسازی مردم با تاسیسات شبکه فاضلاب بایستی همه گیر بوده و کلیه سطوح تحصیلی، سن، جنس و انواع مشاغل را در برگیرد. در واقع ارایه یک شیوه یکسان اطلاعاتی- تبلیغی برای همه اقشار چندان اثربخش نخواهد بود.
- برگزاری مسابقات پیامکی با موضوع اجرای طرح های فاضلاب از طریق جراید زیر نظر شرکت آب و فاضلاب
- برگزاری دوره های آموزشی آشنایی شهروندان با تاسیسات فاضلاب در سرای محله مناطق مختلف شهرداری با همکاری شرکت آب و فاضلاب

منابع
1- وجدانی، فواد،1384،چشم انداز اجرای طرح فاضلاب کرج، معاونت برنامه ریزی و بهبود مدیریت شرکت آب و فاضلاب غرب استان تهران، صفحات45-47
2- مستوفی،سعید و بختیاری،حسن ،1385، ،«مشکلات طرح های فاضلاب در ایران»، اولین همایش ملی بهره برداری در بخش آب و فاضلاب،تهران-ایران
3- گزارش مبانی و ضوابط شبکه های فاضلاب شهر مشهد و اطراف آن،شرکت مهندسین سروآب،1386، شرکت مهندسین مشاور سروآب، ص33
4- محمودی،ستار ،1385 ،«مدیریت بهره برداری در بخش آب و فاضلاب کشور»، اولین همایش ملی بهره برداری در بخش آب و فاضلاب،، تهران-ایران
5- آئین نامه تشخیص صلاحیت شرکت های بهره برداری و نگهداری از تصفیه خانه فاضلاب، ،1391 ،معاونت امور آب و آبفا، دفتر نظام بهره برداری و حفاظت آب و آبفا، ، ص56
6- ریاحی خرم، مهدی،1381 ،گام های نوین در بررسی های بنیادین طرح های جامع فاضلاب شهری، انتشارات دانشجو،، ص56.
7- باباخانی، مسعود و همکاران1387 ، ،«روشهای محاسبه هزینه های اجتماعی در اجرا و بازسازی شبکه های فاضلاب شهری»، دومین همایش ملی آب و فاضلاب با رویکرد بهره برداری،-تهران-ایران
8- نیکنام، اردوان1387 ،«چالشهای مدیریت پایدار فاضلاب در قرن بیست و یکم»، سومین کنفرانس مدیریت منابع آب ایران،-تبریز-ایران
9- Rahman, S., Vanier, D. J. and Newton, L.،2005, MIIP Report - Social Cost Consideration for Municipal Infrastructure Management. Canada : s.n., NRC.CNRC B-5123.8
10- کریمی، داریوش و همکاران1387،آموزش محیط زیست و رفتار شهروندی، انتشارات مدیریت محیط زیست شهرداری تهران، منطقه 9، ، ص22.