تدوین مدیریت اکوتوریسم پایدار در محدوده اثر طبیعی ملی خشکه داران با استفاده از روش های AHP و SWOT

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره هجدهم، ویژه نامه شماره2، پاییز 1395

تدوین مدیریت اکوتوریسم پایدار در محدوده اثر طبیعی ملی خشکه داران با استفاده از روش های AHP و SWOT

ناصر محرم نژاد[1]

سیده زهرا نوربخش ^[2]*

sz.nourbakhsh@gmail.com

چکیده

زمینه و هدف: اثر طبیعی ملی خشکه داران با وسعت 254 هکتار منطقه ای است جنگلی واقع در شهر نشتارود در استان مازندران که جزء22 اثر طبیعی ملی ایران محسوب می شود،هدف از این تحقیق تدوین مدیریت اکوتوریسم پایدار در این منطقه است.

روش بررسی: در این تحقیق از دو روش AHP (تحلیل سلسله مراتبی) و SWOT (تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدات) استفاده شده است. برای تحلیل AHP یک سلسله مراتبی طراحی گردید که دارای 4 سطح می باشد شامل هدف(تدوین مدیریت اکوتوریسم پایدار) 5 معیار(عوامل اقلیمی،عوامل ژئومرفولوژیکی، عوامل طبیعی و زیست محیطی،عوامل فرهنگی و اجتماعی،عوامل اقتصادی)، سطح زیر معیارها و در نهایت سه گزینه انتخابی (اکوتوریسم مستقل، اکوتوریسم در گروه­های کوچک، اکوتوریسم عامه پسند).

یافته ها: پس از تحلیل نهایی نظر کارشناسان در نرم افزار Expert Choice این نتیجه حاصل شد که اکوتوریسم در گروه­های کوچک بهترین گزینه در این منطقه است زیرا علاوه بر این­که آسیب خاصی به منطقه وارد نمی شود صرفه اقتصادی نیز به دنبال دارد.

نتیجه گیری: سپس در تحلیل SWOT منطقه مهمترین نقاط قوت و ضعف و تهدیدات و فرصت های پیش روی اکوتوریسم پایدار در منطقه شناسایی شده و راهکارهایی جهت اعمال مدیریتی مناسب در منطقه ارائه شده است.

واژه­های کلیدی: اکوتوریسم پایدار، اثر طبیعی ملی،AHP ، SWOT.

Developing Sustainable Ecotourism Management

in Khoshkedaran National Natural Monument

Using AHP and SWOT Methods

Naser Moharamnejad [3]

Zahra Nourbakhsh [4]*

Sz.nourbakhsh@yahoo.com

Abstract

Background and Objective: Khoshkedaran national natural monument with an area of 254 hectare is a woodland in Nashtarood Township in Mazandaran province. This area is one of the 22 national natural monuments in Iran. This aim of this study is to develope sustainable ecotourism management in this area using AHP (Analitical Hierarchy Process) and SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, and Threats) methods.

Method: for AHP, analysis of a hierarchy is made as including 4 levels, object (development of sustainable ecotourism management), factors (climate, geomorfology, nature and environment, culture and society, and economy), sub-factors and alternatives (independent ecotourism, ecotourism in small groups, ecotourism in unlimited groups).

Results: After final analysis of the experts opinions using Expert Choice software, the results showd that ecotourism in small groups is the best alternative for ecotourism in this area, since it had not very negative effect on the area and had economical advantages.

Conclusion: Moreover, using SWOT analysis, the main Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats for performing sustainable ecotourism management in Khoshkedaran national natural monument were identified and some strategies were proposed for performing sustainable management.

Keywords: Sustainable ecotourism, National natural monument, AHP, SWOT.

مقدمه

  از زمانی که انسان پا به عرصه وجود نهاد همواره با طبیعت در تعامل بوده است، اما به مرور زمان تکنولوژی و زندگی ماشینی وی را از طبیعت و متعلقاتش دور ساخت اکوتوریسم یا گردشگری مسئولانه در طبیعت از جمله راه های گریز از زندگی یکنواخت و خسته کننده روزمره می باشد.این شاخه از توریسم طی همین مدت کوتاه پیدایش خود(اواخر دهه 1980) رشد بسیار بالایی داشته است نرخ رشد سالانه اکوتوریسم در دهه 1990 بین 20 تا 34 درصد در دنیا و در سال 2004 سه برابر رشد صنعت توریسم به طور کلی بوده است (1). تعریف جامعه بین المللی اکوتوریسم (^[5]IES) از اکوتوریسم عبارت است از مسافرت مسئولانه به نواحی طبیعی که محیط زیست را محافظت و رفاه مردم محلی را تامین می نماید. اکوتوریسم پایدارعبارت است از مسافرت مسئولانه و مبتنی بر اصول پایداری به نواحی طبیعی به منظور بهره گیری معنوی و ارضای نیاز های روحی و روانی به گونه ای که با شناخت و کسب آگاهی و احترام به نظام ارزش های مردم محلی توام باشد و به محافظت از نواحی طبیعی و ارتقای رفاه جامعه میزبان کمک کند (2).

 به طور معمول مناطقی پتانسیل اکوتوریسم را دارند که از مواهب طبیعی برخوردار باشنداز جمله اقلیم و آب و هوای مطلوب ، مناظر و چشم انداز های طبیعی ، پوشش گیاهی مناسب، تنوع جانوری و گیاهی ، فرهنگ و آداب و رسوم غنی و در کنار همه اینها امکانات رفاهی. آثار طبیعی ملی که از مناطق چهار گانه سازمان حفاظت محیط زیست می باشند می توانند از مناطق دارای پتانسیل اکوتوریسمی محسوب شوند برطبق تعریف سازمان حفاظت محیط زیست آثار طبیعی ملی عبارتند از پدیده های نادر گیاهی، جانوری، اشکال یا مناظر کم نظیر و کیفیات ویژه طبیعی زمین یا درخت کهن سال، یادگار تاریخی می باشند که به منظور داشتن محدوده مناسبی تحت حفاظت قرار می گیرند (3).

محدوده حفاظت شده خشکه داران بازمانده اکوسیستم های جنگلهای جلگه ای شمال  ایران می باشد.

این منطقه از تاریخ 21/5/1354 با عنوان " اثر طبیعی ملی خشکه داران " تحت حفاظت قرار داشته است (4). این اثر طبیعی ملی با وسعت 260 هکتار در غرب استان مازندران ودر کیلومتر 12شرقی جاده اصلی تنکابن در شهر نشتارود واقع شده است (5). این منطقه ویژگی های طبیعی منحصر به فردی دارد که می تواند پتانسیل جذب اکوتوریسم را داشته باشد نظیر انواع گونه های درختی مثل توسکا، لرگ، انجیلی، ممرزو... گونه­های درختچه­ای مثل انار،ازگیل، سیاه ولیک و... انواع جانوران نظیر گراز، سمور جنگلی، سمور آبی و...  انواع پرندگان بومی مثل قرقی، قرقاول، عقاب جنگلی و... وپرندگان مهاجری نظیرباکلان، حواصیل شب، پری شاهرخ و... (6). یکی دیگر از ویژگی های  منطقه جلگه ای بودن آن است که همین امر باعث می شود ضلع غربی و جنوبی منطقه در اکثر ایام سال دچار آبگرفتگی باشد که زیستگاه مناسبی برای پرندگان مهاجر می باشد. این منطقه آب وهوای مرطوب و معتدل خزری دارد که با داشتن فصل رویش طولانی و فصل خشک و همچنین یخبندان بسیار ناچیز از ویژگی های بسیار مناسبی برای جذب اکوتوریسم برخوردار می باشد. هدف از این تحقیق دستیابی به نحوه مدیریت و توسعه اکوتوریسم پایدار در منطقه می باشد که در گرو یک برنامه ریزی مناسب و هدفمند است،مکان هایی که در آن اکوتوریسم بدون برنامه ریزی و مدیریت مناسب توسعه می یابد اغلب دچار مشکلات اجتماعی و زیست محیطی می شوند (7). لذا در این تحقیق اکوتوریسم پایدار مد نظر است تا ضمن فراهم شدن محیط طبیعت گردی  آسیبی نیز به محیط طبیعی و اجتماعی وارد نشود.

مروری بر ادبیات تحقیق

در رابطه با اکوتوریسم در بسیاری از کشورهای دنیا برنامه ها و اقداماتی صورت گرفته است که در سند ملی توسعه اکوتوریسم ایران (1386) در رابطه با برخی از آنها بحث شده است که به چند مورد به عنوان نمونه اشاره می شود.

اتحادیه اروپا- کشور های اروپایی به عنوان پیشروان حوزه اکوتوریسم بیشترین فعالیت ها را انجام داده اند، 50 درصد کل اکوتوریسم جهان به اروپا تعلق دارد و به استاندارد ها و کد های رفتاری برای هرچه کمتر کردن اثرات منفی اکوتوریسم در این منطقه صورت گرفته است. در سال 2000 حدود 60 موسسه فعال در ارتباط با ارزیابی و صدور مجوز اکوتوریسم در اروپا فعالیت داشته اند.

تایلند- یکی از پیشرفته ترین کشور های آسیایی در حوزه توریسم است، اکوتوریسم پایدار در تایلند از سال 1997 با تشکیل کمیته سیاست گذاری و برنامه ریزی و برنامه عملیاتی آغاز شده است.

استرالیا- در سال 1991 یک کمیته تحقیق و توسعه برای اکوتوریسم تشکیل داده است که وظیفه اصلی آن استخراج و ترویج کد های رفتاری بوده است. هماهنگی بین گروه های مختلف فعال در این حوزه نیز به عهده این سازمان است. جهان سبز و استانداردهای ملی اکوتوریسم،دو دستاورد مهم این کشور است.

فیلیپین- چارچوب بیانیه اکوتوریسم فیلیپین به شرح ذیل است: چشم انداز: تبدیل شدن به مقصد اکوتوریستی در سطح جهانی به منظور توسعه افزایش منافع تمامی ذینفعان (1).

حمید پیام در سال 1379 در رابطه با فلور و فون اثر طبیعی خشکه داران تحقیق کرد و کلیه پستانداران، پرندگان مهاجر، پرندگان بومی و سایر گونه های جانوری وزیست گاههای آنان را شناسایی نمود و همچنین انواع پوشش درختی ، درختچه ای ، بوته ای و علفی موجود در منطقه و تراکم و پراکنش آنها را بررسی نمود (6).

میکا کاجانوس و همکارانش در سال 2003 تحقیقی در رابطه با مدیریت توریسم در دو ناحیه از حومه شهر مرکزی فنلاند به روش ترکیبی A'WOT انجام داده اند. نتایج این تحقیق نشان داد که فرهنگ و آداب و رسوم بومی می تواند جاذبه بسیار خوبی برای جذب اکوتوریسم باشد و سرمایه گذاری در این بخش فرصتی برای آگاهی توریستان از فرهنگ بومی محسوب می شود (8).

مزدک دربیکی در سال 1387 کتابی به عنوان گردشگری پایدار در مناطق حفاظت شده را ترجمه نمود و هدف اصلی این کتاب کمک به مدیران مناطق حفاظت شده  و دیگر ذی نفعان در فرایند برنامه ریزی و مدیریت اینگونه مناطق، تفرج  و صنعت گردشگری است به طوریکه گردشگری در عین احترام به جوامع و  شرایط محلی بتواند به صورت پایدار ادامه یابد (9).

شکل1- نقشه موقعیت اثر طبیعی ملی خشکه داران در ایران ومازندران و عوارض اطراف منطقه (5)

Figure 1- Location map of Khoshkedaran national natural monument and surrounding complications in Mazandaran and Iran (5)

روش بررسی

در این تحقیق ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه ای شامل بررسی کتب، پایان نامه ها، مقالات و اینترنت اطلاعات کلی از موضوع تحقیق گردآوری گردید.در ضمن این مطالعات بررسی شد که براساس طبقه بندی  IUCN(اتحادیه جهانی حفاظت) کاربری اکوتوریسم جزء اولویت های چندم آثار طبیعی ملی می باشد. سپس درمرحله دوم مطالعات کتابخانه ای از طریق مطالعه گزارشات موجود به گردآوری اطلاعات در رابطه با منطقه خشکه داران پرداخته شد.در مرحله مطالعات میدانی با استفاده از بازدید میدانی،مصاحبه از مسئولان منطقه و رجوع به سازمان های مربوطه اطلاعاتی از قبیل نقشه،عکس،و وضعیت موجود منطقه بدست آمد.در این تحقیق جهت تدوین مدیریت اکوتوریسم پایدار در منطقه خشکه داران از تلفیق دو روش AHP (ارزیابی سلسله مراتبی)  و SWOT (تحلیل نقاط قوت و ضعف،فرصت ها و تهدیدها) استفاده شد بدین ترتیب که ابتدا پارامترهای موثر در مدیریت اکوتوریسم منطقه از طریق نظر خواهی  و مصاحبه از چند نفر  متخصص در امر اکوتوریسم که آشنا با منطقه خشکه داران بودند تعیین شد، متد دلفی (پرس و جو از افراد متخصص در امر) یک روش مناسب و کار آمد جهت شناسایی فاکتورهای تاثیر گذار بر اکوتوریسم یک منطقه می باشد (10). سپس جهت تحلیل، یک ماتریس سلسله مراتبی از این فاکتور ها طراحی گردید (شکل شماره 1) در بالاترین سطح  هدف در سطح بعدی معیارها سپس زیر معیارها و گزینه های انتخابی قرار گرفتند (11). در این مقاله برای انتخاب بهترین گزینه از طریق تحلیل سلسله مراتبی از نرم افزار Expert Choice استفاده می شود که ابزاری است جهت تحلیل ساختار سلسله مراتبی و قابلیت اولویت بندی ،محاسبه وزن نهایی گزینه ها، تحلیل حساسیت و همچنین تصمیم گیری گروهی را دارد (12). بدین ترتیب که ابتدا دو نوع پرسش نامه طراحی گردید و در بین افراد نمونه آماری توزیع شد در این تحقیق جامعه آماری مورد نظر کارشناسانی در نظر گرفته شدندکه آشنا با اکوتوریسم و همچنین آشنا با اثر طبیعی ملی خشکه داران بودند،تعدادی از این کارشناسان از دفتر طبیعت گردی و همچنین دفتر طرح مدیریت مناطق چهار گانه سازمان حفاظت محیط زیست انتخاب شدند و همچنین از دفتر زیستگا هها و امور مناطق اداره کل محیط زیست استان مازندران و از اداره محیط زیست شهرستان تنکابن و اعضای هیئت علمی دانشگاه مازندران انتخاب شدند، تعداد کل افرادی که در ادارات و سازمان ها آشنا با اکوتوریسم و منطقه خشکه داران بودند یعنی جامعه آماری تحقیق 10نفرمی باشند و از طریق فرمول کوکران تعداد افراد نمونه آماری نیز 10 نفر بدست آمد بدین ترتیب پرسشنامه ها بین 10 نفر توزیع شد.

فرمول کوکران:        
= n حجم نمونه (حجم آماری)

= N حجم جامعه

= t ضریب اطمینان قابل قبول (1/96) 

= p احتمال وجود یک (5/0)

= (1-p) = q احتمال عدم وجود یک صفت (5/0)

= d درصد خطای معیار با (05/0)

این کارشناسان تخصص های متفاوت ولی مرتبط داشتند در صورتی که تخصص همه کارشناسان یکی نباشد نتیجه تحلیل واقعی تر می باشد. یکی از این پرسش نامه ها مقایسه دو به دوی زیر معیار ها و معیارها بود و کارشناسان با اعداد 1(اهمیت یکسان) ، 3(کمی ارجح تر) ، 5(ارجحیت قوی) ، 7(ارجحیت خیلی قوی) و9(کاملا ارجح) نظر خود را در رابطه با ارزش رجحانی هر یک از معیارها نسبت به دیگری و هر یک از زیر معیارها نسبت به دیگری اعلام نمودند. پرسش نامه نوع دوم در رابطه با ارزش یابی گزینه ها نسبت به زیر معیارها و معیارها بود.در این پرسش نامه کارشناسان هر گزینه را نسبت به همه زیر معیار ها و معیارها با وزن های 1 الی9 سنجیدند. در مرحله بعد که تحلیل پرسش نامه ها بود از توانائی تحلیل گروهی نرم افزار Expert Choice استفاده شد بدین ترتیب که نمره دهی هر یک از اعضاء تیم کارشناس به طور جداگانه وارد نرم افزار شد و ناسازگاری های آنها رفع شده و سپس تحلیل گردید و در نهایت نظرات همه افراد گروه در نرم افزار تلفیق گردید (قابلیت combine نمودن نرم افزار Expert Choice) و تحلیل نهایی انجام شد. پس از انتخاب گزینه نهایی فاکتور های تاثیر گذار درونی و بیرونی یعنی نقاط قوت و ضعف و تهدیدات و فرصت های پیش روی مدیریت اکوتوریسم توسط افراد نمونه آماری لیست شد، سپس از طریق تحلیل SWOT راهکارهای مختلف مدیریتی جهت مدیریت اکوتوریسم پایدار در منطقه بالاخص در قالب گزینه انتخابی ارائه گردید و در نهایت پیشنهاداتی برای سهولت اعمال این مدیریت در محدوده اثر طبیعی ملی خشکه داران مطرح شد.

شکل 2- ساختار سلسله مراتبی تحقیق جهت انتخاب بهترین نوع اکوتوریسم در منطقه

Figure 2- Hierarchical structure of the research to choose the best type of ecotourism in the area

یافته ها

پس از بررسی سیستم طبقه بندی مدیریت مناطق حفاظت شده اتحادیه جهانی حفاظت و اهداف مدیریتی که برای مناطق مختلف در نظر گرفته شده  این نتیجه حاصل شده که تفرج و گردشگری در آثار طبیعی ملی نه تنها به عنوان یک هدف مدیریتی وجود دارد بلکه در قالب هدف اولیه و اصلی در نظر گرفته شده است،که در جدول 1 آورده می شود.

جدول1- ماتریس اهداف و طبقه بندی مدیریت آثار طبیعی ملی اتحادیه جهانی حفاظت(9)

Table 1- The World Conservation Union's matrix of management and classification objectives in national natural monuments (9)

راهنمای جدول: 1- هدف اولیه ، 2- هدف ثانویه ، 3- هدف بالقوه قابل دستیابی ، 4- قابل دستیابی نیست.

در مرحله تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی نتایج پرسش نامه های افراد متخصص پس از تحلیل در نرم افزار Expert Choice به صورت نمودار­های زیر آورده شده است، همان­طور که در شکل3دیده می شود اکوتوریسم در گروههای کوچک با 8/40درصد بیشترین اولویت را به خود اختصاص داده و پس از آن اکوتوریسم به صورت مستقل با 2/33 درصد در اولویت دوم قرار گرفته و اکوتوریسم در گروه های نامحدود با 9/25 درصد در اولویت آخر قرار گرفته است . و نرخ کلی ناسازگاری نیز 01/0 است و به علت اینکه کم­تر از 1/0 است قابل قبول می­باشد، این بدان معنی است که پاسخ های کارشناسان با هم همگن بوده و ناسازگاری قابل اغماضی داشتند.

شکل3- تحلیل نهایی اولویت گزینه ها بر اساس نظرات کارشناسان

Figure 3- Final analysis of options Priority according to expert's opinions

در شکل 4 که نمودار آنالیز حساسیت دینامیک استمیزان اولویت گزینه ها بر اساس معیارها نشان داده شده است. در سمت چپ میزان اولویت معیارها جهت تدوین مدیریت اکوتوریسم پایدار مشخص شده است. از نظر کارشناسان عوامل طبیعی و زیست محیطی با 1/33 درصد بیشترین تاثیر را در اکوتوریسم منطقه دارند و پس از آن عوامل اقتصادی با 9/25 درصد بیش­ترین اهمیت را دارند بعد از آن عوامل اجتماعی و فرهنگی با 9/20 درصد و در رده بعدی عوامل اقلیمی با 6/10 درصد و عوامل ژئومرفولوژیکی با 4/9 درصد درجه اهمیت های بعدی را تشکیل می دهند. در نمودار سمت راست میزان اثر گذاری هر یک از معیارها بر گزینه ها به صورت گرافیکی نشان داده شده است. اما در شکل 5 که نمودار تحلیل حساسیت بر اساس کارائی است اثر گذاری هر معیار بر انتخاب گزینه ها به صورت عددی نمایش داده شده است در این نمودار معیارها بر روی محور افقی و گزینه ها بر روی محور عمودی قرار دارند. تقاطع خطوط گزینه ها با خطوط عمودی معیارها وزن آن معیار را در رابطه با گزینه مورد نظر خواهد داد. مثلا تقاطع گزینه اکوتوریسم در گروههای کوچک و همین­طور اکوتوریسم مستقل با معیار عوامل طبیعی و زیست محیط عدد 76 درصد را نشان می دهد و این بدین معنی است که معیار عوامل زیست محیطی در گزینه اول و دوم به یک میزان اثر گذار بوده است.

شکل4 – آنالیز حساسیت دینامیک - رتبه بندی معیارها و میزان ارجحیت گزینه ها بر حسب معیارها

Figure 4 - Dynamic sensitivity analysis - ranking of criteria and priority choices based on criteria

شکل5 – تحلیل حساسیت بر اساس کارائی

Figure 5 - Performance sensitivity analysis

پس از انتخاب بهترین نوع برنامه ریزی اکوتوریسم در منطقه به طوری که بر اکوسیستم آن کمترین اثر منفی را داشته باشد و همچنین به اقتصاد محلی کمک کند (اکوتوریسم در گروههای کوچک) با استفاده از نظر کارشناسان عوامل تاثیر گذار درونی و بیرونی بر مدیریت اکوتوریسم پایدار در منطقه شناسایی و در جدول 2 و3 لیست شده اند پس از آن راهکارهای مختلفی جهت اعمال مدیریت اکوتوریسم پایداردر اثر طبیعی ملی خشکه داران ارائه گردید از جمله راهکارهای SO (حداکثر بهره گیری از فرصت های خارجی با استفاده از نقاط قوت داخلی) و راهکارهای WO (استفاده از مزیت هایی که در فرصت ها نهفته است در جهت جبران نقاط ضعف داخلی) راهکارهای WT (کم کردن نقاط ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارجی) راهکارهای ST (جلوگیری از تاثیرات منفی تهدیدات خارجی با استفاده از نقاط قوت داخلی) (13).

جدول 2- عوامل درونی تاثیر گذار بر اکوتوریسم در اثر طبیعی ملی خشکه داران

Table 2- Internal factors affecting the ecotourism goals in Khoshkedaran

جدول 3- عوامل بیرونی تاثیر گذار بر اکوتوریسم در اثر طبیعی ملی خشکه داران

Table 3- External factors affecting the ecotourism goals in Khoshkedaran

با بررسی و تحلیل عوامل درونی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل بیرونی (فرصت ها و تهدیدات) راهکارهایی جهت تقویت نقاط قوت و کاهش نقاط ضعف ، استفاده از فرصت ها و مدیریت تهدیدات ارائه گردید.

راهکارهای SO     

1- با توجه به ثبت شدن منطقه در مناطق تحت مدیریت می توان آن را در سطح ملی و همین طور بین المللی مطرح نمود.

2- تقاضای افزایش بودجه و اعتبارات جهت رونق توریستی منطقه توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان مازندران.

3- با توجه به اینکه منطقه خشکه داران در حاشیه جاده اصلی قرار دارد و دسترسی به آن بسیار آسان است می توان با توسعه موزه منطقه و همچنین ایجاد جذابیت های اکوتوریسمی گردشگران زیادی را به منطقه جذب نمود.

4- با توجه به اینکه خشکه داران نزدیک مناطق شهری قرار دارد می توان امکانات استقرار اکوتوریستان را فراهم نمود.

5- می توان از پتانسیل های طبیعی منطقه جهت حفظ و حمایت از گونه های در معرض خطر انقراض استفاده نمود.

6- با توجه به واقع بودن خشکه داران در منطقه توریستی شمال کشور با تبلیغات مناسب می توان منبع درآمد قابل قبولی برای بومیان منطقه فراهم نمود.

7- اشتغال زائی برای جوانان بومی منطقه می تواند از دستاوردهای تدوین مدیریت اکوتوریسم پایدار در خشکه داران باشد.

 8- با توجه به نزدیک بودن جنگل خشکه داران به دریا (حدود200 متر) می توان به کمک تورهای بازدید از دریا و جنگل گردشگران زیادی را به منطقه جذب نمود.

9- از آنجائی که منطقه از نظر فون و فلور غنی می باشد می تواند پذیرای گروههای تحقیقاتی در رشته های مختلف باشد.

راهکارهای WO

1- افزایش نیروی انسانی آگاه در منطقه.

2- معرفی منطقه به سازمان یونسکو جهت دریافت تسهیلات مالی و غیره.

3- اختصاص بودجه مطالعاتی و گرشگری به منطقه.

4- ایجاد امکانات دسترسی برای گشت زنی محیط بان در منطقه و شناسایی تعرضات موجود.

5- برخورد جدی با متعرضان غیر مجاز به منطقه جهت حفظ و حراست از آن.

6- محصور کردن برخی از قسمت های داخلی منطقه که امکان وجود حیوانات وحشی در آن است.

7- با توجه به اینکه منطقه در حاشیه جاده اصلی واقع شده می توان امکان استقرار بازدیدکنندگان را در خود منطقه فراهم آورد.

راهکارهای ST

1- تدوین برنامه مدیریت اکوتوریسم پایدار در منطقه به منظور حفظ ارزشهای اکوتوریسمی منطقه.

2- برگزاری جلسات و همایش هایی جهت بیان ارزش های حفاظتی و زیبایی شناختی منطقه برای مردم بومی و همچنین در سطح ملی و منطقه ای.

3- نظارت و پیگیری بر تغییر کاربری زمین های اطراف منطقه.

4- راه اندازی رشته های مربوط به محیط زیست و منابع طبیعی در دانشگاه ابوریحان مستقر در شمال منطقه.

5- ایجاد امکانات دسترسی آسان به مرزهای منطقه برای محیط بان جهت بازدید مستمر از مرزها و گزارشات تعرضات.

6- برخورد قانونی جدی با شکارچیان غیر قانونی و اعمال مجازات های مالی سنگین برای متخلفین.

راهکارهای  WT

1- احداث سیستم زهکش در پیرامون منطقه جهت ممانعت از ورود فاضلاب و آبهای زائد به محوطه داخلی منطقه.

2- تدوین برنامه مدیریت جامع برای مقابله با عوامل تهدیدزا و برطرف کردن نقاط ضعف .

3- معرفی ارزش های طبیعی و توریستی منطقه از طریق رادیو،تلویزیون و مطبوعات جهت افزایش آگاهی مردم نسبت به منطقه.

4- راه اندازی گردش های علمی برای دانش آموزان و دانشجویان به منطقه به منظور آشنا شدن با منطقه.

5- دریافت ورودی ازبازدیدکنندگان منطقه به منظور استفاده از این محل درآمد جهت فراهم آوردن امکانات تفریحی بیشتر در منطقه.

بحث و نتیجه گیری

در این تحقیق با روش تحلیل سلسله مراتبی به ارزیابی بهترین نوع اعمال اکوتوریسم درمنطقه خشکه داران پرداخته شد و با تحلیل نظر کارشناسان این نتیجه حاصل شد اکوتوریسم در گروههای کوچک (10 الی 30 نفر) هم آسیب کمی به اکوسیستم منطقه وارد آورده و هم باعث ارتقای اقتصاد منطقه خواهد شد. پس از آن به نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدات پیش روی اکوتوریسم منطقه پرداخته شد و راهکارهای  جهت اعمال بهینه مدیریت اکوتوریسم پایدار در منطقه ارائه شد. و در ادامه پیشنهاداتی به منظور جذب بیشتر اکوتوریست در منطقه و چگونگی مدیریت آنها ارائه گردیده است.

1- ایجاد گاردریل راهپیمائی درجنگل خشکه داران از قسمت موزه به سمت داخل منطقه و همچنین مسیر بازگشتی حتی الامکان این گاردریل به صورت پل چوبی بوده و از سطح زمین فاصله داشته باشد تا رفت و آمد زیاد موجب فشردگی خاک نگردد.

2- نصب وسائل بازی کودکان در قسمت شمال منطقه که در حاشیه جاده است.

3-  معرفی منطقه با شیوه های مناسب تبلیغاتی و اجرای تورهای طبیعت گردی مختلف در منطقه از جمله تورهای ماجراجویانه ، ورزشی، شب مانی در منطقه، بازدید کلی از منطقه و ...

4- ثبت نام تا سقف 30 نفر اکوتوریست در هر روز ( اکوتوریسم درگروههای کوچک).

5- از آنجائی که منطقه امکانات استقرار محیط بان را دارد می تواند امکان استقرار راهنمای تور را نیز داشته باشد.

6- سم پاشی هر ساله تاکسیدرمی ها و همچنین اضافه نمودن تاکسیدرمی های جدید و فسیل به موزه منطقه تا برای بازدیدکنندگان جذابیت بیشتری داشته باشد.

7- ایجاد کمپ های موقت در قسمت های هموارتر و امن تر منطقه به صورت کلبه یا کانکس برای اکوتوریستانی که علاقه مند به شب مانی در منطقه هستند.

8- در اختیار گذاشتن دور بین شکاری به اکوتوریستان به طوری که بدون نزدیک شدن به حیات وحش و پرندگان بتوانند به تماشای آنها بپردازند.

9- احداث دکل دید بانی جهت مشاهده کلیت طبیعت منطقه برای توریستانی که علاقه ای به تماس مستقیم با طبیعت منطقه را ندارند در شمال منطقه نزدیک به جاده اصلی.

10- فراهم نمودن یک الی 2 دستگاه خودرو حصار دار برای نزدیک شدن به پستانداران وحشی منطقه.

11- احداث خط رفت و برگشت دوچرخه سواری در پیرامون منطقه که از روستاهای اطراف (پسنده علیا،پسنده سفلی و... نیز عبور نماید تا توریستان با زندگی روستایی بومیان منطقه نیز آشنا شوند).

12- تشویق رو ستائیان اطراف به ارائه و فروش محصولات و صنایع دستی روستایشان.

13- ساخت فیلم مستند از حیات وحش و پرندگان بومی و مهاجر منطقه به منظور جذب توریست.

14- ایجاد زهکش در اطراف منطقه جهت خروج پساب موجود در منطقه مخصوصا در قسمت شرقی.

15- از آنجائی که خاک منطقه بسیار حاصلخیز است اختصاص دادن بخش کوچکی از منطقه برای پرورش گل و گیاه گلدلنی و فروش آنها می تواند منبع درآمد خوبی برای منطقه بوده و همچنین مسافرانی که از جاده می گذرند را به سمت منطقه جلب نماید.

16- از آنجایی که در یک طرف جاده اثر طبیعی ملی خشکه داران قرار دارد و روبروی آن در طرف دیگر جاده ساحل دریا واقع شده است  با نصب پل عابر پیاده از جلوی درب ورودی خشکه داران به آن طرف جاده بازدیدکنندگان می توان با اندکی پیاده روی به ساحل دریا برسند.

17- اعمال تورهای جنگل و دریا می تواند جاذبیت های زیادی را ایجاد نماید.

18- دریافت مبلغی به عنوان ورودی از بازدیدکنندگان نیز می تواند محلی جهت کسب درآمد برای منطقه باشد.

19- نظارت مستمر سازمان حفاظت محیط زیست بر نحوۀ اجرا قوانین توسط مسئولان منطقه.

20- جلب مشارکت از طریق ایجاد تشکل های غیر دولتی.

21- تشویق بخش خصوصی برای سرمایه گزاری و مشارکت در مدیریت منطقه.

تشکر و قدردانی

بدین وسیله مراتب تشکر و قدردانی خویش را نسبت به تمام اساتید و عزیزانی که درمراحل مختلف این تحقیق مرا یاری نموده اند ابراز می دارم.

منابع

1-      شرکت جهاد تحقیقات آب و انرژی.1386.سند ملی توسعه اکوتوریسم ایران. سازمان حفاظت.

2-      زاهدی، شمس السادات. 1385.مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار،انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

3-   مراد حسینی، وحید.1384. بررسی جایگاه اکولوژیک خشکه دار در اثر طبیعی ملی خشکه داران.پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

4-      مدیریت طرح مناطق چهارگانه.1388.طرح مدیریت اثر طبیعی ملی خشکه داران. سازمان حفاظت محیط زیست.جلد اول.

5-      مدیریت طرح مناطق چهارگانه.1388.طرح مدیریت اثر طبیعی ملی خشکه داران. سازمان حفاظت محیط زیست .جلد چهارم.

6-   پیام،حمید.1379. شناسایی فلور و فون (پرندگان و پستانداران) مهم اثر طبیعی ملی خشکه داران.پایان نامه کارشناسی ارشد.دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

7-      کهرم،اسماعیل.1374.اکوتوریسم. انتشارت سازمان حفاظت محیط زیست.

8-      Kajanus, Miika. The use of value focused thinking and the A'WOT hybrid method in tourism management.elsevier.2003.

9-      دربیکی،مزدک.1387.راهنمای برنامه ریزی و مدیریت گردشگری پایدار در مناطق حفاظت شده.انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.

10-  Green Howard, Assesing the    environmental impact of tourism development use of the Delphi technique. Tourism Management magazine. June 1990.

11-  قدسی پور،حسن.1379.فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP . انتشارات دانشگاه امیر کبیر.

12-  نیک مردان،علی.1386. معرفی نرم افزارExpert Choice11. انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیر کبیر.

13-  محرم نژاد،ناصر.1385. مدیریت و برنامه ریزی محیط زیست.ناشر مولف.